Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái. Đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN TRUNG DŨNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN TRUNG DŨNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn: TS. Lưu Lâm THÁI NGUYÊN - 2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề “Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới” là kết quả nghiên cứu của bản thân, số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Thái Nguyên, ngày 26 tháng 06 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Trung Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm và lòng biết ơn chân thành, tác giả luận văn xin được gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo cô giáo Khoa Quản lý giáo dục, phòng sau Đại học trường Đại học sư phạm thái nguyên đã tận tình giảng dạy, tư vấn, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu thực hiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo UBND thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh; lãnh đạo, các chuyên viên phòng GD&ĐT thành phố Móng Cái; Ban giám hiệu, giáo viên các trường THCS trên địa thành phố Móng Cái đã cộng tác, cung cấp thông tin và tạo mọi điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Lưu Lâm, người trực tiếp hướng dẫn đã dành cho tác giả những lời chỉ bảo tận tình, quý báu trong việc định hướng đề tài cũng như trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn, mặc dù tác giả đã có nhiều cố gắng nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự chỉ bảo chân tình từ các thầy cô giáo và ý kiến đóng góp của bạn bè đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 26 tháng 06 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Trung Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................. i Lời cảm ơn ....................................................................................................................ii Mục lục ........................................................................................................................ iii Danh mục các chữ viết tắt............................................................................................vii Danh mục các bảng .................................................................................................... viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG THCS THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ....... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 6 1.1.1.Ở nước ngoài ........................................................................................................ 6 1.1.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................... 8 1.2. Một số khái niệm ................................................................................................. 10 1.2.1. Khái niệm về quản lý ........................................................................................ 10 1.2.2. Chuyên môn và tổ chuyên môn ........................................................................ 11 1.2.3. Hoạt động chuyên môn ở trường THCS ........................................................... 12 1.2.4. Quản lý hoạt động chuyên môn ở trường THCS .............................................. 14 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................................................................. 14 1.3.1. Những yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới đối với hoạt động chuyên môn ........................................................................................................ 14 1.3.2. Mục tiêu hoạt động chuyên môn ở trường trung học cơ sở .............................. 15 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3.3. Vai trò của tổ chuyên môn trong các hoạt động chuyên môn của THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................. 16 1.3.4. Nội dung hoạt động chuyên môn ở trường trung học cơ sở ............................. 17 1.3.5. Hình thức tổ chức hoạt động chuyên môn ở trường trung học cơ sở ............... 18 1.4. Quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................... 21 1.4.1. Lập kế hoạch quản lý hoạt động chuyên môn ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................... 21 1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ......................................................................... 23 1.4.3. Chỉ đạo triển khai kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ......................................................................... 24 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động chuyên môn ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................... 25 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới .......................................... 26 1.5.1. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................... 26 1.5.2. Các yếu tố khách quan ...................................................................................... 28 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 29 Chương 2: THỰC TRẠNG VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ MÓNG CÁI TỈNH QUẢNG NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI ............................... 31 2.1. Khái quát về kinh tế, chính trị, văn hóa giáo dục thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................................................. 31 2.1.1. Khái quát về kinh tế, chính trị, văn hóa thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh .... 31 2.1.2. Khái quát về tình hình Giáo dục và Đào tạo của các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................ 31 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................................................................... 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................. 34 2.2.2. Phạm vi và đối tượng khảo sát .......................................................................... 34 2.2.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 34 2.2.4. Phương pháp khảo sát và phương thức xử lý số liệu ........................................ 34 2.3. Thực trạng hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trònh giáo dục phổ thông mới .................. 35 2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng trong thực hiện mục tiêu hoạt động chuyên môn ở trường THCS .............................................................................. 35 2.3.2. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động chuyên môn ở trường THCS .......... 38 2.3.3. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động chuyên môn ở trường THCS ............ 40 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................. 44 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS .................... 44 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS .... 47 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS .... 51 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động chuyên môn ở trường THCS ...... 55 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............................................................................................. 59 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................................... 60 2.6.1.Ưu điểm ............................................................................................................. 60 2.6.2. Hạn chế ............................................................................................................. 62 2.6.3.Nguyên nhân của hạn chế .................................................................................. 62 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 64 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI............................................ 65 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .............................................................................. 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ................................................................... 65 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 65 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 66 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................... 66 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ................................................................... 67 3.2. Biện pháp quản lí hoạt động chuyên môn tại các trường có cấp THCS, thành phố Móng Cái theo chương trình giáo dục phổ thông mới ........................................ 67 3.2.1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý, giáo viên trong nhà trường ....................................................................... 67 3.2.2. Tăng cường công tác xây dựng và thực hiện kế hoạch chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông mới ........................................................................................ 71 3.2.3. Đổi mới công tác kiểm tra hoạt động chuyên môn ở các trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ......................................................................... 75 3.2.4. Chỉ đọa đổi mới phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra, đánh giá, đổi mới phương pháp học tập của học sinh để nâng cao chất lượng giáo dục đại trà, phụ đạo học sinh yếu kém, bồi dưỡng học sinh giỏi đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới......................................................................... 77 3.2.5. Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi để đội ngũ CBQL và giáo viên phát huy tốt trình độ chuyên môn của mình ....................................................................... 82 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 85 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất........................ 86 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................... 86 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm .................................................................................... 86 3.4.3. Nội dung khảo nghiệm...................................................................................... 86 3.4.4. Phương pháp khảo nghiệm ............................................................................... 87 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm ........................................................................................ 87 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 89 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 94 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Từ viết tắt Nội dung 1. BDTX Bồi dưỡng thường xuyên 2. BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 3. BGH Ban giám hiệu 4. CBQL Cán bộ quản lý 5. CLDH Chất lượng dạy học 6. CLGD Chất lượng giáo dục 7. CNTT Công nghệ thông tin 8. CSVC Cơ sở vật chất 9. ĐDDH Đồ dùng dạy học 10. GD Giáo dục 11. GD - ĐT Giáo dục - đào tạo 12. GV Giáo viên 13. HĐDH Hoạt động dạy học 14. HT Hiệu trưởng 15. KT Kiểm tra 16. KT-XH Kinh tế - xã hội 17. KHCN Kế hoạch cá nhân 18. NXB Nhà xuất bản 19. PCGD TH Phổ cập giáo dục tiểu học 20. PCGD THCS Phổ cập giáo dục trung học cơ sở 21. PGD Phòng Giáo dục 22. PGD&ĐT Phòng Giáo dục và Đào tạo 23. PPDH Phương pháp dạy học 24. PTDTNT Phổ thông dân tộc nội trú 25. QL Quản lý 26. QLCM Quản lý chuyên môn 27. QLGD Quản lý giáo dục 28. QLHĐDH Quản lý hoạt động dạy học 29. SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 30. TKB Thời khóa biểu 31. TTGDTX Trung tâm Giáo dục thường xuyên 32. THCS Trung học cơ sở 33. THPT Trung học phổ thông 34. UBND Ủy ban nhân dân 35. XHHGD Xã hội hóa giáo dục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô trường, lớp, học sinh cấp THCS ................................................... 32 Bảng 2.2. Số liệu về đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên ............................................. 33 Bảng 2.3. Số liệu về đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên theo bộ môn ........................ 33 Bảng 2.4. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng trong thực hiện mục tiêu hoạt động chuyên môn ở trường THCS .......................................................... 36 Bảng 2.5. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động chuyên môn ở trường THCS ... 38 Bảng 2.6. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động chuyên môn ở trường THCS ..... 41 Bảng 2.7. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS ............. 44 Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS .......................................................................................... 48 Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn ở trường THCS .......................................................................................... 52 Bảng 2.10.Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động chuyên môn ở trường THCS .......................................................................................... 56 Bảng 2.11. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường trung học cơ sở ........................................................................ 59 Bảng 3.1. Đánh giá của CBQL, GV về mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS ........................................ 87 Bảng 3.2. Đánh giá của CBQL, GV về tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS ............................................ 88 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục đào tạo là bộ phận quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của Đảng, Nhà nước và của dân tộc Việt Nam. Đúng như chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần khẳng định: Nhiệm vụ giáo dục là rất quan trọng và vẻ vang. Bởi vì không có thầy giáo thì không có giáo dục. Bác Hồ còn nói: “…Người thầy giáo tốt - thầy giáo xứng đáng là thầy giáo - là người vẻ vang nhất. Dù là tên tuổi không đăng trên báo, không được hưởng huân chương, song những người thầy giáo tốt là những anh hùng vô danh. Đây là một điều rất vẻ vang”. Đội ngũ thầy, cô giáo phải là những người có thực học, yêu nghề, phương pháp giảng dạy tiên tiến mới có thể đáp ứng yêu cầu đào tạo lao động có trình độ và việc làm bằng kỹ thuật, trí tuệ khi nền kinh tế phát triển và mở cửa thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng toàn diện, sâu hơn. Nghị quyết hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X nhấn mạnh: “Xây dựng đội ngũ tri thức vững mạnh là trực tiếp nâng tầm trí tuệ của dân tộc, sức mạnh của đất nước, nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng và chất lượng hoạt động của hệ thống chính trị. Đầu tư xây dựng đội ngũ tri thức là đầu tư cho sự phát triển bền vững”. Trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam. Giáo dục THCS nhằm trang bị cho người học vốn học vấn khá đầy đủ về các lĩnh vực khoa học tự nhiên, xã hội, kỹ thuật làm cơ sở để phát triển và hoàn thiện nhân cách, từ đó có thể tiếp tục cấp học THPT, các ngành nghề thích hợp của trung học chuyên nghiệp hoặc có khả năng tiếp thu tiến bộ KH công nghệ vận dụng vào sản xuất. Do đó, tiến hành giáo dục THCS là điều kiện để chuẩn bị nguồn nhân lực cho việc đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước. Để đạt được mục tiêu nói trên cần có sự nỗ lực của toàn xã hội, của nhiều lực lượng, trong đó đội ngũ giáo viên THCS (GV THCS) giữ vai trò quyết định. Muốn thực hiện được trọng trách của mình, người GV THCS cần yêu nghề, nâng cao tinh thần sáng tạo, tự học, tự đào tạo để bồi dưỡng, nâng cao trình độ sư phạm, kiến thức và thông qua việc dạy học truyền thụ cho học sinh ý thức vươn lên, tinh thần tự học, lòng khát khao tri thức mà rèn luyện, trưởng thành, nghĩa là người thầy phải làm được vai trò gợi mở cho học sinh tinh thần sáng tạo, khám phá những cái mới trên nền tảng kiến thức cơ bản, phong phú của nhân loại. Mặt khác, để đáp ứng yêu cầu đổi mới Giáo dục THCS trong giai đoạn hiện nay, thì đội ngũ giáo viên có một vai trò vô cùng quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, vì vậy phát triển, thúc đẩy đội ngũ giáo viên tập trung vào công tác chuyên môn là yêu cầu cấp thiết, là yếu tố cơ bản có ý nghĩa quyết định trong việc phát triển giáo dục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Thành phố Móng Cái nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Quảng Ninh, giáp với thành phố Phòng Thành, Quảng Đông, Trung Quốc… Trên địa bàn thành phố hiện có 16 trường THCS (trong đó có 03 trường TH&THCS). Số trường đạt chuẩn quốc gia là 14/16 = 87,5%, tỷ lệ kiên cố hóa 16/16=100%; tổng số cán bộ, giáo viên (tính đến 30/7/2019) của cấp THCS là 386 người. 100% cán bộ quản lí, giáo viên đều đạt chuẩn trình độ đào tạo, số cán bộ giáo viên có trình độ trên chuẩn là 77,98%. Trong những năm qua Ngành giáo dục Thành phố đã chú ý đến việc bồi dưỡng về nội dung và phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên nhưng việc đổi mới phương pháp vẫn còn nhiều bất cập, chưa có sự đồng nhất và giải pháp cụ thể. Nhận thức của một số giáo viên còn hạn chế, số giáo viên cao tuổi ngại đổi mới. Đội ngũ giáo viên không đồng đều về trình độ chính trị, chênh lệch về trình độ chuyên môn nghiệp vụ nhất là giáo viên ở vùng sâu, vùng xa, cơ cấu đội ngũ giáo viên THCS chưa đồng bộ, vừa thừa, vừa thiếu. Hơn nữa, mặt yếu của đội ngũ GV hiện nay là rất hạn chế trong việc cập nhập kiến thức và phương pháp GD nên không phát huy được tính chủ động sáng tạo và năng lực tự học của HS, chưa tạo được hứng thú cho HS đến trường, chất lượng dạy học và giáo dục của đội ngũ GV THCS, bên cạnh đó do đặc thù kinh tế địa lí, giao thương với tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc nên một bộ phận giáo viên chưa tập trung vào công tác chuyên môn mà còn dành nhiều thời làm kinh tế bên ngoài; nhìn chung chưa đáp ứng với nhu cầu phát triển ngày càng cao của GD. Bên cạnh đó, công tác quản lý bồi dưỡng GV THCS tại các nhà trường chưa thật sự được coi trọng và còn nhiều bất cập. Do vậy, cần phải có những biện pháp quản lý bồi dưỡng, thúc đẩy đội ngũ giáo viên tập trung vào công tác chuyên môn để đáp ứng yêu cầu đổi mới trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian tới. Là một cán bộ đang công tác tại Phòng GD&ĐT thành phố Móng Cái, nhận thức rõ được tính cấp bách của việc xây dựng, thúc đẩy đội ngũ giáo viên cấp THCS của Thành phố tập trung vào công tác chuyên môn trong điều kiện, tình hình mới, nên Tác giả chọn đề tài: "Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới" làm đề tài luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái. Đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động chuyên môn theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động quản lý chuyên môn tại các trường THCS, thành phố Móng Cái đã được quan tâm, chú ý. Song vẫn còn bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế nên chưa đạt được kết quả như mong muốn. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lí hoạt động chuyên môn phù hợp với điều kiện thực tiễn của các trường THCS thành phố Móng Cái, thì sẽ khắc phục được những hạn chế, tồn tại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về quản lí hoạt động chuyên môn ở các trường THCS. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động chuyên môn trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động chuyên môn tại các trường THCS trên địa bàn Thành phố Móng Cái đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông trong giai đoạn hiện nay. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung Luận văn tập trung nghiên cứu một số biện pháp quản lí hoạt động chuyên môn tại các trường THCS, thành phố Móng Cái. Thời gian nghiên cứu thực trạng là trong 3 năm học liền kề và đề xuất giải pháp đến năm 2021, định hướng đến năm 2025. Chủ thể thực hiện biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn ở trường THCS là hiệu trưởng nhà trường. 6.2. Khách thể điều tra - Tổng số trường khảo sát: 16 trường. - Giáo viên: 160 người. - CBQL (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng): 30 người. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp các dữ liệu, những tài liệu trong sách, báo, các công trình nghiên cứu khoa học Luật GD, các văn bản, văn kiện, Nghị định, Chỉ thị của Đảng, Nhà nước và các tài liệu khoa học có liên quan để xác định hệ thống khái niệm công cụ và khung lý thuyết phục vụ cho việc triển khai quá trình nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng hỏi: nhằm thu nhập thông tin cần thiết về đối tượng trong khảo sát (Giáo viên, Cán bộ quản lý). - Phương pháp điều tra, khảo sát, tổng hợp thống kê. Mục đích của các phương pháp này là thu thập các tài liệu thực tế, tìm hiểu các thông tin liên quan đến người Hiệu trưởng và hoạt động quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng trên địa bàn thành phố Móng Cái. Hệ thống bảng hỏi nhằm thu thập số liệu đánh giá việc sử dụng các biện pháp QLCM của Hiệu trưởng và làm rõ thêm những kết quả đã điều tra. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Nhằm thu nhập kinh nghiệm của các trường có cấp THCS ở thành phố Móng Cái về việc thực hiện nhiệm vụ chuyên môn. - Phương pháp chuyên gia, phương pháp phỏng vấn: Thu nhập ý kiến của các chuyên gia về các vấn đề đánh giá thực trạng, tính hợp lý, khả thi của các biện pháp được đề xuất. Trực tiếp gặp gỡ trò chuyện với một số Hiệu trưởng có uy tín, giáo viên giỏi để thu thập lượng thông tin cần thiết hỗ trợ cho phương pháp khảo sát các tư liệu bổ sung làm rõ các biện pháp quản lý của Hiệu trưởng. 7.3.Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học: Sử dụng phương pháp thống kê toán học, phần mềm SPSS trong việc xử lý những số liệu đã điều tra, khảo sát để từ đó rút ra những kết luận khoa học xác đáng. 8. Cấu trúc của luận văn Bao gồm phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn kết cấu thành 3 chương. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lí hoạt động chuyên môn ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 2. Thực trạng quản lí hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới Chương 3. Biện pháp quản lí hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG THCS THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1.Ở nước ngoài Nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên là một vấn đề khó khăn, phức tạp và cơ bản. Vì thực chất công tác quản lý trường học của Hiệu trưởng chủ yếu là quản lý hoạt động chuyên môn với mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên. Các nhà nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết đã cho rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên” với kinh nghiệm 26 năm làm Hiệu trưởng V.A.Xukhomlinxki (V.A.Xukhomlinxki - Một số kinh nghiệm lãnh đạo của Hiệu trưởng THPT) đã tổng kết được những thành công cũng như thất bại của mình. Cùng với nhiều tác giả khác, ông đã đưa ra một số biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của nhà trường như sau: Việc phân công công việc hợp lý cho các thành viên trong Ban giám hiệu, Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng phụ trách chuyên môn, tổ trưởng tổ chuyên môn [dẫn theo 5]. Tác giả M.I Kônđacốp trong cuốn “Cơ sở lý luận của khoa học quản lí giáo dục” đi sâu nghiên cứu công tác lãnh đạo hoạt động giáo dục, quản lý giáo dục trong nhà trường và xem đây là khâu then chốt trong công tác quản lý hoạt động chuyên môn [16,tr. 9]. Tác giả V.A Xukhomlinxki khi tổng kết những kinh nghiệm quản lý chuyên môn trong vai trò là hiệu trưởng nhà trường cho rằng “Kết quả hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào công việc tổ chức đúng đắn các hoạt động dạy học”. Ông đã nhấn mạnh đến sự phân công, sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất quản lý giữa hiệu trưởng và phó hiệu trưởng để đạt được mục tiêu đề ra [dẫn theo 5]. Ba tác giả K.B.Everad, Geroey Morris và Ian Wilson với tác phẩm “Quản trị hiệu quả trường học”. Tác phẩm có ý nghĩa thiết thực cho cán bộ quản lý trường học và các cơ sở giáo dục. Với nội dung thực tiễn cao, trên cơ sở lý luận về quản lý hoạt động chuyên môn hiện đại mà chính các tác giả là người thực hành viết cho những người thực hành. Công trình đã nhấn mạnh tầm quan trọng của quản lý hoạt động chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng dạy học [11]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Tác giả V.Pxtrezicodin, Gigoocscaia, Zakhonop…nhấn mạnh sự phối hợp chặt chẽ, sự thống nhất quản lý chuyên môn giữa Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng phụ trách CM và TTCM để đạt mục tiêu đề ra. Các tác giả đều khẳng định vai trò lãnh đạo toàn diện của Hiệu trưởng. Trong những trang viết của mình các tác giả đều cho rằng một trong những chức năng chính của Hiệu trưởng nhà trường là phải xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, phát huy được tính chủ động, sáng tạo trong lao động và tạo ra khả năng ngày càng hoàn thiện tay nghề sư phạm của mình. Muốn xây dựng đội ngũ giáo viên có trình độ CM, tâm huyết với nghề, người Hiệu trưởng phải có quyền lựa chọn đội ngũ GV cho trường mình, đó là những người yêu trẻ, phải biết giao tiếp với trẻ, nắm vững CM giảng dạy, nắm vững các khoa học có liên quan các môn trong nhà trường, vận dụng linh hoạt lý luận dạy học, lý luận giao tiếp, tâm lý học,...[dẫn theo 10]. Tác giả Ollingsworth, H., & Oliver với tác phẩm “A Japanese Approach to Improving Mathematics Teaching and Learning, Routledge” (Cách tiếp cận của người Nhật để cải thiện việc dạy và học toán). Tác giả nhấn mạnh, hiệu trưởng phải biết đề ra yêu cầu nâng cao trình độ CM của từng GV trong trường, từ đó có nội dung, hình thức tổ chức bồi dưỡng cho phù hợp. Những biện pháp bồi dưỡng có hiệu quả được các tác giả đề cấp đến là tổ chức cho GV học tập có hệ thống về triết học, kinh tế chính trị học, với các hình thức phong phú và hấp dẫn, trao đổi thông tin, triển lãm khoa học, giao lưu với GV dạy giỏi, ... nhằm mục đích: Nâng cao nhận thức của GV, nâng cao trình độ bộ môn mình giảng dạy, đồng thời cũng hoàn thiện tay nghề sư phạm của mình [23]. Tác giả Sonia Blandford với tác phẩm “Managing Professional Development in Schools” (Quản lý phát triển chuyên môn trong trường học). Tác phẩm nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng dạy học trong các nhà trường đã từ lâu trở thành vấn đề quan tâm của các nước trên thế giới. Trong đó việc quan trọng là cần phải phát triển kỹ năng quản lý chuyên môn trong nhà trường, muốn làm được điều này Hiệu trưởng nhà trường phải không ngừng học tập, bồi dưỡng phát triển tri thức, kỹ năng, tầm nhìn…[21]. Tác giả Glover với tác phẩm “Managing Professional Development in Education” (Quản lý phát triển chuyên môn trong giáo dục). Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng trong việc dự giờ và phân tích bài học là đòn bẩy trong công tác quản lý chuyên môn của giáo viên. Việc phân tích bài học trước hết phải nêu cho giáo viên biết cách khắc phục thiếu sót, phát huy các mặt mạnh để nâng cao chất lượng bài giảng, từ đó nâng cao chuyên môn cho giáo viên. Tác giả đã đề ra các yêu cầu và quy trình phân tích một giờ dạy để giúp cho hiệu trưởng thực hiện có hiệu quả biện pháp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
quản lý này. Tác giả đã nêu lên rất cụ thể cách tiến hành dự giờ và phân tích sư phạm của sách giáo khoa, nội dung dạy trong chương trình. Tiếp theo là giáo viên và hiệu trưởng dự giờ lẫn nhau và cùng nhau dự giờ giáo viên giỏi, cứ như vậy giáo viên đã được hiệu trưởng hướng dẫn cho rất nhiều về phương pháp dạy học, về cách thức tổ chức dạy học để nâng cao trình độ học vấn của học sinh, thông qua đó sẽ phát triển được trình độ chuyên môn cho giáo viên [22]. 1.1.2. Ở Việt Nam Hoạt động chuyên môn là hướng nghiên cứu đã được nhiều nhà khoa học quan tâm. Được thể hiện trong các công trình nghiên cứu như Vũ Quốc Long, Phạm Quang Huân & Trần Thị Hải Yến, Nguyễn Thị Lan Anh, Vũ Thị Sơn… Các nhà khoa học đều đã khẳng định: “Quản lý hoạt động chuyên môn có vai trò quan trọng trong việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá - Nguyên nhân của việc chuyển biến chậm trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá là công tác quản lý hoạt động đổi mới PPDH và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ở các trường trung học còn chưa được quan tâm đúng mức, đặc biệt là công tác chỉ đạo chuyên môn - mắt xích vô cùng quan trọng trong việc thực hiên đổi mới PPDH và kiểm tra, đánh giá” [1], [9], [15], [17]. Tác giả Vũ Thị Sơn bàn về nội dung quản lý hoạt động chuyên môn trong đổi mới sinh hoạt chuyên môn “SHCM được xem là một hình thức tự bồi dưỡng, năng cao năng lực của đội ngũ giáo viên tại trường. Về mặt quản lý, sinh hoạt chuyên môn có khả năng xây dựng nên bầu không khí sư phạm trong đời sống nhà trường”. Điều đó có nghĩa là sinh hoạt chuyên môn được tổ chức tốt có thể mang lại lợi ích thiết thực cho không chỉ học sinh mà cả giáo viên và nhà trường. Tuy nhiên, chất lượng sinh hoạt chuyên môn phụ thuộc rất nhiều vào công tác quản lý chuyên môn của nhà trường, vào ban giám hiệu có chiến lược tổ chức và quản lý sinh hoạt chuyên môn thường xuyên và quán triệt mục tiêu chất lượng giáo dục cũng như quan tâm thúc đẩy động lực học tập phát triển của giáo viên hay không. Điều này có liên quan rất nhiều đến sự quyết tâm của tập thể sư phạm nhà trường để cải tạo thực tiễn theo mục tiêu phát triển chất lượng dạy học [17]. Các tác giả Phạm Quang Huân, Trần Thị Hải Yến cho rằng một trong các hướng phát triển chuyên môn cho giáo viên là phải tăng cường công tác tổ chức tự học cho đội ngũ giáo viên trong “Tổ chức hoạt động thực hành cho đội ngũ giáo viên là 1 nội dung quan trọng của quản lý hoạt động chuyên môn. Quản lý nhà trường cũng như quản lý hoạt đông jchuyên môn suy cho cùng đó là những tác động có ý thức, có kế hoạch và hướng đích của chủ thể quản lý lên tất cả các mặt đời sống của Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nhà trường, của tổ chuyên môn đề đảm bảo sự vận hành tối ưu quá trình dạy học và giáo dục. Trong những nội dung quản lý hoạt động chuyên môn, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn của đội ngũ giáo viên là vấn đề then chốt, bởi giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục. Trong hoạt động bồi dưỡng thì tổ chức và thúc đẩy hoạt động tự bồi dưỡng có ý nghĩa quyết định vì nó phát huy nội lực chủ quan của đội ngũ giáo viên. Tuy nhiên trong thực tiễn hoạt động bồi dưỡng chuyên môn nhất là việc tổ chức hoạt động thực hành của giáo viên là hạt nhân cho mọi hoạt động bồi dưỡng khác” [9]. Tác giả Giáp Văn Khoa với đề tài “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn của Hiệu trưởng trường THPT Tân Yên- Bắc Giang”. Luận văn nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến quản lý hoạt động TCM ở cấp THPT và thực trạng quản lý hoạt động TCM tại trường THPT Tân Yên - Bắc Giang với những thành tích và hạn chế nhất định. Từ đó tác giả đề xuất các biện pháp khắc phục hạn chế và nâng cao chất lượng quản lý hoạt động TCM [14]. Tác giả Cao Thị Minh Tú với đề tài “Biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trường THPT Đoàn kết - Hai Bà Trưng- Hà Nội”. Ở đề tài này tác giả đã chỉ ra rằng hoạt động TCM là nơi thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, của ngành, của địa phương, là nơi thực thi các nhiệm vụ, chính sách về đổi mới giáo dục, đồng thời cũng là nơi phản hồi một cách chính xác nhất tính hiệu quả của các biện pháp QLGD của hiệu trưởng. Tuy nhiên một số biện pháp chưa được quan tâm chỉ đạo đúng mức, chưa được thực hiện một cách đồng bộ và hiệu quả chưa cao. Từ đó, tác giả đã đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động TCM để khắc phục những hạn chế còn tồn tại [18]. Trong một số công trình nghiên cứu luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành quản lý và tổ chức công tác văn hóa, giáo dục bước đầu tổ chức nghiên cứu thực trạng và hệ thống được một số vấn đề quản lý cũng như đề xuất một số biện pháp quản lý trường học như đề tài “Biện pháp quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng ở các trường THPT thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây của Nguyễn Sỹ Khiêm” (2002) [13]; “Một số biện pháp nâng cao năng lực quản lý chuyên môn cho Hiệu trưởng các trường THCS huyện Thanh Trì thành phố Hà Nội của Trần Thị Vương” (2003) [20]; “Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở trường THCS huyện Đông Sơn - Thanh Hóa của Lê Thị Hải” (2003) [4];... Các công trình nghiên cứu đã giới thiệu về mặt lý luận và thực tiễn các vấn đề QLCM cũng như quản lí hoạt động dạy học. Nhưng các đề tài này mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu một số biện pháp QL nói chung của một cấp học, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
một hoạt động giáo dục của trường học. Trong khi đó thực tiễn luôn nảy sinh những vấn đề mới cần tổ chức nghiên cứu, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, đòi hỏi các nhà khoa học, người Hiệu trưởng QLCM ở trường THCS quan tâm, nghiên cứu sao cho phù hợp với môi trường và đối tượng QL hiện nay một cách sâu sắc, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông mới. Qua nghiên cứu tôi nhận thấy vấn đề QL hoạt động chuyên môn nói chung đã được thể hiện rất rõ ràng và cụ thể trong các nghiên cứu, đánh giá của các tác giả. Tuy nhiên vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể nào về quản lý hoạt động chuyên môn tại trường THCS trước yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới. Chính vì thế tác giả lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động chuyên môn ở các trường THCS thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh theo chương trình giáo dục phổ thông mới” làm đề tài nghiên cứu. Luận văn sẽ đóng góp vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện và áp dụng các nghiên cứu về lý thuyết quản lý hoạt động chuyên môn đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục hiện nay.. 1.2. Một số khái niệm 1.2.1. Khái niệm về quản lý Quản lý có vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội, con người muốn tồn tại và phát triển đều phải dựa vào sự nỗ lực của tổ chức, từ một nhóm nhỏ đến phạm vi rộng lớn hơn, ở tầm quốc gia, quốc tế đều phải thừa nhận và chịu một sự quản lý nào đó. Từ những nhận định trên, nhiều nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều quan niệm về quản lý dưới các góc độ khác nhau: Theo K. Marx và Friedrich Engels thì: “Quản lý là một chức năng tất yếu của lao động xã hội, nó gắn liền với sự phân công và phối hợp, nhưng khi nói đến sự phân công và phối hợp thì sự chỉ huy thống nhất để đảm bảo sự đồng bộ, ăn khớp trong hoạt động của các bộ phận cấu thành hệ thống, điều chỉnh hoạt động của các bộ phận này trên cơ sở mục tiêu chung là yêu cầu tất yếu khách quan hết sức cần thiết. Xét đến cùng thì điều đó chỉ có thể thực hiện được trên cơ sở tổ chức. Chức năng chủ yếu của quản lý là phối hợp các mặt hoạt động của tổ chức và của những người trong tổ chức đó thành một chủ thể” [11]. Nhiều nhà nghiên cứu lý luận Liên Bang Nga cho rằng: “Quản lý một hệ thống xã hội là khoa học, là nghệ thuật tác động (của chủ thể quản lý) vào hệ thống, chủ yếu là vào con người, nhằm đạt được những mục tiêu kinh tế - xã hội nhất định (Aunaful, Kecgienxep, Kondacop) hoặc “Quản lý là tính toán sử dụng hợp lý các nguồn lực (nhân lực, vật lực và tài chính) nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ với kết quả tối ưu về kinh tế - xã hội” [5]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn