Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:135

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn của xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông, đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông (THPT) trên thành phố Hải Phòng giai đoạn tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hải Phòng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ KIM THANH XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN THỊ KIM THANH XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Ngành: LL & PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được xác định rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Kim Thanh i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn “Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hải Phòng” trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Nguyễn Thị Hường, người đã tận tình hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện, giúp đỡ, góp ý cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè, gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Kim Thanh ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU........................................................................ v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài................................................... 3 5. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 3 7. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 5 8. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................................................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ...................................................... 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 7 1.2. Một số vấn đề lý luận chung về xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông ........................................ 10 1.2.1. Khái niệm tích hợp và xây dựng các chủ đề tích hợp ............................. 10 1.2.2. Vai trò của tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông hiện nay ......................................................................... 17 iii
1.3. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông hiện nay ..................................................... 25 1.3.1. Các nguyên tắc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân Trung học phổ thông ................................................................... 25 1.3.2. Quy trình xây dựng các chủ đề tích hợp và chủ đề tích hợp giáo dục công dân ............................................................................................................. 27 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân Trung học phổ thông .................................................. 32 1.4.1. Xây dựng chủ đề tích hợp môn GDCD ở trường THPT ......................... 32 1.4.2. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học............................................................ 33 1.4.3. Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động ................................................... 34 Chương 2. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG HIỆN NAY........ 36 2.1. Tình hình xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên đại bàn thành phố Hải Phòng hiện nay .................................................................................................. 36 2.1.1. Khái quát đặc điểm các trường THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng ...... 36 2.1.2. Những kết quả đạt được trong xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp môn GDCD ở THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng................ 39 2.1.3. Những hạn chế trong xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp môn GDCD ở THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................... 47 2.2. Một số vấn đề đặt ra trong xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn GDCD ở THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng hiện nay .................... 49 2.2.1. Nội dung chương trình môn Giáo dục công dân ở THPT còn nhiều bất cập................................................................................................................ 49 iv
2.2.2. Trong xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp GDCD chưa nhận được sự đồng thuận, phối kết hợp của các lực lượng giáo dục ................ 51 2.2.3. Năng lực thiết kế, tổ chức hoạt động của giáo viên còn hạn chế ............ 52 2.3. Đề xuất một số chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên thành phố Hải Phòng hiện nay ........... 54 2.3.1. Chủ đề 1: Ma túy và trách nhiệm của học sinh trong việc phòng chống ma túy ................................................................................................................ 54 2.3.2. Chủ đề 2: Công dân với vấn đề bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường......................................................................................................... 58 2.3.3. Chủ đề 3: Giáo dục ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo trong tình hình hiện nay .............................................................................................................. 63 Chương 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ XÂY DỰNG CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG HIỆN NAY ............................................ 69 3.1. Giải pháp về phía cán bộ quản lý ............................................................... 69 3.1.1. Xây dựng kế hoạch thường niên về thiết kế các chủ đề tích hợp trong dạy học Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông.......................................... 69 3.1.2. Tổ chức rà soát nội dung chương trình sách giáo khoa, chủ động xây dựng kế hoạch thực hiện thiết kế các chủ đề tích hợp trong dạy học Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông ................................................................ 72 3.1.3. Chỉ đạo các nhà trường chủ động xây dựng và tổ chức thực hiện hiệu quả các chủ đề tích hợp trong dạy học Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông .................................................................................................... 72 3.1.4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các hoạt động thiết kế và tổ chức thực hiện các chủ đề tích hợp môn GDCD ở THPT ................................. 73 v
3.2. Giải pháp đối với đội ngũ giáo viên và học sinh ........................................ 74 3.2.1. Giải pháp về phía giáo viên ..................................................................... 74 3.2.2. Giải pháp đối với học sinh ....................................................................... 78 3.3. Một số giải pháp khác ................................................................................. 82 3.3.1. Kết hợp quá trình dạy học với các hoạt động đoàn thể xã hội ................ 82 3.3.2. Về chương trình và sách giáo khoa THPT .............................................. 83 3.3.3. Các giải pháp tạo động lực nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học GDCD ở THPT ................................................. 85 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 90 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GD và ĐT Giáo dục và Đào tạo GDCD Giáo dục công dân GV Giáo viên HS Học sinh KHXH Khoa học xã hội TW Trung ương THPT Trung học phổ thông iv
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Thống kê các nội dung trùng lặp trong cấu trúc 23chương trình một số môn học ở THPT .............................................................. 23 Bảng 1.2: Các tiêu chí đánh giá ................................................................... 31 Bảng 2.1. Danh mục các chủ đề tích hợp môn GDCD được xây dựng ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng ......... 40 Bảng 2.2. Hiệu quả sau khi sử dụng dạy học theo chủ đề tích hợp ............. 41 Bảng 2.3. Danh sách lấy ý kiến giáo viên ở các trường THPT trong khu vực nội thành Hải Phòng ...................................................... 42 Bảng 2.4. Thái độ của học sinh trong giờ học được tổ chức theo chủ đề tích hợp môn Giáo dục công dân ................................................. 45 Bảng 2.5. Những ưu điểm của tổ chức dạy học tích hợp ............................. 46 Bảng 2.6. Bảng thống kê thiết bị dạy học ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng ...................................................... 48 Bảng 2.7. Địa chỉ nội dung tích hợp ............................................................ 55 Bảng 2.8. Nhiệm vụ và bộ câu hỏi định hướng cho từng nhóm .................. 56 Bảng 2.9: Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề ................... 57 Bảng 2.10. Địa chỉ nội dung tích hơp ............................................................ 59 Bảng 2.11. Nhiệm vụ và bộ câu hỏi định hướng cho từng nhóm .................. 60 Bảng 2.12: Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề ................... 61 Bảng 2.13. Địa chỉ nội dung tích hợp ............................................................ 64 Bảng 2.14. Nhiệm vụ và bộ câu hỏi định hướng cho từng nhóm .................. 65 Bảng 2.15: Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề ................... 66 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao vai trò của giáo dục và đào tạo. Người nhấn mạnh: "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu". Kế thừa quan điểm của Người, trong tiến trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta luôn chú trọng đến vấn đề phát triển giáo dục, coi giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là tương lai tương sáng của dân tộc, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển. Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng, khoá XI về Đổi mới căn bản Giáo dục và Đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã chỉ rõ: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội”. Tuy nhiên, trong Nghị quyết, Đảng ta cũng khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học. Trong quá trình đổi mới, cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới; kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp”. [31] Môn Giáo dục công dân ở phổ thông nói chung, Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông nói riêng giữ vai trò chủ đạo trong giáo dục các giá trị sống; 1
góp phần hình thành, phát triển cho học sinh những phẩm chất đạo đức, các năng lực cần thiết như năng lực giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, lập kế hoạch, thực hiện trách nhiệm công dân,... phù hợp với chuẩn giá trị đạo đức và quy định của pháp luật. Do vậy, việc đổi mới và tổ chức dạy học có hiệu quả môn học này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Dạy học tích hợp trong bộ môn Giáo dục công dân là rất phù hợp và mang lại hiệu quả cao trong quá trình dạy và học Đối với quá trình dạy giúp người dạy nắm bắt được tâm lý của người học qua các hoạt động trong giờ học từ đó điều chỉnh phương pháp cho phù hợp với đối tượng học. Đối với quá trình học giúp người học phát huy được khả năng tự học, tự sáng tạo đồng thời bộc lộ được mọi khả năng của bản thân trong quá trình học do đó có điều kiện nhìn nhận những mặt mạnh, yếu để hoàn thiện bản thân. Tuy nhiên, việc đổi mới cách thức tổ chức và phương pháp dạy học giáo dục công dân (GDCD) còn gặp không ít khó khăn. Nội dung chương trình còn có nhiều đơn vị kiến thức trùng lặp, còn có sự lồng ghép tổng hợp nhiều mảng nội dung kiến thức của các ngành khoa học khác nhau như Lịch sử, Địa lý, Sinh học, Giáo dục Quốc phòng… Thực tế những năm vừa qua, các nội dung này đã được nhiều giáo viên tổ chức dạy học theo hình thức tích hợp định hướng học sinh có thể phát huy tối đa kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các các nhiệm vụ học tập mà bài học đặt ra. Song, cho đến thời điểm hiện nay quan niệm và cách tổ chức về dạy học tích hợp vẫn còn nhiều tranh cãi. Xuất phát từ những lí do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Xây dựng chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hải Phòng” làm luận văn tốt nghiệp với hy vọng góp một phần công sức của bản thân, nghiên cứu quy trình, các giải pháp để nâng cao hiệu quả tích hợp trong tổ chức dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông trong thời gian tới. 2
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn của xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông, đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông (THPT) trên thành phố Hải Phòng giai đoạn tới. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về tích hợp và dạy học tích hợp. - Mô tả, phân tích, đánh giá thực trạng xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân trên địa bàn các trường THPT ở thành phố Hải Phòng. - Đề xuất các biện pháp, khuyến nghị (kiến nghị) trong quá trình thực hiện và triển khai xây dựng các chủ đề tích hợp trong môn GDCD bậc THPT. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về vấn đề xây dựng, thiết kế các chủ đề tích hợp trong dạy học GDCD ở THPT. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu thực trạng xây dựng các chủ đề tích hợp môn GDCD ở một số trường THPT công lập trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn từ năm 2012-2017. 5. Giả thuyết nghiên cứu Nếu xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông và tổ chức dạy học có hiệu quả thì sẽ nâng cao được chất lượng học tập bộ môn, đồng thời góp phần rèn luyện các năng lực cần thiết cho học sinh THPT. 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 6.1. Phương pháp luận chung Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử để làm sáng tỏ lý luận chung về học theo chủ đề tích hợp cho học sinh các trường THPT trên đại bàn thành phố Hải Phòng hiện nay. 3
6.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể * Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp lịch sử - logic: Dựa vào các tài liệu lịch sử liên quan tới công tác dạy - học theo chủ đề tích hợp cho học sinh để nắm bắt được bản chất vấn đề nghiên cứu, thấy được tính logic trong khi tiến hành phân tích các nội dung liên quan đến việc triển khai nhiệm vụ của đề tài. - Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết: trên cơ sở tập hợp dữ liệu thu thập được từ các tài liệu nghiên cứu, luận văn tiến hành phân tích, tổng hợp về mặt lý thuyết để xây dựng cơ sở lý luận cho việc đánh giá công tác dạy - học theo chủ đề tích hợp cho học sinh các trường THPT trên đại bàn thành phố Hải Phòng hiện nay. * Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Trên cơ sở tham gia làm việc trực tiếp tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng tiến hành quan sát, ghi chép các hình thức, biện pháp, cách thức tổ chức giáo dạy học theo chủ đề tích hợp cho học sinh các trường THPT trên đại bàn thành phố Hải Phòng hiện nay. Học sinh, ghi nhận lại kết quả đã thực hiện được để có cơ sở thực tiễn khi đánh giá chất lượng giáo dục thẩm mỹ của các nhà trường. - Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn: Tiến hành gặp gỡ giáo viên, học sinh các trường THPT là đối tượng được lựa chọn khảo sát để trò chuyện, phỏng vấn (thông qua những bảng hỏi đã được chuẩn bị sẵn) nhằm thu thập cơ sở thực tiễn cho công tác nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp điều tra xã hội học bằng Anket: Tiến hành xây dựng mẫu phiếu trưng cầu ý kiến bằng việc soạn thảo hệ thống câu hỏi được chuẩn bị sẵn trên giấy theo những nội dung xác định (gồm câu hỏi đóng và câu hỏi mở) để khảo sát thực trạng công tác dạy học theo chủ đề tích hợp cho học sinh các trường THPT trên đại bàn thành phố Hải Phòng hiện nay làm căn cứ thực tiễn phục vụ cho quá trình nghiên cứu của đề tài. 4
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Tham khảo các ý kiến của các nhà khoa học, những người làm công tác giáo dục lâu năm, có kinh nghiệm để xây dựng các căn cứ khoa học khi đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục cho học sinh các trường THPT ở thành phố Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay. Phương pháp bổ trợ: Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông. - Ghi lại diễn biến thực nghiệm, phân tích chi tiết kết quả áp dụng tiến trình đã xây dựng vào thực tế dạy học. Rút kinh nghiệm, sửa đổi hoàn thiện tiến trình thiết kế. 7. Những đóng góp mới của đề tài - Về lí luận: Góp phần làm rõ thêm về quy trình, phương pháp xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn GDCD ở trường THPT. - Về thực tiễn: Xây dựng được chủ đề dạy học tích hợp môn GDCD theo định hướng chỉ đạo của Bộ GD và ĐT. Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo, áp dụng cho các cơ sở khác trong cả nước về xây dựng và tổ chức dạy học tích hợp. 8. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và mục lục đề tài gồm 03 chương và 9 tiết 5
NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trên thế giới, dạy học tích hợp đã trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại. Vì vậy, có rất nhiều công trình, bài viết bàn về tích hợp và dạy học tích hợp, cụ thể: 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Các tác giả Donald P.Cauchak, Paul D. Eggen, 1998. Học và dạy - Research based methods. Allyn company. Xem mục: Tích hợp các chương trình giảng dạy liên ngành và các đơn vị chuyên đề, đã khái luận các cách tích hợp và đánh giá vai trò của dạy học tích hợp trong khoa học liên ngành.[52] Tác giả K. Lake trong công trình: “Mô hình đa môn (interdisciplinary model), mô hình dựa trên chuỗi vấn đề (problem-based model) và mô hình dựa trên các chủ đề (theme-based model)”. [60] đã đưa ra 3 mô hình chương trình dạy học tích hợp phổ biến nhất trên thế giới là….. Đồng thời, ông cũng đã chỉ ra những ưu, nhược điểm khi thực hiện dạy học tích hợp được vận dụng trong chương trình giáo dục phổ thông …. Tài liệu của Đại học Massey, New Zealand [61]: cũng đã khái quát, đưa ra đánh giá về thiết kế và tổ chức các hoạt động tích hợp trong đào tạo ngành sư phạm, nhất là trong tổ chức thực hành sư phạm. Công trình: “Xây dựng quá trình dạy học trên cơ sở tích hợp” của các nhà khoa học giáo dục Xô Viết. [20] Trong công trình này, các tác giả đã xây dựng được khung lý thuyết về dạy học tích hợp. Từ đó xác lập các phương thức xây dựng chương trình tích hợp trong hệ thống giáo dục một cách phổ biến. 6
Hay trong công trình của Patrick C-J, Peach D (2008), trong: Báo cáo WIL Patrick C-J., Peach D, (2008). The WIL. Brisbane, Australia: Queensland University of Technology, cũng làm rõ những ưu điểm của hoạt động tích hợp trong học tập và nghiên cứu nói chung. [34] Nhóm tác giả: Winberg, C.Engel-Hills, P. Garraway và Jacobs C. (2011) với ấn phẩm: “Hướng dẫn thực hành tích hợp học tập tốt cho công việc”, Pretoria, Nam Phi: Hội đồng giáo dục đại học, đã làm rõ các bước cơ bản trong thiết kế các hoạt động tích hợp.[32] Xavier Roegiers cho rằng: Giáo dục nhà trường phải chuyển từ đơn thuần dạy kiến thức sang phát triển ở HS các năng lực hành động, xem năng lực (compétence) là khái niệm cơ sở" của khoa sư phạm tích hợp (pédagogie de l'intégration). Theo Xavier Roegiers, sư phạm tích hợp (SPTH) là một quan niệm về quá trình học tập, trong đó toàn bộ quá trình học tập góp phần hình thành ở HS những năng lực cụ thể có dự tính trước những điều kiện cần thiết cho HS, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập sau này hoặc nhằm hoà nhập HS vào cuộc sống lao động [49] Tóm lại, các công trình nêu trên đã hệ thống hoá được quan điểm, nội dung, phương pháp của việc dạy học tích hợp, khẳng định vai trò quan trọng của tích hợp trong dạy học. Đây là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận văn kế thừa trong công trình nghiên cứu của mình. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Trên thế giới, lý thuyết về dạy học tích hợp đã được đề cập từ rất lâu và hiện tại trở thành một trong những xu hướng của tổ chức các hoạt động dạy học. Riêng đối với Việt Nam, vấn đề này cũng được nhiều nhà nghiên cứu, nhiều chuyên gia giáo dục đề cập ở nhiều công trình, nhiều bài viết, nhất là khi Đảng ta ban hành Nghị quyết 29/NQ-TW về đổi mới giáo dục.[31] Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu sau đây: 7
Nguyễn Phúc Chỉnh có công trình“Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho GV THPT” là đề tài KHCN cấp Bộ B2010 -TN03 - 30TĐ trong công trình này, tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn, nghiên cứu biên soạn tài liệu dạy học tích hợp một số môn học (Vật lý, Sinh học, Địa lý...) ở trường THPT.[22] Tác giả Cao Văn Sâm với: “Một số định hướng về dạy học tích hợp”, Nxb Giáo dục, Hà Nội , 2006 và nhà nghiên cứu Hoàng Thị Tuyết với “Đào tạo - Dạy học theo quan điểm tích hợp: Chúng ta đang ở đâu?”, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2012 cũng đã làm rõ những vấn đề lý luận chung, chỉ rõ những vấn đề đang đặt ra trong vận dụng phương pháp tích hợp hiện nay ở phổ thông dạy học tích hợp nhằm đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THPT hiện nay.[36] Tác giả Nguyễn Bá Cường với Tài liệu tập huấn giành cho cán bộ quản lý và giáo viên THCS, THPT: “Dạy học tích hợp ở trường THCS - THPT”, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2015, cũng đã xây dựng chi tiết 3 nội dung về các vấn đề chung, cách tổ chức và cách quản lý hiệu quả dạy học tích hợp. Tác giả Đỗ Hương Trà (chủ biên) với ấn phẩm: “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Q1 khoa học tự nhiên”, Nxb Đại Học Sư Phạm, Hà Nội, 2015 và tác giả Trần Thanh Thuỷ với “Dạy học phát triển tích hợp năng lực học sinh Q2” Nxb Đại Học Sư Phạm, Hà Nội, 2016 cũng đã cung cấp những cơ sở khoa học cần thiết để người đọc có thể hình dung về quy trình thiết kế. Qua đó, có thể thiết kế các chủ đề dạy học phù hợp đáp ứng quá trình dạy học thực tiễn.[41] Bên cạnh đó, cũng còn khá nhiều bài viết đăng trên một số tạp chí chuyên ngành của các nhà nghiên cứu bàn đến tích hợp và vai trò của dạy học tích hợp như: Bài viết “Một số biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên cao đẳng sư phạm sinh hoá trường cao đẳng sư phạm Lào Cai qua học phần phương pháp dạy học hoá học 2” của tác giả Nguyễn Thị Chuyển đăng trong Tạp chí khoa học - Đại học Sư phạm Hà Nội, Số 6A năm 2016 đã tập trung vào nghiên cứu một số biện pháp nhằm phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh 8
viên Cao đẳng Sư phạm Sinh hóa Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai qua học phần phương pháp dạy học hóa học 2, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác đào tạo giáo viên THCS. Hay tác giả Đỗ Hương Trà, Nguyễn Thị Thuần với công trình: “Dạy học theo hướng tiếp cận liên môn: Vấn đề đặt ra trong đào tạo giáo viên”, Tạp chí giáo dục Việt Nam số đặc biệt (tháng 4 năm 2013) cũng đánh giá những vấn đề đang đặt ra trong thiết kế các chủ đề tích hợp liên môn.[41] Tác giả Đào Trọng Quang với bài “Biên soạn SGK theo quan điểm tích hợp, cơ sở lí luận và một số kinh nghiệm” đã đề cập tới bản chất của sư phạm tích hợp, quan điểm tích hợp, một số nguyên tắc chủ đạo và một số kỹ thuật của tích hợp.[35] Hay Phạm Thị Kim Anh - Viện nghiên cứu sư phạm - ĐHSPHN cũng đã đưa ra cái nhìn tham chiếu về cơ chế dạy học tích hợp qua bài: “Tích hợp các nội dung dạy học qua một ví dụ thực tiễn” đăng Tạp chí Dạy và học ngày nay, tháng 6.2016, tr15.[1] Ngoài ra còn khá nhiều luận văn, luận án đề cập đến dạy học tích hợp và vai trò của tổ chức dạy học tích hợp trong một số lĩnh vực giảng dạy cụ thể: Luận văn thạc sĩ của Đoàn Thị Thùy Dương trong (2008) với đề tài “Rèn luyện thao tác lập luận và so sánh cho học sinh lớp 11 theo quan điểm tích hợp và tích cực” đã nhấn mạnh đến việc xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của thao tác lập luận so sánh để đề xuất cách thức tổ chức dạy học theo hướng tích hợp, tích cực trong dạy văn nghị luận.[24] Luận văn thạc sĩ của Đinh Xuân Giang (2009) với đề tài “Vận dụng tư tưởng sư phạm tích hợp trong dạy học một số vấn đề về chất khí và cơ sở nhiệt động lực học Vật lí 10 cơ bản nhằm phát triển hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh”, tác giả nhấn mạnh sự phát triển hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh khi vận dụng có hiệu quả việc dạy học tích hợp các kiến thức về chất khí và cơ sở nhiệt động lực học.[26] 9
Hay như Phạm Minh Hải trong luận văn thạc sĩ (2013) “Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí 12” đã nhấn mạnh việc nghiên cứu lí luận về bảo vệ môi trường và việc tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí 12 ở nước ta. Về cơ bản, các công trình nêu trên đã đưa ra nhiều quan điểm về tích hợp và tổ chức dạy học tích hợp, cung cấp hệ thống lý luận và dẫn chứng thực tiễn giúp các giáo viên áp dụng và triển khai dạy học theo hướng định hướng tích hợp. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu về thiết kế, xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp môn GDCD ở THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng. 1.2. Một số vấn đề lý luận chung về xây dựng các chủ đề tích hợp trong dạy học môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông 1.2.1. Khái niệm tích hợp và xây dựng các chủ đề tích hợp 1.2.1.1. Tích hợp và dạy học tích hợp Tích hợp Theo cách hiểu thông thường, tích hợp chính là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp cũng được hiểu với nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp. Trong tiếng Anh, tích hợp là “integration” có nguồn gốc từ tiếng Latin (integer) nghĩa là “toàn bộ, toàn thể”. Sau này, thuật nghữ tích hợp được mô tả như là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống nhằm bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống. Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học. Như vậy, tích hợp chính là sự hợp nhất, sự hòa nhập, sự kết hợp hay nhất thể hóa các bộ phận khác nhau để đưa tới một đối tượng mới như một thể thống nhất dựa trên những nét bản chất của các thành phần đối tượng chứ không phải là phép cộng giản đơn những thuộc tính của các thành phần ấy. 10