Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Hoạt động ngoại khóa Văn học ở trường trung học phổ thông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

190
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Hoạt động ngoại khóa Văn học ở trường trung học phổ thông làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp cho hoạt động ngoại khóa Văn học ở trường trung học phổ thông đạt được hiệu quả cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Hoạt động ngoại khóa Văn học ở trường trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ĐOÀN THỤY BẢO CHÂU HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VĂN HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn văn Mã số: 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THANH BÌNH Thành phố Hồ Chí Minh-2010
LỜI CẢM ƠN Xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến tập thể thầy cô giáo, các cán bộ Phòng Đào tạo, Phòng Khoa học công nghệ sau đại học, Thư viện và công nhân viên trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tham gia giảng dạy và tạo điều kiện học tập, chăm sóc sức khỏe, ủng hộ tinh thần và cung cấp tài liệu, sách báo để tôi nghiên cứu đề tài này. Xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Thanh Bình đã tận tình hướng dẫn, cùng quý thầy cô trong Hội đồng khoa học đã dành thời gian đọc, góp ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi thiếu sót, rất mong được sự chỉ dẫn, đóng góp của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp để luận văn hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Đoàn Thụy Bảo Châu
KÍ HIỆU VIẾT TẮT BGH: Ban giám hiệu THPT: Trung học phổ thong THCS: Trung học cơ sở GD&ĐT: Giáo dục và đào tạo NXB: Nhà xuất bản GS: Giáo sư PGS: Phó giáo sư TS: Tiến sĩ QLGD: Quản lí giáo dục TW: Trung ương XH: Xã hội SGK: Sách giáo khoa BTC: Ban tổ chức BCH: Ban chỉ huy
MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 1.1. Xuất phát từ tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa: - Trong giáo dục học nói chung cũng như trong lí luận dạy học các môn học nói riêng, hoạt động ngoại khóa luôn luôn được đề cập như một hoạt động hết sức quan trọng. Trong xu hướng đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục, Bộ Giáo dục đã ban hành nhiều chỉ thị, văn bản liên quan đến việc đẩy mạnh các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Nội dung của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đã được xác định trong Điều 26, Điều lệ Trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học (Ban hành kèm theo Quyết định số 07/2007/QĐ-BGD ĐT ngày 02/04/2007 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) nêu: “Nhà trường phối hợp với các tổ chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, giáo dục pháp luật nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt đông vui chơi, tham quan du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh” [22, 14] - Công tác ngoại khóa là một phần quan trọng, có mối quan hệ gắn bó khăng khít với chính khóa. Ngoại khóa là một hoạt động bổ sung và nâng cao chất lượng của chính khóa lên một bước. Phạm vi một giờ lên lớp không cho phép người dạy truyền đạt hết tất cả những vấn đề mà việc dạy học văn phải hướng đến. Bên cạnh những khái niệm, những công thức, tri thức,…việc dạy học cũng phải quan tâm đến quá trình hình thành và phát triển các kĩ năng, các quan hệ giao tiếp, các mối liên hệ gắn bó giữa người học với hiện thực cuộc sống, và việc này liên quan mật thiết đến hoạt động ngoại khóa. - Hoạt động ngoại khóa có khả năng góp phần đào tạo người học toàn diện về các mặt: trí, đức, thể mĩ, vừa có lí luận vừa có thực hành, vừa có kiến thức vừa có kĩ năng sản xuất, vừa có văn hóa nhà trường vừa có tri thức về đời sống xã hội. Hoạt động ngoại khóa chính là cầu nối giúp học sinh vận dụng kiến thức vào trong đời sống, sinh hoạt gần gũi với tập thể, với nhân dân thêm một bước. 1.2. Xuất phát từ thực trạng dạy học văn trong nhà trường phổ thông: Cũng như tất cả các môn học khác, việc nâng cao chất lượng dạy học môn văn có mối liên hệ gắn bó hữu cơ đến việc nâng cao chất lượng các hoạt động ngoại khóa văn học. Hoạt
động ngoại khóa văn học có tác dụng to lớn trong việc rèn luyện năng khiếu, bồi dưỡng nhân tài văn học. Ngoài công tác giáo dục tư tưởng, tình cảm, mở rộng, bổ sung cho kiến thức chính khóa, phát triển tài năng cá nhân, nâng cao khả năng hoạt động tự lập và trình độ thực hành cho học sinh, nó còn có tác dụng gắn liền học sinh với đời sống một cách có hiệu quả. Nó có khả năng nâng cao hứng thú học tập văn học cho người học, và có tác dụng rất lớn về mặt giáo dục, giáo dưỡng. - Nhiệm vụ của môn văn nói chung, của người giáo viên dạy văn nói riêng là giúp học sinh khám phá, cảm thụ và thưởng thức cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn chương, từ đó phát triển toàn diện về tâm hồn và trí tuệ. Tuy nhiên, thực tế dạy học văn trong nhà trường những năm gần đây ngày càng khiến học sinh xa rời môn văn, có thể nói một phần là do cách dạy và học còn nặng tính hàn lâm, tách rời văn học với cuộc sống, không mang lại hứng thú cho người học, lẫn người dạy. - Yêu cầu của nhà trường hiện nay không chỉ truyền thụ cho người học kiến thức khoa học mà quan trọng hơn hết là phải hình thành cho họ thái độ sống, kĩ năng sống, khả năng cần thiết để đảm bảo cho việc nắm vững tri thức và sử dụng tri thức đó trong đời sống. Chúng ta chủ trương dạy học theo hướng tích cực hóa, dạy học văn không theo lối truyền thụ một chiều từ giáo viên sang học sinh mà phải là sự tương tác nhiều chiều, mà trục chính vẫn là giáo viên và học sinh. Giờ văn phải khơi gợi được hứng thú và xúc cảm nơi người đọc. Đặc biệt, dạy văn không có nghĩa là chỉ dạy cho người học biết một tác phẩm, một tác giả nào đó được giới thiệu trong nhà trường mà còn phải giới thiệu những vấn đề văn học khác ngoài SGK để nâng cao “tầm đón nhận” của người học. Quan trọng hơn, việc dạy học văn phải làm cho học sinh hiểu các nguyên lí: “văn học là nhân học” (M.Gorki), văn học là cuộc sống,…Theo những tinh thần vừa nói, nâng cao chất lượng của hoạt động ngoại khóa văn học có ý nghĩa hết sức to lớn. Hoạt động ngoại khóa văn học hiện nay ở các cơ sở giáo dục phổ thông vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Vì thế, để góp phần khắc phục các nhược điểm và mang lại cho hoạt động ngoại khóa văn học một hình thức mới, bổ ích, hấp dẫn, thú vị,…chúng tôi lựa chọn và quyết định thực hiện đề tài: “Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường THPT”. 2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ: - Ở các nước phát triển trên thế giới và trong khu vực như: Mỹ, Hàn Quốc, Singapore,…ngoại khóa nói chung, ngoại khóa văn học nói riêng là một phần không thể thiếu trong chương trình đào tạo của mình (xem [19, 15]). Còn ở Việt Nam, trong khoảng hai mươi
năm trở lại đây, vấn đề ngoại khóa văn học đã được chú ý nghiên cứu trên cả bình diện lý thuyết và thực hành. - Trong các giáo trình về lí luận và phương pháp dạy học văn đều có dành một phần bàn về ngoại khóa và các hoạt động ngoại khóa văn học như: “Hoạt động văn học ngoài nhà trường, vị trí của công tác ngoại khóa văn học”, “Công tác ngoại khóa văn học với nhiệm vụ đào tạo con người toàn diện của nhà trường xã hội chủ nghĩa”, “Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học” của GS. Phan Trọng Luận; “Tổ chức và hướng dẫn học sinh đọc ngoại khóa văn học” của TS.Trần Thanh Bình; gần đây nhất, một số Hội thảo đáng chú ý đề cập đến vấn đề hoạt động ngoại khóa như: Hội thảo “Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa đối với việc nâng cao chất lượng dạy-học trong nhà trường phổ thông” của Viện Nghiên cứu giáo dục-Trung tâm Đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục; Hội thảo “Công tác quản lí hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường phổ thông” của Trường Cán bộ quản lí giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề xung quanh hoạt động ngoại khóa, hoạt động ngoại khóa văn học. 2.1 Về mặt lí thuyết: - Nhiều khái niệm liên quan đến hoạt động ngoại khóa chưa được xác định thống nhất. Chẳng hạn như: ngoại khóa là hình thức học tập hay vui chơi, chính khóa hay ngoại khóa? Dạy học thêm, bồi dưỡng học sinh giỏi, giúp đỡ họ sinh yếu kém có phải là ngoại khóa hay không?... - Các hình thức ngoại khóa, quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa chưa được làm rõ, giáo viên và học sinh khó áp dụng, khó thực hiện, tính khả thi không cao. 2.1 Về mặt thực tiễn: - Hầu hết giáo viên phổ thông chưa đánh giá đúng vai trò, tác dụng của các hình thức ngoại khóa, nên không phát huy được tính chủ động, tự giác và sáng tạo trong việc học tập, rèn luyện kỹ năng hoạt động ngoại khóa. - Một số trường phổ thông của các tỉnh Nam Bộ như: Long An, An Giang, Vĩnh Long, Đồng Nai… do những nguyên nhân khác nhau, hoạt động ngoại khóa văn học hầu như không được chú ý, hay có tổ chức nhưng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Như vậy, nhìn vào tổng thể, chúng ta có thể thấy rằng việc nghiên cứu và triển khai vấn đề ngoại khóa này chưa được các nhà nghiên cứu đầu tư đúng mức, đôi khi còn nhập nhằng, chưa phân đinh rõ ràng giữa hoạt động ngoại khóa bộ môn với hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (được xem như là một môn học riêng biệt đã được BGD-ĐT đưa vào dạy từ năm học 2006-
2007), việc triển khai hoạt động ngoại khóa trong thực tiễn dạy học còn nhiều khó khăn vướng mắc nên vẫn chưa tháo gỡ được hết những khó khăn cho cả người dạy và người học. Chính vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài “Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường phổ thông trung học” với hi vọng hệ thống hóa lại những vấn đề cơ bản của hoạt động ngoại khóa văn học, đóng góp một phần vào việc hoàn thiện cơ sở lí luận cũng như đặt ra những vấn đề cần lưu ý khi triển khai hoạt động ngoại khóa văn học vào thực tiễn. 3. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: Với tính chất bước đầu, luận văn giới hạn đối tượng và phạm vi nghiên cứu như sau: - Những công trình nghiên cứu lí luận của các nhà nghiên cứu vấn đề ngoại khóa và ngoại khóa văn học. - Tìm hiểu thực trạng của công tác ngoại khóa văn học ở một số trường trung học phổ thông hiện nay. - Nghiên cứu nội dung và cách thức tổ chức hoạt động ngoại khóa có hiệu quả ở một số trường phổ thông trung học. 4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: Đề tài nhằm thực hiện những nhiệm vụ và mục đích sau: 4.1 Mục đích nghiên cứu: - Khẳng định vấn đề hoạt động ngoại khóa văn học hiện nay là một trong những vấn đề cần thiết trong việc đổi mới dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học của học sinh. - Nghiên cứu đề tài này góp phần làm cho hoạt động ngoại khóa vào việc dạy học môn Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay được triển khai thực hiện tốt hơn. 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu: Vận dụng những thành công của các hoạt động ngoại khóa văn học vào chính khóa để nâng cao hứng thú học văn của học sinh phổ thông hiện nay. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Để nghiên cứu vấn đề mà luận văn đặt ra, trong quá trình thực hiện, chúng tôi đã kết hợp, vận dụng linh hoạt phương pháp nghiên cứu lí thuyết và phương pháp nghiên cứu hiện thực, cụ thể là: 5.1 Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được sử dụng để nghiên cứu lịch sử vấn đề và phát hiện, rút ra những kết luận cần thiết về cơ sở lí luận thông qua việc tìm hiểu các tư liệu, giáo trình, các bài nghiên cứu thuộc các lĩnh
vực Giáo dục học, Tâm lí học, Lí luận văn học, Lí luận và Phương pháp dạy học văn, Lí thuyết tiếp nhận văn học,…có liên quan trực tiếp đến phạm vi đề tài. 5.2 Phương pháp điều tra, khảo sát: Được vận dụng dưới các góc độ sau: Phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh ở một số trường Trung học phổ thông ở các tỉnh Long An, Vĩnh Long, Đồng Nai, An Giang, và thành phố Hồ Chí Minh để nắm bắt tình hình tổ chức hoạt động ngoại khóa văn học. 5.3 Phương pháp thống kê: Được sử dụng để sử lí các số liệu thu thập được trong quá trình khảo sát, bổ trợ cho phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm đạt đến những kết luận chính xác, khách quan. 5.4 Phương pháp so sánh-đối chiếu: Được vận dụng trong việc so sánh giữa các đối tượng học sinh trong việc có và không có tham gia hoạt động ngoại khóa văn học; so sánh, đối chiếu để cho thấy tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa Văn học trong việc dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông ngày nay. 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI: Với lí do và phạm vi nghiên cứu của đề tài như đã nêu trên, đề tài “Hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông” phấn đấu để có thể có những ý nghĩa khoa học sau: - Hệ thống hóa các cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa nói chung và hoạt động ngoại khóa văn học nói riêng. - Xác định hệ thống nội dung và các phương thức, hình thức tổ chức các hoạt động ngoại khóa văn học một cách thích hợp để có thể vận dụng rộng rãi trong trường phổ thông. 7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN: Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm ba chương với các nhiệm vụ cụ thể như sau: Chương 1: Làm rõ cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa nói chung, ngoại khóa văn học nói riêng; vai trò quan trọng của hoạt động ngoại khóa văn học đối với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học văn hiện nay. Chương 2: Khảo sát về thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông ngày nay và rút ra những nhận xét cần thiết về lí luận và thực tiễn. Chương 3: Chương thực nghiệm
Mô tả nội dung và cách thức tổ chức-tiến hành một số hình thức hoạt động ngoại khóa văn học ở trường trung học phổ thông.
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1 HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 1.1.1 Vài nét lịch sử hoạt động ngoại khoá Trong lịch sử giáo dục, hoạt động ngoại khóa đã xuất hiện từ lâu, vào thế kỉ XVI, thời kì Phục Hưng, Rabơle (Francois Rabelais (1494-1553)), một nhà tư tưởng người Pháp đã có sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục ngoài giờ lên lớp như ngoài việc ở lớp còn có những buổi tham quan xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghị sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần, thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày [14, 986]. Isma’il Al-Qabbani (1898-1963), nhà cải cách giáo dục tiên phong vĩ đại của Ai Cập đã đưa chủ nghĩa thực dụng (do John Dewey-người Mỹ-khởi sướng) đến với nhân dân Ai Cập và áp dụng nó rất thành công, đó là: sử dụng phương pháp giảng dạy theo nguyên tắc “học đi đôi với hành, tăng khả năng quan sát, nhận thức, phân tích và đánh giá. Phương pháp này ngược với phương pháp truyền thống: “đọc, viết, nghe và đọc”. Phát triển tinh thần tự do, khuyến khích dân chủ, tự định hướng và tôn trọng lẫn nhau giữa các trẻ, nuôi dưỡng khả năng sáng tạo” [14, 1001]. Đến thập niên 20, 30 của thế kỉ XX, A.S.Macarenco-nhà giáo dục nổi tiếng người Nga đầu thế kỉ XX-đã bàn về tầm quan trọng của công tác này. Ông phát biểu: “Tôi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không thể để cho quá trình giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học, mà đáng ra phải là trên mỗi mét vuông của đất nước chúng ta…” Nghĩa là “trong bất kì hoàn cảnh nào cũng không được quan niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trong lớp” [28, 225]. Trong thực tiễn công tác của mình, Macarenco đã tổ chức các hoạt động bên ngoài lớp học trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện, các em có thể xin ra khỏi tổ bất cứ lúc nào, nhưng các tổ phải kỷ luật trong quá trình hoạt động. E. K. Krupskaja bàn về công tác ngoại khóa tại trong Hội nghị giáo dục toàn quốc nước Nga năm 1938: “Nên hiểu cho đến cùng: như thế nào là hạnh phúc của con em. Vấn đề này hoàn toàn không có nghĩa là phải chiều chuộng phục vụ, phục vụ và phục vụ trẻ con như con em của một tên tư bản nào đó…Biết gây nhiều hứng thú mới cho trẻ em, biết làm cho con em chúng ta phát triển toàn diện, đó là cần thiết. Một trong những nhiệm vụ chủ yếu của công tác ngoài trường là làm cho đời sống con em chúng thật sự trở thành đời sống có văn hóa, dạy các
em sống theo kiểu mới, sống tập thể. Nên để cho con em chúng ta được học tập hơn nhiều nữa, gần gũi với đời sống nhiều hơn nữa” [27, 12]. Ở nước ta, đã nhiều lần Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu giáo viên phải chú ý giáo dục nhiều mặt cho học sinh như đức, trí, thể, mĩ, lao động. Trong Thư gửi Hội nghị cán bộ phụ trách nhi đồng toàn quốc, Bác viết: “Trong lúc học cũng cần làm cho các cháu vui, trong lúc vui cũng cần làm cho các cháu học. Ở trong nhà trường, trong xã hội, các cháu đều vui, đều học.” [11] Và trong chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam từ 2001 đến 2010 đã nêu rõ quan điểm giáo dục của Đảng ta: “Phát triển con người toàn diện trên các mặt tình cảm, trí tuệ, tinh thần và thể chất là lí tưởng của sự phát triển xã hội mà chúng ta từng bước tiến tới.” [25]. 1.1.2 Khái niệm hoạt động ngoại khoá Hoạt động ngoại khóa là một mô hình hoạt động rất hữu ích. Sau những giờ học tập căng thẳng trên lớp, thời gian dành cho những hoạt động ngoại khóa giúp học sinh chủ động tham gia, vui vẻ xả stress, nâng cao được kĩ năng sống; tham gia những hoạt động ngoại khóa, học sinh còn có điều kiện gần gũi nhau hơn, chia sẻ với nhau những kiến thức mà mình đã học tập được, rèn luyện bản lĩnh tuổi trẻ, tính tự lập, lòng dũng cảm, sự nhanh nhẹn tháo vát và tinh thần tương thân tương ái trong quan hệ cộng đồng, bạn bè. Ngoại khóa cũng là một loại hình hoạt động giáo dục đào tạo nằm trong những phạm vi quy phạm giáo dục của nhà trường. Đó những hoạt động ngoài thời gian trên lớp, có hoặc không có sự chỉ đạo hay hướng dẫn của giáo viên, đối tượng tham gia chính là học sinh; có nội dung liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến môi trường dạy và học mang tính giáo dục cao. Xã hội hiện đại đòi hỏi người có học vấn không chỉ có khả năng lấy ra từ trí nhớ các tri thức dưới dạng có sẵn, đã lĩnh hội ở nhà trường phổ thông; mà còn phải có năng lực chiếm lĩnh, sử dụng các tri thức một cách độc lập; khả năng đánh giá các sự kiện, các tư tưởng, các hiện tượng mới một cách thông minh, sáng suốt khi gặp vấn đề trong cuộc sống, trong lao động và trong mối quan hệ giữa người với người. Nội dung kiến thức được hình thành và phát triển trong quá trình được đào tạo trong nhà trường và quá trình tự học phải góp phần quan trọng để phát triển hứng thú và năng lực nhận thức của học sinh; cung cấp cho học sinh những kĩ năng cần thiết cho việc tự học và tự giáo dục sau này. Tuy nhiên, những nội dung kiến thức được trình bày trong sách giáo khoa không đủ đáp ứng được yêu cầu phát triển con người mới theo mong muốn. Chính vì vậy, bên cạnh các hoạt động phục vụ chương trình chính khóa, phải có các hoạt động ngoại khóa. Hoạt động ngoại
khóa là dịp để học sinh củng cố, đối chiếu những kiến thức đã được học và giúp các em phát huy cao độ tính tích cực, chủ động sáng tạo trong việc tiếp thu tri thức mới. Hoạt động ngoại khóa là hoạt động giáo dục sự lĩnh hội và hoạt động thẩm mĩ, là các hoạt động nằm ngoài chương trình học chính khóa, thường mang tính chất tự nguyện hơn là bắt buộc, là một hoạt động không đặt sự giảng dạy của giáo viên lên hàng đầu, mà xem trọng hoạt động tự giác, sự vận dụng sáng tạo của học sinh. Các hoạt động ngoại khóa cho phép học sinh tự thể hiện ý kiến và suy nghĩ, góp phần xây dựng kỹ năng lãnh đạo và áp dụng kiến thức vào thực tế. Học sinh biết cách học một cách kiên nhẫn để đạt đến mục tiêu, phát triển tài năng hay kỹ năng cũng như xây dựng nhân cách trong quá trình tự học tập. Học sinh có thể tham gia hoạt động ngoại khóa ở lớp/trường hoặc ngoài xã hội với nhiều lựa chọn khác nhau: thể thao, văn hóa, nghệ thuật, tình nguyện, tổ chức,… 1.1.3 Đặc trưng hoạt động ngoại khóa Nhiệm vụ trung tâm mà nhà trường phổ thông ngày nay đang ra sức phấn đấu chính là nhiệm vụ rèn luyện đào tạo con người mới phát triển toàn diện về trí, đức, thể, mĩ,…Để đảm đương được nhiệm vụ to lớn đó, nhà trường phải nổ lực phấn đấu với tất cả những khả năng có thể có của mình. Những kết quả nghiên cứu tâm-sinh lý của học sinh và điều tra xã hội gần đây trên thế giới cũng như ở nước ta cho thấy thanh thiếu niên có những thay đổi trong sự phát triển tâm-sinh lý, đó là sự thay đổi có gia tốc. Trong điều kiện phát triển của các phương tiện thông tin đại chúng, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lưu, học sinh được tiếp nhận nhiều nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt của cuộc sống, có hiểu biết nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn. Trong học tập, học sinh không thỏa mãn với vai trò của người tiếp thu thụ động, không chỉ chấp nhận các giải pháp đã có sẵn được đưa ra. Như vậy, ở lứa tuổi này nảy sinh một yêu cầu và cũng là một quá trình là sự lĩnh hội độc lập các tri thức và phát triển kĩ năng. Nhưng các phương thức học tập ở học sinh nếu muốn được hình thành và phát triển một cách có chủ định thì cần thiết phải có sự hướng dẫn đồng thời tạo các điều kiện thuận lợi nhất. Trong công tác ngoại khóa, năng lực hoạt động tự lập của học sinh được phát huy. Các em tìm hiểu, nghiên cứu, suy nghĩ và tự mình trình bày các kiến thức mà tự mình khám phá được. Giáo viên không phải là người lên lớp giảng bài, truyền thụ kiến thức, ở đây công tác độc lập của học sinh chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Ngoài tác dụng giáo dục tư tưởng, tình cảm, mở rộng, bổ sung cho kiến thức nội khóa, phát triển tài năng cá nhân, nâng cao khả năng hoạt động tự lập, trình độ thực hành và khả năng làm việc tập thể của học sinh được phát huy rõ rệt. Công tác ngoại khóa được tổ chức tốt còn có tác dụng gắn liền học sinh với đời sống một
cách có hiệu quả. Hoạt động ngoại khóa chính là một cầu nối giúp học sinh vận dụng kiến thức vào đời sống, sinh hoạt gần gũi với tập thể, với nhân dân hơn một bước. Ngoại khóa chỉ nhằm mục đích phục vụ nội khóa như là bổ sung, nâng cao, đào sâu kiến thức và kĩ năng của chính khóa; nó còn có tác dụng tốt đối với việc giảng dạy của giáo viên, củng cố mối quan hệ đúng đắn giữa thầy và trò. Đối với giáo viên, giờ học ngoại khóa giúp họ hiểu hơn về học sinh của mình, phát hiện được khả năng của các em, từ đó mà điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp; giáo viên có thêm vốn kiến thức thực tế để bài giảng phong phú hơn, và họ tự tin hơn khi truyền thụ kiến thức cho học sinh. Trong Báo cáo chính trị của Trung ương Đảng Lao động Việt Nam tai Đại hội lần thứ III đã khẳng định: “Công tác giáo dục và đấu tranh tư tưởng phải gắn liền với cuộc sống, nó phải cụ thể, tinh tế, linh hoạt, có lí có tình, không được trừu tượng, giản đơn, rập khuôn cứng nhắc” [21]. Giáo viên phải biết đi sâu vào tâm hồn, tình cảm của các em để uốn nắn và xây dựng. Chính trong hoạt động ngoại khóa, giáo viên có điều kiện gần gũi với học sinh để nắm vững những biểu hiện về đạo đức, tư tưởng, tình cảm của các em ngay trong sinh hoạt hằng ngày cũng như trong sinh hoạt tập thể. Phạm vi những giờ lên lớp không cho phép giáo viên hiểu được sâu sắc hiểu được sâu sắc đối tượng mà mình giáo dục vì tình cảm, đạo đức của học sinh không phải là những khái niệm, những công thức, những câu lí luận trong sách vở. Thời gian học tập trên lớp thì hạn chế mà nhu cầu hiểu biết của học sinh là không có giới hạn. Công tác ngoại khóa được tổ chức một cách hợp lí và có chất lượng sẽ mở rộng và nâng cao vốn hiểu biết của học sinh. Hoạt động ngoại khóa là hình thức dạy học mang tính tích hợp cao, có tác dụng phát triển kiến thức và rèn luyện kĩ năng toàn diện cho người học, là một trong những con đường để phát triển năng lực trong mỗi cá nhân học sinh trong nhà trường phổ thông, tạo ra môi trường thuận lợi để học sinh phát triển tư duy, hình thành nhân cách đáp ứng theo yêu cầu của xã hội. Nó đóng một vai trò quan trọng trong việc bổ sung các kĩ năng và kinh nghiệm sống cho học sinh, giúp học sinh trở thành một con người toàn diện và thú vị hơn. Hoạt động ngoại khóa cũng góp phần đổi mới phương pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một chiều như bấy lâu nay của ta, giúp học sinh rèn luyện thói quen, biết cách tự học và hợp tác trong học tập; tích cực, chủ động, sáng tạo trong phát hiện và giải quyết vấn đề để tự chiếm lĩnh tri thức mới; giúp học sinh tự đánh giá năng lực của bản thân; đồng thời góp phần
giúp giáo viên phát hiện và bồi dưỡng những học sinh có năng lực đặc biệt, đem lại chất lượng mới cho giáo dục phổ thông nói riêng, cho ngành giáo dục và đào tạo Việt Nam nói chung. Điều lệ trường trung học (Điều 26) quy định: “Nhà trường phối hợp với các tổ chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, pháp luật nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt động vui chơi, tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc điểm sinh lí tuổi học sinh” [22,14]. Quy định này cũng đồng thời là những nội dung cụ thể mà hoạt động ngoại khóa phải hướng đến. Tổ chức thực hiện các hoạt động ngoại khóa cũng là tổ chức thực hiện điều lệ. Hoạt động ngoại khóa là một khoa học sử dụng tổng hợp tri thức của nhiều hình thức học tập. Đồng thời nó còn là một trong những biện pháp hiệu lực nhằm gắn liền việc giảng dạy và học tập văn học với đời sống, góp phần đào tạo và xây dựng con người toàn diện cho xã hội. 1.2 HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VĂN HỌC Hoạt động ngoại khóa văn học là một bộ phận của hoạt động dạy học văn. Hoạt động này sẽ giúp cho việc dạy và học có cơ sở thực tế, tạo hưng phấn cho giờ học chính khóa; vốn sống, vốn hiểu biết của cả thầy và trò đều được mở rộng. Ở ngoại khóa văn học, học sinh có thể thể hiện những niềm đam mê về một lĩnh vực văn hóa, văn học cụ thể nào đó; đồng thời những năng khiếu riêng của học sinh được thể hiện một cách rõ nét nhất. Trong nhà trường phổ thông hiện nay cùng với sự phát triển nhanh, mạnh với tốc độ mang tính bùng nổ của khoa học công nghệ thể hiện qua các lí thuyết, các thành tựu mới và khả năng ứng dụng cao, rộng và nhanh vào thực tế buộc phải xem xét, điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy học, đặc biệt là môn Ngữ văn. Những nội dung kiến thức mà nhà trường phổ thông trang bị không thể thâu tóm được tất cả mọi tri thức mong muốn, vì vậy phải coi trọng việc dạy như thế nào để học sinh có thể đạt được kiến thức như mong muốn, trên cơ sở đó mà tiếp tục học tập suốt đời. Với các hoạt động ngoại khóa văn học, học sinh không chỉ học chay, học thụ động mà các em còn trực tiếp được tìm hiểu các vấn đề mà sách đã hoặc không viết, những vấn đề mà giáo viên không có đủ điều kiện để truyền thụ cho các em trong giờ học chính khóa. Học sinh có thể tham gia hoạt động ngoại khóa với rất nhiều hình thức phù hợp niềm đam mê và năng
khiếu của mình: Đọc ngoại khóa văn học; Sưu tầm tác phẩm; Tham quan, dã ngoại; Tổ chức gặp gỡ, giao lưu với các tác giả đương thời,… 1.2.1 Vị trí, vai trò của hoạt động ngoại khóa văn học. Sự phát triển của đất nước ta sẽ không thể thực hiện được nếu không nâng cao hơn nữa trình độ văn hóa của nhân dân, và thiếu sự trưởng thành về mặt tinh thần của thế hệ mới. Việc giảng dạy văn học trong nhà trường đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc hình thành tư tưởng và tâm hồn cho người học. Với đặc điểm của tâm hồn dân tộc và truyền thống đào tạo nhân tài cho đất nước, cha ông ta đã sớm coi trọng văn chương. M.Gorki cũng đã từng nói: “Văn học là nhân học”. Văn học với tư cách là một môn học đã góp phần hình thành niềm tin vào thế giới quan và ý thức hệ cho học sinh. Bên cạnh đó, nó còn góp phần quan trọng trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, nó giúp các em giao lưu với di sản văn hóa và tinh thần của đất nước, lý giải tính chất cao cả và vẻ đẹp của tâm hồn con người, bồi dưỡng con người trong chính bản thân mình. Tuy nhiên, với tình trạng chênh lệch trong đời sống văn hóa giáo dục giữa các vùng miền, giữa vùng cao, hải đảo và vùng đồng bằng, giữa nông thôn và thành thị vẫn chưa thể khắc phục được. Hoạt động ngoại khóa văn học trong nhà trường phổ thông trung học góp phần hạn chế sự cách biệt nói trên và bù đắp được phần nào những thiếu sót trong việc đào tạo giáo dục nhân cách toàn diện cho học sinh. Vì vậy, muốn thực hiện nhiệm vụ giáo dục và giáo dưỡng trong môn văn được kết quả đầy đủ thì nhà trường cần tổ chức ngoại khóa. Thông qua hoạt động ngoại khóa học sinh có nhiều cơ hội thể hiện bản thân mình, đặc biệt là những điểm mạnh của học sinh trong quá trình học tập trong chính khóa do không có nhiều thời gian nên không thể thể hiện được. Ngoài chính khóa thì phải có thêm hoạt động ngoại khóa mới có đủ thời gian cho học sinh thể hiện những niềm đam mê và những mối quan tâm gì của mình đối với văn học, và đã cống hiến hết mình như thế nào. Người học có thể duy trì sự tận tâm của mình đối với môn văn trong thời gian bao lâu. Hoạt động ngoại khóa văn học là một trong những mảng hoạt động giáo dục quan trọng ở nhà trường phổ thông. Hoạt động này có tác dụng phục vụ cho việc dạy học Ngữ văn trong chương trình chính khóa, góp phần phát triển và hoàn thiện nhân cách toàn diện, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của học sinh. Nội dung của hoạt động ngoại khóa rất phong phú và đa dạng thể hiện qua các hoạt động như đọc sách, văn nghệ, nghiên cứu, tham quan,…nhờ
đó các kiến thức tiếp thu được ở trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng trên thực tế, đồng thời có tác dụng nâng cao hứng thú học tập môn Ngữ văn ở trường phổ thông. Thông qua hoạt động ngoại khóa văn học, người học đã trưởng thành và học tập được rất nhiều, rất sâu sắc những vấn đề mà trong các hoạt động chính khóa không đủ đáp ứng: tư tưởng, tình cảm của tác giả khi sáng tác; những đóng góp của các bậc tiền nhân; khả năng đánh giá tác phẩm một cách khách quan, sự tương đồng giữa văn học địa phương và văn học dân tộc,… Khi tham gia các hoạt động ngoại khóa văn học, người học đã, đang và sẽ có những đóng góp, những cống hiến quan trọng trong việc phát hiện, duy trì, lưu trữ,…những vấn đề văn học lớn như văn học dân gian, văn học dân tộc, văn học địa phương,… Công tác ngoại khóa chiếm một vị trí vô cùng quan trọng vì bản thân việc giảng dạy văn học gắn chặt với việc tìm hiểu và xây dựng con người. Đối tượng của văn học là con người trong mối quan hệ phức tạp của nó về tình cảm, tư tưởng, đạo lí trong đời sống riêng cũng như trong xã hội. Việc giảng dạy cũng như việc học tập văn học càng mở rộng mối liên hệ với con người và cuộc sống bao nhiêu càng có tác dụng sâu sắc bấy nhiêu. Giảng dạy và học tập văn học mà bị cắt đứt khỏi mối liên hệ với con người và đời sống thì việc tiếp thu văn học sẽ mang tính chất công thức, giáo điều, không có sức sống. Hoạt động ngoại khóa là một trong những biện pháp hiệu lực nhằm gắn liền việc giảng dạy và học tập văn học với đời sống, góp phần đào tạo và xây dựng con người phát triển toàn diện các mặt về trí, đức, thể, mĩ,…như tinh thần Đại hội Đảng lần thứ III đã chỉ thị [21]. 1.2.2 Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa văn học: Một trong những yếu tố quan trọng để người giáo viên thực hiện được nhiệm vụ của mình là việc thực hiện chương trình với những biện pháp tích cực về chính khóa-ngoại khóa. Trong chương trình mới, công tác ngoại khóa trở thành một phần quan trọng, khăng khít với chính khóa. Công tác ngoại khóa, nhất là công tác ngoại khóa về văn học không hề mâu thuẫn gì với nội dung giáo dục và giáo dưỡng của nhà trường hiện nay, mà trái lại còn bổ sung và nâng cao chất lượng của chính khóa lên một bước mới. Mục đích của hoạt động ngoại khóa văn học là góp phần tạo ra lối sống có văn hóa, và khả năng hưởng thụ văn hóa nghệ thuật cho học sinh. Qua hoạt động ngoại khóa văn học, học sinh được phát triển cân đối về trí tuệ, đạo đức, thể dục mà mĩ dục. Hoạt động ngoại khóa văn học phát huy tính năng động chủ quan, tính tích cực xã hội, tinh thần sẵn sàng vì người khác
của học sinh. Đồng thời tạo điều kiện cho giáo viên phát hiện sở thích, thiên hướng cá nhân và phát triển năng lực hoạt động nghệ thuật sáng tạo của học sinh. Hoạt động ngoại khóa văn học góp phần chống lại sự xâm nhập từ bên ngoài của nền văn hóa phi nghệ thuật, những thế lực đen tối không ngừng tấn công vào thanh thiếu niên. Về lâu dài, hoạt động ngoai khóa văn học trong nhà trường phổ thông có nhiệm vụ hướng dẫn thị hiếu nghệ thuật đúng đắn, rèn luyện óc thẩm mĩ, lối sống năng động hài hòa cho học sinh. Sự đa dạng của các hình thức hoạt động ngoại khóa văn học có tác dụng giáo dục học sinh một cách tế nhị, tinh vi và sâu sắc. 1.2.3 Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học: Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa văn học dựa trên những nguyên tắc chung nhất của lí luận dạy học và đặc trưng bộ môn. Trong bài viết “Nguyên tắc hoạt động ngoại khóa” (xem [9, 386]), GS Phan Trọng Luận đề ra ba nguyên tắc cơ bản của hoạt động ngoại khóa văn học như sau: + Thứ nhất là nguyên tắc giáo dục tư tưởng chính trị, đạo đức tư cách cho học sinh. Theo tác giả, hoạt động ngoại khóa văn học không phải là một hoạt động văn chương thuần túy, mà phải gắn với việc giáo dục chính trị, giáo dục đạo đức, tư cách của học sinh. + Thứ hai là nguyên tắc tự nguyện và phải phù hợp trình độ tâm sinh lí của học sinh, nghĩa là mọi hoạt động đều phải xuất phát từ chính tâm tư nguyện vọng của học sinh, từ đó học sinh mới thể hiện nhiều nhất tính năng động và sáng tạo của mình. + Thứ ba là dựa vào nội dung của hoạt động ngoại khóa, những vấn đề trong ngoại khóa không lặp lại nội khóa nhưng phải có một mối liên hệ nhất định. Đó có thể là những vấn đề kiến thức không nằm trong chương trình nhưng phải dựa vào hoặc có liên quan đến kiến thức đã học để phát triển và đào sâu nhằm phục vụ cho nội khóa. Bài viết “Tổ chức và hướng dẫn học sinh đọc ngoại khóa văn học” (xem [20, 144]) của TS Trần Thanh Bình đã đề cập đến một bộ phận của hoạt động ngoại khóa văn học, đề ra một số nguyên tắc đọc ngoại khóa như sau: + Nguyên tắc đầu tiên là chương trình đọc ngoại khóa phải kết hợp chặt chẽ và logic với chương trình đọc chính khóa. + Nguyên tắc thứ hai là nguyên tắc hệ thống, nghĩa là chương trình đọc ngoại khóa sẽ được hình dung như một chỉnh thể thống nhất các sự kiện, vấn đề, quy luật văn học. + Nguyên tắc thứ ba là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh phải gắn liền với vai trò tổ chức, hướng dẫn và chỉ đạo sư phạm của giáo viên.
Để làm rõ hơn các nguyên tắc cơ bản của hoạt động ngoại khóa văn học định hướng cho việc triển khai hoạt động ngoại khóa văn học trong thực tế, chúng tôi muốn phân tích kĩ hơn về nguyên tắc phù hợp tâm lí lứa tuổi học sinh và nguyên tắc tích hợp là hai lĩnh vực có vai trò quan trọng đặc biệt trong hướng triển khai đề tài. 1.2.3.1 Nguyên tắc phù hợp tâm lí lứa tuổi học sinh Học sinh trung học phổ thông đang ở giai đoạn chuẩn bị đi vào cuộc sống lao động nghề nghiệp. Hoạt động chủ đạo là hoạt động học tập, do đó tính năng động và tính độc lập trong học tập cao hơn. Ý thức, thái độ, động cơ, hứng thú học tập thường gắn liền với khuynh hướng nghề nghiệp. Đây là lứa tuổi ý thức cá nhân phát triển mạnh, nhân sinh quan và thế giới quan hình thành, phát triển, chi phối sự phát triển nhân cách của các em. Những thuộc tính, những phẩm chất tâm lí bắt đầu ổn định so với lứa tuổi thiếu niên. Những quan niệm của bản thân về cuộc sống, về gia đình, bạn bè, về lý tưởng, niềm tin, nghề nghiệp tương lai...đã có chủ định. Tuổi học sinh trung học phổ thông là tuổi giàu ước mơ, hoài bão, sống có lý tưởng và rất lãng mạn. Đó là tuổi dám nghĩ, dám làm; say mê, khát khao học hỏi, khám phá, sáng tạo; có khả năng tiếp thu nhanh, nhạy cảm với những điều mới mẻ của thế giới khoa học, của cuộc sống xung quanh; thích được làm những điều khó, điều mới lạ một cách táo bạo, có lúc phiêu lưu mạo hiểm; thích được sống tự lập; muốn được cống hiến và tự khẳng định mình. Độ tuổi này, các em nhận thức được các chuẩn mực, giá trị, quy tắc của đạo đức nhà trường, gia đình, xã hội. Biết trân trọng giữ gìn những di sản văn hóa truyền thống dân tộc, cách mạng; có ý thức chính trị, lí tuởng, hoài bão, niềm tin vào lẽ sống tốt đẹp; có ý thức, thái độ động cơ tự học, tự rèn luyện để lập thân, lập nghiệp. Tuổi các em rất giàu tình cảm, hòa hợp và nhiệt huyết; khả năng mở rộng các mối quan hệ giao lưu kết bạn phong phú. Nhu cầu xây dựng tình bạn chiếm vị trí quan trọng, những tình cảm gia đình, tình nhân ái, tình cảm dân tộc, cộng đồng phát triển rõ nét hơn. Các em ở lứa tuổi này có khát vọng vươn đến “Chân-Thiện-Mĩ”. Tóm lại, tuổi học sinh trung học phổ thông là tuổi của những ước mơ. Như I.X.Côn đã nói: “Tuổi thanh niên (từ 14, 15 đến 18 tuổi) là “thế giới thứ ba” theo nghĩa đen của từ này, tồn tại giữa tuổi trẻ em và người lớn” [30, 178]. Đặc điểm lứa tuổi thời kì này là các em dồi dào về thể lực, phong phú về tinh thần và phức tạp về tính cách, hành vi. Do đó, việc tổ chức dạy học cho học sinh nói chung, việc dạy học văn nói riêng phải dựa trên cơ sở tâm lí lứa tuổi để xác định phương pháp giáo dục có hiệu quả.
Nội dung và tính chất của hoạt động học tập lứa tuổi học trung học phổ thông đòi hỏi tính năng động và tính độc lập ở mức độ cao; đồng thời các em cũng đòi hỏi và muốn nắm bắt được chương trình một cách sâu sắc hơn. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12-1996), được thể chế hóa trong Luật giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 14 (4-1999). Điều 28, Luật Giáo dục ghi rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [26, 14]. Ngoại khóa văn học cung cấp cho học sinh những hiểu biết, những kĩ năng nhất định. Mục đích của hoạt động ngoại khóa văn học là tạo sự phát triển cân đối, toàn diện về tâm hồn, trí tuệ; sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa lí thuyết và thực hành cho học sinh. Ngoại khoá là phần hoạt động không bắt buộc, nhưng cần thiết. Là một hình thức học tập bổ sung cho chính khóa và rất nhiều vấn đề của chính khóa chỉ được giải quyết bằng ngoại khóa. Ngoại khoá Ngữ văn cần có sự hăng say, thích thú và sự thể hiện khả năng riêng của từng học sinh. Ngoại khoá ít nhiều có ảnh hưởng đến thời gian học tập chính khoá, nhất là với các em học kém. Vì vậy, hoạt động ngoại khoá cần chú ý khơi dậy sự tự giác, tự nguyện của học sinh. Khi đã tự nguyện, tự giác, học sinh sẽ khắc phục mọi khó khăn hoàn thành nhiệm vụ được giao, mặt khác, gặp thất bại các em sẽ không bao giờ nản chí. Các nhóm học sinh tự nguyện tham gia ngoại khoá Ngữ văn là các nhóm bạn tâm đắc về ý thức và sở trường, như vậy hoạt động ngoại khóa còn có tác dụng hình thành các tập thể học sinh liên kết với nhau theo hứng thú. Trong các tập thể tự nguyện này, học sinh sẽ tự bộc lộ đầy đủ hơn những kĩ năng, năng lực mà trong quá trình học tập các em ít được bộc lộ. Cũng trong điều kiện này, hoạt động ngoại khóa còn giúp giáo viên hiểu và thông cảm, thương yêu học sinh của mình hơn. Một nhận thức đúng đắn về nhiệm vụ hoạt động ngoại khóa văn học trong nhà trường chỉ thực sự có được trên cơ sở những hiểu biết thật thấu đáo, triệt để về bản chất môn văn, về đặc điểm đối tượng giáo dục, về mọi mặt mà trực tiếp nhất là thực trạng tư tưởng tình cảm, tâm lí của đối tượng tiếp nhận, cụ thể là học sinh trung học. Tác phẩm văn chương chỉ có thể tác động đến học sinh khi nào tác phẩm đó được tiếp nhận thông qua cảm xúc rung động và những hoạt động tâm lí nghệ thuật của bản thân chủ thể học sinh. Tác phẩm văn chương chỉ thực sự phát huy được sức mạnh của nó khi nào nó khơi dậy được hứng thú từ bên trong người tiếp nhận, đó
là khát vọng sáng tạo, khát vọng chiếm lĩnh tri thức. Người học sinh không chỉ là đối tượng tác động mà còn là phương tiện để tác động. Cho nên cung cấp kiến thức cốt là để từ đó học sinh tự mình ý thức về mình để sống có nhân cách hơn, trong sạch hơn, cao thượng hơn, bản lĩnh hơn. Mục đích cao nhất của hoạt động ngoại khóa văn học không phải chỉ thông báo một số kiến thức mà là cung cấp những khả năng để học sinh tự giải quyết các vấn đề và các bài toán cuộc đời của bản thân họ. Hoạt động ngoại khóa văn học không phải để đào tạo ra những kiểu người mọt sách hay những kiểu người chỉ biết lí thuyết, chỉ biết lặng lẽ thưởng thức những câu thơ, câu văn, nói theo những điều mà người đi trước đã nói, thiếu đi năng lực thực hành trong đời sống thực tiễn. Hoạt động ngoại khóa văn học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, sự hứng thú trong học tập. Làm cho “học” trở thành quá trình kiến tạo; học sinh tìm tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, khai thác và sử lí thông tin, tự hình thành hiểu biết, năng lực, phẩm chất. Một giờ dạy học tác phẩm văn chương trên lớp không đủ thời gian để hình thành những điều này, mối quan hệ giữa giáo viên-học sinh-tác phẩm luôn luôn bị bó hẹp trong khuôn khổ khép kín của bốn bức tường. Những giờ ngoại khóa văn học thầy tự nguyện từ bỏ vai trò chủ thể, hành động giáo dục cũng như hệ thống dạy học không xoay quanh giáo viên nữa mà chuyển sang trung tâm-người học. Giáo viên không đóng vai người truyền đạt kiến thức có sẵn, cung cấp chân lí có sẵn mà là người định hướng, đạo diễn cho học sinh tự khám phá kiến thức cùng cách tìm ra kiến thức. Giáo viên từ chỗ là người thầy bình thường chỉ biết truyền đạt chân lí vươn lên thành người thầy giỏi chủ yếu dạy cách tìm ra chân lí. Hoạt động ngoại khóa rất coi trọng đến đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh, không xem nhẹ vai trò chủ thể trong hoạt động tiếp nhận văn chương của học sinh. Nói học sinh là chủ thể trong quá trình học văn, tiếp cận tác phẩm văn chương một cách chủ động là một sự đổi khác cơ bản về quan điểm đối với đối tượng. Học sinh là đối tượng giáo dục bằng tác phẩm văn chương. Quá trình chiếm lĩnh tác phẩm không phải là một quá trình tiếp thu thụ động mà là quá trình vận động bên trong của bản thân chủ thể để tự nhận thức, tự phát triển. Các nhà tâm lí học hoạt động và tâm lí học nhận thức chú ý tới mối quan hệ giữa chủ thể và khách thể (đối tượng và hoạt động) để nhấn mạnh vai trò của tính hoạt động, hành vi của học sinh trong quá trình nhận thức. Nguồn tri thức được tiếp thu, tích lũy thông qua sự hướng dẫn của giáo viên trong các giờ học văn trên lớp chính là động lực thôi thúc sự tự tìm tòi phát hiện của người đọc-học