LUẬN VĂN: Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam và tình hình thực tiễn đang tính ở Hà Nội

Chia sẻ: Nguyen Hai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:81

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đất nước ta đang trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, sự phát triển đó nảy sinh nhiều mối quan hệ trao đổi trên thị trường trong đó sự biến động của giá cả là một trong những nhân tố quan trọng tác động đến mọi mặt của nền kinh tế xã hội và là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân cư. Vì vậy nhà nước ta điều tiết sản xuất, ổn định giá...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam và tình hình thực tiễn đang tính ở Hà Nội

LUẬN VĂN: Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam và tình hình thực tiễn đang tính ở Hà Nội
Lời mở đầu: Đất nước ta đang trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước, sự phát triển đó nảy sinh nhiều mối quan hệ trao đổi trên thị trường trong đó sự biến động của giá cả là một trong những nhân tố quan trọng tác động đến mọi mặt của nền kinh tế xã hội và là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân cư. Vì vậy nhà nước ta điều tiết sản xuất, ổn định giá cả, nhằm đạt hiệu quả cao trong môi trường hợp tác và cạnh tranh thông qua các yếu tố cung cầu, giá cả, sức mua đồng tiền, tỷ giá hối đoái… Trong nên kinh tế như hiện nay tất yếu phải nói đến giá cả, sự biến động về giá và việc tính chỉ số giá là điều rất cần thiết. Nhìn vào chỉ số giá, mức biến động giá, tỷ lệ lạm phát cao hay thấp chúng ta có thể biết được một cách tổng quan về sự ổn định của nền kinh tế. Chỉ số giá là một trong những cơ sở để lập kế hoạch và chiến lược phát triển kinh tế, ngoài ra nó còn dùng để đánh giá mức sống của các tầng lớp dân cư. Chính vì sự cần thiết của chỉ số giá nên trong quá trình thực tập này em lựa chọn đề tài nghiên cứu về: “Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng c ấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam và tình hình thực tiễn đang tính ở Hà Nội”. Đề tài bao gồm những nội dung sau: Lời mở đầu. Chương I: Những vấn đề lưý luận chung về chỉ số và hệ thống chỉ số giá cả. Chương II: Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam. Chương III: Vận dụng tính cho thành phố Hà Nội qua giai đoạn 2004-2005 . Kết luận.
Chương I: Những vấn đề lưý luận chung về chỉ số và hệ thống chỉ số giá cả I_ Những vấn đề lưý luận chung về chỉ số 1_ Giới thiệu về chỉ số 1.1_ Khái niệm và phân loại chỉ số: 1.1.1_Khái niệm chung: Chỉ số là chỉ tiêu tương đối biểu hiện quan hệ so sánh giữa các mức độ của một hiện tượng kinh tế - xã hội phức tạp. Chỉ số được tính bằng cách so sánh hai mức độ của hiện tượng ở hai khoảng thời gian hoặc không gian khác nhau nhằm nêu nên sự biến động của hiện tượng qua không gian và thời gian. Trong phân tích thống kê, chỉ số được sử dụng để: Thứ nhất là nghiên cứu sự biến động về mức độ của hiện tượng qua thời gian các chỉ số này được gọi là chỉ số phát triển. Thứ hai là để nghiên cứu sự biến động của hiện tượng qua không gian các chỉ số này được gọi là chỉ số không gian. Thứ ba là phân tích tình hình hoàn thành kế hoạch về các chỉ tiêu kinh tế. Thứ tư là xác định vai trò ảnh hưởng biến động của các nhân tố khác nhau tới sự biến động của hiện tượng phức tạp. 1.1.2_ Phân loại chỉ số: Chỉ số có thể chia làm nhiều loại theo các cách phân loại khác nhau. - Xét theo đối tượng mà chỉ số phản ánh: + Chỉ số phát triển: Là chỉ số phát triển theo thời gian trong một không gian cụ thể. + Chỉ số không gian: Là chỉ số phát triển qua không gian trong một thời gian cụ thể. + Chỉ số kế hoạch: Gồm chỉ số nhiệm vụ kế hoạch và hoàn thành kế hoạch - Xét theo phạm vi của tổng thể hiện tượng nghiên cứu: + Chỉ số đơn: Phản ánh sự biến động của từng hiện tượng, từng đơn vị cá biệt. +Chỉ số tổng hợp: Phản ánh sự biến động chung của nhiều đơn vị, của nhiều phần tử, nhiều hiện tượng cá biệt. - Xét theo tính chất của chỉ tiêu mà các chỉ số phản ánh:
+Chỉ số chỉ tiêu chất luợng: Phản anh sự biến động của một chỉ tiêu chất lượng nào đó +Chỉ số chỉ tiêu số lượng: Phản ánh sự biến động của một chỉ tiêu khối luợng nào đó. 1.2_ Khái niệm phương pháp chỉ số: Trong thống kê, phương pháp chỉ số là phương pháp phân tích thống kê nghiên cứu sự biến động của những hiện tượng kinh tế phức tạp bao gồm nhiều phần tử mà các đại lượng biểu hiện không thể trực tiếp cộng được với nhau. Phương pháp chỉ số có những đặc điểm sau: - Biểu hiện về lượng của các phần tử trong hiện tượng phức tạp được chuyển về dạng chung có thể trực tiếp cộng được với nhau, dựa trên cơ sở mối quan hệ giữa các nhân tố nghiên cứu với các nhân tố khác. - Khi nghiên cứu sự biến động của một nhân tố, bằng cách giả định các nhân tố khác của hiện tượng phức tạp không biến đổi. Phương pháp chỉ số tạo khả năng loại trừ ảnh hưởng biến động của các nhân tố này để khảo sát riêng sự biến động của nhân tố cần nghiên cứu. 2_ Lưý luận chung về phương pháp nghiên cứu chỉ số giá. Chỉ số giá cả là chỉ tiêu tương đối phản ánh tình hình biến động của giá cả theo thời gian và không gian. Chỉ số phản ánh tình hình biến động của hiện tượng qua thời gian gọi là chỉ số phát triển, nó bao gồm chỉ số đơn và chỉ số tổng hợp 2.1_ Chỉ số đơn: Chỉ số đơn phản ánh sự biến động của từng phần tử, từng hiện tượng cá biệt. Chỉ số giá đơn: Cho chúng ta nghiên cứu việc biến động giá cả thời kì này so với thời kỳ gốc của từng mặt hàng - Công thức: p1 ip (lần hoặc phần trăm) (1) = p0 Trong đó: ip : Chỉ số giá đơn p1 : giá đơn vị sản phẩm (hàng hoá ) kì báo cáo, kì nghiên cứu p 0 : giá đơn vị sản phẩm kì gốc
- Chỉ số đơn có những đặc tính sau: + Tính liên hoàn: Tích của các chỉ số liên hoàn năm nay so với năm kế trước hoặc tích của các chỉ số cố định gốc liên tiếp bằng chỉ số định gốc tương ứng i3/0=i3/2 . i2/1 . i1/0 (2) + Tính nghịch đảo: Nếu hoán vị kì gốc và kì nghiên cứu, kết quả thu được là nghịch đảo của chỉ số cũ. i1/0 =1/i0/1 (3) + Tính thay đổi gốc: Ta có thể thu được chỉ số gốc này bằng cách suy ra từ chỉ số gốc khác. Chỉ số đơn có tác dụng lớn trong việc phản ảnh sự thay đổi của các hiện tượng đơn giản đồng nhất. Ngoài ra chúng còn quan trọng cho tác dụng hỗ trợ cho việc tính toán các chỉ số tổng hợp, khi các chỉ số này không thể tính trực tiếp được 2.2_ Chỉ số tổng hợp: 2.2.1_ Chỉ số giá tổng hợp của Laspeyres: Ta có quyền số là lượng hàng hoá tiêu thụ ở kì gốc.  p 1 .q 0 L (4) I  P  p 0 .q 0 L Trong đó: I P : Chỉ số tổng về giá cả.  p .q : Tổng mức doanh thu hàng hoá kì gốc theo giá kì báo cáo. 1 0  p .q : Tổng mức doanh thu hàng hoá kì gốc. 0 0 p 0 .q 0 Nếu đặt d0= , d0: là tỷ trọng (hay kết cấu ) doanh thu kì gốc mỗi loại hàng hoá, đơn  p0 .q 0 vị tính bằng lần p 0 .q 0 Và D0 = .100, D0: là tỷ trọng (hay kết cấu ) doanh thu kì gốc mỗi loại hàng hoá,  p0 .q0 đơn vị tính bằng % Thì Chỉ số giá của Laspeyres có dạng:  i .D p 0 L I P =  i p .d 0 = 100 Ưu nhược điểm của phương pháp Laspeyres
- Ưu điểm: Chỉ số giá cả của Laspeyres không đòi hỏi phải tính ngay tổng doanh thu các loại hàng hoá kì nghiên cứu (  p1.q1 ) và thường có sẵn các khối lượng kì gốc (q0). - Nhược điểm: +Trong thực tế với chỉ số giá cả của Laspeyres quyền số xác định theo lượng hàng hoá tiêu thụ kì gốc thì không tính được số tiền thực tế dân cư đã tiết kiệm được hoặc phải chi thêm do giá cả biến động ở kì báo cáo vì thực ra hàng hoá đã bán ra theo giá kì gốc và nhân dân đã bỏ tiền ra mua, vì vậy nó không có ý nghĩa thực tế trong kinh tế. + Chỉ số giá cả theo Laspeyres không có tính nghịch đảo và tính liên hoàn. 2.2.2_ Chỉ số giá tổng hợp của Paashe: Ngược với Laspeyres ta chọn quyền số là lượng hàng hoá tiêu thụ ở kì báo cáo hay kì nghiên cứu.  p .q 1 1 p (5) Ip   p .q 0 1 I pp : Chỉ số tổng hợp giá cả của Paashe Trong đó:  p .q : Tổng mức doanh thu hàng hoá kì báo cáo. 1 1  p .q : Tổng mức doanh thu hàng hoá kì báo cáo theo giá kì gốc. 0 1 p1.q1 Nếu đặt d1= d1: là tỷ trọng (hay kết cấu ) doanh thu kì nghiên cứu mỗi loại hàng  p1.q1 hoá, đơn vị tính bằng lần p1.q1 Và D1 = x100 D1: là tỷ trọng (hay kết cấu ) doanh thu kì nghiên cứu mỗi loại  p1.q1 hàng hoá, đơn vị tính bằng % Thì Chỉ số giá của Paashe có dạng:  i .D p 0 L I P =  i p .d 0 = 100 1 100 I pp = = 1 1  i .d1  i .D1 p p
p p Trong nhiều trường hợp, việc tính toán các trị số  q1 hoặc  q 0 khá khó 0 1 khăn do không có số lượng hàng hoá từng loại (q0 hoặc p1), ta lại có sẵn các chỉ số đơn, các công thức trên có thể thay đổi như sau để có thể tính toán dễ dàng hơn: p1 p pq 00  p .q  i .p q 1 0 p 00 L 0 Từ (4) => I = (6)   P pq  p .q p q 0 0 00 00 Từ (5) => I pp =  pq pq p1.q1 11 11 (7)   p 1  p .q  p pq i pq 0 0 1 11 11 1 p Ưu nhược điểm của phương pháp Paashe - Ưu điểm:Chỉ số giá cả tổng hợp của Paashe có tính hiện thực vì lượng hàng hoá tiêu thụ ở kỳ báo cáo, kì mà đang được nghiên cứu được chọn làm quyền số. Nó thích hợp với thời đại ngày nay khi máy tính đã ngày càng hoàn thiện do đó nó càng được dùng nhiều hơn vì tính hiện thực của nó, mặt khác chỉ số giá tổng hợp của Paashe có quyền số xác định theo lượng hàng hóa tiêu thụ kì báo cáo và cho phép ta tính được số tiền thực tế dân cư đã tiết kiệm đựơc hoặc phải chi ra do biến động ở thời kì báo cáo. - Nhược điểm: Cũng như chỉ số tổng hợp giá cả của Laspeyres, chỉ số giá tổng hợp của Paashe không có tính nghịch đảo và tính liên hoàn. Ví dụ minh hoạ1: Có hai mặt hàng trên thị trường như sau: Loại hàng Giá (p) ( USD) Lượng tiêu thụ(q) (tấn) Chỉ số giá đơn ip Kì gốc(0) Kì n/cứu(1) Kì gốc(0) Kì n/cứu(1) X 30 45 20 25 1,5 Y 8 16 50 40 2 Theo công thức (4) ta có:  p 1 .q 0 45 * 20  16 * 50 L   1,7 IP   30 * 20  8 * 50 p 0 .q 0 Theo công thức (6) ta có p1 p pq 00  p .q 1,5 * 600  2 * 400 1 0 L 0 I    1,7 P  p .q p q 1000 0 0 00
Theo công thức (5) ta có:  p .q 45 * 25  16 * 40 1 1 p Ip    1,65  p .q 30 * 25  8 * 40 0 1 Theo công thức (7)  p .q pq 1765 1 1 11 I pp = =   1,65 p  p .q 1765  p pq 0 0 1 11 1 2.2.3_Chỉ số giá tổng hợp của Fisher: Chỉ số giá tổng hợp của Fisher là trung bình nhân của hai chỉ số giá tổng hợp Laspeyres và chỉ số giá tổng hợp Paashe.  p .q *  p .q 1 0 1 1 F LP (8) I P  I P .I p   p .q  p .q 0 0 0 1 Trong đó: F I P : chỉ số giá tổng hợp của Fisher L I P : Chỉ số giá tổng hợp của Laspeyres P I p : Chỉ số giá tổng hợp của Paashe Trong nhiều trường hợp tính toán với quyền số quá chênh lệch, dẫn đến các kết qủa quá sai lệch giữa hai chỉ số giá tổng hợp Laspeyres và Paashe thì việc dùng chỉ số Fisher là rất cần thiết. Trong ví dụ minh hoạ 1 ở trên ta có: F I P = 1,7 *1,65  1,675 Ưuđiểm của phơng pháp Fisher: - Phương pháp Fisher đã khắc phục được những nhược điiểm của phương pháp Laspeyres và phương pháp Passhe là không có tính nghịch đảo và tính liên hoàn. - Trong nhiều trường hợp tính toán với quyền số quá chênh lệch, dẫn đến các kết quả sai lệch giữa hai chỉ số Laspeyres và chỉ số Passhe, thì dùng chỉ số Fisher sẽ giải quyết được sự khác nhau đó và cho kết quả là đáng tin cậy hơn. 2.2.4_ Chỉ số giá cả không gian:
Chỉ số không gian được sử dụng trong phân tích và so sánh kinh tế về mặt không gian. 2.2.4.1_ Chỉ số giá đơn: pX (9) i  X pY p  Y  pY 1 (10) i   Y  pX i x p   X  p  Y  Trong đó: X,Y là hai địa phương cần so sánh : là chỉ số một loại hàng hóa nào đó khi so sánh hàng hoá đó ở địa phương i X p  Y  X với địa phương Y : là chỉ số của một loại hàng hoá nào đó khi so sánh hàng hoá đó ở địa i Y  p  X phương Y với địa phương X PX: là giá cả một loại hàng hoá nào đó ở địa phương X PY: là giá cả một loại hàng hoá nào đó ở địa phương Y 2.2.4.2_Chỉ số giá tổng hợp: Chỉ số giá bán lẻ tổng hợp các mặt hàng tại hai thị trường có thể tính theo nhiều quyền số khác nhau và thông thường người ta chọn quyền số là lượng hàng hoá tiêu thụ chung của cả hai thị trường Quyền số: Q = q X + qY  P .Q X Chỉ số (11) i  X  P .Q p  Y Y  II_Hệ thống chỉ số giá cả. Trong điều kiện nước ta đang vận động theo cơ chế thị trường, cùng với sự phát triển chung của nền kinh tế, thị trường giá cả có nhiều biến động. Để nghiên cứu sự biến động của gía cả qua các thời kỳ, thống kê giá cả sử dụng hệ thống chỉ số giá bao gồm các loại chỉ số sau:
1_ Chỉ số giá tiêu dùng. 1.1_ Chỉ số giá tiêu dùng: Là chỉ tiêu tương đối phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá tiêu dùng cho sinh hoạt đời sống của cá nhân và gia đình. Giá gốc so sánh của chỉ số giá tiêu dùng hàng tháng, hàng năm là giá tiêu dùng bình quân năm 2000. Từ chỉ số giá tiêu dùng so với gốc cố định 2000, có thể tính chỉ số giá tiêu dùng so với các gốc so sánh khác. Để tính chỉ số giá tiêu dùng, cần thu thập giá của mặt hàng và các dịch vụ đại diện, tiêu dùng phổ biến của dân cư theo một danh mục xác định thường gọi là “rổ” hàng hoá và dịch vụ. Giá của rổ hàng hoá của kì gốc được qui định là 100 và giá của các kì khác được biểu hiện bằng tỷ lệ phần trăm so với gía kì gốc. ví dụ: Tháng 3 năm 2004 so với tháng 2 năm 2004, giá của toàn bộ mặt hàng trong danh mục tăng 0,4% thì chỉ số giá là 100,4% 1.2_ Chỉ số giá tiêu dùng được tính hàng tháng và tính cả năm. - Chỉ số giá tháng báo cáo so với kỳ gốc được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá bình quân tháng báo cáo với giá kỳ gốc (năm 2000) của các mặt hàng đại diện từ đó tính chỉ số phân nhóm bằng phương pháp bình quân số học giản đơn của các chỉ số giá mặt hàng và dịch vụ đại diện trong phân nhóm. Từ các chỉ số phân nhóm tính các chỉ số nhóm và chỉ số chung bằng phương pháp bình quân gia quyền với quyền số tương ứng. - Chỉ số giá tháng báo cáo so với tháng trước được tính bằng cách lấy chỉ số giá tháng báo cáo so với kỳ gốc chia cho chỉ số giá tháng trước so vơí kỳ gốc. - Chỉ số giá tháng báo cáo so cùng tháng năm trước và tháng 12 năm trước hoặc so với một tháng bất kỳ trước tháng báo cáo được tính từ chỉ số giá tháng báo cáo so với kỳ gốc và chỉ số giá tháng đó so kỳ gốc. - Chỉ số giá tiêu dùng cả năm so kỳ gốc là bình quân số học giản đơn của chỉ số hàng tháng so với kỳ gốc của 12 tháng trong năm.
2_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất 2.1_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm, thuỷ sản. 2.1.1_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm, thuỷ sản: Là chỉ tiêu tương đối phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá bán ra các sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm, và thuỷ sản. Giá gốc so sánh của chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm và thuỷ sản là giá bình quân năm 2000. Từ chỉ số giá so với gốc cố định năm 2000, có thể tính cho các gốc so sánh khác. Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm, thuỷ sản được tính riêng và tính chung cho các nhóm hàng nông, lâm, thuỷ sản 2.1.2_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng nông, lâm, thuỷ sản được tính hàng tháng và hàng năm - Chỉ số tháng báo so với kỳ gốc được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá bình quân tháng báo cáo với giá kỳ gốc năm 2000 Từ đó tính chỉ số phân nhóm bằng phương pháp bình quân số học giản đơn của các chỉ số giá mặt hàng đại diện trong từng phân nhóm , từ các chỉ số phân nhóm tính chỉ số nhóm và chỉ số chung bằng các phương pháp bình quân gia quyền tương ứng. - Chỉ số giá tháng báo cáo so với tháng trước được tính bằng cách chia chỉ số giá tháng báo cáo so với kỳ gốc cho chỉ số giá tháng trước so với kỳ gốc. - Chỉ số giá năm so kỳ gốc là số bình quân số học giản đơn của chỉ số 12 tháng trong năm so với kỳ gốc. 2.2_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng công nghiệp. 2.2.1_Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng công nghiệp: Là chỉ tiêu tương đối, phản ánh xu hướng và mức độ biến động giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng công nghiệp. Giá gốc so sánh trong chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng công nghiệp là giá bán bình quân năm 2000. Từ chỉ số giá so với gốc cố định năm 2000, có thể tính cho các gốc so sánh khác. 2.2.2_ Chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất hàng công nghiệp được tính hàng tháng, hàng năm
- Chỉ số tháng báo so với kỳ gốc của mặt hàng đại diện được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá bình quân tháng báo cáo với giá kỳ gốc năm 2000 Từ đó tính chỉ số phân nhóm bằng phương pháp bình quân số học giản đơn của các chỉ số giá mặt hàng đại diện trong từng phân nhóm , từ các chỉ số phân nhóm tính chỉ số nhóm và chỉ số chung bằng các phương pháp bình quân gia quyền tương ứng. - Chỉ số giá tháng báo cáo so với tháng trước được tính bằng cách chia chỉ số giá tháng báo cáo so với kỳ gốc cho chỉ số giá tháng trước so với kỳ gốc. - Chỉ số giá năm so kỳ gốc là số bình quân số học giản đơn của chỉ số tháng và cả năm 3_Chỉ số giá bán vật tư cho sản xuất. - Chỉ số giá bán vật tư cho sản xuất là chỉ tiêu tương đối, phản ánh xu hướng và mức độ biến động giá bán vật tư cho sản xuất. Giá gốc so sánh trong chỉ số giá bán vật tư cho sản xuất là giá bán bình quân năm 2000. Từ chỉ số giá so với gốc cố định năm 2000, có thể tính cho các gốc so sánh khác. Chỉ số giá bán vật tư cho sản xuất được tính từ giá bán các loại vật tư cho các nhà sản xuất thuộc các ngành kinh tế và các thành phần kinh tế. - Cũng tương tự như các chỉ số giá ở trên chỉ số giá bán vật tư cho sản xuất cũng được tính hàng tháng và cả năm theo cách tính các chỉ số giá tiêu dùng và chỉ số giá bán sản phẩm của người sản xuất. 4_Chỉ số giá cước vận tải hàng hóa. - Chỉ số giá cước vận tải hàng hoá là chỉ tiêu tương đối, phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá cước vânh tải hàng hóa. Giá gốc so sánh trong chỉ số giá cứơc vận tải hàng hoá là giá bán bình quân năm 2000. Từ chỉ số giá so với gốc cố định năm 2000, có thể tính cho các gốc so sánh khác. - Chỉ số giá cước vận tải hàng hoá được tính chung và tính riêng cho 4 loại phương tiện vận tải: Đường sắt, ô tô ,đường biển và đường sông thuộc các thành phần kinh tế tương ứng với 4 ngành cấp 4 (Vận tải đường sắt, đường bộ khác, đường ven biển và đường sông) của hệ thống ngành kinh tế quốc dân. - Chỉ số giá cước vận tải hàng hoá được tính hàng quý và cả năm. + Chỉ số giá quý báo cáo so với quý gốc của từng loại cước đại diện được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá bình quân quý báo cáo với giá kỳ gốc (năm 2000) từ đó tính chỉ
số nhóm giá cước vận tải bằng phương pháp bình quân số học giản đơn. Từ các chỉ số nhóm tính chung bằng phương pháp bình quân gia quyền với quyền số tương ứng của các nhóm giá cước. + Chỉ số giá quý báo cáo so với quý trước được tính bằng cách chia chỉ số giá quý báo cáo so kỳ gốc cho chỉ số giá quý trước so kỳ gốc. + Chỉ số giá năm so với kỳ gốc là số bình quân số học giản đơn của chỉ số 4 quý so với kỳ gốc. 5_Chỉ số giá xuất khẩu – chỉ số nhập khẩu hàng hóa. 5.1_ Chỉ số giá xuất khẩu hàng hoá - Chỉ số giá xuất khẩu hàng hoá là chỉ tiêu tương đối, phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá xuất khẩu hàng hoá. Giá gốc so sánh của chỉ số xuất khẩu hàng hoá là giá xuất khẩu bình quân năm 2000, từ đó tính chỉ số so với các gốc khác. Chỉ số giá xuất khẩu hàng hoá được tính chung và tính riêng cho hàng tiêu dùng, tư liệu sản xuất và một số nhóm hàng hoá theo danh mục mặt hàng xuất khẩu đại diện - Chỉ số giá xuất khẩu hàng hoá được tính theo điều kiện giá FOB tại biên giới Việt Nam. Đồng tiền tính giá là USD, chỉ số giá quý báo cáo so với quý tr ước được tính bằng cách chia chỉ số quý báo cáo so với kỳ gốc cho chỉ số quý trước so với kỳ gốc.Chỉ số giá năm so kỳ gốc là số bình quân số học giản đơn của chỉ số 4 quý so với kỳ gốc. 5.2_Chỉ số giá nhập khẩu hàng hoá - Chỉ số giá nhập khẩu hàng hoá là chỉ tiêu tương đối, phản ánh xu hướng và mức độ biến động của giá nhập khẩu hàng hoá. Giá gốc so sánh của chỉ số nhập khẩu hàng hoá là giá nhập khẩu bình quân năm 2000, từ đó tính chỉ số so với các gốc khác. Chỉ số giá nhập khẩu hàng hoá được tính chung và tính riêng cho hàng tiêu dùng, tư liệu sản xuất và một số nhóm hàng hoá theo danh mục mặt hàng nhập khẩu đại diện - Chỉ số giá nhập khẩu được tính cho hàng quý và cả năm. Chỉ số giá quý báo cáo so kỳ gốc được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá bình quân quý báo cáo với giá kỳ gốc năm 2000, từ đó tính chỉ số phân nhóm bằng phương pháp bình quân số học giản đơn. Từ các chỉ số phân nhóm tính các chỉ số nhóm và chỉ số chung bằng phương pháp bình quân gia quyền với quyền số tương ứng, Chỉ số giá quý báo cáo so với quý trước được tính bằng
cách chia chỉ số quý báo cáo so với kỳ gốc cho chỉ số quý trước so với kỳ gốc, chỉ số giá năm so kỳ gốc là số bình quân số học giản đơn của chỉ số 4 quý trong năm so với kỳ gốc 6_Chỉ số vàng và chỉ số giá ngoại tệ 6.1_Chỉ số giá vàng: - Giá vàng được thu thập để tính chỉ số giá vàng thống nhất cả nước là lấy giá vàng 99,9% - Chỉ số giá vàng được tính hàng tháng và cả năm: + Chỉ số giá vàng hàng tháng được so sánh với 4 gốc: So với kỳ gốc(chọn giá vàng bình quân năm 2000) so với tháng trước, so với cùng tháng năm trước và so với tháng 12 năm trước + Chỉ số giá vàng tháng báo cáo so với kỳ gốc được tính bằng cách so sánh trực tiếp giá vàng tháng báo cáo với giá vàng kỳ gốc, chỉ số giá vàng tháng báo cáo so với kỳ gốc cho chỉ số giá vàng tháng trước so với kỳ gốc. 6.2_Chỉ số giá ngoại tệ: - Giá Đô la Mỹ (USD) là giá đại diện được thu thập để tính chỉ số giá ngoại tệ. Giá Đô la Mỹ (USD) được biểu hiện bằng tỷ giá chuyển đổi tiền USD ra tiền Việt Nam với đơn vị tính là Đồng Việt Nam/1 USD của tờ 50-100 USD - Phương pháp tính giá Đô la Mỹ bình quân tháng và phương pháp tính chỉ số giá ngoại tệ tương tự như đối với giá vàng nêu trên.
Chương II: Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam I_ Khái niệm chung. 1_ Giá tiêu dùng và chỉ số giá tiêu dùng. 1.1_Giá tiêu dùng: Giá tiêu dùng là giá mà người tiêu dùng mua hàng hoá hoặc chi trả cho các dịch vụ phục vụ trực tiếp cho đời sống hàng ngày. Giá tiêu dùng được biểu hiện bằng giá bán lẻ hàng hoá trên thị trường và giá dịch vụ phục vụ sinh hoạt đời sống, không bao gồm giá đất đai, giá hàng hoá bán cho sản xuất và các công việc có tính chất sản xuất kinh doanh. Vì vậy để tính chỉ số giá tiêu dùng, cần thu thập giá của các mặt hàng và các dịch vụ đại diện, tiêu dùng phổ biến của dân cư theo danh mục xác định – thường gọi là “rổ” hàng hoá, dịch vụ 1.2_Chỉ số giá tiêu dùng: Chỉ số giá tiêu dùng là chỉ tiêu tương đối phản ánh xu hướng và mức độ biến động của “rổ” hàng hoá, dịch vụ tiêu dùng đại diện nói trên, khi giá các mặt hàng, nhóm hàng trong “rổ” có thay đổi. 2_ Lập bảng giá kỳ gốc cố định: Giá gốc so sánh của chỉ số giá tiêu hàng tháng, hàng năm là giá tiêu dùng bình quân năm 2000 được lập riêng cho hai khu vực thành thị, nông thôn và được cố định để sử dụng từ 4 đến 5 năm. Bảng giá kỳ gốc của từng tỉnh thành phố là bảng giá bình quân năm 2000 của các mặt hàng và dịch vụ đại diện theo danh mục, được các tỉnh thành phố tổng hợp từ báo cáo “giá bán lẻ hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng” của 12 tháng trong năm 2000 của từng khu vực thành thị và nông thôn. Trong đó, giá bình quân của cả năm của mỗi mặt hàng được tính từ giá của các điểm điều tra theo từng khu vực thành thị và nông thôn, bằng phương pháp bình quân số học giản đơn.
3_Chọn danh mục mặt hàng đại diện: Nền kinh tế nước ta từ khi chuyển sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản ký của nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa, có sự điều tiết của kế hoạch ở tầm vĩ mô, thông qua quản lý và kiểm soát bằng pháp luật của nhà nước thì nó đã dẫn tới sự tác động, thâm nhập lẫn nhau giữa các thành phần kinh tế, quá trình buôn bán diễn ra tự do, hàng hoá buôn bán trên thị trường ngày càng phong phú và đa dạng với nhiều chủng loại và quy cách và phẩm chất khác nhau, có loại hàng hoá bán theo thời vụ nhưng cũng có loại hàng hoá bán theo mùa, theo vụ. Mặt khác giá tiêu dùng lại được thống kê trên cơ sở giá bán lẻ của các mặt hàng và dịch vụ đại diện, nhưng quá trình thu thập giá tiêu dùng chúng ta không thể và cũng không cần thiết phải theo dõi, thu thập giá của tất cả các mặt hàng trên thị trường. Để thu thập giá bán lẻ của các mặt hàng và dịch vụ đại diện trên thị trường phục vụ việc tính chỉ số giá tiêu dùng, trước tiên cần xây dựng một danh mục các mặt hàng đại diện chuẩn cả nước. Danh mục này được xây dựng dựa trên các nguyên tắc sau: - Chọn các loại hàng hoá phổ biến tiêu dùng của dân cư trong giai đoạn hiện nay, trên cơ sở các thông tin chi tiết về tập quán, thói quyen mua sắm của nhân dân. - Dựa trên cơ cấu tiêu dùng của dân cư (quyền số) những nhóm chỉ tiêu nào chiếm tỷ trọng lớn thì chọn số mặt hàng, dịch vụ cụ thể nhiều hơn. - Chọn các loại hàng hoá dịch vụ có khoảng thời gian tồn tại lâu trên thị trường trên cơ sở tham khảo ý kiến của người sản xuất, nhà nhập khẩu, các cơ quan quản lý, các công ty thương mại về các mặt hàng đang lưu thông để xác định khả năng thời gian tồn tại trên thị trường của chúng. Sau một thời gian kể từ năm 1989 cho đến nay cơ cấu hàng hoá trên thị trường đã có nhiêu thay đổi rất lớn do vậy Tổng cục thống kê đã tiến hành rà soát lại danh mục để loại bỏ các loại hàng hoá và dịch vụ đã lạc hậu hoặc ít lưu thông trên thị trường nhưng đồng thời cũng bổ sung thêm các loại hàng hoá hoặc dịch vụ mới xuất hiện và đang trở thành phổ biến. Hiện nay danh mục hàng hoá và dịch vụ đại diện chuẩn để tính chỉ số giá tiêu dùng hiện nay gồm tổng cộng 396 mặt hàng và dịch vụ, trong đó các mặt hàng đại diện được chia thành 10 nhóm cấp 1 (được chia ra thành 2 bộ phận: Hàng hoá tiêu dùng và Dịch vụ tiêu dùng), 34 nhóm cấp 2 và 86 nhóm cấp 3, riêng 86 nhóm hàng trong nhóm cấp 3 này đã có
32/86 nhóm cấp 3 đã được chia thành 75 nhóm cấp cơ sở (cấp 4) ; các nhóm cấp 3 còn lại vẫn giữ nguyên như danh mục trước. Mã số mặt hàng, dịch vụ đại diện được quy đinh bằng 6 chữ số. Chữ số đầu biểu thị nhóm cấp 1; Chữ số thứ 2 biểu thị nhóm cấp 2; Chữ số thứ 3 và 4 biểu thị nhóm cấp 3; Chữ số thứ 5 và 6 biểu thị số thứ tự của mặt hàng và dịch vụ đại diện trong nhóm cấp 3. Cụ thể được thể hiện trong phụ mục 1. II_ Phương pháp điều tra thu thập giá 1_ Chọn danh mục mặt hàng tại các tỉnh, thành phố. Từ danh mục hàng hoá và dịch vụ đại diện chuẩn của cả nước các Cục Thống kê tiến hành chọn các mặt hàng cụ thể tại địa phương theo các yêu cầu sau: 1.1_Trên cơ sở các nhóm mặt hàng của danh mục chuẩn, xác định tên mặt hàng và dịch vụ của địa phương với quy cách, phẩm chất cụ thể, mô tả rõ ràng, chi tiết để đảm bảo thu thập được giá các mặt hàng cùng chất lượng giữa các kỳ điều tra. Cụ thể là: - Đối với hàng hoá, cần xác định rõ tính mô tả của mỗi mặt hàng như: Nhãn hiệu, thành phần cấu tạo, số moden, kiểu dáng cỡ, loại màu, dạng đóng gói… - Đối với mặt hàng có nhiều nhãn hiệu, chủng loại, quy cách phẩm chất, kích cỡ khác nhau, dễ bị nhầm lẫn với một số mặt hàng khác các hướng dẫn kỹ để điều tra viên thu thập gía đúng mặt hàng có phẩm chất quy cách đã xác định trong danh mục. - Đối với dịch vụ tuy khó khăn trong việc xác định đặc tính, chất lượng của chúng, tuy nhiên cần chọn những tiêu thức miêu tả nổi bật về từng loại dịch vụ để đưa vào danh mục.Chẳng hạn như: trong dịch vụ y tế, nếu chọn dịch vụ chữa răng thì phảI ghi rõ, công khám răng tại phòng khám tư nhân thông thường hoặc công khám tại phòng khám đa khoa tại phòng khám dịch vụ của bệnh viện 1.2_Không chọn các nhóm mặt hàng không có tên trong danh mục chuẩn của cả nước 2_ Mạng lưới điều tra giá. Việc thu thập giá theo danh mục trên được thực hiện thông qua mạng lưới điều tra giá ở các tỉnh/thành phố trên cả nước; bao gồm các khu vực điều tra và các điểm điều tra. Trong đó:
2.1_ Khu vực điều tra: Gồm chợ và các khu vực tập trung buôn bán của các tỉnh / thành phố. - Các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cần chọn các khu vực điểu tra ở cả thành thị và nông thôn. Các khu vực điều tra này phảI đủ các mặt hàng và dịch vụ đại diện cho tiêu dùng của địa phương để cung cấp giá cho việc tính chỉ số giá khu vực nông thôn, thành thị và cả tỉnh, thành phố. - Đối với những thành phố trực thuộc trung ương, khu vực điều tra ở thành thị là khu vực ở các quận, khu vực điều tra ở nông thôn là khu vực điều tra ở các huyện. - Những tỉnh còn lại, khu vực điều tra ở thành thị là khu vực điều tra ở thành phố, thị xã của tỉnh, khu vực điều tra ở nông thôn là khu vực ở các huyện. 2.2_Điểm điều tra: Là sạp hàng, quầy hàng, cửa hàng bán lẻ hàng hoá hoặc dịch vụ, là văn phòng quản lý giao thông, trường học, bệnh viện, cơ sở kinh doanh du lịch, thể dục, thể thao, giải trí …có địa điểm lkinh doanh ổn định, thuộc các thành phần kinh tế. Điểm điều tra cấn được chọn trong khu vực điều tra. Cần định kỳ xem xét lại các điểm điều tra giá để đảm bảo thu thập đủ số lượng, đúng chất lượng quy cách phẩm cấp các loại hàng hoá dịch vụ đã quy định tại mỗi điểm. Giá các loại hàng hoá và dịch vụ qua các kỳ điều tra cần được thu thập tại những điểm điều tra cố định. Trường hợp một số mặt hàng tươI sống không có quầy hàng cố định thì điều tra viên cần chú ý lấy giá trong khu vực cố định tập trung loại hàng hoá đó. Đối với mỗi khu vực điều tra: Mỗi mặt hàng hoá thuộc nhóm lương thực - thực phẩm được điều tra ít nhất tại 3 điểm điều tra, các mặt hàng dịch vụ chỉ cần điều tra ở 1 điểm điều tra, các mặt hàng khác được điều tra ít nhất tại 2 điểm điều tra. 3_Số lượng khu vực, điểm điều tra. - Số lượng khu vực điều tra quy định như sau: + Hai thành phố Hà Nội và Hồ Chí Minh chọn 6 khu vực điều tra. + Các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa chọn 2 khu vực điểm điều tra + Các tỉnh thành phố còn lại chọn từ 3-5 khu vực điều tra. -Số điểm điều tra, điều tra viên quy định như sau: + Tuỳ theo tình hình cụ thể và số lượng, loại mặt hàng điều tra, số người bán hàng tại từng khu vực để xác định để xác định số điểm điều tra cần thiết trong mỗi khu vực.
+ Đối với những mặt hàng thường có sự khác biệt nhau về giá (do có thể mặc cả) cần chọn số điểm điều tra nhiều hơn so với những mặt hàng giá tương đối ổn định.ví dụ như nhóm hàng thực phẩm cần cần chọn nhiều điểm điều tra hơn nhóm báo chí vì giá báo chí thường ổn định hơn. + Mỗi điều tra viên phụ trách thu thập giá của khoảng 100 mặt hàng. + Mỗi khu vực điều tra thành thị (Chợ hoặc khu phố tập trung kinh doanh…) cần 3-4 điều tra viên, mỗi khu vực điều tra nông thôn (chợ huyện cần 2-3 điều tra viên) - Chú ý chọn các khu vực điều tra ở cả hai khu vực thành thị và nông thôn và bố trí điều tra viên sao cho đảm bảo thu thập đủ giá của các mặt hàng theo danh mục của địa phương. 4_Phương pháp điều tra giá tiêu dùng. Để có chỉ số giá tiêu dùng phản ánh đúng mức độ biến động của giá cả trên thị trường, việc thu thập giá đóng vai trò rất quan trọng. Chính vì vậy từ nhiêu năm nay, phương pháp điều tra giá đã được xác định là điều tra trực tiếp, do các điều tra viên ở các tỉnh thành phố thực hiện. Cách làm như sau: -Căn cứ vào danh mục hàng hoá và dịch vụ đại diện của tỉnh thành phố để chọn khu vực, điểm điều tra và phân công cho từng điều tra viên cần thu thập gía các mặt hàng, dịch vụ cụ thể. -Tại mỗi điểm điều tra viên cần trực tiếp theo dõi, quan sát, ghi chép giá hàng hoá hoặc dịch vụ mà khách hàng thực trả tiền, ghi vào sổ trung gian hoặc ghi trực tiếp vào biểu điều tra (biểu 1.1) (Xem phụ lục 2) - Khi điều tra giá cần lưu ý kết hợp quan sát, hỏi cả người mua và người bán, chú ý các trường hợp người bán hàng hay nói giá cao, khách hàng mua mặc cả… - Nếu mặt hàng nào tập quán mua bán của địa phương khác với đơn vị tính trong danh mục điều tra viên cần quy đổi lại theo đơn vị chuẩn cho thống nhất - Cuối ngày điều tra, điều tra viên phảI kiểm tra lại số liệu đã ghi chép trong sổ trung gian để ghi vào biểu điều tra hoặc kiểm tra lại biêủ điều tra đã ghi và nộp cho cục thống kê địa phương vào ngày hôm sau. -Thời gian thích hợp để lấy giá là lúc diễn ra bình thường nhất trong ngày. thời gian đến các điểm điều tra cần được quy định thống nhất giữa các kỳ điều tra.
- Trong trường hợp hàng hoá hoặc dịch vụ không phát sinh trong kỳ điều tra do tính thời vụ hoặc lý do nào khác (hàng kém phẩm chất, lỗi mốt, thay đỗi mẫu mã…) cần ghi chú rõ để cơ quan thống kê xử lý. - Nếu kỳ điều tra trùng vào những ngày lễ tết, nhu cầu tiêu dùng thường tăng cao, giá thu thập được sẽ phản ánh cả sự tăng giá thuần tuý và sự tăng giá do nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh đột biến. Trong trường hợp này, cần kết hợp quan sát, lấy giá trước và sau thời điểm quy định để đưa ra mức giá trong kỳ phản ánh đúng xu hướng, loại trừ bớt ảnh hưởng của các yếu tố đột biến 5_ Thời gian điều tra giá Theo quy định chung mỗi tháng phảI điều tra 3 kỳ để thu thập giá,vào các ngày sau đây: Kỳ 1 vào ngày 25 tháng trước tháng báo cáo Kỳ 2 vào ngày 05 tháng báo cáo Kỳ 3 vào ngày 15 tháng báo cáo Tuy nhiên do sự biến động giá cả theo thời gian của các loại mặt hàng có khác nhau nên giảm bớt khối lượng công việc thu thập giá, lần này có quy định giảm bớt kỳ điều tra cho một số mặt hàng do nhà nước quản lý giá và một số mặt hàng giá ít thay đôỉ trong một khoảng thời gian ngắn Theo đó: Chỉ còn 92 mặt hàng, dịch vụ thu thập 3 kỳ /tháng; 286 mặt hàng thu thập 1 kỳ / tháng; 14 mặt hàng thu thập giá khi nhà nước có điều chỉnh giá. Quy định thời điểm thu thập giá những mặt hàng chỉ thu thập giá 1 kỳ/ tháng thu thập vào kỳ 3 (ngày 15 tháng báo cáo).Những mặt hàng do nhà n ước quản lý thu thập giá của ngày điều chỉnh, sao đó tính lại gía bình quân tháng theo số ngày trong tháng III_Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng cấp tỉnh, thành phố ở Việt Nam Chỉ số giá tiêu dùng được tính từ giá bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng (rổ hàng hoá và dịch vụ đại diện) với quyền số là cơ cấu chi tiêu của các hộ gia đình. Chỉ số giá tiêu dùng được tính hàng tháng, cho từng tỉnh, thành phố và cả nước (bao gồm chỉ số của khu vực thành thị, nông thôn, chỉ số chung của từng tỉnh/ thành phố, các vùng kinh tế và cả nước).