Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang

Chia sẻ: ViJensoo ViJensoo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trình bày các nội dung chính sau: Lý luận chung về chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất; Thực trạng thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang; Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH QUANG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH QUANG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG Ngành: Chính sách công Mã số: 8340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. HỒ VIỆT HẠNH HÀ NỘI, 2021
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là nguồn tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, là dạng tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế được, là thành phần quan trọng của môi trường sống, là địa bàn phân bố dân cư và là nơi duy trì sự sống cho con người và loài vật. Đất đai có ý nghĩa quan trọng hàng đầu trong đời sống kinh tế, chính trị xã hội và an ninh quốc phòng của mỗi quốc gia. Trong thời điểm hiện nay, vai trò của đất đai càng được chứng minh. Vì vậy, với quỹ đất có hạn, chúng ta cần phải biết cách sử dụng nguồn tài nguyên đó một cách tiết kiệm, khoa học và hiệu quả nhất. Để phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, một trong những nội dung cần tập trung thực hiện đó là vấn đề đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, nhất là đầu tư hệ thống đường giao thông, kênh thủy lợi, các công trình phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, phúc lợi công cộng, phục vụ dân sinh…Do đó, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, quy định, ban hành nhiều loại văn bản quy phạm Pháp luật có liên quan về đất đai, vấn đề bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong việc thu hồi đất, giải quyết các vấn đề liên quan đến công tác giải phóng mặt bằng thực hiện dự án và đưa vào sử dụng, góp phần phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Bên cạnh đó, Nhà nước luôn không ngừng hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo hướng ngày càng tốt hơn cho người có đất bị thu hồi, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa các bên: hộ gia đình, cá nhân, tổ chức, cộng đồng dân cư, chủ đầu tư thực hiện dự án và lợi ích của nhà nước. Để các dự án được triển khai thuận lợi, sớm phát huy hiệu quả thì công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là khâu then chốt, giữ vai trò quan trọng quyết định hiệu quả công tác đầu tư xây dựng các dự án. Các hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi đều mong muốn nhà nước hỗ trợ tái định cư cho mình. Theo quy 1
định của pháp luật về đất đai thì không phải tất cả mọi trường hợp nhà nước thu hồi đất của hộ gia đình, cá nhân đều được hỗ trợ tái định cư. Thành phố Long Xuyên là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, thành phố tỉnh lỵ của tỉnh An Giang có tốc độ phát triển kinh tế - xã hội và đô thị hóa khá nhanh (tỷ lệ 88%). Ở thành phố Long Xuyên quá trình này đang diễn ra mạnh, nhiều dự án đã và đang triển khai. Đặc biệt ở địa bàn thành phố Long Xuyên những năm gần đây đang phát triển mạnh về đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng, hình thành các khu đô thị mới, các khu thương mại, các khu cụm công nghiệp – trung tâm công nghiệp phục vụ thu hút đầu tư trong, ngoài tỉnh và phát triển kinhtế, xã hội của địa phương. Để triển khai các dự án trên, chúng ta đã phải sử dụng tới quỹ đất hiện đang sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau như: đất sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản; đất nhà ở của nhân dân; đất sản xuất kinh doanh, đất chuyên dùng của các cơ quan, tổ chức …. thông qua việc thu hồi đất và thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư giải phóng mặt bằng (GPMB) đối với người đang sử dụng đất. Trong điều kiện quỹ đất có hạn, giá đất ngày càng cao, nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, lợi ích của người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất luôn được nhiều người quan tâm và đang là một vấn đề hết sức nhạy cảm, tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế - chính trị - xã hội của địa phương. Hiện nay, giá đất trên thị trường và giá đất trên bảng giá đất của UBND tỉnh ban hành có sự chênh lệch lớn nên các hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất đều mong muốn nhà nước hỗ trợ tái định cư cho họ. Nhằm góp phần hoàn thiện thực hiện chính sách tái định cư cho người dân khi nhà nước thu hồi đất trong việc triển khai các dự án trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tôi chọn đề tài: “Thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang” cho luận văn tốt nghiệp chuyên ngành thạc sỹ chính sách công của mình. 2
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thời gian qua, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên nhiều khía cạnh khác nhau. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu sau: Đề tài: “Đổi mới chính sách liên quan đến đất đai, giải quyết những vướng mắc trong công tác thu hồi đất, bồi thường đất để phát triển công nghiệp, dịch vụ, đô thị, hạ tầng kinh tế - xã hội” của Phan Văn Thọ - Bộ Tài nguyên Môi trường, 2011; Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực trạng liên quan đến công tác bồi thường và thu hồi đất. Đây là những luận thuyết quan trọng để tác giả kế thừa vào việc làm sáng tỏ lý luận của vấn đề nghiên cứu của mình. Đề tài: “Đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội”, của Nguyễn Thị Bích Mai, 2012. Nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực trạng về vấn đề bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại quận Hà Đông, thành phố Hà nội. Đây là những vấn đề lý luận và thực tiễn đối với tác giả. Tác giả sẽ kế thừa và bổ sung những vấn đề này trong luận văn nghiên cứu của mình. Đề tài: "Những vấn đề cấp bách trong thực hiện tái định cư ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi nước ta hiện nay” của TS. Nguyễn Lâm Thành, 2018. Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và những vấn đề cấp bách trong thực hiện tái định cư ở vùng DTTS và miền núi cũng như đề cập một số kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới trong thực hiện chính sách định cư do thu hồi đất đai ở vùng DTTS và miền núi, và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Đây là nghiên cứu có ý nghĩa quan trong cho tác giả trong quá trình thực hiện vấn đề nghiên cứu của mình. Tác giả sẽ kế thừa những vấn đề lý luận của đề tài và bổ sung vào luận văn của mình để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về chính sách tái định cư trên cơ sở khoa học chính sách công. 3
Luận văn thạc sỹ luật học: “Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn huyện Củ Chi, thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Văn Vững, 2016. Đây là nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề pháp lý cho công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Với nghiên cứu này, tác giả sẽ kế thừa những vấn đề pháp lý trong quá trình làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu của luận văn. Luận văn thạc sỹ Luật học: “Pháp luật về tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, phát triển kinh tế xã hội qua thực tiễn tại tỉnh Bình Định” của tác giả Phan Hoài Thức, 2018. Nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tái định cư khi nhà nước thu hồi đất như mục đích thu hồi đất, đặc điểm tái định cư, các quy định pháp luật về tái định cư…Đây là những luận thuyết quan trọng đối với tác giả trong quá trình thực hiện vấn đề nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn sẽ kế thừa và bổ sung những vấn đề này trong quá trình nghiên cứu dưới gốc độ khoa học chính sách. Luận văn thạc sỹ quản lý đất đai: “Đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình” của tác giả Vũ Mạnh Thía, 2011. Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ những vấn đề về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi người dân bị thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn huyện Tiền Hải, tỉnh Thái Bình. Từ đó, đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho phù hợp với tình hình thực tiễn, ổn định đời sống cho nhân dân, nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất đai trong thời gian tới trên địa bàn huyện Tiền Hải. Đây là những cơ sở có giá trị với tác giả trong quá trình thực hiện nghiên cứu của mình. Tác giả sẽ tiếp thu các cơ sở lý luận và giải pháp này trong quá trình thực hiện nghiên cứu của luận văn trên phương diện khoa học chính sách công. Luận văn thạc sỹ nông nghiệp: “Đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng khi nhà nước thu hồi đất tại 4
một số dự án trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh” của tác giả Phan Lam Sơn, 2010. Nghiên cứu đã làm sáng tỏ cơ sở khoa học và thực tiễn về chính sách bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất. Qua đó giá việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh - tỉnh Hà Tĩnh và đề xuất một số giải pháp góp phần thực hiện tốt chính sách bồi thường GPMB khi nhà nước thu hồi ñất phục vụ cho mục ñích an ninh quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng trên địa bàn. Đây là những luận thuyết quan trọng cho tác giả tiếp thu và làm sáng tỏ các vấn đề này trong quá trình thực hiện luận văn của mình. Tác giả sẽ kế thừa và bổ sung những vấn đề này trong quá trình nghên cứu luận văn nhưng dưới gốc độ khoa học chính sách. Các công trình trên đã nêu lên tương đối sát thực tế về những tồn tại hiện nay về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư hiện nay. Tuy nhiên, nhìn chung các công trình này chỉ tập trung làm sáng tỏ trên gốc độ quan lý nhà nước, quy định của pháp luật, dưới gốc độ khoa học chính sách chỉ đề cập đến một cách chung chung. Vì vậy, luận văn của tác giả sẽ nghiên theo hướng chuyên sâu, cụ thể dưới gốc độ khoa học chính sách công, không trùng lắp với những kết quả, công trình đã công bố trước đó. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn hướng đến mục đích là đưa ra những đề xuất, giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu trên, luận văn tiến hành thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm sau: - Làm rõ cơ sở lý luận về thực hiện hiện hiệu quả chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất 5
- Đánh giá thực trạng việc thực hiện chính sách chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu về thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Nghiên cứu này được thực hiện trong phạm vi thời gian từ năm 2016 đến nay. Về không gian: Vấn đề nghiên cứu thực hiện trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Về nội dung: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất; - Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Việc tiếp cận nghiên cứu đề tài dựa trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng và Nhà nước. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tài liệu được sử dụng trong nghiên cứu này chủ yếu là các công trình nghiên cứu, các đề tài khoa học về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Qua phương pháp này, tác 6
giả sẽ tìm hiểu, nghiên cứu cơ sở lý luận, quan điểm và định hướng của Đảng, Nhà nước về chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Phương pháp so sánh: Tác giả sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá quá trình thực hiện chính sách tái định cư hàng năm khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Phương pháp điều tra khảo sát: Đề tài sử dụng phương pháp điều tra khảo sát để thu thập các số liệu về quá trình thực hiện chính sách tái định cư cũng như đánh giá sự hài lòng của người dân về quá trình thực hiện chính sách này trong vấn đề nghiên cứu. Phương pháp phân tích tổng hợp: Từ việc thu thập số liệu khảo sát trên, tác giả sẽ phân tích chi tiết từng nội dung khảo sát để đánh giá mức độ thực hiện chính sách này tại địa phương. Phương pháp phân tích tổng hợp số liệu khảo sát sẽ giúp cho tác giả đánh giá được thực trạng kết quả của việc thực hiện chính tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bnà thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Bên cạnh đó, trên cơ sở các tài liệu, thông tin và dữ liệu thu thập được, tác giả nghiên cứu sẽ phân tích, đánh giá, xem xét trên bình diện khoa học chính sách công và từ đó có những đề xuất phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bnà thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn là đề tài nghiên cứu thuộc ngành chính sách công, nghiên cứu, đánh giá những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Các quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước về thực hiện chính sách tái định cư trong gia đoạn hiện nay của nước ta. 7
6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài của luận văn là cơ sở để thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất nhằm hướng đến việc nâng cao hiệu quả trong quá trình thực hiện chính sách này. Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể giúp thành Phố Long Xuyên xây dựng kế hoạch, hoạch định và thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn trong bối cảnh hiện nay. Đồng thời đây sẽ là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến vấn đề này trong tương lai. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang. 8
Chương 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHÍNH SÁCH TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài 1.1.1 Khái niệm chính sách và chính sách công 1.1.1.1 Khái niệm chính sách Có rất nhiều học giả quan niệm về chính sách khác nhau, chẳng hạn như: “Chính sách là một quá trình hành động có mục đích theo đuổi bởi một hoặc nhiều chủ thể trong việc giải quyết các vấn đề mà họ quan tâm” [4,tr 81] hay “Chính sách là quyết tâm và định hướng. Chính sách định hướng nhưng không bao gồm, các chương trình và chi tiết hành động”, “Chính sách là nguyên tắc hoặc quy trình mang tính định hướng, hướng dẫn”[19, tr.55] Từ những nhận định này, có thể thấy rằng chính sách là sản phẩm của tất cả các chủ thể trong xã hội và chính sách chính là công cụ quan trọng giúp các chủ thể đó đạt được mục đích đề ra. Hay nói cách khác chính sách được hiểu là chương trình hành động do các nhà lãnh đạo hay nhà quản lý đề ra để giải quyết vấn đề vì mục tiêu phát triển của tổ chức. 1.1.1.2 Khái niệm chính sách công Từ khi ra đời cho đến nay, có rất nhiều quan niệm khác nhau về chính sách công, có thể kể đến một số quan niệm của các học giả nổi tiếng như: Theo quan điểm của Wiliam N.Dunn thì: “Chính sách công là một sự kết hợp phức tạp những sự lựa chọn liên quan lẫn nhau, bao gồm cả các quyết định không hành động, do các cơ quan nhà nước hay các quan chức nhà nước đề ra”. Theo Peter Aucoin: "chính sách công bao gồm các hoạt động thực tế do Chính phủ tiến hành"[20]. Peter đưa ra định nghĩa: "chính sách công là toàn bộ các hoạt động của Nhà nước có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến cuộc sống của mọi công 9
dân. [21]. Dù có rất nhiều quan niệm khác nhau về chính sách công nhưng nhìn chung có thể nhận thấy các học giả đều cho chủ thể ban hành chính là chính phủ với mục tiêu là điều chính các lĩnh vực trong đời sống của xã hội. Tóm lại chính sách công chính là: “Chính sách công là tập hợp các quyết định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành hướng đến các nhóm đối tượng thụ hưởng nhằm phục vụ cho lợi ích công, cho sự phát triển của xã hội”.[6] 1.1.2 Khái niệm thu hồi đất Từ điển Tiếng Việt định nghĩa: “Thu hồi là việc thu hồi về lại, lấy lại cái trước đó đã đưa ra, đã cấp phát hoặc bị mất vào tay kẻ khác”. Theo khái niệm trên, có thể hiểu thu hồi đất là việc Nhà nước lấy lại đất đã giao, đã cho thuê hoặc lấy lại đất đai của một tổ chức, cá nhân nào đó đang nắm giữ, sử dụng, vì một mục đích nào đó của Nhà nước. Căn cứ theo quy định của pháp luật hiện hành, cụ thể tại khoản 11 Điều 3 Luật đất đai năm 2013, “thu hồi đất” được hiểu là trường hợp Nhà nước ra quyết định thu lại quyền sử dụng đất của hộ gia đình, cá nhân, tổ chức được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất đang thuộc quyền sử dụng đất của người khác nếu người này có hành vi vi phạm pháp luật về đất đai trong quá trình sử dụng đất. Trên cơ sở khái niệm thu hồi đất được xác định ở trên, có thể hiểu, khi xảy ra sự kiện thu hồi đất thì hộ gia đình, cá nhân, tổ chức đang sử dụng đất có nghĩa vụ phải trả lại phần đất thuộc diện thu hồi mà họ đang sử dụng cho Nhà nước. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào Nhà nước cũng có thể tự lấy đất từ phía người dân, mà hiện nay, theo quy định của pháp luật hiện hành, Nhà nước chỉ được thu hồi đất thuộc một trong các trường hợp sau: - Thu hồi vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; - Thu hồi do vi phạm pháp luật về đất đai; 10
- Thu hồi do chấm dứt việc sử dụng đất theo pháp luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa tính mạng con người. Từ những phân tích trên, có thể thấy hoạt động thu hồi đất của Nhà nước có những đặc điểm sau: Thứ nhất, chủ thể tiến hành thực hiện hoạt động thu hồi đất luôn là Nhà nước. Với vai trò là chủ thể đại diện sở hữu duy nhất đối với đất đai, Nhà nước thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về đất đai thông qua hoạt động điều phối đất đai. Thu hồi đất là một trong các hoạt động thực hiện quyền điều phối đất đai quan trọng để nhà nước thực hiện chức năng quản lý của mình. Mặt khác, hoạt động thu hồi đất phải mang tính mệnh lệnh, quyền uy và chỉ có Nhà nước mới có thẩm quyền thực hiện và không có bất cứ tổ chức nào thực hiện được thẩm quyền này ngoài Nhà nước. Thứ hai, việc thu hồi đất chỉ có thể được tiến hành trên cơ sở một quyết định hành chính cá biệt có giá trị bắt buộc thi hành. Nếu người sử dụng đất không tự giác thi hành quyết định này thì cơ quan quản lý hành chính có quyền ban hành quyết định cưỡng chế theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, để đảm bảo tính dân chủ, khách quan trong hoạt động thu hồi đất, người bị thu hồi đất có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện đối với quyết định thu hồi đất hoặc hành vi cưỡng chế đó. Thứ ba, đối tượng bị thu hồi đất có thể là hợp pháp được nhà nước cấp quyền sử dụng đất hoặc cũng có thể là đối tượng bất hợp pháp do lấn chiếm đất đai trong quá trình sử dụng. Hệ quả của thu hồi đất là làm chấm dứt QSDĐ của người có đất bị thu hồi. Thứ tư, chủ thể bị thu hồi có thể là bất kỳ chủ thể sử dụng đất nào có đất thuộc diện bị thu hồi bao gồm: Hộ gia đình, cá nhân, tổ chức kinh tế, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài, cơ sở tôn giáo, cộng đồng dân cư. 11
1.1.3 Khái niệm tái định cư Theo thuật ngữ của Ngân hàng thế giới, tái định cư bao hàm tất cả những thiệt hại trực tiếp về kinh tế và xã hội gây ra bởi việc thu hồi đất và hạn chế sự tiếp cận, cùng với những biện pháp đền bù và sửa chữa. Tái định cư không hạn chế ở sự di dời về mặt vật chất. Tái định cư có thể, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể, bao gồm: thu hồi đất và các công trình trên đất, bao gồm cả việc kinh doanh, buôn bán; sự di dời về mặt vật chất; và sự khôi phục kinh tế của những người bị ảnh hưởng nhằm cải thiện (hoặc ít nhất là phục hồi) thu nhập và mức sống. Tái định cư là việc người sử dụng đất được bố trí nơi ở mới bằng một trong các hình thức bồi thường bằng nhà ở, bồi thường bằng giao đất ở mới hoặc bồi thường bằng tiền để người dân tự lo chỗ ở. Hay nói cách khác tái định cư là hình thức hỗ trợ về đời sống của Nhà nước khi thực hiện chính sách thu hồi đất của người dân. Tùy thuộc vào diện tích đất bị thu hồi và quỹ đất hiện có của Nhà nước, người dân sẽ được bồi thường số lượng suất tái định cư phù hợp. Tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất được hiểu là việc di chuyển người có đất bị thu hồi đến sinh sống ổn định tại một nơi mới thông qua các hoạt động hỗ trợ của Nhà nước nhằm giúp người bị thu hồi đất ổn định đời sống, sản xuất tại khu tái định cư được nhà nước bố trí. Như vậy có thể hiểu tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất không chỉ đơn thuần là việc bồi thường, hỗ trợ chỗ ở tái định cư cho người dân có đất bị thu hồi mà nhà nước còn phải quan tâm đến đời sống của người dân sau khi bị thu hồi đất đến các nơi tái định cư được bố trí, phải có những chính sách, biện pháp nhằm đảm bảo lợi ích cho những người dân, đảm bảo cho họ có được chỗ ăn ở ổn định, có điều kiện sinh sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ để người dân có thể yên tâm sản xuất phát triển kinh tế xã hội. 12
1.1.4 Khái niệm chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Nhà nước ta là nhà thuộc sở hữu của toàn dân, đất đai là thuộc sở hữu của toàn dân, do đó khi nhà nước đã cấp quyền sử dụng đất cho người dân, khi thực hiện thu hồi thì phải có chính sách hỗ trợ phù hợp cho người dân. Chính sách tái định cư là một trong những giải pháp quan trọng để đem lại niềm tin của người dân khi nhà nước thực hiện thu hồi đất. Chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất là quan điểm, chủ trương của Đảng và nhà nước về việc sắp xếp, bố trí chỗ ở cho người dân khi bị thu hồi đất để họ an tâm sinh sống và phát triển kinh tế - xã hội. Hay nói cách khác chính sách tái định cư là chính sách giúp ổn định cuộc sống, bồi thường thiết hại với các chủ sở hữu nhà, đất, tài sản gắn liền với đất bị nhà nước thu hồi theo quy định. Hình thức bồi thường có thể là nhà xây sẵn, nhà tái định cư, chung cư... Như vậy, chính sách tái định cư là tổng thể các quan điểm, các giải pháp và công cụ mà Nhà nước sử dụng để tác động lên các đối tượng bị thu hồi đất nhằm có đất để xây dựng cơ sở hạ tầng cho phát triển kinh tế xã hội theo định hướng mục tiêu đề ra. Chủ thể của chính sách là những người, tổ chức tham gia vào quá trình quản lý chính sách như: người có thẩm quyền quyết định chính sách, người chịu trách nhiệm chính đối với tổ chức thực hiện chính sách, người chịu trách nhiệm đối với những hành động chính sách cụ thể, người tham gia vào quá trình tổ chức thực hiện chính sách. Đối tượng của chính sách là những người, tổ chức thực hiện chính sách và chịu ảnh hưởng của chính sách, cụ thể là các cán bộ, công chức, viên chức của các cơ quan thực hiện chính sách tái định; và các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất. 13
1.1.5 Khái niệm tổ chức thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Tổ chức thực hiện chính sách là giai đoạn thứ hai trong quá trình chính sách sau giai đoạn hoạch định chính sách, nhằm biến chính sách thành hành động và kết quả trên thực tế. Vì vậy, tổ chức thực hiện chính sách tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất của là quá trình triển khai chính sách tái định cư thành những kết quả trên thực tế thông qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy Nhà nước nhằm có đất để xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của địa phương. 1.2 Ý nghĩa của chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Bản chất của quan hệ thu hồi đất và hỗ trợ tái định cư cho người dân không phải là quan hệ mua bán, đàm phán giá cả. Thực chất của vấn đề này là nhà nước phải có trách nhiệm đối với người dân về việc thu hồi đất cũng như bồi thường thiệt hại, hỗ trợ tái định cư cho người dân. Do đó, việc thực hiện tốt chính sách tái định cư cho người dân khi nhà nước thực hiện thu hồi đất có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc phát trển kinh tế - xã hội của đất nước. Thứ nhất, trên phương diện chính trị. Nhà nước ta là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân hay nói cách khác quyền làm chủ thuộc về nhân dân. Do đó, vì mục tiêu phát triển đất nước mà nhà nước tiến hành thu hồi đất của người dân thì chính sách hỗ trợ tái định cư cho người dân là một chính sách đúng đắn, đem lại niềm tin cho người dân đối với Đảng, Nhà nước, góp phần đảm bảo an sinh xã hội và phát triển đất nước, ổn định chính trị. Người Việt Nam có câu: “Có an cư mới lạc nghiệp”, việc mất đất đai, nhà cửa đã gắn bó với gia đình mình bao nhiêu năm qua là một cú sốc rất lớn đối với họ nên nếu nhà nước không có chính sách tái định cư đúng đắn, phù hợp sẽ dẫn đến những vấn đề về khiếu kiện, khiếu nại mất ổn định chính trị. Vì 14
Vậy, việc giải quyết tốt vần đề tái định cư là thực hiện tốt chính sách an dân để phát triển kinh tế - xã hội, góp phần vào việc duy trì, củng cố ổn định về chính trị. Bên cạnh đó, thực hiện tốt chính sách hỗ trợ tái định cư giúp củng cố niềm tin của người bị thu hồi đất vào đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; đồng thời loại trừ cơ hội để kẻ xấu lợi dụng, tuyên truyền, kích động quần chúng nhân dân khiếu kiện, đối đầu với chính quyền nhằm gây mất ổn định tình hình trật tự an toàn xã hội, đập tan mọi âm mưu chống phá đất nước của kẻ thù. Từ đó, người dân khi được hỗ trợ tái định cư sẽ an tâm lao động sản xuất và vững niềm tin với Đảng và Nhà nước, góp phần bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, giữ vững sự hòa bình và phát triển của đất nước. Thứ hai, thực hiện tốt công tác tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất sẽ giúp cho họ và các thành viên khác trong gia đình nhanh chóng ổn định cuộc sống để tập trung sản xuất góp phần cải thiện và nâng cao mức sống. Bên cạnh đó, thực hiện chính sách tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là điều kiện để doanh nghiệp sớm có mặt bằng triển khai các dự án đầu tư góp phần vào việc thúc đẩy tăng trưởng của nền kinh tế và nâng cao tính hấp dẫn của môi trường đầu tư, kinh doanh ở nước ta. Hơn nữa, duy trì tốc độ tăng trưởng cao và bền vững sẽ có điều kiện để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, góp phần vào công cuộc “xóa đói, giảm nghèo” và tạo tiền đề cho nước ta phát triển trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Thứ ba, thông qua việc thực hiện chính sách tái định cư, người dân có thể tham gia tích cực, phát huy tính dân chủ, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước và tố cáo các hành vi tiêu cực của những cán bộ, công chức trong quá trình thực thi quyền hạn của mình. Từ đó góp phần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người dân. 15
Thứ tư, việc thực hiện chính sách tái định cư một cách công khai, minh bạch và dân chủ sẽ giúp cho người dân được tham gia trực tiếp bàn bạc những vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của mình. Việc bố trí tái định cư là chính sách nhân văn của Nhà nước khi thu hồi đất của người dân nhưng đất đai là thuộc sở hữu của toàn dân, do đó họ cần phải được tham gia bàn bạc, đưa ra ý kiến, nguyện vọng cũng như lợi ích chính đáng của bản thân trong qua trình được bố trí tái định cư cho phù hợp. 1.3 Quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về thực hiện tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Việc xây dựng khu tái định cư luôn là vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm không chỉ nhằm bố trí chỗ ở và ổn định cuộc sống cho những người bị thu hồi đất, mà còn nhằm đảm bảo nhanh chóng giải phóng mặt bằng, tạo quỹ đất sạch giúp các dự án đã được phê duyệt theo quy hoạch được nhanh chóng triển khai. Sự quan tâm này được thể hiện thông qua quy định của pháp luật, các văn bản về đất đai. Dù nhiều lần được điều chỉnh, bổ sung, nhưng về cơ bản, các quy định của pháp luật về đất đai luôn hướng đến việc đảm bảo vấn đề tái định cư được thực hiện trước khi Nhà nước thu hồi và bàn giao đất cho chủ đầu tư; và việc xây dựng khu tái định cư đã hoàn thành hoặc ít nhất hoàn thành cơ sở hạ tầng của khu tái định cư mới bố trí cho người dân. Cụ thể như: Nhằm hướng dẫn thi hành những quy định của Luật Đất đai năm 2013 liên quan đến vấn đề bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, ngày 15/5/2014 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 47/2014/NĐ-CP “Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất” (thay thế Nghị định số 197/2004/NĐ-CP); cũng trong ngày 15/5/2014 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 44/2014/NĐ-CP “Quy định về giá đất” (thay thế Nghị định số 188/2004/NĐ-CP; Nghị định 123/2007/NĐ-CP…). Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trong thời gian tới. 16
1.4. Quy trình thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. 1.4.1 Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Kế hoạch là hành động có thời gian xác định với ngân sách giành để lập chiến lược bồi thường và tái định cư, mục tiêu, quyền lợi, hành động, trách nhiệm, giám sát và đánh giá. Kế hoạch phải được chuẩn bị và phê duyệt trước khi thẩm định vốn vay cho Dự án. UBND cấp huyện phê duyệt kế hoạch bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cho người dân có đất bị thu hồi. Cụ thể: Căn cứ Khoản 2 Điều 85 Luật Đất đai 2013, nguyên tắc lập và thực hiện dự án tái định cư được quy định như sau: - Khu tái định cư tập trung phải xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ, bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng, phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quán của từng vùng, miền. -Việc thu hồi đất ở chỉ được thực hiện sau khi hoàn thành xây dựng nhà ở hoặc cơ sở hạ tầng của khu tái định cư. Bên cạnh đó, việc bố trí tái định cư cho người có đất bị thu hồi, quy định tại Điều 86 của Luật Đất đai 2013 được thực hiện như sau: Thứ nhất, Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng được Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban nhân dân cấp huyện giao trách nhiệm bố trí tái định cư phải thông báo cho người có đất ở thu hồi thuộc đối tượng phải di chuyển chỗ ở về dự kiến phương án bố trí tái định cư và niêm yết công khai ít nhất là 15 ngày tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã, địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi. Và tại nơi tái định cư trước khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt phương án tái định cư. Nội dung thông báo gồm địa điểm, quy mô quỹ đất, quỹ nhà tái định cư, thiết kế, diện tích từng lô đất, căn hộ, giá đất, giá nhà tái định cư; dự kiến về tái định cư cho người có đất thu hồi. 17
Thứ hai, Người có đất thu hồi được bố trí tái định cư tại chỗ nếu tại khu vực thu hồi đất có dự án tái định cư hoặc có điều kiện bố trí tái định cư. Ưu tiên vị trí thuận lợi cho người có đất thu hồi sớm bàn giao mặt bằng, người có đất thu hồi là người có công với cách mạng. Phương án tái định cư đã được phê duyệt phải được công bố công khai tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã, địa điểm sinh hoạt chung của khu dân cư nơi có đất thu hồi và tại nơi tái định cư. Thứ ba, Giá đất cụ thể tính thu tiền sử dụng đất tại nơi tái định cư, giá bán nhà ở tái định cư do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định. Thứ tư, Trường hợp người có đất thu hồi được bố trí tái định cư mà tiền bồi thường, hỗ trợ không đủ để mua một suất tái định cư tối thiểu thì được Nhà nước hỗ trợ tiền đủ để mua một suất tái định cư tối thiểu. 1.4.2 Phổ biến, tuyên truyền chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất Công tác tuyên truyền, vận động phải được coi trọng và phải đi trước một bước trước khi triển khai Dự án tại các địa phương. Muốn thành công trong công tác này nhất định phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa cấp ủy, chính quyền với các ban, ngành, tổ chức liên quan; quyết tâm, nỗ lực của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, mà quan trọng nhất vẫn là vai trò của chính quyền các cấp vì là cấp có thẩm quyền trực tiếp giải quyết cơ chế, chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.Chính vì vậy, mỗi cấp chính quyền cần phải xác định được vai trò quan trọng của mình trong công tác tuyên truyền, vận động người dân thực hiện tốt chính sách tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Công tác tuyên truyền, vận động về thực hiện chính sách tái định cư tại các địa phương cần phải được tiến hành từng bước chặt chẽ, kiên trì, chắc chắn từng bước một, từ khảo sát thu thập thông tin về tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị, phản ánh của người dân đến xác định nội dung cần trả lời, giải 18