Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở Trường Đại học Đồng Nai

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:124

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở Trường Đại học Đồng Nai được thực hiện nhằm đề xuất được các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học phù hợp, khả thi góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ trưởng bộ môn ở trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở Trường Đại học Đồng Nai

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN PHẠM TRUNG NHÂN MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN, 2014
2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN PHẠM TRUNG NHÂN MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN NHƯ AN NGHỆ AN, 2014
3 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học, Khoa Giáo Dục của Trường Đại học Vinh và Ban Giám hiệu, Phòng Tổ chức cán bộ của Trường Đại học Sài Gòn đã tận tình truyền đạt kiến thức quý báu và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành chương trình học tập và có được những kiến thức, kỹ năng cần thiết để nghiên cứu, thực hiện Luận văn Thạc sĩ của mình. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến Tiến sĩ Nguyễn Như An - người đã tận tâm, nhiệt tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn Thạc sĩ. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Hội đồng Quản trị, Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo, Phòng Tổ chức - Hành chính, các cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên Trường Đại học Đồng Nai đã tích cực ủng hộ và nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát, thu thập các dữ liệu liên quan đến đề tài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn này vẫn khó tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Tôi kính mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý Thầy Cô, các nhà khoa học, bạn bè, đồng nghiệp và những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Nghệ An, tháng 6 năm 2014 Tác giả NGUYỄN PHẠM TRUNG NHÂN
4 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................... 2 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ....................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 3 7. Đóng góp của luận văn ....................................................................... 3 8. Cấu trúc của luận văn ......................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỜNG BỘ MÔN TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................. 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................... 5 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................... 5 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước ....................................................... 6 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ............................................... 7 1.2.1. Trưởng bộ môn và đội ngũ trưởng bộ môn .................................. 7 1.2.2. Phát triển và phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ........................... 9 1.2.3. Giải pháp và giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ........... 9 1.3. Yêu cầu về năng lực và phẩm chất của Trưởng bộ môn trường Đại học ............................................................................ 11 1.3.1. Yêu cầu về năng lực của Trưởng bộ môn trường Đại học .......... 11 1.3.2. Yêu cầu về phẩm chất của Trưởng bộ môn trường Đại học ........ 13 1.4. Một số vấn đề về phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học ......................................................................................... 15 1.4.1. Sự cần thiết phải phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học ................................................................................................ 15 1.4.2. Mục đích, yêu cầu phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học ................................................................................................ 21 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học ........ 23
5 Kết luận chương 1 ................................................................................ 37 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI 38 2.1. Khái quát về trường Đại học Đồng Nai ................................... 38 2.1.1. Quá trình phát triển ...................................................................... 38 2.1.2. Cơ cấu tổ chức, bộ máy trường Đại học Đồng Nai ..................... 41 2.1.3. Quy mô và chất lượng đào tạo trường Đại học Đồng Nai ........... 43 2.1.4. Cơ sở vật chất và trang thiết bị trường Đại học Đồng Nai .......... 45 2.2. Khái quát về điều tra thực trạng .............................................. 46 2.3. Thực trạng đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ................................................................................................ 46 2.3.1. Về số lượng .................................................................................. 46 2.3.2. Về chất lượng ............................................................................... 49 2.3.3. Về cơ cấu ...................................................................................... 56 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai .............................................................................. 60 2.4.1. Các giải pháp đã sử dụng để phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ............................................................ 60 2.4.2. Đánh giá các giải pháp đã sử dụng để phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ............................................... 62 2.5. Nguyên nhân của thực trạng ..................................................... 70 2.5.1. Nguyên nhân thành công ............................................................. 70 2.5.2. Nguyên nhân hạn chế, thiếu sót ................................................... 71 Kết luận chương 2 ................................................................................ 74 Chương 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI ............. 75 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .................................................... 75 3.2. Các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai .............................................................................. 76 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho các cấp quản lý về sự cần thiết phải phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ...... 76
6 3.2.2. Làm tốt công tác quy hoạch đội ngũ trưởng bộ môn đảm bảo chất lượng, đồng bộ về cơ cấu phù hợp với yêu cầu phát triển của nhà trường ............................................................................. 78 3.2.3. Chú trọng nâng cao phẩm chất đạo đức, trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ quản lý bộ môn trường Đại học Đồng Nai ................................................................................................ 81 3.2.4. Đổi mới phương pháp tuyển dụng giảng viên ở trường đại học Đồng Nai đảm bảo nguồn đầu vào để phát triển đội ngũ cán bộ quản lý tương lai của nhà trường ................................................. 85 3.2.5. Xây dựng cơ chế đánh giá và sàng lọc đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học Đồng Nai ............................................................. 87 3.2.6. Đảm bảo các điều kiện để đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học Đồng Nai phát huy năng lực của mình ................................. 89 3.3. Thăm dò sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất .............................................................................................. 92 3.3.1. Thăm dò sự cần thiết của các giải pháp đề xuất .......................... 93 3.3.2. Thăm dò tính khả thi của các giải pháp đề xuất ........................... 95 Kết luận chương 3 ................................................................................ 97 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 99 1. Kết luận .............................................................................................. 99 2. Kiến nghị ............................................................................................ 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 103 PHỤ LỤC.
7 DANH BẠ CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CP Chính phủ ĐH Đại học ĐNGV Đội ngũ giảng viên GDĐH Giáo dục đại học GD-ĐT Giáo dục và Đào tạo GS Giáo sư GV Giảng viên HSSV Học sinh sinh viên NCKH Nghiên cứu khoa học PGS Phó giáo sư SV Sinh viên TC-HC Tổ chức hành chính TS Tiến sĩ UBND Ủy ban nhân dân
8 DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ Sơ đồ 2.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức hành chính trường Đại học Đồng Nai ..... 42 Bảng Bảng 2.1. Quy mô tuyển sinh trường Đại học Đồng Nai............................ 44 Bảng 2.2. Kết quả tốt nghiệp từ 2011 – 2013 ........................................... 45 Bảng 2.3. Tổng hợp số lượng giảng viên, cán bộ quản lý, trưởng phó bộ môn trong trường Đại học Đồng Nai ........................................ 48 Bảng 2.4. Trình độ chuyên môn của đội ngũ trưởng, phó trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ......................................................... 49 Bảng 2.5. Kết quả điều tra thực trạng về phẩm chất chính trị của đội ngũ trưởng, phó trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ...... 52 Bảng 2.6. Kết quả điều tra thực trạng về đạo đức nghề nghiệp, lối sống, tác phong của đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai. ............................................................................................ 53 Bảng 2.7. Kết quả điều tra thực trạng năng lực chuyên môn nghiệp vụ của trưởng, phó trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ...... 54 Bảng 2.8. Cơ cấu ngành nghề của đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ............................................................................ 56 Bảng 2.9. Cơ cấu độ tuổi của đội ngũ trưởng, phó bộ môn trường Đại học Đồng Nai ............................................................................ 58 Bảng 2.10. Thống kê thâm niên công tác của đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ......................................................... 59 Bảng 2.11. Cơ cấu giới tính của đội ngũ rưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ................................................................................... 60
9 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát, đánh giá giải pháp về chính sách đãi ngộ thu hút nguồn nhân lực chất lương cao của trường Đại học Đồng Nai ................................................................................... 64 Bảng 2.13. Kết quả khảo sát đánh giá giải pháp mở rộng quan hệ quốc tế của trường Đại học Đồng Nai ................................................... 66 Bảng 2.14. Kết quả khảo sát, đánh giá giải pháp tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá đối với đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai ............................................................................ 68 Bảng 3.1. Tổng hợp đánh giá về tính cần thiết của các giải pháp ............. 93 Bảng 3.2. Tổng hợp đánh giá về tính khả thi của các giải pháp ............... 95
10 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và đào tạo là nhân tố quyết định để phát huy tiềm năng trí tuệ và năng lực sáng tạo của con người Việt Nam và cộng đồng dân tộc Việt Nam, là động lực quan trọng để đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đưa đất nước ta tiến lên nhanh và vững, hội nhập quốc tế thắng lợi, sánh vai cùng các nước tiên tiến trên thế giới. Trong những năm qua, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, toàn xã hội và sự nỗ lực phấn đấu của ngành giáo dục, sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã có một số tiến bộ mới: Ngân sách đầu tư cho giáo dục nhiều hơn, cơ sở vật chất kỹ thuật được tăng cường, quy mô giáo dục được mở rộng, trình độ dân trí được nâng cao. Những tiến bộ đã góp phần quan trọng vào công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc. Đổi mới toàn diện, sâu sắc, triệt để có tính cách mạng nền giáo dục và đào tạo là một điều kiện tiên quyết để đưa nước ta tiến lên nhanh và vững trên con đường hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và sánh vai cùng các quốc gia tiên tiến trên thế giới trong kỷ nguyên thông tin và toàn cầu hóa. Tuy nhiên, cho đến nay, nền giáo dục và đào tạo của nước nhà vẫn tồn tại nhiều yếu kém, bất cập, từ việc xác định quan điểm và mục tiêu giáo dục đào tạo, xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp, đội ngũ nhà giáo giáo, hệ thống tổ chức cho đến công tác quản lý. Chất lượng giáo dục đào tạo ở cả phổ thông và đại học đều thấp. Trong đó, đổi mới giáo dục đại học là then chốt trong sự nghiệp đổi mới giáo dục của nước ta hiện nay. Trường đại học gắn với viện nghiên cứu và các cơ sở kinh tế lớn. Nâng cao chất lượng giáo dục đại học là cơ sở để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông và dạy nghề. Đào tạo đội ngũ nhà giáo có trình độ quốc tế là vấn đề quyết định để đổi
11 mới, hiện đại hóa nền giáo dục nước nhà. Coi trọng việc lựa chọn đúng cán bộ quản lý giáo dục, nhất là đội ngũ cán bộ quản lý khoa, bộ môn các ở các trường đại học. Xây dựng đội ngũ trưởng bộ môn chất lượng đủ về số lượng, tránh tình trạng thiếu hụt cán bộ và mất cân đối. Những cán bộ ấy phải là những người có tâm và có tầm, có phẩm chất đạo đức và năng lực trí tuệ, năng động sáng tạo, không bảo thủ giáo điều, có uy tín, có cách làm việc tập hợp được nhân tài, phát huy được trí tuệ của giảng viên, hết lòng vì sự phát triển của bộ môn. Và để xây dựng được một đội ngũ cán bộ quản lí các khoa, bộ môn của các trường đại học Việt Nam rất cần một cơ sở lí luận vững, cơ bản nhằm làm kim chỉ nam cho công tác tổ chức cán bộ hiện nay. Đó là lý do chọn đề tài: "Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai". 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất được các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học phù hợp, khả thi góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. 4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn phù hợp, khả thi thì sẽ nâng cao chất lượng đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai.
12 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của công tác phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học. - Nghiên cứu thực trạng đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. - Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin lý luận để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. Thuộc nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận có các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu; - Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. Thuộc nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn có các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: Phương pháp quan sát, Phương pháp phỏng vấn, Phương pháp điều tra, Phương pháp toán thống kê 7. Đóng góp của luận văn - Bổ sung cơ sở lí luận về phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong trường đại học. - Đánh giá được thực trạng đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai. - Đề xuất những giải pháp mang tính khả thi nhằm phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai.
13 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của vấn đề phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học Chương 2. Cơ sở thực tiễn của vấn đề phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường đại học Đồng nai Chương 3. Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường đại học Đồng Nai
14 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ TRƯỞNG BỘ MÔN TRƯỜNG ĐẠI HỌC 1.5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.5.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Cùng với quá trình phát triển về mọi mặt của cuộc sống kinh tế - xã hội, hệ thống giáo dục luôn được các quốc gia quan tâm phát triển và hoàn thiện để đáp ứng nhu cầu nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay với sự phát triển mạnh mẽ của quá trình toàn cầu hóa và sự ra đời của nền kinh tế tri thức. Ở tất cả các nước, bất luận là nước giàu hay nước nghèo, dù là châu lục nào, đội ngũ cán bộ quản lý nói chung và đội ngũ trưởng bộ môn nói riêng có vai trò quyết định đến phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và qua đó nâng cao vị thế và trình độ phát triển của mỗi quốc gia. Theo một nghiên cứu về hệ thống giáo dục của 40 quốc gia, vùng lãnh thổ của công ty giáo dục Mỹ Pearson vừa công bố, thì Phần Lan và Hàn Quốc đang nổi lên là “những cường quốc giáo dục”, dù hệ thống giáo dục của họ khác nhau. Hàn Quốc được cho là có hệ thống giáo dục cứng nhắc và chú trọng thi cử, trong khi hệ thống giáo dục Phần Lan lại linh hoạt hơn. Tuy nhiên, cả hai quốc gia này đều chú trọng đào tạo giáo viên “đầu ngành” giỏi, xem trọng trách nhiệm và có một “sứ mệnh đạo đức” nhằm đề cao nỗ lực đào tạo. Theo sau Phần Lan và Hàn Quốc lần lượt là Hồng Kông, Nhật, Singapore, Anh, Hà Lan, New Zealand, Thụy Sĩ và Canada. Trong khi đó, Úc và Mỹ lần lượt được xếp ở vị trí 13 và 17 [35]. Nghiên cứu còn nêu ra một số bài học cho các nhà hoạch định chính sách. Theo đó, giáo dục đòi hỏi sự chú ý mang tính hệ thống, tập trung, nhất quán và lâu dài mới có thể đạt sự tiến bộ. Đặc biệt, giáo viên “đầu ngành” giỏi rất quan trọng, có thể nói là những
15 đầu tàu đối với nền giáo dục chất lượng cao. Việc phát hiện và giữ chân họ chưa hẳn là vấn đề lương cao. Thay vào đó, đội ngũ trưởng bộ môn cần được đối xử như những nhà chuyên nghiệp, chứ không phải là những kỹ thuật viên trong cỗ máy giáo dục khổng lồ [35]. Trưởng bộ môn là công cụ số một của lãnh đạo giúp nhà trường nâng cao chất lượng. Tổ bộ môn là nơi sinh hoạt chuyên môn, học thuật, vì thế trưởng bộ môn là hạt nhân đòi hỏi phải là người giỏi chuyên môn nhất, đạo đức tốt, thường xuyên tổ chức sinh hoạt chuyên môn, báo cáo chuyên đề khoa học nhằm nâng cao trình độ của mình, đồng nghiệp. Cách làm này giúp trưởng bộ môn nắm được trình độ của từng giảng viên (đặc biệt là những giảng viên trẻ), chất lượng giờ dạy của họ ở trên lớp, từ đó có kế hoạch bồi dưỡng nâng cao trình độ cho tổ viên. Ở trường Đại học Lô-mô-nô-xốp (Liên bang Nga), trưởng bộ môn được quy định phải là Viện sĩ, trong khi đó trưởng khoa chỉ là Tiến sĩ. 1.5.2. Các nghiên cứu ở trong nước Ở trong nước, trong những năm gần đây đã xuất hiện một số công trình nghiên cứu về vấn đề phát triển đội ngũ trưởng bộ môn, nhưng không nhiều. Trong các công trình này, hầu hết các tác giả nêu lên vai trò, vị trí tầm quan trọng của đội ngũ trưởng bộ môn và đề xuất một số giải pháp để phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trong hệ thống trường đại học nói chung. Ngoài ra đã có nhiều cuộc hội thảo nghiên cứu thảo luận xung quanh vấn đề nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ môn và trưởng bộ môn trong trường đại học như: Học viện Tài chính, Đại học Vinh... trên báo chí, các ý kiến đều thống nhất ở sự cần thiết phải thực hiện đồng bộ các giải pháp, trong đó đổi mới quản lý, nâng cao chất lượng giáo dục đại học cần quan tâm chú trọng xây dựng và phát triển đội ngũ đầu ngành của bộ môn trong nhà trường.
16 Trên cơ sở kế thừa các công trình nghiên cứu về phát triển đội ngũ trưởng bộ môn, đề tài “Một số giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn ở trường Đại học Đồng Nai” nhằm đáp ứng mục tiêu, nhiệm vụ nhà trường đặt ra, không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực đa ngành nghề phục vụ cho nhu cầu của xã hội, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Đối với trường Đại học Đồng Nai đây là công trình nghiên cứu đầu tiền đề cập đến vấn đề phát triển đội ngũ trưởng bộ môn. 1.6. Các khái niệm cơ bản của đề tài 1.6.1. Trưởng bộ môn và đội ngũ trưởng bộ môn 1.6.1.1. Trưởng bộ môn - Bộ môn Bộ môn là đơn vị chuyên môn về đào tạo, khoa học và công nghệ của một hoặc một số ngành, chuyên ngành đào tạo trực thuộc khoa trong trường đại học. Trên cơ sở đề nghị của trưởng khoa, ý kiến tư vấn của Hội đồng khoa học - đào tạo và chấp thuận của Hội đồng trường, Hiệu trưởng quyết định việc thành lập, giải thể, sáp nhập, chia tách các bộ môn và quyết định cụ thể về tổ chức và hoạt động của bộ môn theo Quy chế tổ chức và hoạt động của nhà trường. Như vậy, Bộ môn là đơn vị chuyên môn của trường đại học dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Trưởng khoa và Hiệu trưởng. Bộ môn có chức năng thực hiện công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học; trực tiếp quản lý viên chức của đơn vị nhằm đảm bảo công tác chuyên môn của bộ môn, của khoa và của trường; tham gia giáo dục, rèn luyện sinh viên. - Trưởng bộ môn Là người đứng đầu bộ môn do Hiệu trưởng bổ nhiệm, miễn nhiệm trên cơ sở đề nghị của Trưởng khoa. Trưởng bộ môn là nhà khoa học có uy tín, có
17 bằng tiến sĩ. Trường hợp đặc biệt, đối với bộ môn không phải chuyên ngành có thể bổ nhiệm người có bằng thạc sĩ là trưởng bộ môn. Như vậy, ta có thể hiểu một cách hết sức thuần túy: Trưởng bộ môn là những người giảng viên có uy tín, có trình độ chuyên môn cao và tham gia thực hiện công tác quản lý (ở cấp bộ môn). 1.6.1.2. Đội ngũ Trưởng bộ môn - Đội ngũ Theo Từ điển tiếng Việt, đội ngũ là “tập hợp gồm số đông người cùng chức năng hoặc nghề nghiệp tạo thành một lực lượng” [34]. Khái niệm đội ngũ không chỉ được sử dụng trong lĩnh vực quân sự mà còn được sử dụng một cách phổ biến trong nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau như: đội ngũ trí thức, đội ngũ công nhân viên chức, đội ngũ kỹ sư xây dựng, đội ngũ kỹ thuật viên máy tinh... Trong lĩnh vực giáo dục, thuật ngữ đội ngũ được sử dụng để chỉ những tập hợp người được phân biệt với nhau về chức năng trong hệ thống giáo dục. Ví dụ: đội ngũ giáo viên, đội ngũ giảng viên, đội ngũ cán bộ quản lý trường học. - Đội ngũ trưởng bộ môn Đội ngũ trưởng bộ môn là một tập hợp những người trưởng bộ môn tham gia thực hiện công tác quản lý (ở cấp độ bộ môn) tại các trường Cao đẳng, Đại học được tổ chức thành một lực lượng (có tổ chức) cùng một nhiệm vụ là thực hiện các mục tiêu của giáo dục đã đề ra cho tập hợp đó, tổ chức đó. Họ làm việc có kế hoạch và gắn bó với nhau thông qua lợi ích về vật chất và tinh thần trong khuôn khổ quy định của pháp luật thể chế xã hội. Họ chính là nguồn lực quan trọng trong lĩnh vực giáo dục Đại học.
18 1.6.2. Phát triển và phát triển đội ngũ trưởng bộ môn 1.6.2.1. Phát triển Theo từ điển tiếng Việt, phát triển là “biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, thấp đến cao, đơn giản đến phức tạp” [32]. Theo hướng tiếp cận này, phát triển là sự gia tăng về số lượng và sự biến đổi về chất lượng vận động theo hướng đi lên trong mối quan hệ bổ sung cho nhau tạo nên giá trị mới trong một thể thống nhất; phát triển trong thể ổn định và bền vững. Phát triển bao giờ cũng xuất phát từ thực tế. Phát triển từ thấp đến cao, từ ít đến nhiều, từ yếu đến mạnh, bao hàm trong đó có một số giai đoạn phát triển có cả đường cong, đường dích dắc, vừa liên tục, vừa đứt đoạn, vừa có tính phổ biến vừa mang tính đặc thù. Đó là một quá trình tích lũy và chuyển hóa không ngừng giữa lượng và chất, thông qua sự đấu tranh giữa các mặt đối lập theo con đường phủ định của phủ định. Nó bao hàm cả những bước tiệm tiến và nhảy vọt. 1.6.2.2. Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn có thể hiểu là một quá trình tăng tiến về mọi mặt của đội ngũ trưởng bộ môn trong một thời kỳ nhất định. Phát triển đội ngũ trưởng bộ môn là tạo ra một đội ngũ trưởng bộ môn có đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng, có trình độ được đào tạo đạt đúng chuẩn quy định, có phẩm chất đạo đức, có năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của các trường đại học. 1.6.3. Giải pháp và giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn 1.6.3.1. Giải pháp Theo Từ điển tiếng Việt, “giải pháp được xem là phương pháp giải quyết một công việc, một vấn đề cụ thể” [32].
19 Theo tác giả Nguyễn Văn Đạm: “Giải pháp là toàn bộ những ý nghĩa có hệ thống cùng với những quyết định và hành động theo sau, dẫn tới sự khắc phục một khó khăn” [17]. Để hiểu rõ hơn khái niệm giải pháp, chúng ta cần phân biệt với một số khái niệm tương tự như: phương pháp, biện pháp. Điểm giống nhau của các khái niệm này đều nói về cách làm, cách tiến hành, cách giải quyết một công việc, một vấn đề. Còn điểm khác nhau ở chỗ biện pháp chủ yếu nhấn mạnh đến cách làm, cách hành động cụ thể, trong khi đó phương pháp nhấn mạnh đến trình tự các bước có quan hệ với nhau để tiến hành một công việc có mục đích. Theo tác giả Nguyễn Văn Đạm: “Phương pháp được hiểu là trình tự cần theo trong các bước có quan hệ với nhau khi tiến hành một công việc có mục đích nhất định”. [17] Còn theo tác giả Hoàng Phê: “Phương pháp là hệ thống các cách sử dụng để tiến hành một công việc nào đó”. [27] Về khái niệm biện pháp, theo Từ điển tiếng Việt, đó là “cách làm, cách giải quyết một vấn đề cụ thể”. [32] Như vậy, khái niệm giải pháp tuy có những điểm chung với các khái niệm trên nhưng nó cũng có điểm riêng. Điểm riêng cơ bản của thuật ngữ này là nhấn mạnh đến phương pháp giải quyết một vấn đề, với sự khắc phục khó khăn nhất định. Trong một giải pháp có thể có nhiều biện pháp. 1.6.3.2. Giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn Giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn là hệ thống các cách thức tổ chức, điều động hoạt động phát triển đội ngũ trưởng bộ môn. Từ đó đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn, thực chất là đưa ra các cách thức tổ chức, điều khiển có hiệu quả hoạt động phát triển đội ngũ trưởng bộ môn.
20 Giải pháp phát triển đội ngũ trưởng bộ môn trường Đại học Đồng Nai là các hoạt động cụ thể được chủ thể quản lý sử dụng để tác động đến các thành tố cấu trúc của đội ngũ trưởng bộ môn nhằm giải quyết những tồn tại của đội ngũ này, phát triển nó theo mục tiêu, định hướng đã xác định. 1.7. Yêu cầu về năng lực và phẩm chất của Trưởng bộ môn trường Đại học 1.7.1. Yêu cầu về năng lực của Trưởng bộ môn trường Đại học Từ điển tiếng Việt giải nghĩa: “Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hay tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó; hoặc phẩm chất, tâm lý, sinh lý tạo ra cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó.” [32] Đối với đội ngũ trưởng bộ môn năng lực được hiểu là trên cơ sổ hệ thống tri thức mà người giảng viên được trang bị, họ phải hình thành và nắm vững hệ thống kỹ năng để tiến hành hoạt động sư phạm, quản lý có hiệu quả. Ngoài những tiêu chuẩn về mặt đạo đức và chính trị, một trưởng bộ môn trường Đại học giỏi phải đạt các yêu cầu cụ thể: - Có năng lực chuyên môn cao, nắm bắt được những phát triển mới nhất trong khoa học giáo dục cũng như trong thực tiễn chuyên môn của mình. - Có năng lực giảng dạy phù hợp vời lĩnh vực chuyên môn chính của mình. - Có năng lực nghiên cứu trong lĩch vực chuyên môn của mình. - Có khả năng quản lý, bao quát toàn diện. Nhìn chung, hiền nay “năng lực chuyên môn” chủ yếu vẫn chú trọng nhiều vào “năng lực giảng dạy”. Nếu trưởng bộ môn trường Đại học được đào tạo tốt trong các chuyên ngành đào tạo và có bằng Tiến sĩ thì họ sẽ được đào tạo sâu về chuyên môn và năng lực nghiên cứu, khi đó họ sẽ là nhà nghiên cứu (học giả). Là một học giả mới có thể tiến hành các nghiên cứu, tham gia