Luận văn: QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI

Chia sẻ: Carol123 Carol123 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

189
lượt xem 72
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------------------------------------ ĐỖ THANH CƢỜNG Chuyên ngành : QUẢN LÍ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS ĐẶNG THÀNH HƢNG THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn .2 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Khoa tâm lý giáo dục, Khoa sau đại học Trường Đại học sư phạm Thái nguyên cùng các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, giúp...

Chủ đề:

luận văn

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------------------------------------ ĐỖ THANH CƢỜNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI Chuyên ngành : QUẢN LÍ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS ĐẶNG THÀNH HƢNG THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Khoa tâm lý giáo dục, Khoa sau đại học Trường Đại học sư phạm Thái nguyên cùng các thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thành Hưng, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học, nhiệt tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành bản luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự ủng hộ, động viên, giúp đỡ của ban giám hiệu, các đồng nghiệp Trường trung cấp nghề cơ khí I Hà nội, Gia đình và người thân đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập và nghiên cứu, mặc dù bản thân đã rất cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế, kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn quan tâm góp ý để luận văn hoàn thiện hơn. Thái nguyên, tháng 10 năm 2010 Tác giả Đỗ Thanh Cƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ ....................................................... 6 1.1. VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ............................................................ 6 1.1.1. Trên thế giới ...................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam.......................................................................................................... 7 1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ...................................................................... 8 1.2.1. Khái niệm quản lí .............................................................................. 8 1.2.2. Quản lí giáo dục .............................................................................. 12 1.2.3. Quản lí nhà trƣờng .......................................................................... 13 1.2.4. Quản lí dạy học ............................................................................... 13 1.2.5. Dạy nghề, quản lí đào tạo nghề và quản lí dạy thực hành nghề ........ 15 1.2.6. Nghề và đào tạo nghề ...................................................................... 18 1.3. CÁC YẾU TỐ CỦA QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ........................................ 20 1.3.1. Mục tiêu đào tạo nghề ..................................................................... 20 1.3.2. Nội dung đào tạo nghề .................................................................... 21 1.3.3. Phƣơng pháp đào tạo nghề .............................................................. 22 1.3.4. Hoạt động học tập và hoạt động dạy học ......................................... 23 1.3.5. Đánh giá kết quả học tập ................................................................. 24 1.4. ĐẶC ĐIỂM VÀ VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG ĐÀO TẠO NGHỀ ...................... 26 1.4.1. Đặc điểm của hoạt động dạy nghề ................................................... 26 1.4.2. Vai trò của hoạt động dạy nghề ....................................................... 27 1.5. NỘI DUNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ ............... 30 1.5.1. Quản lí kế hoạch dạy học ................................................................ 30 1.5.2. Quản lí nội dung dạy học ................................................................ 30 1.5.3. Quản lí chƣơng trình dạy học .......................................................... 31 1.5.4. Quản lí việc sử dụng phƣơng pháp dạy học ..................................... 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 1.5.5. Quản lí hoạt động dạy học của giáo viên ......................................... 32 1.5.6. Quản lí hoạt động học tập của học sinh ........................................... 33 1.5.7. Quản lí cơ sở vật chất của dạy học .................................................. 34 1.6. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..................................................................................... 35 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI .......................................................................................... 36 2.1. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TÁC DẠY NGHỀ Ở VIỆT NAM ................................ 36 2.2. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TÁC DẠY NGHỀ Ở ĐỊA BÀN ĐÔNG ANH - HÀ NỘI........... 38 2.3. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI .............. 38 2.3.1. Vài nét về Trƣờng trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ......................... 38 2.3.2. Thực trạng công tác quản lí dạy học ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ..................................................................................... 47 2.3.3. Đánh giá chung thực trạng quản lí dạy học trong đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí 1 Hà Nội ......................................... 64 2.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 72 2.4.1. Những bài học tích cực đƣợc phát hiện qua đánh giá thực trạng quản lí dạy học ......................................................................................... 72 2.4.2. Một số hạn chế cần khắc phục ......................................................... 73 Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ I HÀ NỘI ..................................................................................... 75 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN TRƢỜNG TRUNG CẤP NGHỀ CƠ KHÍ 1 HÀ NỘI VÀ NGUYÊN TẮC XÁC ĐỊNH BIỆN PHÁP QUẢN LÍ .................... 75 3.1.1. Định hƣớng phát triển nhà trƣờng ................................................... 75 3.1.2. Các nguyên tắc xác định biện pháp quản lí ...................................... 76 3.1.3. Mục tiêu chung phát triển đào tạo nghề của Trƣờng ........................ 77 3.1.4. Mục tiêu cụ thể đào tạo nghề của Trƣờng ........................................ 78 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 3.1.5. Tăng cƣờng và đổi mới các lĩnh vực quản lí .................................... 78 3.2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG ĐÀO TẠO NGHỀ ............. 78 3.2.1. Biện pháp 1 ..................................................................................... 79 3.2.2. Biện pháp 2 ..................................................................................... 80 3.2.3. Biện pháp 3 ..................................................................................... 82 3.2.4. Biện pháp 4 ..................................................................................... 87 3.2.5. Biện pháp 5 ..................................................................................... 91 3.2.6. Biện pháp 6 ..................................................................................... 93 3.3. KHẢO NGHIỆM ĐÁNH GIÁ CÁC BIỆN PHÁP ............................................. 96 3.3.1. Phƣơng pháp tiến hành .................................................................... 96 3.3.2. Kết quả đánh giá ............................................................................. 97 3.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 100 1. Kết luận .............................................................................................. 100 2. Khuyến nghị........................................................................................ 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 102 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Quản lí QL : Quản lí giáo dục QLGD : GD&ĐT Giáo dục và đào tạo : HĐDH Hoạt động dạy học : CNH - HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá : LĐTB&XH Lao động thƣơng binh và xã hội : Cán bộ quản lí CBQL : Cơ sở vật chất CSVC : CM : Chuyên môn QLHĐDH Quản lí hoạt động dạy học : Thiết bị dạy học TBDH : Thực tập sản xuất TTSX : Phƣơng pháp dạy học PPDH : Tổng cục dạy nghề TCDN : ĐHSP Đại học sƣ phạm : GV : Giáo viên Học sinh HS : Ban gián hiệu BGH : Nghiên cứu khoa học NCKH : Nhà xuất bản NXB : Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng 2.1. Qui mô tuyển sinh và đào tạo ........................................................ 43 Bảng 2.2. Đối tƣợng và qui mô khảo sát ........................................................ 50 Bảng 2.3. Chất lƣợng cán bộ giáo viên .......................................................... 50 Bảng 2.4. Sự cần thiết và mức độ thực hiện quản lí dạy học trong qúa trình đào tạo nghề qua đánh giá của CBQL và GV ......................... 52 Bảng 2.5. Sự cần thiết và mức độ thực hiện kế hoạch, chƣơng trình đào tạo qua đánh giá của CBQL và GV ................................................ 55 Bảng 2.6. Thực trạng quản lí thực hiện phƣơng pháp dạy học ....................... 56 Bảng 2.7. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học trong đào tạo nghề .............. 58 Bảng 2.8. Thực trạng quản lí hoạt động học tập ............................................ 59 Bảng 2.9. Thực trạng quản lí dạy học thực hành nghề ................................... 61 Bảng 2.10. Thực trạng quản lí cơ sở vật chất-kĩ thuật dạy học....................... 62 Bảng 3.1. Tính khả thi theo đánh giá của CBQL và GV ................................ 97 Bảng 3.2. Tính khả thi theo đánh giá của nhóm học sinh ............................... 97 Hình 1.1. Sơ đồ logic của khái niệm quản lí .................................................. 11 Hình 2.1. Tổ chức bộ máy của trƣờng ........................................................... 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đất nƣớc ta hiện nay đang thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong xu thế hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa. Muốn đi đến xã hội hiện đại hơn thì hơn bao giờ hết không có con đ ƣờng nào khác, giáo dục và đào tạo phải phát triển nhanh hơn, mạnh hơn và hiệu quả hơn để thực hiện thắng lợi mục tiêu: Dân giàu nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Với yêu cầu đó đòi hỏi ngành giáo dục phải có sự đổi mới một cách toàn diện, trong đó đổi mới về quản lí nhằm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực đang là nhiệm vụ có tính chiến lƣợc và có tính cấp bách ở nƣớc ta hiện nay - Đào tạo nghề là một trong nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục dào tạo. Để hiện đại hóa nền kinh tế, trƣớc mắt phải tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện trong phát triển giáo dục theo 7 nhóm giải pháp lớn đƣợc đề ra trong Chiến lƣợc phát triển Giáo dục 2001 - 2010. ”Trong đó, đổi mới chương trình giáo dục, phát triển đội ngũ nhà giáo là các giải pháp trọng tâm, đổi mới quản lí giáo dục là khâu đột phá [16 ]. Đứng trứơc những yêu cầu đòi hỏi ngày càng cao về nguồn nhân lực, vấn đề đào tạo công nhân lành nghề đáp ứng nhu cầu của xã hội đang trỏ thành vấn đề quan trọng và cấp bách của các cơ sở đào tạo nghề. Nhằm góp phần thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X là: “ Đưa đất nước ta ra khỏi tình trạng kém phát tr iển. Cải thiện rõ rệt, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển kinh tế tri thức, tạo nền tảng để đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”. Mục tiêu phát triển giáo dục nghề nghiệp trong Chiến lƣợc phát triển Giáo dục 2001-2010 đã chỉ rõ: “Đặc biệt quan tâm nâng cao chất lượng dạy nghề gắn với nâng cao ý thức kỷ luật lao động và tác phong lao động hiện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 đại. Gắn đào tạo với nhu cầu sử dụng, gắn việc làm trong các khu công nghiệp, khu chế xuất”, “Con người và nguồn nhân lực là nhân tố quyết định sự phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, cần tạo sự chuyển biến cơ bản toàn diện về giáo dục, trong đó ưu tiên nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực”. Tại Nghị quyết số 37/2004/QH 11 khoá XI kỳ họp thứ 6 của Quốc hội về Giáo dục đào tạo cũng đã chỉ rõ: “Chất lượng Giáo dục còn nhiều yếu kém, bất cập, hiệu quả giáo dục còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp phát triển đất nước, công tác quản lí giáo dục còn nhiều hạn chế...’’. Trƣớc tình hình này, nhiều năm qua nhà trƣờng đã có một số giải pháp trong công tác quản lí hoạt động dạy nghề nói chung và quản lí dạy học thực hành nghề nói riêng nhƣng chƣa có cơ sở lý luận, chƣa mang tính hệ thống. Điều đó đặt ra cho nhà trƣờng phải xem xét một cách tổng thể việc tổ chức, quản lí dạy thực hành, đặc biệt là thực hành nghề cho học sinh trung cấp. Vấn đề ở đây là quản lí dạy học thực hành hệ trung cấp chƣa thực sự phù hợp với hệ này, ngay từ quan niệm cho đến cách làm. Do đặc thù của hệ trung cấp nghề nên các biện pháp quản lí dạy học thực hành phải khác với quản lí ở hệ cao đẳng và trung cấp chuyên nghiệp. Chính vì lý do đó tôi chọn và nghiên cứu đề tài “ Quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội”. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Xây dựng một số biện pháp quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề đáp ứng đƣợc đặc thù của hệ trung cấp nghề nhằm nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề của trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội hiện nay. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 Công tác quản lí dạy học thực hành nghề ở trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Các biện pháp quản lí dạy học thực hành nghề ở trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu các biện pháp quản lí dạy học ở trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội tập trung vào việc thực hiện mục tiêu, chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá, quản lí và sử dụng cơ sở vật chất hợp lý và có hiệu quả thì hoạt động quản lí dạy học sẽ có hiệu lực hơn và tác động tích cực hơn đến kết quả đào tạo. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Xác định cơ sở lý luận việc quản lí hoạt động dạy học. 5.2. Đánh giá thực trạng hoạt động quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội hiện nay. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học trong quá trình đào tạo nghề ở Trƣờng Trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 6.1. Giới hạn đối tƣợng nghiên cứu Nghiên cứu một số hoạt động quản lí dạy học thực hành nghề tại Trƣờng trung cấp nghề cơ khí I Hà Nội. 6.2. Giới hạn khách thể điều tra Hiệu trƣởng, Hiệu phó, Các trƣởng phó phòng, Khoa tổ chuyên môn, một số cán bộ giáo viên và học sinh nhà trƣờng. 7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 7.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận - Tổng quan lí luận trên tƣ liệu các văn bản chủ trƣơng, đƣờng lối chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về công tác dạy nghề. - Phân tích và khái quát hóa lí luận về đào tạo nghề, dạy học, công tác quản lí, quản lí giáo dục, quản lí trƣờng học và quản lí dạy học. - Phƣơng pháp so sánh để tìm hiểu các lí thuyết trong nƣớc và ở nƣớc ngoài có liên quan. 7.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát + Dự giờ lên lớp của một số lớp thực hành nghề. + Tìm hiểu những điều kiện dạy học thực hành nghề ở trƣờng. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm: quản lí hoạt động thực hành nghề qua các báo cáo thực hiện nhiệm vụ dạy nghề của trƣờng, của ngành giáo dục và đào tạo. - Phƣơng pháp Toạ đàm, Trao đổi kinh nghiệm quản lí dạy học. - Phƣơng pháp Điều tra bằng phiếu hỏi: thăm dò ý kiến của cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh. - Phƣơng pháp phân tích hồ sơ quản lí. 7.3. Các phƣơng pháp khác - Phƣơng pháp sử dụng thống kê toán học: thu nhập x ử lý các thông tin số liệu điều tra và nghiên cứu các hồ sơ thống kê. - Lấy ý kiến của các chuyên gia có kinh nghiệm trong công tác quản lí giáo dục đào tạo nghề. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÍ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ 1.1. VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU 1.1.1. Trên thế giới Từ thời cổ đại, nhất là ở Trung hoa và ấn độ đã sớm xuất hiện tƣ tƣởng về quản lí. Khổng Tử (551- 479 TCN) xem hành động dạy học chính là quản lí vì nó nhằm tạo ra ngƣời quân tử, ông là một nhà giáo dục đã tổn g kết đƣợc rất nhiều kinh nghiệm trong phƣơng pháp dạy học là “Dùng cách giợi mở, đi từ gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ, phải luyện tập, phải hình thành nề nếp thói quen trong học tập” [10, tr 15]. Trong các học thuyết về quản lí ở phƣơng Đông cổ đại Khổng Tử, Mạnh Tử và một số ngƣời khác chủ trƣơng dùng “Đức trị” để cai trị dân Hoặc Hàn phi Tử và một số ngƣời khác lại chủ trƣơng dùng “Pháp trị” để trị dân. Ở p hƣơng Tây, nhà triết học Xôcrat cho rằng: “ Những người nào b iét cách sử dụng con người thì sẽ điều khiển được công việc, hoặc cá n hân hay tập thể một cách sáng suốt. Những người không biết làm như v ậy sẽ mắc sai lầm trong công việc”. Tƣ tƣởng q uản lí c on ngƣời và n hững yêu cầu về ngƣời đứng đầu cai t rị dân đƣợc thể hiện trong quan đ iểm của Platon (427 - 3 47 TCN). Theo Ông muốn trị nƣớc thì phải biết đ oàn kết dân lại, phải vì dân. Ngƣời đứng đầu phải hiểu biết, thành thật, t ự chủ, biết điều độ ít tham vọng về vật chất, đặc biệt phải đƣợc đào tạo k ỹ lƣỡng. Từ cuối thế kỷ XIV, khi chủ nghĩa tƣ bản xuất hiện vấn đề về dạy học và quản lí dạy học đã đƣợc nhiều nhà giáo dục quan tâm nổi bật nhất là Cômenxki (1592 -1670) - ông tổ của nền giáo dục cận đại, theo ông nghề thầy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 giáo là nghề rất vinh dự “ Dưới ánh mặt trời không có nghề nghiệp nào cao quí hơn ” [25, tr 70]. Ông đã đặt cơ sở lý luận cho một nền dân chủ giáo dục tiến bộ sau này và cho đến nay hệ thống lý luận đó vẫn còn giá trị tích cực, tiến bộ đối với sự nghiệp giáo duc đào tạo, giáo dục thế hệ trẻ trong xã hội văn minh hiện đại. Vào cuối thế kỷ XVII có những nhà nghiên cứu về quản lí tiêu biểu nhƣ Rober Owen (1771- 1858), F.Tay Lo (1856 - 1915) ngƣời đƣợc coi là “Cha đẻ của Thuyết quản lí theo khoa học ”. Đến cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX xuất hiện hàng loạt công trình với nhiều cách tiếp cận khác nhau về quản lí: Tính khoa học và Nghệ thuật quản lí, những động cơ để thúc đẩy một tổ chức phát triển ... Trong lĩnh vực giáo dục, khoa học giáo dục đã thực sự biến đổi về lƣợng và về chất. Đối với dạy nghề hay giáo dục nghề nghiệp, trên thế giới ở mỗi quốc gia có điều kiện và trình độ phát triển kinh tế xã hội, trình độ công nghệ văn minh khác nhau mà hệ thống giáo dục dạy nghề cũng khác nhau. Nhƣng hầu hết các nƣớc đều bố trí hệ thống giáo dục kỹ thuật và dạy nghề bên cạch hệ phổ thông và trung học. Hoa Kỳ đào tạo công nhân đƣợc tiến hành trong các trƣờng THPT phân ban, các trƣờng dạy nghề trung học, các cơ sở đào tạo sau trung học. Tốt nghiệp đuợc cấp bằng và chứng chỉ công nhân lành nghề. Thời gian đào tạo từ 2-7 năm tuỳ theo từng nghề. Ở CHLB Đức có hệ thống đào tạo nghề và TCCN và bậc sau trung học. Liên Xô đào tạo rất đa dạng, bao gồm hệ thống trƣờng dạy nghề cạnh xí nghiệp và đào tạo tại xí nghiệp. Với thời gian dào tạ o khác nhau: Bậc 3 và 4 là 2 năm; bậc 4 và 5 là 2 năm rƣỡi; Bậc 5 và 6 là 3 năm; công nhân lành nghề bậc cao là 3 đến 4 năm. 1.1.2. Ở Việt Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
8 Hệ thống giáo dục nghề nghiệp Việt Nam đƣợc hình thành trên 50 năm. Điều 32 Luật Giáo dục năm 2005 quy định giáo dục nghề nghiệp bao gồm: Trung cấp chuyên nghiệp đƣợc thực hiện từ 3 đến 4 năm đối với ngƣời tốt nghiệp trung học cơ sở, từ 1 đến 2 năm đối với ngƣời tốt nghiệp phổ thông trung học và dạy nghề dƣới 1 năm đối với sơ cấp và từ 1 đến 3 năm đối với trung cấp nghề và cao đẳng nghề. Qua phân tích đặc trƣng của một số nƣớc về hệ thống giáo dục nghề nghiệp ta thấy hệ thống giáo dục nghề nghiệp đƣợc hình thành do yêu cầu của thị trƣờng lao động và do nhu cầu hoạt động nghề nghiệp, nhu cầu việc làm của ngƣời lao động trong xã hội. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp là cung cấp cho xã hội, cho thị trƣờng lao động những kỹ thuật viên, trung cấp và công nhân kỹ thuật, nhân viên nghiệp vụ có trình độ cao, năng lực hành nghề thể hiện ở các kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm làm việc đƣợc đào tạo trong các cơ sở đào tạo. Hình thức đào tạo nghề nghiệp phong phú và đa dạng: đào tạo dài hạn và đào tạo ngắn hạn; đào tạo chính quy và đào tạo không chính quy; đào tạo tại các trƣờng hay các trung tâm dạy nghề. Đặc trƣng nổi bật của hệ thống nghề nghiệp là đào tạo ngƣời lao động có kỹ năng, kỹ xảo hành nghề trên cơ sở nắm vững lý thuyết. Do đó vấn đề dạy thực hành, luyện tập kỹ năng là những hoạt động cốt lõi trong quá trình đào tạo. Sức mạnh của hệ thống giáo dục nghề nghiệp và chất lƣợng đào tạo cao là sự đảm bảo hoạt động có hiệu quả của thị trƣờng lao động. Đó cũng là cơ sở để thị trƣờng lao động có thể thực hiện đƣợc các quy luật cung cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh. 1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN 1.2.1. Khái niệm quản lí Ngay từ buổi bình minh của lịch sử nhân loại, con ngƣời đã sớm biết qui tụ nhau thành bầy nhóm để tồn tại và phát triển. Sự cộng đồng sinh tồn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
9 này dẫn đến sự hình thành các tổ chức với nội dung liên kết con ngƣời cùng hoạt động theo một định hƣớ ng với những mục tiêu xác định. Quá trình tạo ra của cải vật chất, tinh thần cũng nhƣ đảm bảo cuộc sống an toàn cho cộng đồng xã hội ngày càng đƣợc thực hiện trên qui mô lớn hơn, với tính phức tạp ngày càng cao, đòi hỏi phải có sự phân công và hợp tác để l iên kết những con ngƣời trong tổ chức. Chính từ sự phân công chuyên môn hoá và hợp tác lao ssộng đã làm xuất hiện một dạng lao động đặc biệt - Lao động quản lí. C.Mác đã chỉ rõ: “ Bất cứ một lao động xã hội hay lao động chung nào mà tiến hành trên một qui mô khá lớn đều yêu cầu phải có một sự chỉ đạo để điều hoà các hoạt động cá nhân... Một nghệ sĩ độc tấu tự điều khiển lấy mình, nhƣng một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trƣởng”. (C.Mác, Tƣ bản, quyển 1 tập 2 trang 28 -30 NXB Sự thật Hà nội 1993). Nhƣ vậy có thể nói rằng: Quản lí là một hiện tƣợng xã hội, là yếu tố cấu thành của sự ttồn tại và phát triển của loài ngƣời. Quản lí là thuộc tính bất biến nội tại của mọi quá trình lao động xã hội. - Theo H.Koortz (ngƣời Mỹ): “ Quản lí là một hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo sự phối hợp những lỗ lực cá nhânđể đạt được mục đích của tổ chức, mục tiêu quản lí hình thành một môi trường trong đó con người có thể đạt được trong đó con người có thể đạt được mục đích của tổ chức với thời gian, tiền bạc và sự bất mãn của cá nhân” [12 tr 33]. - Theo Aunpu F.F: “ Quản lí là một hệ thống XHCN, là một khoa học và là một nghệ thuật tác dộng vào một hệ thống xã hội, chủ yếu là quản lí con ngƣời nhằm đạt đƣợc những mục tiêu xác định. Hệ thống đó vừa động, vừa ổn định bao gồm nhiều thành phần có tác động qua lại với nhau ”[1]. - Thomas J. Robins - Wayned Morrison cho rằng: “ Quản lí là một nghề nhƣng cũng là một nghệ thuật, một khoa học ” [25] Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
10 Ở nƣớc ta có nhiều định nghĩa khác nhau về khái niệm quản lí. Theo Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Quản lí là một quá trình định hƣớng, quá trình có mục tiêu, quản lí có hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt đƣợc những mục tiêu nhất định. Những mục tiêu này đặc trƣng cho trạng thái mới của hệ thống mà ngƣời quản lí mong muốn” [23]. Hà Sỹ Hồ cho rằng: “Quản lí là một quá trình tác động có định hƣớng (có chủ đích) có tổ chức, lựa chọn trong các tác động có thể có dựa trên các thông tin về tình trạng của đối tƣợng và môi trƣờng, nhằm giữ cho sự vận hành của đối tƣợng đƣợc ổn định và là m cho nó phát triển tới mục đích đã định” [18]. Theo Nguyễn Văn Lê: “Quản lí là một công việc vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ thuật”. Ông viết “ Quản lí một hệ thống xã hội, là khoa học và nghệ thuật tác động vào hệ thống mà chủ yếu là vào những c on ngƣời nhằm đạt hiệu quả tối ƣu theo mục tiêu đề ra” [22]. Khái niệm quản lí phản ánh một dạng lao động trí tuệ của con ngƣời có chức năng bảo đảm và khuyến khích những nỗ lực của những ngƣời khác để thực hiện thành công công việc nhất định. Quản lí là công tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những ngƣời cộng sự khác cùng chung một tổ chức... Quan niệm hiện đại về quản lí thừa nhận đó là toàn bộ các hoạt động huy động, tổ chức, thực thi các nguồn lực vật chất và tinh thần, sử dụng chúng nhằm tác động và gây ảnh hƣởng tích cực đến những ngƣời khác để đạt đƣợc những mục tiêu của tổ chức hay cộng đồng [27]. Chủ thể quản lí Môi trƣờng MỤC TIÊU Đối tƣợng bị quản lí Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
11 Hình 1.1. Sơ đồ logic của khái niệm quản lí Từ những điểm chung của các quan niệm trên có thể hiểu: “Quản lí là sự tác động có tổ chức, có hƣớng đích của chủ thể quản lí lên đối tƣợng quản lí nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống để đạt đƣợc mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trƣờng”. Với khái niệm trên quản lí phải bao gồm các yếu tố (các điều kiện) sau: - Phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đã đặt ra cho cả đối tƣợng và chủ thể. Mục tiêu này là căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động. - Chủ thể phải thực hành việc tác động. - Quản lí bao giờ cũng có chủ thể quản lí và đối tƣợng bị quản lí. - Quản lí bao giờ cũng liên quan đến việc trao đổi thông tin và đều có mối liên hệ ngƣợc nhau. - Quản lí bao giờ cũng có khả năng thích nghi. Hoạt động và các quan hệ quản lí chính là đối tƣợng của khoa học quản lí. Quản lí ra đời chính là để tạo ra một hiệu quả hoạt động cao hơn hẳn so với việc làm của từng cá nhân riêng rẽ của một nhóm ngƣời khi họ tiến hành các công việc có mục tiêu chung gần gũi với nhau. Nói một cách khác, thực chất của quản lí là quản lí con ngƣời trong tổ chức, thông qua đó sử dụng có hiệu quả nhất mọi tiềm năng và cơ hội của tổ chức. Ngày nay, công tác quản lí đƣợc coi là một trong năm nhân tố phát triển kinh tế xã hội là vốn - nguồn lực lao động - khoa học kỹ thuật công nghệ - tài nguyên và quản lí. Trong đó quản lí có vai trò quyết định sự thành bại của công việc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
12 1.2.2. Quản lí giáo dục Về khái niệm quản lí giáo dục cũng có nhiều cách hiểu. Do giáo dục là một lĩnh vực hoạt động xã hội nên quản lí giáo dục đƣợc xem là quản lí xã hội. Quản lí giáo dục luôn bám sát việc thực hiện nhiệm vụ chính trị- xã hội, phát triển kinh tế trong từng thời kỳ, giai đoạn lịch sử của mỗi quốc gia. Phạm Minh Hạc quan niệm rằng: “ Quản lí giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lí nhằm làm cho hệ giáo dục vận hành theo đƣờng lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện đƣợc các tính chất của nhà trƣờng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học - giáo dục thế hệ trẻ, đƣa giáo dục tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái mới về chất” [14]. Có thể hiểu khái niệm quản lí giáo dục là quản lí những tác động có hệ thống, khoa học, có ý thức và có mục đích của chủ thể quản lí lên đối tƣợng quản lí là quá trình dạy học và giáo dục diễn ra ở các cơ sở giáo dục nhƣ các trƣờng học, trung tâm khoa học kỹ thuật, hƣớng nghiệp dạy nghề hay một tập hợp các cơ sở phân bố trên đại bàn dân cƣ. Đa số các nguồn và tác giả tuy diễn đạt khác nhau song căn bản đều hiểu khái niệm quản lí giáo dục tuơng tự nhƣ trên (Nguyễn Ngọc Quang, 1989, Đặng Quốc Bảo, 1997, Trần Kiểm, 2002, Bùi Văn Quân, 2007,...). Quản lí giáo dục có thể hiểu theo nghĩa hẹp là quản lí các hoạt động giáo dục trong ngành giáo dục, quản lí một số cơ sở giáo dục đào tạo ở một địa phƣơng hành chính nào đó. Quản lí giáo dục có thể hiểu theo nghĩa rộng là quản lí các hoạt động giáo dục diễn ra trong nhà trƣờng hay ngoài xã hội. Quản lí xã hội có hệ thống nguyên tắc, chức năng và các giai đoạn của chu trình quản lí giáo dục cụ thể. Song cần hiểu khái niệm quản lí giáo dục một cách toàn diện bao gồm cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp bởi vì suy đến cùng dù Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
13 đƣợc hiểu theo nghĩa nào thì đích cuối cùng của quản lí giáo dục vẫn là vận dụng các quy luật khách quan để nâng cao chất lƣợng giáo dục. 1.2.3. Quản lí nhà trƣờng Nhà trƣờng với tƣ cách là một thể chế nhà nƣớc - xã hội, trực tiếp đào tạo, giáo dục thế hệ trẻ và là tế bào chủ chốt của bất kỳ hệ thống giáo dục nào từ Trung ƣơng đến địa phƣơng. Quản lí nhà trƣờng là đƣa nhà trƣờng từ trạng thái đang có tiến lên trạng thái phát triển mới bằng phƣơng thức xây dựng và phát triển mạnh mẽ các nguồn lực phục vụ cho việc tăng cƣờng chất lƣợng giáo dục. Trong quản lí nhà trƣờng, quản lí hoạt động dạy học là nội dung quan trọng. Quản lí dạy học là tác động hợp qui luật của chủ thể quản lí dạy học đến chủ thể dạy học bằng các qui định pháp lý về GD -ĐT, Bộ máy tổ chức, nhân lƣc, nguồn lực, tài lực dạy học và thông tin môi trƣờng dạy học nhằm đạt đƣợc mục tiêu quản lí dạy học. Theo Đặng Thành Hƣng (Giáo trình Giáo dục so sánh, 1998) coi quản lí nhà trƣờng là quản lí giáo dục ở cấp cơ sở, phản ánh đầy đủ mục tiêu, chức năng, nội dung và phƣơng tiện quản lí giáo dục trong phạm vi trƣờng học. Trong quản lí nhà trƣờng có những đối tƣợng quản lí cụ thể tạo nên những lĩnh vực hay nội dung quản lí tƣơng đối khác nhau, cụ thể nhƣ sau: - Quản lí hành chính và tài chính. - Quản lí hoạt động chuyên môn (hay quản lí chƣơng trình giáo dục). - Quản lí nhân sự (giáo viên, nhân viên, ngƣời học). - Quản lí cơ sở hạ tầng kỹ thuật. - Quản lí các quan hệ giáo dục trong nhà trƣờng, giữa nhà trƣờng với gia đình, cộng đồng địa phƣơng. 1.2.4. Quản lí dạy học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn