Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn về kinh tế trang trại, đề tài tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh một cách có hiệu quả và bễn vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Địa lý học: Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN THỊ DẢN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN THỊ DẢN PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH Ngành: Địa lí học Mã ngành: 8.31.05.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Việt Tiến THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, nội dung, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của luận văn. Thái Nguyên, ngày…….tháng……năm 2018 Tác giả luận văn Phan Thị Dản i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước hết, em xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Khoa Địa lí, cảm ơn các quý thầy - cô giáo đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trường. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Việt Tiến người đã dành nhiều thời gian, công sức chỉ bảo, tạo điều kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn chi cục Phát triển Nông thôn, Sở Nông nghiệp, Sở thống kê tỉnh Bắc Ninh và các chủ trang trại đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp số liệu, các thông tin cần thiết để phục vụ cho quá trình nghiên cứu hoàn thiện đề tài này. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới các bạn bè và người thân đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận này. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày ……. tháng…….. năm 2018 Tác giả luận văn Phan Thị Dản ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC...........................................................................................................iii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài................................................................................. 1 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ................................................... 4 4. Giới hạn nghiên cứu. ....................................................................................... 5 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .......................................................... 5 6. Những đóng góp chính của luận văn ............................................................... 7 7. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI ...... 8 1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 8 1.1.1. Tổng quan chung về trang trại và kinh tế trang trại .................................. 8 1.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự hình thành và phát triển kinh tế trang trại ............................................................................................................ 17 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 22 1.2.1. Khái quát tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam .................. 23 1.2.2. Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở Đồng bằng sông Hồng ............. 28 Chương 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 2010 - 2016 ........................................................................................................ 32 2.1. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh ......... 32 2.1.1. Các nhân tố tự nhiên ................................................................................ 32 2.1.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội ..................................................................... 36 iii
2.2. Phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2016 .......... 41 2.2.1. Khái quát chung về phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh ........... 41 2.2.2. Hiệu quả sản xuất của các mô hình KTTT ở tỉnh Bắc Ninh ................... 49 2.2.3. Một số gương điển hình về phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................... 53 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI Ở TỈNH BẮC NINH TỚI 2020, TẦM NHÌN 2030 ................................................................................................................... 61 3.1. Quan điểm, mục tiêu, định hướng phát triển KTTT................................... 61 3.1.1. Quan điểm................................................................................................ 61 3.1.2. Mục tiêu ................................................................................................... 62 3.1.3. Định hướng .............................................................................................. 63 3.2. Một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh................... 63 3.2.1. Giải pháp về đất đai ................................................................................. 63 3.2.2. Giải pháp về vốn ...................................................................................... 64 3.2.3. Giải pháp về lao động .............................................................................. 65 3.2.4. Giải pháp về thị trường và phát triển công nghệ chế biến ...................... 66 3.2.5. Giải pháp về khoa học và công nghệ ....................................................... 67 3.2.6. Giải pháp về đầu tư xây dựng, hoàn thiện cơ sở hạ tầng nông thôn ....... 68 3.2.7. Nâng cao trình độ dân trí và trình độ chuyên môn cho chủ trang trại..... 68 3.3. Kiến nghị .................................................................................................... 70 3.3.1. Đối với Trung ương ................................................................................. 70 3.3.2. Đối với địa phương và chủ trang trại....................................................... 70 KẾT LUẬN....................................................................................................... 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 73 iv
DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ BTB & DH NTB Bắc trung Bộ và Duyên Hải Nam Trung Bộ CNH - HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa ĐBSH Đồng bằng sông Hồng GCNKTTT Giấy chứng nhận kinh tế trang trại HTX Hợp tác xã KH - CN Khoa học - công nghệ KT - XH Kinh tế - xã hội KTTT Kinh tế trang trại NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn SX Sản xuất SXKD Sản xuất kinh doanh TDMNPB Trung du miền núi phía Bắc TT Trang trại VAC Vườn - ao - chuồng iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Số trang trại của cả nước phân theo các vùng kinh tế giai đoạn từ 2011- 2016................................................................................ 26 Bảng 1.2. Số trang trại của cả nước phân theo các lĩnh vực sản xuất năm 2011- 2016 .................................................................................... 27 Bảng 1.3: Số trang trại của Đồng bằng sông Hồng so với cả nước giai đoạn từ 2009 - 2016 ...................................................................... 29 Bảng 1.4. Số trang trại vùng ĐB sông Hồng phân theo lĩnh vực sản xuất giai đoạn 2011 - 2016 ................................................................... 30 Bảng 2.1. Dân số và mật độ dân số tỉnh Bắc Ninh năm 2015 ...................... 37 Bảng 2.2. Số lượng trang trại ở tỉnh Bắc Ninh so với Đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2011 - 2016 ......................................................... 41 Bảng 2.3. Số lượng trang trại và các loại hình trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh qua các năm .................................................................. 44 Bảng 2.4. Cơ cấu sử dụng đất của các trang trại năm 2016 .......................... 44 Bảng 2.5. Bình quân diện tích đất của trang trại năm 2016.......................... 45 Bảng 2.6. Lao động trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh năm 2016 ........... 45 Bảng 2.7. Vốn sản xuất kinh doanh bình quân/trang trại theo loại hình của tỉnh Bắc Ninh năm 2016 ........................................................ 47 Bảng 2.8. Số trang trại phân theo đơn vị hành chính tỉnh Bắc Ninh ............ 48 Bảng 2.9. Giá trị sản phẩm thu được trên một ha đất trồng trọt và mặt nước nuôi trồng thủy sản .............................................................. 50 v
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Số trang trại vùng đồng bằng sông Hồng so với cả nước ............ 29 Hình 1.2. Số trang trại vùng đồng bằng sông Hồng phân theo lĩnh vực sản xuất giai đoạn 2011 - 2016 ..................................................... 30 Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Bắc Ninh ................................................ 33 Hình 2.2. Số lượng trang trại của tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 2011 - 2016 ........ 43 Hình 2.3. Cơ cấu lao động đã qua đào tạo của các loại hình trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ............................................................ 47 Hình 2.4. Bản đồ thực trạng phát triển kinh tế trang trại tỉnh Bắc Ninh ...... 52 vi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trang trại là một loại hình sản xuất nông nghiệp được hình thành tương đối sớm trên thế giới, tùy theo từng thời kì, từng giai đoạn khác nhau mà có tên gọi và những hình thức khác nhau nhưng đều có đặc điểm chung là sản xuất hàng hóa tự chủ có quy mô. Phát triển kinh tế trang trại là xu hướng tất yếu trong sản xuất nông nghiệp, nông thôn hiện nay. Phát triển kinh tế trang trại đã góp phần quan trọng trong quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang làm các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá trong nông nghiệp và nông thôn. Ở Việt Nam, những năm gần đây mô hình kinh tế trang trại phát triển rất mạnh, ngày càng trở thành một hướng đi đúng đắn, phù hợp với xu thế phát triển chung của thế giới. Bắc Ninh nằm trong vùng Đồng bằng sông Hồng nên có nhiều điều kiện để phát triển kinh tế trang trại. Những năm qua, nhờ phát triển kinh tế trang trại đã làm cho cơ cấu sản xuất nông nghiệp có sự chuyển dịch mạnh mẽ, từ sản xuất tự túc, nay đã chuyển mạnh sang sản xuất hàng hoá. Toàn tỉnh hiện có khoảng 3.000 trang trại, gia trại, trong đó có 147 trang trại đạt tiêu chí mới theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Bình quân mỗi trang trại có tổng vốn đầu tư từ 300-400 triệu đồng, giá trị sản xuất 250-300 triệu đồng/năm, giải quyết việc làm cho 11.000 lao động thường xuyên và gần 30.000 lao động thời vụ. Tuy chỉ chiếm 10% trên tổng diện tích đất nông nghiệp, nhưng giá trị sản xuất của khu vực này chiếm tới hơn 20% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp toàn tỉnh. Những thành tựu đó là rất đáng khích lệ, tuy nhiên việc phát triển trang trại còn gặp không ít rủi ro, chưa thật ổn định, bền vững; mặc dù tiềm năng, nhu cầu phát triển và khả năng đóng góp của mô hình kinh tế trang trại của tỉnh còn rất lớn. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên tôi quyết định chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh”. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài 1
2.1. Trên thế giới Kinh tế trang trại bắt đầu ra đời tại Tây Âu, gắn liền với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất. Trên thế giới đã có rất nhiều tác giả và công trình nghiên cứu về KTTT như: Năm 1952, Taylo cùng với một số nhà khoa học của khoa kinh tế nông nghiệp trường đại học Minnesota của Hoa Kì đã tìm ra được lý thuyết cũng như mô hình phát triển kinh tế trang trại gần như ngày nay. Bài viết “Sự gắn kết chặt chẽ của mối quan hệ ngược giữa quy mô trang trại và năng suất. Một hướng phân tích theo kinh nghiệm chủ nghĩa về sản xuất nông nghiệp” của Carter và Michael công bố 1998. Nghiên cứu “Quy mô trang trại, năng suất và hiệu quả kinh tế. Sự khác nhau về hiệu quả dựa trên quy mô trang trại của Honduras” của Gillian và Daniel O tại hội thảo hàng năm của Hiệp hội Kinh tế trang trại Hoa Kỳ năm 1998 đã nhận thấy với một số nhóm nông trại ở Honduras, lợi nhuận giảm dần khi quy mô trang trại tăng. Tác phẩm “Cơ cấu nông nghiệp và sản xuất tại các nước đang phát triển” (năm 2000) của Berry và William Đại học John Hopkin cho thấy đất đai đã được sử dụng hiệu quả hơn tại các nước đang phát triển nhờ phát triển các trang trại gia đình. Tương tự như nghiên cứu của Carter và Michael về quy mô trang trại của Honduras, các nghiên cứu về “Mối quan hệ giữa quy mô trang trại và năng suất trang trại” của Feeder và Gershon, công bố 2002; “Trang trại gia đình trong một thế giới toàn cầu hóa” của Michael Lipton (năm 2005) khuyến cáo các trang trại không nên mở rộng quy mô quá lớn trong điều kiện trình độ quản lí, khả năng trang bị, ứng dụng KHKT còn hạn chế sẽ làm năng suất và hiệu quả trang trại sẽ giảm sút. Ngoài những công trình công bố của các nhà nghiên cứu, vấn đề KTTT cũng được các chính trị gia quan tâm: Các Mác đã khẳng định những đặc trưng cơ bản của trang trại gia đình là sản xuất hàng hóa khác với sản xuất tiểu nông là tự cung tự cấp, nhưng có điểm giống nhau là lấy gia đình làm cơ sở làm nòng cốt. Lê Nin đã phân biệt khái niệm kinh tế trang trại “Người chủ trang trại bán ra thị trường 2
hầu hết các sản phảm làm ra, còn tiểu nông thì dùng đại bộ phận sản phẩm sản xuất được, mua bán càng ít càng tốt”. Năm 1985, tổng thống Ronald Reagan đưa ra một bộ luật mới về trang trại, nhằm quản lí hoạt động và nâng cao khả năng cạnh tranh quốc tế của các nông sản hàng hóa. 2.2. Ở Việt Nam Nông nghiệp nông thôn nói chung, phát triển kinh tế trang trại trong nông nghiệp nói riêng là một trong những vấn đề được Đảng và Nhà nước luôn quan tâm. KTTT được du nhập và phát triển ở Việt Nam chủ yếu từ những năm đầu thập niên 90 trở lại đây và nhanh chóng trở thành chủ đề nghiên cứu được nhiều cơ quan khoa học, nhiều nhà nghiên cứu và cán bộ chỉ đạo thực tiễn quan tâm. Trong đó nhiều công trình đã được công bố như: “Kinh tế trang trại gia đình trên thế giới và châu Á”(1993) của Nguyễn Điền, Trần Đức; Trần Huy Năng đã trình bày tình hình và kinh nghiệm phát triển kinh tế trang trại gia đình trên thế giới nói chung, một số nước châu Á nói riêng và rút ra những nhận xét cụ thể; Lê Đình Thắng (1993) với nghiên cứu “Phát triển kinh tế hộ theo hướng sản xuất hàng hoá”, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. “Mô hình KTTT vùng đồi núi”của Trần Đức, NXB Nông Nghiệp Hà Nội- 1998. Trong công trình này đã đưa ra các vấn đề phương pháp luận về kinh tế trang trại, một số mô hình trang trại và các vấn đề kinh tế trang trại vùng đồi núi nước ta. “Thực trạng và giải pháp phát triển KTTT trong thời kì CNH- HĐH ở Việt Nam” của GS.TS Nguyễn Đình Hương công bố 2000 đã đề cập những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển KTTT ở nước ta từ đó đưa ra một số định hướng và giải pháp cho phát triển kinh tế trang trại trong thời kì công nghiệp hóa- hiện đại hóa. Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam thời kì đổi mới” của PGS.TS Nguyễn Sinh Cúc- NXB Thống kê - 2003 đã đề cập tới các tiêu chí, cũng như thực trạng và xu hướng phát triển kinh tế trang trại ở nước ta. 3
“Địa lí kinh tế xã hội đại cương” của PGS.TS Nguyễn Minh Tuệ (chủ biên) -2007 cũng đã đề cập tới những nét cơ bản nhất của hình thức trang trại như nguồn gốc, lịch sử ra đời cũng như đặc điểm của hình thức trang trại… Vấn đề trang trại cũng là đề tài nghiên cứu của nhiều luận văn thạc sĩ trên các địa bàn khác nhau: “Nghiên cứu thực trạng và giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế trang trại tại địa bản huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên”, của Trần Thị Bích Hồng (2007), Luận văn thạc sĩ kinh tế, trường đại học kinh tế và quản trị kinh doanh Thái Nguyên. “Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại nông lâm kết hợp do thanh niên làm chủ trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên”, của Vũ Thị Nguyệt Minh (2010), Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp, trường đại học nông lâm Thái Nguyên. “Kinh tế trang trại ở tỉnh Thái Nguyên: tiềm năng, hiện trạng và giải pháp phát triển” 2012 của Đỗ Thị Thu Hiền. “Nghiên cứu một số giải pháp phát triển kinh tế trang trại ở huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam”, của Trần Quốc Đạt (2012), Luận văn thạc sĩ kinh tế, trường Đại học Đà Nẵng. “Phát triển kinh tế trang trại huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc” - 2015 của Dương Thị Phương. Mỗi tác giả đã đưa ra một hướng nghiên cứu riêng và đi sâu vào từng khía cạnh khác nhau. Đây là những công trình nghiên cứu có tính lí luận và thực tiễn cao về kinh tế trang trại. Là định hướng quan trọng cho tác giả trong quá trình nghiên cứu đề tài. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn về kinh tế trang trại, đề tài tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh một cách có hiệu quả và bễn vững. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 4
- Hệ thống hoá được những vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn về kinh tế trang trại. - Phân tích các nguyên nhân đã ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh. - Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2016 - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu thúc đẩy sự phát triển kinh tế trang trại ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn tiếp theo. 4. Giới hạn nghiên cứu. 4.1. Về nội dung Đề tài tập trung nghiên cứu đánh giá tình hình phát triển kinh tế trang trại ở địa bàn tỉnh Bắc Ninh về quy mô, số lượng, một số mô hình trang trại. Những khó khăn, thuận lợi trong quá trình sản xuất và phát triển trang trại. Những tiềm năng chưa được khai thác cần đưa vào phục vụ cho sự phát triển của các trang trại ở tỉnh. 4.2. Phạm vi lãnh thổ Đề tài nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, bao gồm 1 thành phố, 1 thị xã và 6 huyện. 4.3. Về thời gian Các số liệu nguồn được thu thập phục vụ nghiên cứu chủ yếu tập trung trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2016. 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm nghiên cứu * Quan điểm tổng hợp - lãnh thổ Các hiện tượng điạ lí KTXH rất phong phú và đa dạng. Chúng có quá trình hình thành, phát triển trong mối liên hệ nhiều chiều không tách rời lãnh thổ mà có mối quan hệ đa chiều với các lãnh thổ xung quanh trên cả phương diện tự nhiên cũng như phương diện kinh tế - xã hội. Quan điểm này là cơ sở để xem xét, đánh giá các điều kiện cho sự phát triển KTTT của tỉnh Bắc Ninh. * Quan điểm hệ thống 5
Quan điểm hệ thống thường được sử dụng phổ biến trong nghiên cứu Địa lí KTXH thể hiện ở việc đối tượng nghiên cứu được coi là một hệ thống. Hệ thống đó bao gồm nhiều phân hệ có mối quan hệ mật thiết qua lại với nhau. Vận dụng quan điểm này trong đề tài nghiên cứu xem xét kinh tế trang trại là một bộ phận của tổ chức lãnh thổ nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh. * Quan điểm kinh tế Trong quá trình nghiên cứu đề tài này quan điểm kinh tế giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan về sự phát triển của mô hình KTTT thông qua các tiêu chí: động lực, số lượng trang trại, thị trường, khoa học kĩ thuật, thu hút lao động, tạo thêm việc làm…Từ đó có thể đưa ra định hướng và giải pháp đúng đắn cho vấn đề nghiên cứu. * Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Mọi sự vật hiện tượng địa lý đều không ngừng vận động trong không gian và biến đổi theo thời gian. Vận dụng quan điểm này vào nghiên cứu đề tài để thấy được sự hình thành và phát triển của KTTT tỉnh Bắc Ninh cũng là một quá trình luôn vận động và phát triển. 5.2. Các phương pháp nghiên cứu * Phương pháp thu thập và xử lí thông tin Đây là phương pháp truyền thống thường được xử dụng trong nghiên cứu Địa lý kinh tế - xã hôi. Do vậy, việc thu thập tài liệu từ nhiều nguồn số liệu khác nhau: Sở NN&PTNT tỉnh Bắc Ninh, Cục thống kê, sách báo, tạp chí, luận văn, đề tài, các công trình nghiên cứu khoa học từ Internet… là rất cần thiết để phân tích, tổng hợp có chọn lọc nhằm rút ra những nội dung cần thiết. * Phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu thống kê Là phương pháp cần thiết trong địa lý đặc biệt là địa lý kinh tế. Trên cơ sở nguồn tư liệu thu thập được chúng tôi tiến hành phân tích và tổng hợp để làm nổi bật các vấn đề nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu. Từ đó có cơ sở đúng đắn để đánh giá tình hình phát triển KTTT trong sự phát triển kinh tế thị trường của tỉnh Bắc Ninh hiện nay. * Phương pháp điều tra khảo sát, thực địa 6
Là phương pháp cần thiết để bổ sung cho các tư liệu đã thu thập. Là phương pháp tiến hành khảo sát thực tế trên một lãnh thổ,một số địa phương của tỉnh Bắc Ninh. Dựa vào kết quả điều tra khảo sát quan sát thực tế trên lãnh thổ, cụ thể tiến hành khảo sát thực tế tại một số địa phương trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nhằm tìm hiểu tình hình phát triển, thị trường tiêu thụ,…những thuận lợi và khó khăn khi phát triển kinh tế trang trại. * Phương pháp bản đồ và sử dụng công nghệ GIS Phương pháp bản đồ là phương pháp rất quen thuộc với khoa học Địa lí, nó giúp người nghiên cứu cụ thể hoá được các đối tượng địa lý theo không gian và mối liên hệ theo thời gian. Đồng thời chúng tôi sử dụng công nghệ GIS để vẽ các biểu đồ, bản đồ thể hiện mô hình KTTT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 6. Những đóng góp chính của luận văn - Tổng quan, đúc kết cơ sở lí luận và thực tiễn về KTTT, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay. - Phân tích và đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển KTTT ở địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Phân tích thực trạng phát triển KTTT ở tỉnh Bắc Ninh, làm rõ những kết quả đạt được cũng như hạn chế còn tồn tại. - Đề xuất một số giải pháp phát triển KTTT có hiệu quả trong tương lai. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, cấu trúc của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về KTTT Chương 2: Thực trạng phát triển KTTT ở tỉnh Bắc Ninh Chương 3: Định hướng và một số giải pháp phát triển KTTT ở tỉnh Bắc Ninh đến năm 2020, tầm nhìn 2030 7
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Tổng quan chung về trang trại và kinh tế trang trại 1.1.1.1. Khái niệm về trang trại và KTTT Theo những tư liệu nước ngoài có thể hiểu “trang trại” hay “kinh tế trang trại” hoặc “nông trại” hay “kinh tế nông trại”, là một mô hình mà ở đó sản xuất nông nghiệp được tiến hành có tổ chức dưới sự điều hành của một người và ở đây phần đông là chủ hộ gia đình nông dân theo hướng sản xuất hang hóa gắn liền với thị trường. Trong những năm gần đây, ở nước ta nhiều cơ quan nghiên cứu, cơ quan quản lý nhà nước và nhiều nhà khoa học, nhà quản lý đã quan tâm nghiên cứu về kinh tế trang trại. Nhiều người vẫn thường sử dụng thuật ngữ trang trại và kinh tế trang trại như đồng một khái niệm, tuy nhiên giữa chúng ít nhiều có sự khác nhau. * Khái niệm trang trại Trang trại (hay nông trại, nông trang) là một khu vực đất đai có diện tích tương đối rộng lớn (có thể bao gồm cả hồ, sông, đầm, rạch...), nằm ở vùng đồng quê, thuộc quyền sở hữu hoặc sử dụng của cá nhân hoặc tổ chức dùng để sản xuất nông nghiệp như trồng các cây lương thực, thực phẩm, cây công nghiệp hoặc chăn nuôi chăn bò, ngựa, cừu, nuôi gà, dê, heo, nuôi trồng thuỷ sản... Trang trại là cơ sở sản xuất cơ bản trong chu trình sản xuất lương thực. Theo tác giả Trần Hai: “Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp dựa trên cơ sở lao động và đất đai của hộ gia đình là chủ yếu, có tư cách pháp nhân, tự chủ sản xuất kinh doanh bình đẳng với các thành phần khác, có chức năng chủ yếu là sản xuất nông sản hàng hoá, tạo ra nguồn thu nhập chính và đáp ứng nhu cầu cho xã hội”.[6] 8
Tác giả Nguyễn Điền: “Trang trại gia đình, thực chất là kinh tế hộ sản xuất hàng hoá với quy mô lớn, sử dụng lao động tiền vốn của gia đình là chủ yếu để sản xuất kinh doanh có hiệu quả” [4] * Khái niệm về KTTT Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố sản xuất kinh doanh và các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình hoạt động của trang trại. Kinh tế trang trại là một hình thức của kinh tế hộ gia đình, nhưng quy mô và tính chất sản xuất hoàn toàn khác hẳn. Tính chất sản xuất chủ yếu của trang trại chủ yếu là sản xuất hàng hoá, tức là sản xuất nhằm mục đích để đáp ứng nhu cầu của thị trường. Vì vậy, quy mô sản xuất của trang trại thường lớn hơn nhiều so với kinh tế hộ. [17] Kinh tế trang trại là nền kinh tế sản xuất nông sản hàng hoá, phát sinh và phát triển trong thời kỳ công nghiệp hoá, thay thế cho nền kinh tế tiểu nông tự cấp tự túc. Kinh tế trang trại gồm tổng thể các quan hệ kinh tế của các tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh nông nghiệp như: các hoạt động trước và sau sản xuất nông sản hàng hoá xung quanh các trục trung tâm là hệ thống các trang trại thuộc các ngành, nông, lâm, ngư nghiệp ở các vùng kinh tế khác nhau. [20] [21] Nghị quyết 03/2000/QĐ-CP ngày 02/02/2000 của Chính phủ về kinh tế trang trại đã ghi rõ: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, trồng rừng, gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thủy sản”. Theo chúng tôi, khái niệm này phân ảnh đầy đủ và đúng bản chất kinh tế TT của nước ta hiên nay. Quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại gắn liền với quá trình công nghiệp hoá từ thấp đến cao: Thời kỳ bắt đầu công nghiệp hoá kinh tế trang trại với tỷ trọng còn thấp, quy mô nhỏ và năng lực sản xuất hạn chế, nên chỉ đóng vai trò xung kích trong sản xuất nông sản hàng hoá phục vụ công nghiệp hoá; Thời kỳ công nghiệp hoá đạt trình độ kinh tế trang trại với tỷ trọng lớn, quy mô 9
lớn và năng lực sản xuất lớn trở thành lực lượng chủ lực trong sản xuất nông sản hàng hoá cũng như hàng nông nghiệp nói chung phục vụ công nghiệp hoá, phục vụ nhu cầu sản xuất hàng hoá trong công nghiệp là phù hợp với quy luật phát triển kinh tế, là một tất yếu khách quan của nền kinh tế nông nghiệp trong quá trình chuyển từ sản xuất tự cấp, tự túc lên sản xuất hàng hoá. 1.1.1.2. Vai trò của kinh tế trang trại Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất quan trọng trong nền nông nghiệp thế giới. Ở các nước phát triển, trang trại gia đình có vai trò to lớn và quyết định trong sản xuất nông nghiệp và tuyệt đại bộ phận nông sản cung cấp cho xã hội được sản xuất ra trong các trang trại gia đình. Trong những năm gần đây, kinh tế trang trại phát triển nhanh cả về số lượng, đa dạng về ngành sản xuất ở tất cả cả các vùng, các địa phương trong cả nước. Mặc dù KTTT mới được phát triển trong những năm gần đây nhưng nó đã thể hiện rõ vai trò quan trọng và tích cực trong sự phát triển kinh tế của cả nước. Phát triển kinh tế trang trại có vai trò rất lớn trong nền kinh tế quốc dân nó có tác động lớn về kinh tế, xã hội và môi trường vì nó là hình thức tổ chức sản xuất nông nghiệp chủ yếu của nền sản xuất hàng hoá, do vậy nó có vai trò rất lớn trong việc sản xuất lương thực, thực phẩm cung cấp cho xã hội. Trong phát triển nông nghiệp nông thôn, kinh tế trang trại là hình thức kinh tế quan trọng thực hiện sự phân công lao động xã hội trong điều kiện nước ta chuyển từ sản xuất tự cấp tự túc sang sản xuất hàng hoá. Sự hình thành và phát triển kinh tế trang trại có vai trò cực kỳ to lớn được biểu hiện: - Về kinh tế: Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất lấy việc khai thác tiềm năng và lợi thế so sánh phục vụ nhu cầu xã hội làm phương thức sản xuất chủ yếu. Vì vậy, nó cho phép huy động khai thác, đất đai sức lao động và nguồn lực khác một cách đầy đủ, hợp lý và có hiệu quả. Nhờ vậy, nó góp phần 10
thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế trong nông nghiệp, nông thôn nói riêng và phát triển kinh tế xã hội nói chung. Kinh tế trang trại với kết quả và hiệu quả sản xuất cao, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các loại cây trồng vật nuôi có giá trị hàng hoá cao, khắc phục dần tình trạng manh mún tạo vùng chuyên môn hoá cao, đẩy nhanh nông nghiệp sang sản xuất hàng hoá. Qua thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trang trại tạo ra nhiều nông sản, nhất là các nông sản làm nguyên liệu cho công nghiệp vì vậy trang trại góp phần thúc đẩy công nghiệp nhất là công nghiệp chế biến và dịch vụ sản xuất ở nông thôn phát triển. [1], [3] - Về mặt xã hội: Phát triển kinh tế trang trại góp phần tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho lao động nông thôn, làm tăng hộ giàu và giảm số hộ nghèo đói ở nông thôn. Mặt khác, phát triển kinh tế trang trại còn góp phần thúc đẩy kết cấu hạ tầng nông thôn, tạo tấm gương cho các hộ nông dân về cách thức tổ chức sản xuất kinh doanh tiên tiến và có hiệu quả. - Về mặt môi trường: Phát triển kinh tế trang trại nhìn chung có tác động tích cực đến bảo vệ môi trường sinh thái. Do sản xuất kinh doanh tự chủ và vì mục đích thiết thực lâu dài, các chủ trang trại luôn có ý thức khai thác hợp lý và quan tâm bảo vệ môi trường. Thực hiện phát triển kinh tế trang trại nước ta đã đem lại nhiều kết quả về kinh tế xã hội và môi trường nhưng phải phù hợp với điều kiện tự nhiên kinh tế từng vùng và từng địa phương, nhất là những vùng địa phương có điều kiện đất đai và điều kiện sản xuất hàng hoá. [1], [3] 1.1.1.3. Đặc điểm của kinh tế trang trại Các đặc điểm nổi bật của kinh tế trang trại bao gồm: - Mục đích chủ yếu của trang trại là sản xuất nông phẩm hàng hóa theo nhu cầu của thị trường. Đây là bước tiến bộ từ kinh tế hộ tự cấp tự túc lên các hộ nông nghiệp hàng hóa. 11