Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Đánh giá hiện trạng môi trường đất, nước tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

177
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Với định hướng phát triển của tỉnh đến năm 2020 là chủ động phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hóa gắn liền với bảo vệ môi trường, ngăn chặn về cơ bản mức độ gia tăng ô nhiễm, phục hồi suy thoái và nâng cao chất lượng môi trường, làm cho mọi người dân được sống trong môi trường có chất lượng tốt. Luận văn sau đây đánh giá hiện trạng môi trường đất, nước tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Đánh giá hiện trạng môi trường đất, nước tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm

̣ ̣ ̀ ̣ ĐAI HOC QUÔC GIA HA NÔI ́ TRƯƠNG ĐAI HOC KHOA HOC T ̀ ̣ ̣ ̣ Ự NHIÊN NGUYỄN THỊ THẮM ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC TẠI MỘT SỐ LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU Ô NHIỄM LUÂN VĂN THAC SI KHOA HOC ̣ ̣ ̃ ̣ 1
̣ ̣ ̀ ̣ ĐAI HOC QUÔC GIA HA NÔI ́ TRƯƠNG ĐAI HOC KHOA HOC T ̀ ̣ ̣ ̣ Ự NHIÊN NGUYỄN THỊ THẮM ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG ĐẤT, NƯỚC TẠI MỘT SỐ LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU Ô NHIỄM Chuyên nganh: KHOA HOC MÔI TR ̀ ̣ ƯỜNG Ma sô: 60.85.02 ̃ ́ LUÂN VĂN THAC SI KHOA HOC ̣ ̣ ̃ ̣ NGƯƠI H ̀ ƯƠNG DÂN KHOA HOC ́ ̃ ̣ PGS.TS. TRẦN KHẮC HIỆP 2
LỜI CẢM ƠN Luận văn tốt nghiệp trong chương trình đào tạo Thạc sĩ Khoa học môi trường của tôi được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện và tích lũy kiến thức tại Khoa Môi trường, trường Đại học Khoa học Tự nhiên Đại học Quốc gia Hà Nội, cùng với sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của các thầy cô trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội, đặc biệt là các thầy cô trong Khoa Môi trường đã tận tình dạy bảo tôi suốt thời gian học tập tại trường. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến Phó giáo sư, Tiến sĩ Trần Khắc Hiệp đã định hướ ng cho nghiên cứu của tôi và đã dành thời gian, tâm huyết hướ ng dẫn nghiên cứu giúp tôi hoàn thành luận văn đượ c tốt nhất. Đồng thời, tôi cũng xin chân thành cảm ơn Chi cục Bảo vệ Môi trường tỉnh Bắc Ninh, Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Ninh đã cung cấp nguồn dữ liệu quý báu để tôi hoàn thành bản luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi cũng nhận được sự động viên khích lệ, giúp đỡ của gia đình, bạn bè. Tôi xin chân thành cảm ơn những tình cảm tốt đẹp đó. Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những đóng góp quí báu của các thầy cô và các bạn. Hà Nội, tháng 04 năm 2012 Học viên 3
Nguyễn Thị Thắm MỤC LỤC Mở đầu ..................................................................................................................................... 1 Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..................................................................................................................................... 3 1.1. Một số khái niệm về làng nghề ..................................................................................................................................... 3 1.2. Tổng quan làng nghề Việt Nam ..................................................................................................................................... 3 1.2.1. Lịch sử phát triển làng nghề Việt Nam ..................................................................................................................................... 3 1.2.2. Hiện trạng môi trường làng nghề Việt Nam ..................................................................................................................................... 7 1.2.3. Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường làng nghề đến sức khỏe cộng đồng, kinh tế xã hội ..................................................................................................................................... 9 1.2.4. Những tồn tại trong quá trình phát triển làng nghề tác động đến môi trường ..................................................................................................................................... 11 4
1.3. Tổng quan làng nghề Bắc Ninh ..................................................................................................................................... 13 Chương 2. Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu ..................................................................................................................................... 18 2.1. Đối tượng nghiên cứ u ..................................................................................................................................... 18 2.2. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................................................................... 18 2.3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................................................................... 18 2.3.1. Phương pháp thu thập và phân tich ́ taì liêụ thứ câp ́ 18 2.3.2. Phương pháp lấy mẫu hiện trường, phân tích phòng thí nghiệm 18 2.3.3. Phương pháp đánh giá chất lượng môi trương ́ nươć theo TCMT ̀ đât, 19 Chương 3. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................................................................... 21 3.1. Hiện trạng môi trường đất, nước tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh ..................................................................................................................................... 21 5
3.1.1. Tình hình sản xuất và vấn đề môi trường đất, nước ở làng nghề sắt thép Đa Hội ..................................................................................................................................... 21 3.1.1.1. Hiện trạng sản xuất ..................................................................................................................................... 21 3.1.1.2. Hiện trạng môi trường ..................................................................................................................................... 24 3.1.2. Tình hình sản xuất và vấn đề môi trường đất, nước ở làng nghề đúc nhôm chì Văn Môn ..................................................................................................................................... 27 3.1.2.1. Hiện trạng sản xuất ..................................................................................................................................... 27 3.1.2.2. Hiện trạng môi trường ..................................................................................................................................... 28 3.1.3. Tình hình sản xuất và vấn đề môi trường đất, nước ở làng nghề tái chế giấy Phong Khê ..................................................................................................................................... 31 3.1.3.1. Hiện trạng sản xuất ..................................................................................................................................... 31 3.1.3.2. Hiện trạng môi trường ..................................................................................................................................... 44 6
3.1.4. Tình hình sản xuất và vấn đề môi trường đất, nước ở làng giấy Phú Lâm ..................................................................................................................................... 47 3.1.4.1. Hiện trạng sản xuất ..................................................................................................................................... 47 3.1.4.2. Hiện trạng môi trường ..................................................................................................................................... 49 3.1.5. Tình hình sản xuất và vấn đề môi trường đất, nước ở làng nghề nâu r ́ ượu Đaị Lâm ..................................................................................................................................... 52 3.1.5.1. Hiện trạng sản xuất.....................................................................................52 3.1.5.2. Hiện trạng môi trường.................................................................................52 3.2. Tổng hợp đánh giá chất lượng môi trường nước ở các làng nghề nghiên cứu 55 3.2.1. Tổng hợp đánh giá chất lượng môi trường nước thải...................................55 3.2.2. Đánh giá chất lượng môi trường nước măṭ ..................................................................................................................................... 61 3.3. Ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường làng nghề đến sức khỏe cộng đồng, kinh tế xã hội ..................................................................................................................................... 64 3.4. Đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm 70 3.4.1. Cać giaỉ phaṕ chung ..................................................................................................................................... 70 3.4.1.1. Quy hoạch lại làng nghề 7
..................................................................................................................................... 70 3.4.1.2. Giáo dục môi trường nâng cao ý thức cộng đồng ..................................................................................................................................... 70 3.4.1.3. Xây dựng hương ước bảo vệ môi trường ..................................................................................................................................... 71 3.4.1.4. Thực hiện nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả tiền ..................................................................................................................................... 71 3.4.1.5. Biện pháp kỹ thuật công nghệ ..................................................................................................................................... 72 3.4.1.6. Giám sát chất lượng môi trường ..................................................................................................................................... 72 3.4.2. Cać giaỉ phaṕ cụ thể ..................................................................................................................................... 72 3.4.2.1. Giaỉ phaṕ cho lang ̀ nghề Đa Hôị và Văn Môn ..................................................................................................................................... 72 3.4.2.2. Giaỉ phaṕ cho lang ̀ nghề Phong Khê và Phú Lâm ..................................................................................................................................... 74 3.4.2.3. Giaỉ phaṕ cho lang ̀ nghề Đaị Lâm ..................................................................................................................................... 75 3.4.3. Cać giaỉ phaṕ quan̉ lý 8
..................................................................................................................................... 76 Kết luận, kiến nghị ..................................................................................................................................... 79 Kết luận ..................................................................................................................................... 79 Kiến nghị ..................................................................................................................................... 80 Tài liệu tham khảo ..................................................................................................................................... 81 Phụ lục 1: Một số hình ảnh về làng nghề nghiên cứu..........................................83 Phụ lục 2: Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giới hạn cho phép của kim loại nặng trong đất (QCVN 03:2008/BTNMT)......................................................................89 Phụ lục 3: Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt (QCVN 08:2008/BTNMT)....................................................................................................92 Phụ lục 4: Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp (QCVN 24:2009/BTNMT)....................................................................................................98 9
DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Đặc trưng ô nhiễm từ sản xuất của một số loại hình làng nghề.............8 Bảng 2: Trình độ kỹ thuật ở các làng nghề (Đơn vị tính: %)................................12 Bảng 3: Số lượng làng nghề Bắc Ninh phân theo huyện......................................13 Bảng 4: Phân loại làng nghề Bắc Ninh theo sản phẩm........................................15 ̉ ́ ượng nguyên liêu s Bang 5: Khôi l ̣ ử dung tai lang nghê Đa Hôi ̣ ̣ ̀ ̀ ̣ .............................21 Bảng 6: Kết quả phân tích chất lượng nước thai làng ngh ̉ ề Đa Hội....................25 Bảng 7: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt làng nghề Đa Hội...................26 Bảng 8: Kết quả phân tích mẫu đất tại làng nghề Đa Hội...................................27 Bảng 9: Kết quả phân tích chất lượng nước thai làng ngh ̉ ề Văn Môn.................29 Bảng 10: Kết quả phân tích chất lượng nước măt làng ngh ̣ ề Văn Môn...............30 Bảng 11: Kết quả phân tích mẫu đất tại làng nghề Văn Môn..............................31 Bảng 12: Thống kê các cơ sở sản xuất giấy bằng cơ khí trong địa bàn xã..........32 ̉ Bang 13: Các công đoạn và sự phát sinh chất thải................................................41 Bảng 14: Khối lượng nước thải thực tế tại làng nghề giấy Phong Khê..............43 Bảng 15: Kết quả phân tích chất lượng nước thải làng nghê Phong Khê ̀ ............45 10
Bảng 16: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt tại làng nghề Phong Khê......46 Bảng 17: Kết quả phân tích mẫu đất làng nghề giấy Phong Khê........................47 Bảng 18: Nhu cầu nguyên, nhiên liệu tại Phú Lâm...............................................48 Bảng 19: Kết quả phân tích chất lượng nước thải tại Phú Lâm..........................49 Bảng 20: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt tại Phú Lâm..........................50 Bảng 21: Kết quả phân tích mẫu đất khu vực Phú Lâm.......................................51 Bảng 22: Kết quả phân tích chất lượng nước thải lang nghê Đai Lâm ̀ ̀ ̣ ................53 Bảng 23: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt lang nghê Đai Lâm ̀ ̀ ̣ ................54 Bảng 24: Kết quả phân tích chất lượng đất làng nghề Đai Lâm ̣ ..........................55 ̉ ̉ ́ ượng nươc thai tông h Bang 25: Kêt qua phân tich chât l ́ ́ ́ ̉ ̉ ợp...................................56 ̉ ̉ ́ ượng nươc măt tông h Bang 26: Kêt qua phân tich chât l ́ ́ ́ ̣ ̉ ợp...................................61 Bảng 27: Tình hình sức khoẻ của người dân làng giấy Phong Khê......................66 Bảng 28: So sánh tỷ lệ mắc bệnh giữa người trực tiếp sản xuất và người không trực tiếp sản xuất ở làng giấy Phong Khê............................................................67 Bảng 29: Tỷ lệ mắc các bệnh đường hô hấp của học sinh lớp 6 và lớp 9 ở Văn Môn............................................................................................................................. ................................................................................................................................. 69 11
DANH MỤC HÌNH Hinh 1: Phân lo ̀ ại làng nghề Việt Nam theo ngành nghề sản xuất.........................5 Hình 2: Sơ đồ phân bố làng nghề ở Bắc Ninh năm 2009.....................................14 ̉ ̀ ̣ Hinh 3: Ban đô mang quan trăc môi tr ̀ ́ ường nước tinh Băc Ninh năm 2011 ̉ ́ ...........19 Hình 4: Qui trình tái chế sắt thép phế liệu và nguôn gây ô nhiễm........................22 Hinh 5: S ̀ ơ đồ mặt bằng bố trí nhà xưởng và các hợp phần của dây truyền sản xuất giấy tái chế tại làng nghề giấy Phong Khê...................................................34 Hinh 6: Mô hình máy seo gi ̀ ấy tại làng nghề Phong Khê.......................................35 ̀ ̀ ̉ Hinh 7: Qui trinh san xuât Kraft máy nóng ́ ..............................................................36 Hình 8: Qui trình sản xuất giấy vàng mã, giấy vệ sinh kèm theo dòng thải.........37 Hình 9: Qui trình công nghệ tẩy trắng bột giấy kèm theo dòng thải....................39 Hình 10: Qui trình sản xuất giấy trắng từ nguyên liệu bột kèm theo dòng thải...40 12
Hình 11: Đồ thị so sánh hàm lượng nhu cầu oxy sinh học trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu.......................................................................................57 Hình 12: Đồ thị so sánh hàm lượng nhu cầu oxy hóa học trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu..............................................................................................57 Hình 13: Đồ thị so sánh hàm lượng chất rắn lơ lửng trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu..............................................................................................58 Hinh 14: Đ ̀ ồ thị so sánh hàm lượng amoni trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 58 Hinh 15: Đ ̀ ồ thị so sánh hàm lượng tổng N trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 59 Hinh 16: Đ ̀ ồ thị so sánh hàm lượng tổng P trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 59 Hình 17: Đồ thị so sánh chỉ tiêu coliform trong nước thải giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 60 Hình 18: Đồ thị so sánh hàm lượng nhu cầu oxy sinh học trong nước mặt giữa các làng nghề nghiên cứu.......................................................................................62 Hình 19: Đồ thị so sánh hàm lượng nhu cầu oxy hóa học trong nước mặt giữa các làng nghề nghiên cứu..............................................................................................62 Hình 20: Đồ thị so sánh hàm lượng chất rắn lơ lửng trong nước mặt giữa các làng nghề nghiên cứu..............................................................................................63 Hinh 21: Đ ̀ ồ thị so sánh hàm lượng amoni trong nước mặt giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 63 Hình 22: Đồ thị so sánh chỉ tiêu coliform trong nước mặt giữa các làng nghề nghiên cứu............................................................................................................... 64 Hinh 23: S ̀ ơ đô hê thông x ̀ ̣ ́ ử ly n ́ ước thai cac c ̉ ́ ơ sở đuc, can, keo thep ́ ́ ́ ́ ..................73 Hinh 24: S ̀ ơ đô hê thông x ̀ ̣ ́ ử ly n ́ ước thai c ̉ ơ sở mạ................................................73 Hinh 25: S ̀ ơ đồ qui trình công nghê x ̣ ử ly n ́ ươc thai tâp trung cho lang nghê Đa ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ̣ ̀ Hôi va Văn Môn......................................................................................................74 13
Hình 26: Sơ đồ hệ thống tuần hoàn nước thải và bột giấy tại từng hộ sản xuất 74 Hình 27: Sơ đồ hệ thống xử lý nước thải tập trung cho lang nghê Phong Khê va ̀ ̀ ̀ Phu Lâm ́ ..................................................................................................................75 Hinh 28: S ̀ ơ đồ hệ thống xử lý nươc thai t ́ ̉ ập trung lang nghê Đai Lâm ̀ ̀ ̣ ...............76 Hình 29: Vị trí các làng nghề nghiên cứu...............................................................83 Hình 30: Con sông Ngũ Huyện chạy qua xã Phong Khê có màu đen.....................83 Hình 31: Những ống khói ở Phong Khê thường xuyên thải vào môi trường một lượng lớn khí độc chưa qua xử lý..........................................................................84 Hình 32: Các cơ sở sản xuất giấy ở Phong Khê xả chất thải ra môi trường.......84 Hình 33: Nước thải đục ngầu tại một cơ sở làm giấy ở Phong Khê....................85 Hình 34: Sông Ngũ Huyện Khê trên địa phận xã Phong Khê là điểm tập kết rác thải tự phát của dân................................................................................................85 Hình 35: Ô nhiễm môi trường tại làng nghề tái chế giấy Phong Khê..................86 Hình 36: Hệ thống làm giấy cũ kĩ như thế này chính là nguyên nhân gây ô nhiễm tại Phong Khê.........................................................................................................86 Hình 37: Thùng chứa và những chiếc săm ô tô để tiện vận chuyển rượu ở làng Đại Lâm..................................................................................................................87 Hình 38: Ô nhiễm môi trường tại Văn Môn...........................................................87 Hình 39: Ô nhiễm môi trường tại Phú Lâm...........................................................88 Hình 40: Con đường vào thôn Đa Hội gập ghềnh ổ trâu, ổ gà..............................88 14
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Al Nhôm BOD Nhu cầu ôxy sinh học BTNMT Bộ tài nguyên môi trường C Cácbon Cd Cadimi Cl Clo CO Cácbon mônôxit CO2 Cácbon điôxit COD Nhu cầu ôxy hoá học 15
Cr Crôm CTNH ́ ̉ Chât thai nguy hai ̣ Cu Đồng DO Hàm lượng oxy hòa tan trong nước Fe Sắt KCN Khu công nghiêp̣ Mn Mangan N Nitơ Ni Niken NM Nươc măt ́ ̣ NOx Các Nitơ xít NO2 Nitơ điôxit NT Nươc thai ́ ̉ P Phốtpho Pb Chì QCCP Quy chuẩn cho phép QCVN Quy chuẩn Việt Nam SO2 Sunfua điôxit TSS Tổng chất rắn lơ lửng TCMT ̉ Tiêu chuân môi tr ương ̀ TCVN ̉ ̣ Tiêu chuân Viêt Nam TT Thứ tự UBND ̉ Uy ban nhân dân Zn Kẽm 16
MỞ ĐẦU Làng nghề ở Bắc Ninh có lịch sử tồn tại từ hàng trăm năm nay, được phân bố rộng khắp trên địa bàn tỉnh và hoạt động hầu hết ở các ngành kinh tế chủ yếu. Trong những năm qua, nhất là khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường, hội nhập dần vào nền kinh tế thế giới thì hoạt động làng nghề ở Bắc Ninh đã có bước thay đổi lớn. Đến nay, Bắc Ninh có 62 làng nghề, chủ yếu trong các lĩnh vực như đồ gỗ mỹ nghệ xuất khẩu, sản xuất giấy, gốm, sắt, thép tái chế, đúc đồng...; trong đó có 32 làng nghề truyền thống và 30 làng nghề mới, chiếm khoảng 10% tổng số làng nghề truyền thống của cả nước. Các làng nghề tập trung chủ yếu ở 3 huyện Từ Sơn, Yên Phong và Gia Bình (3 huyện này có 42 làng nghề, chiếm gần 68% số làng nghề của tỉnh). Nhiều làng nghề của Bắc 17
Ninh như: gỗ Đồng Kỵ, gốm Phù Lãng, đúc đồng Đại Bái, tranh Đông Hồ... có từ lâu đời và nổi tiếng cả trong và ngoài nước. Hàng năm, các làng nghề đã đóng góp ngân sách nhà nước, tạo việc làm tại chỗ cho gần 35 nghìn lao động và thu hút hàng nghìn lao động nông thôn các vùng phụ cận. Việc khôi phục các làng nghề cũ, xây dựng các làng nghề mới, hình thành các cụm công nghiệp theo ngành hàng xuất phát từ nhu cầu cuộc sống; là mục tiêu, động lực thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động trong nông nghiệp, phù hợp với chủ trương của Đảng và Chính phủ về công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn. Theo thống kê, Bắc Ninh chiếm 18% số làng nghề và trên 10% số làng nghề truyền thống của cả nước. Làng nghề Bắc Ninh có vị trí quan trọng trong cuộc sống của nhân dân, có đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế địa phương những năm qua (tính từ năm 1997 đến nay giá trị sản xuất của khu vực làng nghề tiểu thủ công nghiệp chiếm 75 80% giá trị sản xuất công nghiệp ngoài quốc doanh và trên 30% giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh). Làng nghề đã góp phần tích cực trong chuyển đổi cơ cấu kinh tế ở địa phương. Tạo ra một khối lượng hàng hoá dồi dào, phong phú đa dạng, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Làng nghề phát triển đã cải thiện đời sống nhân dân, nhiều hộ giàu có nhờ phát triển nghề truyền thống [7]. Song cùng với sự phát triển kinh tế là nạn ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến sức khỏe người dân, sản xuất nông nghiệp và cảnh quan. Kết quả điều tra khảo sát chất lượng môi trường tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh trong các năm gần đây cho thấy các mẫu nước mặt, nước ngầm đều có dấu hiệu ô nhiễm với mức độ khác nhau; môi trường không khí bị ô nhiễm có tính cục bộ tại nơi trực tiếp sản xuất, nhất là ô nhiễm bụi vượt tiêu chuẩn cho phép và ô nhiễm do sử dụng than, đất đai bị xói mòn, thoái hoá; chất lượng các nguồn nước suy giảm mạnh. 18
“Với định hướng phát triển của tỉnh đến năm 2020 là chủ động phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hoá gắn liền với bảo vệ môi trường, ngăn chặn về cơ bản mức độ gia tăng ô nhiễm, phục hồi suy thoái và nâng cao chất lượng môi trường, làm cho mọi người dân được sống trong môi trường có chất lượng tốt; chủ động thực hiện và đáp ứng các yêu cầu trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế; việc nghiên cứu xây dựng và lựa chọn các giải pháp xử lý, giảm thiểu ô nhiễm môi trường các làng nghề trên địa bàn tỉnh là công việc rất quan trọng để phát triển bền vững [19].” Xuất phát từ thực tiễn này, tôi đã lựa chọn đề tài: “Đánh giá hiện trạng môi trường đất, nước tại một số làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và đề xuất giải pháp giảm thiểu ô nhiễm”. Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Một số khái niệm về làng nghề Đề tài nghiên cứu môi trường dưới tác động của các hoạt động sản xuất trong phạm vi các làng xã và các vấn đề liên quan. Làng nghề là những làng ở nông thôn có các ngành nghề phi nông nghiệp chiếm ưu thế về số hộ, số lao động và số thu nhập so với nghề nông. 19
Làng nghề được phân loại thành làng một nghề, làng nhiều nghề, làng nghề truyền thống và làng nghề mới… Làng một nghề là những làng ngoài nghề nông ra chỉ còn thêm một nghề thủ công nghiệp duy nhất chiếm ưu thế tuyệt đối [7]. Ví dụ: làng gốm Bát Tràng, giấy Dương ổ… Làng nhiều nghề là những làng ngoài nghề nông ra còn có một số nghề thủ công nghiệp sản xuất như ở làng Ninh Hiệp, Đình Bảng… [7]. Làng nghề truyền thống là những làng nghề xuất hiện từ lâu đời trong lịch sử và còn tồn tại đến ngày nay, là những làng nghề đã tồn tại hàng trăm thậm chí hàng nghìn năm [7]. Làng nghề mới là những làng nghề xuất hiện do sự phát triển lan toả của các làng nghề truyền thống trong những năm gần đây, đặc biệt trong thời kỳ đổi mới, thời kỳ chuyển sang nền kinh tế thị trường [7]. 1.2. Tổng quan làng nghề Việt Nam 1.2.1. Lịch sử phát triển làng nghề Việt Nam Làng nghề là một trong những đặc thù của nông thôn Việt Nam. Nhiều sản phẩm được sản xuất trực tiếp tại các làng nghề đã trở thành thương phẩm trao đổi, góp phần cải thiện đời sống gia đình và tận dụng những lao động dư thừa lúc nông nhàn. Đa số các làng nghề đã trải qua lịch sử phát triển hàng ngàn năm, song song với quá trình phát triển kinh tế xã hội, văn hóa và nông nghiệp của đất nước. Ví dụ như làng đúc đồng Đại Bái (Bắc Ninh) với hơn 900 năm phát triển, làng nghề gốm Bát Tràng (Hà Nội) có gần 500 năm tồn tại, nghề chạm bạc ở Đồng Xâm (Thái Bình) hay nghề điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước (Đà Nẵng) cũng đã hình thành cách đây hơn 400 năm,… [1]. Nếu đi sâu vào tìm hiểu nguồn gốc của các sản phẩm từ các làng nghề đó, có thể thấy rằng hầu hết các sản phẩm này ban đầu đều được sản xuất để phục vụ sinh hoạt hàng ngày hoặc là công cụ sản xuất nông nghiệp, chủ yếu được làm trong lúc nông nhàn. Kỹ 20