Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Chính sách ngoại thương Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:165

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày: Lý luận và thực tiễn về chính sách ngoại thương; thực trạng chính sách ngoại thương Việt Nam; triển vọng ngoại thương Việt Nam và một số khuyến nghị về chính sách. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Chính sách ngoại thương Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA KINH TẾ -------&0&------- NGUYỄN TIẾN HÙNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM THỰC TRẠNG - GIẢI PHÁP LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINN TẾ HÀ NỘI - 2004
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA KINH TẾ -------&0&------- NGUYỄN TIẾN HÙNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM THỰC TRẠNG - GIẢI PHÁP Chuyên ngành: KINH TẾ CHÍNH TRỊ XHCN Mã số : 05 - 02 - 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Người hướng dẫn Khoa học : PGS. TS PHAN HUY ĐƯỜNG HÀ NỘI - 2004
MỤC LỤC MỤC LỤC TRANG Chƣơng I: LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH NGOẠI 4 THƯƠNG 1.1. Sự hình thành và phát triển của ngoại thƣơng. 4 1.1.1. Chuyên môn hoá và trao đổi giữa các quốc gia dựa vào lợi thế so sánh. 4 1.1.2. Lý thuyết về lợi thế cạnh tranh. 19 1.1.3. Đặc điểm của hoạt động ngoại thương hiện nay. 21 1.2. Chính sách ngoại thƣơng. 25 1.3 Kinh nghiệm hình thành chính sách phát triển ngoại thƣơng của 33 một số nƣớc. CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM 42 2.1. Khái quát về chính sách ngoại thƣơng thời kỳ trƣớc đổi mới (1986) 42 2.2. Chính sách ngoại thƣơng từ 1986 đến nay. 44 2.3. Đánh giá về thực trạng của chính sách ngoại thƣơng 71 Việt nam hiện nay. 2.3.1 Đánh giá chung: 71 2.3.2. Tác động của chính sách ngoại thương. 74 2.3.3. Những tồn tại và nguyên nhân: 89 CHƢƠNG III: TRIỂN VỌNG NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM VÀ MỘT SỐ 98 KHUYẾN NGHỊ VỀ CHÍNH SÁCH 3.1. Cơ hội và thách thức hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực đối với 98 ngoại thƣơng Việt Nam 3.2. Quan điểm, mục tiêu phát triển ngoại thƣơng Việt Nam 100 3.2.1. Mục tiêu phát triển ngoại thương Việt Nam đến năm 2010 100 3.2.2. Lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam 102 3.3. Những khuyến nghị về chính sách ngoại thương 108 KẾT LUẬN 124 PHỤ LỤC 1 * Những quy định trong chính sách thương mại hàng hoá của tổ chức
thương mại quốc tế và khu vực. 1. Những quy tắc chung về giảm thuế. 2. Những quy định về các biện pháp phi thuế quan trong chính sách thương mại hàng hoá của WTO và ASEAN. 2 * Lịch trình thuế CEPT của Việt Nam thuế suất trung bình 1996- 2006. 3 * Lịch trình giảm thuế của Việt Nam để tham gia AFTA 4 * Thuế quan đối với hàng dệt nội thất 5 * Bảng chỉ số phát triển của một số nước ASEAN trên trường quốc tế Biểu 1 - Biểu 12 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi C«ng nghiÖp ho¸ (CNH) lµ con ®-êng tÊt yÕu ®Ó c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn tho¸t khái t×nh tr¹ng lao ®éng thñ c«ng, nghÌo nµn l¹c hËu trë thµnh n-íc c«ng nghiÖp, v¨n minh vµ hiÖn ®¹i. Trong xu thÕ khu vùc ho¸ toµn cÇu ®ang diÔn ra nhanh, viÖc më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i lµ yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¸c quèc gia mµ trong ®ã th-¬ng m¹i quèc tÕ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. ë ViÖt Nam, ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i ®óng h-íng cho phÐp ph¸t huy ®-îc lîi thÕ bªn trong, ®ång thêi khai th¸c ®-îc c¸c nguån lùc: vèn, khoa häc c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý... tõ bªn ngoµi t¹o c¬ së cho C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc; mét quan ®iÓm ph¸t triÓn trong chiÕn l-îc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn n¨m 2020 lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ: trªn c¬ së ®éc lËp tù chñ vÒ kinh tÕ th× héi nhËp míi cã hiÖu qu¶, ng-îc l¹i héi nhËp hiÖu qu¶ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. §Ó chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc cã hiÖu qu¶ trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. ChÝnh phñ ph¶i x©y dùng ®-îc chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi chung vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng nãi riªng hîp lý, ®ång thêi tæ chøc thùc thi c¸c chÝnh s¸ch mét c¸ch nhÊt qu¸n vµ ®ång bé. ë ViÖt Nam, tõ n¨m 1986 ®Õn nay, viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ, gãp phÇn ®-a ®Êt n-íc tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ trÇm träng, t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn míi. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ vµ bÊt cËp: TÝnh æn ®Þnh cña chÝnh s¸ch; c¸c m©u thuÉn gi÷a b¶o hé s¶n xuÊt trong n-íc víi n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh quèc tÕ, gi÷a thóc ®Èy xuÊt khÈu víi khai th¸c lîi thÕ so s¸nh; sù ch-a phï hîp víi c¸c ®Þnh chÕ th-¬ng m¹i khu vùc, quèc tÕ. MÆt kh¸c, viÖc thùc thi chÝnh s¸ch cßn nhiÒu h¹n chÕ: tÝnh thiÕu nhÊt qu¸n vµ ®ång bé, chång chÐo, nhiÒu kh©u, NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
2 nhiÒu nÊc; viÖc thùc thi c¸c c«ng cô thuÕ -u ®·i, tÝn dông; vµ vÊn ®Ò b×nh ®¼ng gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia xuÊt nhËp khÈu thuéc c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ kh¸c nhau... Ngµy nay, t×nh h×nh quèc tÕ ngµy cµng cã nhiÒu biÕn ®éng víi ®é bÊt ®Þnh cao, c¬ héi phÇn nhiÒu cßn lµ tiÒm n¨ng, mµ th¸ch thøc l¹i mang tÝnh hiÖn thùc vµ trùc tiÕp, v× vËy viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng nh»m ®-a ra ®-îc nh÷ng kiÕn nghÞ hîp lý ®ãng gãp viÖc thùc hiÖn hiÖu qu¶ chiÕn l-îc xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt. XuÊt ph¸t tõ lý do trªn, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi nghiªn cøu "ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p" 2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng thuéc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam lµ mét bé phËn quan träng cña chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam; Mét sè nhµ nghiªn cøu ®· khai th¸c d-íi nhiÒu gi¸c ®é kh¸c nhau nh-: Ph¹m QuyÒn - Lª Minh T©m - H-íng ph¸t triÓn thÞ tr-êng xuÊt, nhËp khÈu ViÖt Nam tíi n¨m 2010. NXB Thèng kª - Hµ Néi 1997; TrÇn Anh Ph-¬ng - Quan hÖ gi÷a ngo¹i th-¬ng víi t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më - NXB Khoa häc X· héi - Hµ Néi 1997; cuèn "Kinh tÕ häc quèc tÕ - Lý thuyÕt vµ chÝnh s¸ch" TËp 1 cña Paul R. Krugman - Maurice Obstfeld - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi - 1996, ®· ®Ò cËp nhiÒu vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cña chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i quèc tÕ cuèn "Kinh tÕ ®èi ngo¹i ViÖt Nam" cña NguyÔn TrÇn QuÕ - NXB KHXH - 1995 tr×nh bµy vÒ kinh tÕ ®èi ngo¹i - ngo¹i th-¬ng. §Ò tµi KX - 03 - 12 - ViÖn Kinh tÕ ®èi ngo¹i 1994 vÒ "LuËn cø khoa häc cña viÖc tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®èi ngo¹i"; ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp Bé B96 - 40 - 05, §H Ngo¹i th-¬ng 1998 vÒ "ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng trong qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt n-íc". §Ò tµi khoa häc "Thùc tr¹ng ph¸t triÓn thÞ tr-êng xuÊt khÈu hµng ho¸ n-íc ta thêi kú 1991 - 2000". Bé th-¬ng m¹i, th¸ng 8/2001. Ngoµi ra cßn cã 1 sè bµi viÕt trªn c¸c t¹p chÝ ®Ò cËp tíi chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. Song nh÷ng c«ng tr×nh trªn ch-a nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
3 cã hÖ thèng chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam vµ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®ã ®-îc thÓ hiÖn nh- thÕ nµo trong nÒn kinh tÕ n-íc ta. Do ®ã ®Ò tµi nµy hy väng gãp phÇn lµm s¸ng tá thªm vÒ vÊn ®Ò nµy. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Tõ viÖc nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng, thùc tr¹ng chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng cña n-íc ta, luËn v¨n ®-a ra c¸c khuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng trong thêi gian tíi, gãp phÇn ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng n-íc ta. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t-îng nghiªn cøu: ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi, víi t- c¸ch c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« cña nhµ n-íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng më cöa héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi. - Ph¹m vi nghiªn cøu: ChÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1990 ®Õn nay. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông ph-¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. C¸c ph-¬ng ph¸p cô thÓ sö dông lµ: Ph©n tÝch, tæng hîp, thèng kª, ®èi chiÕu so s¸nh, logic lÞch sö... 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn v¨n - HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. - Lµm râ ®-îc thùc tr¹ng chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua; chØ ra ®-îc nh÷ng -u ®iÓm, nh-îc ®iÓm cña chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng vµ c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng. - §-a ra ®-îc nh÷ng khuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam trong thêi gian tíi, thóc ®Èy ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng. 7. Bè côc cña luËn v¨n: Ngoµi phÇn danh môc tµi liÖu tham kh¶o, danh môc ch÷ viÕt t¾t, b¶ng, s¬ ®å phô lôc luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng 125 trang. Ch-¬ng 1: Lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
4 Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam Ch-¬ng 3: TriÓn väng ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam vµ nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
5 Ch-¬ng I Lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ chÝnh s¸ch ngo¹i th-¬ng 1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ngo¹i th-¬ng. C¸c lý thuyÕt chñ yÕu. 1.1.1. Chuyªn m«n ho¸ vµ trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia dùa vµo lîi thÕ so s¸nh. 1.1.1.1. Chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm dùa vµo lîi thÕ so s¸nh tÜnh. * Lý thuyÕt cña Adam Smith [1723 - 1790] vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi. Khi nãi vÒ trao ®æi quèc tÕ, A.Smith cho r»ng: Muèn cã hiÖu qu¶ cao mçi c¸ nh©n cÇn thiÕt ph¶i tËn dông sù khÐo lÐo, chuyªn nghiÖp cña c¸c c¸ nh©n kh¸c ®Ó s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm mong muèn; c¸c n-íc trong thùc tÕ ®-îc tù nhiªn phó cho mét c¸ch kh«ng ngang nhau, nh- vËy logic sÏ t¹o ra sù chuyªn m«n ho¸ dùa trªn nh÷ng lîi thÕ tù nhiªn. Mét quèc gia kh«ng nªn s¶n xuÊt tÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt mµ chØ nªn s¶n xuÊt vµ b¸n mét sè s¶n phÈm mµ ë ®ã c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh- nguyªn liÖu, lao ®éng, kü thuËt cã -u thÕ h¬n n-íc ngoµi (rÎ h¬n, chÊt l-îng cao h¬n , chi phÝ Ýt h¬n) cßn nh÷ng s¶n phÈm kh¸c mua ë n-íc ngoµi gi¸ sÏ rÎ h¬n trong khi n-íc m×nh ph¶i s¶n xuÊt víi sù cè g¾ng h¬n (do ®iÒu kiÖn kÐm -u thÕ s¶n xuÊt h¬n). A. Smith ®Ò cao vai trß tù do kinh tÕ, tù do mËu dÞch, ®Æc biÖt lµ tù do mËu dÞch quèc tÕ ®· cã t¸c dông thóc ®Èy nhanh sù gia t¨ng cña c¶i quèc d©n, Nh-ng kh¸c víi tr-êng ph¸i träng th-¬ng, «ng cho r»ng mÆc dï th-¬ng m¹i quèc tÕ cã vai trß rÊt lín nh-ng kh«ng ph¶i lµ nguån gèc chÝnh ®em l¹i sù giµu cã cho n-íc Anh mµ sù giµu cã cña quèc gia ph¶i do ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp chø kh«ng ph¶i do lÜnh vùc l-u th«ng. A.Smith ®Ò cao vai trß tù do kinh tÕ, tù do mËu dÞch quèc tÕ, ®Ò cao vai trß "bµn tay v« h×nh" nh-ng «ng kh«ng tuyÖt ®èi ho¸ t- t-ëng nµy, «ng ®Ò nghÞ chÝnh s¸ch tÝch cùc ñng hé c«ng nghiÖp trong n-íc "Nh-ng, d-êng nh- cã hai tr-êng hîp trong ®ã nãi chung lµ cã lîi khi ®-a ra nh÷ng h¹n chÕ nµo ®ã ®èi víi nhËp khÈu, vµ lµm nh- vËy ®Ó khuyÕn khÝch c«ng nghiÖp d©n téc. NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
6 Tr-êng hîp thø nhÊt lµ tr-êng hîp lo¹i c«ng nghiÖp ®Æc biÖt cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ mét n-íc ë ®©y, luËn cø kh«ng ph¶i lµ kinh tÕ. A.Simth cho r»ng nh÷ng hµng rµo b¶o hé lµ bÊt lîi cho ng-êi tiªu dïng nh-ng ph¶i chÊp nhËn thùc hiÖn nh÷ng h¹n chÕ ®ã v× mét lîi Ých cao h¬n kinh tÕ "Quèc phßng quan träng h¬n giµu cã". "Tr-êng hîp thø hai, trong ®ã nãi chung lµ cã lîi khi b¾t nhËp khÈu chÞu thuÕ quan nh»m khuyÕn khÝch kinh tÕ d©n téc khi nÒn kinh tÕ nµy ph¶i chÞu nh÷ng thuÕ xuÊt khÈu. §iÒu ®ã sÏ kh«ng t¹o ra ®éc quyÒn trªn thÞ tr-êng d©n téc cho c«ng nghiÖp b¶n xø nã chØ kh«i phôc l¹i t×nh h×nh tranh ®ua ban ®Çu gi÷a c«ng nghiÖp d©n téc vµ c«ng nghiÖp níc ngoµi”. Quan ®iÓm trªn ®©y thÓ hiÖn néi dung c¬ b¶n cña thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi trong th-¬ng m¹i quèc tÕ. Mét n-íc ®-îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi so víi mét n-íc thø 2 trong viÖc chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt mÆt hµng A khi víi cïng mét nguån lùc, n-íc thø nhÊt s¶n xuÊt ®-îc nhiÒu s¶n phÈm A h¬n n-íc thø hai. Lý thuyÕt cña A.Smith kh«ng gi¶i thÝch ®-îc t¹i sao n-íc kh«ng cã lîi thÕ tuyÖt ®èi vÒ c¶ hai mÆt hµng, khi trao ®æi víi n-íc ngoµi vÉn cã lîi. * Lý thuyÕt D.Ricardo (1772 - 1823) vÒ lîi thÕ so s¸nh hay lîi thÕ t-¬ng ®èi). D.Ricardo ®· kh¾c phôc ®-îc h¹n chÕ cña lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi b»ng lËp luËn chøng minh ®-îc trao ®æi quèc tÕ ®Òu cã lîi cho c¶ hai n-íc ngay c¶ trong tr-êng hîp mét n-íc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n h¼n vµ mét n-íc kÐm lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n vÒ c¶ 2 mÆt hµng. M« h×nh cña A.Smith vµ m« h×nh cña D.Ricardo lµ m« h×nh ®Çu tiªn gi¶i thÝch nguån gèc cña th-¬ng m¹i quèc tÕ. Lý thuyÕt nhÊn m¹nh yÕu tè cung, coi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trong mçi n-íc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ; ë ®©y gi¸ c¶ cña tõng lo¹i mÆt hµng kh«ng ®-îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn mµ ®-îc tÝnh b»ng sè l-îng hµng ho¸ kh¸c, th-¬ng m¹i gi÷a c¸c n-íc ®-îc thùc hiÖn theo ph-¬ng thøc hµng ®æi hµng. C¸c gi¶ ®Þnh nµy gióp ®¬n gi¶n ho¸ viÖc ph©n tÝch nguån gèc vµ lîi Ých cña th-¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c lý thuyÕt nµy cã ®Æc ®iÓm lµ: NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
7 X©y dùng trªn c¬ së lý thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng, coi lao ®éng lµ yÕu tè s¶n xuÊt duy nhÊt vµ ®ång nhÊt trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c¸c chi phÝ c¬ héi a LC a *LC ; lµ h»ng sè a LW a *LW Trong ®ã: - aLC : Tiªu hao lao ®éng s¶n xuÊt 1®¬n vÞ s¶n phÈm C - aLW: Tiªu hao lao ®éng s¶n xuÊt 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm W. - * Ký hiÖu lµ ë n-íc ngoµi Lý thuyÕt cæ ®iÓn gi¶i thÝch lîi thÕ so s¸nh vµ th-¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia dùa trªn sù kh¸c biÖt vÒ n¨ng suÊt lao ®éng gi÷a c¸c quèc gia, nh-ng l¹i kh«ng gi¶i thÝch ®-îc 1 c¸ch khoa häc nguån gèc dÉn ®Õn sù kh¸c biÖt ®ã. Lý thuyÕt cæ ®iÓn ch-a chØ ra ®-îc ®iÓm c©n b»ng trong m« h×nh th-¬ng m¹i gi÷a 2 n-íc; míi chØ ra ®-îc ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i c©n b»ng (tû lÖ PC a LC a *LC trao ®æi quèc tÕ ) n»m trong kho¶ng 2 tû lÖ trao ®æi vµ . PW a LW a *LW (P: Gi¸ c¶ s¶n phÈm) Lý thuyÕt cæ ®iÓn míi chØ kÕt luËn r»ng th-¬ng m¹i tù do ®em l¹i lîi Ých cho c¶ 2 n-íc thËm chÝ trong tr-êng hîp mét n-íc ®Òu kh«ng hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt c¶ hai mÆt hµng nh-ng ch-a gi¶i thÝch ®-îc t¸c ®éng cña th-¬ng m¹i quèc tÕ tíi gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i gi÷a c¸c n-íc vµ trong mçi n-íc. * Lý luËn M¸c xÝt: Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ lµ c¬ së h×nh thµnh lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ph¸t triÓn th-¬ng m¹i. LÞch sö ph¸t triÓn loµi ng-êi g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi; theo häc thuyÕt M¸c - Lªnin, ph©n c«ng lao ®éng lµ sù ph©n chia lao ®éng vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña x· héi; ph©n c«ng lao ®éng lµ l«gic tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, mÆt kh¸c khi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· ®¹t tíi sù hoµn thiÖn nhÊt ®Þnh, nã trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy, t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. LÞch sö ph¸t triÓn nÒn NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
8 s¶n xuÊt x· héi, loµi ng-êi ®Õn nay tr¶i qua 3 giai ®o¹n ph©n c«ng lao ®éng lín: - Giai ®o¹n 1: Ch¨n nu«i t¸ch khái trång trät, c¸c bé l¹c ch¨n nu«i mang s÷a, thÞt ®æi ngò cèc, rau qu¶ cña c¸c bé l¹c trång trät, mÇm mèng ra ®êi quan hÖ s¶n xuÊt trao ®æi hµng ho¸ gi¶n ®¬n. - Giai ®o¹n 2: NghÒ thñ c«ng t¸ch khái nghÒ n«ng, s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ b¾t ®Çu ph¸t triÓn dÉn ®Õn sù ra ®êi ngµnh c«ng nghiÖp; trao ®æi phøc t¹p h¬n, tiÒn tÖ xuÊt hiÖn lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt trao ®æi hµng hãa - tiÒn tÖ ra ®êi thay thÕ quan hÖ s¶n xuÊt trao ®æi gi¶n ®¬n. - Giai ®o¹n 3: TÇng líp th-¬ng nh©n xuÊt hiÖn, l-u th«ng hµng ho¸ t¸ch khái lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt, khiÕn cho c¸c quan hÖ s¶n xuÊt trao ®æi hµng ho¸, tiÒn tÖ trë nªn phøc t¹p ngµy cµng më réng h¬n t¹o ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i quèc tÕ ra ®êi. Tr¶i qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh¸c nhau tõ chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ; phong kiÕn, ®Õn chÕ ®é t- b¶n vµ ngµy nay, c¸c quan hÖ s¶n xuÊt, trao ®æi hµng ho¸ - tiÒn tÖ ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng chØ giíi h¹n trong l·nh thæ mét n-íc mµ ngµy cµng më réng trªn ph¹m vi khu vùc vµ toµn cÇu; t¹o nªn sù ®a d¹ng phong phó, phøc t¹p cña c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ; trong ®ã s«i ®éng nhÊt vµ cã vai trß träng t©m lµ ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ. Nh- vËy ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ lµ biÓu hiÖn giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi, lµ qu¸ tr×nh tËp trung ho¸ s¶n xuÊt vµ cung cÊp mét lo¹i ( hay mét sè lo¹i) s¶n phÈm dÞch vô vµo mét (hay mét sè) quèc gia nhÊt ®Þnh dùa trªn nh÷ng -u thÕ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ, khoa häc c«ng nghÖ vµ x· héi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu c¸c quèc gia kh¸c th«ng qua th-¬ng m¹i quèc tÕ. Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ lµ mét biÓu hiÖn cña quèc tÕ ho¸ lùc l-îng s¶n xuÊt. * M« h×nh G. Haberler: §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ cña m« h×nh D.Ricardo - lao ®éng lµ yÕu tè s¶n xuÊt duy nhÊt - ®-êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt lµ ®-êng th¼ng - chi phÝ c¬ NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
9 a LC héi cña pho m¸t tÝnh theo r-îu vang = h»ng sè, trong khi ®ã, thùc tÕ chi a LW phÝ c¬ héi cña pho m¸t tÝnh theo r-îu vang l¹i cã xu h-íng t¨ng dÇn (§Ó s¶n xuÊt thªm 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm pho m¸t th× l-îng r-îu vang bÞ bá qua sÏ t¨ng dÇn, khi ®ã ®-êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i tuyÕn tÝnh mµ lµ ®-êng cong låi mçi ®iÓm trªn ®-êng cong cho thÊy sè l-îng tèi ®a 2 mÆt hµng s¶n xuÊt ra khi toµn bé nguån lùc QW cña quèc gia ®-îc sö dông. §é dèc cña ®-êng tiÕp a LC tuyÕn t¹i mçi ®iÓm = = chi a LW phÝ c¬ héi = møc gi¸ t-¬ng quan PC a LC = ( cã xu h-íng t¨ng PW a LW dÇn); O QC H×nh 1.1 Quèc gia nµo cã chi phÝ c¬ héi thÊp h¬n trong s¶n xuÊt mÆt hµng X th× quèc gia ®ã cã lîi thÕ so s¸nh vÒ mÆt hµng nµy. ViÖc x¸c ®Þnh lîi thÕ so s¸nh dùa vµo kh¸i niÖm chi phÝ cã héi -u viÖt h¬n ph-¬ng ph¸p cæ ®iÓn ë chç kh«ng cÇn ph¶i ®-a ra bÊt cø gi¶ ®Þnh nµo vÒ lao ®éng. * M« h×nh Heckscher - Ohlin: - C¸c gi¶ thiÕt: ThÕ giíi gåm cã 2 quèc gia; s¶n xuÊt 2 mÆt hµng v¶i (C) vµ thùc phÈm (F) víi 2 yÕu tè s¶n xuÊt cã nguån cung cÊp h¹n chÕ. Tæng cung lao ®éng L (§¬n vÞ: h c«ng) Tæng cung T (§¬n vÞ ®Êt ®ai); Trang bÞ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt lµ cè ®Þnh, kh¸c nhau ®èi víi c¸c quèc gia. C«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng nhau gi÷a c¸c quèc gia. NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
10 S¶n xuÊt mçi mÆt hµng cã hiÖu suÊt kh«ng ®æi theo quy m« mçi yÕu tè s¶n xuÊt cã n¨ng suÊt biªn gi¶m dÇn. S¶n xuÊt v¶i (C) cÇn tËp trung nhiÒu lao ®éng (L) tøc lµ ®ßi hái tû lÖ L cao h¬n so víi s¶n xuÊt thùc phÈm. T S¶n xuÊt thùc phÈm (F) cÇn tËp trung nhiÒu ®Êt ®ai (T) tøc lµ ®ßi hái tû lÖ T L cao h¬n so víi s¶n xuÊt v¶i. Chuyªn m«n ho¸ lµ kh«ng hoµn toµn; c¹nh tranh lµ hoµn h¶o trªn c¶ thÞ tr-êng yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ tr-êng hµng ho¸. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt cã thÓ tù do di chuyÓn néi bé quèc gia, nh-ng kh«ng tù do di chuyÓn gi÷a c¸c quèc gia. Së thÝch lµ gièng nhau gi÷a 2 quèc gia. Th-¬ng m¹i lµ tù do, chi phÝ vËn chuyÓn b»ng kh«ng. C¸c ký hiÖu: aTC : Sè ®¬n vÞ ®Êt ®ai cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm v¶i. aLC : Sè h lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm v¶i. aTF : Sè ®¬n vÞ ®Êt ®ai cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm thùc phÈm. aLF : Sè lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ thùc phÈm. w: Møc l-¬ng mét h lao ®éng; r: tiÒn thuª ®Ó sö dông mét ®¬n vÞ ®Êt ®ai gi¶ thiÕt s¶n xuÊt v¶i cÇn tËp trung nhiÒu lao ®éng h¬n vµ s¶n xuÊt thùc phÈm cÇn tËp trung nhiÒu ®Êt ®ai h¬n ®-îc biÓu thÞ nh- sau: a LC a LF a LC aTC > > aTC aTF a LF aTF QC: S¶n l-îng v¶i (§¬n vÞ v¶i) PC: gi¸ cña mét ®¬n vÞ v¶i. QF: S¶n l-îng thùc phÈm (§¬n vÞ thùc phÈm) PF: Gi¸ cña mét ®¬n vÞ thùc phÈm. NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
11 Mét quèc gia ®-îc coi lµ dåi dµo t-¬ng ®èi vÒ lao ®éng (hay vÒ vèn) nÕu tû lÖ gi÷a l-îng lao ®éng vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c cña quèc gia ®ã lín h¬n tû lÖ t-¬ng øng cña c¸c quèc gia kh¸c. - Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt: Sè h c«ng ®Ó s¶n xuÊt v¶i: aLC x QC Sè h c«ng ®Ó s¶n xuÊt thùc phÈm: aLF x QF Sè ®¬n vÞ ®Êt ®ai cÇn sö dông s¶n xuÊt v¶i : aTC x QC Sè ®¬n vÞ ®Êt ®ai cÇn sö dông s¶n xuÊt thùc phÈm: aLF x QF Ta cã hÖ ®iÒu kiÖn rµng buéc vÒ c¸c QF Nguån lùc: L aLF Rµng buéc vÒ L§ aLC x QC + aLF x QF L T aTC x QC + aTF x QF T aTF 1 Rµng buéc vÒ ®Êt ®ai §©y chÝnh lµ hÖ bÊt ph-¬ng tr×nh x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña nÒn 2 kinh tÕ. 0 T T QC aLC aTC L a LC => QF QC (1) H×nh 1.2 a LF a LF T aTC QF QC (2) aTF aTF (1) vµ (2) lµ bÊt ph-¬ng tr×nh bËc nhÊt cã hÖ sè gãc ©m; cã gi¸ trÞ lµ a LC aTC a LF ; aTF a LC aTC V× nªn ®-êng rµng buéc vÒ lao ®éng dèc h¬n ®-êng rµng a LF aTF buéc vÒ ®Êt ®ai ®-êng kÎ ®«i lµ giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kÕt hîp. T¹i ®iÓm 1: NÒn kinh tÕ s¶n xuÊt víi tû lÖ cao F th× sù rµng buéc kÕt hîp - rµng buéc trãi buéc lµ rµng buéc vÒ ®Êt ®ai. T¹i ®iÓm 2: NÒn kinh tÕ s¶n xuÊt víi tû lÖ cao C th× sù rµng buéc kÕt hîp - rµng buéc trãi buéc lµ rµng buéc vÒ lao ®éng. NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
12 Nh- vËy nh÷ng thay ®æi vÒ nguån lùc cña nÒn kinh tÕ sÏ cã t¸c ®éng kh«ng ®ång ®Òu ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau: Sù gia t¨ng cung øng ®Êt ®ai sÏ më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt theo h-íng hµng F nhiÒu h¬n C; sù gia t¨ng cung øng lao ®éng sÏ më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt theo h-íng hµng C nhiÒu h¬n F. - §Þnh lý Heckscher - Ohlin (H - O). Mét quèc gia sÏ xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng mµ viÖc s¶n xuÊt ®ßi hái sö dông nhiÒu mét c¸ch t-¬ng ®èi yÕu tè s¶n xuÊt dåi dµo cña quèc gia vµ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng mµ viÖc s¶n xuÊt ®ßi hái sö dông nhiÒu mét c¸ch t-¬ng ®èi yÕu tè s¶n xuÊt khan hiÕm cña quèc gia ®ã. - Gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ gi¸ c¶ yÕu tè s¶n xuÊt: Trong nÒn kinh tÕ cã 2 yÕu tè s¶n xuÊt, sù thay ®æi gi¸ c¶ hµng ho¸ mét c¸ch t-¬ng ®èi sÏ cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù ph©n phèi thu nhËp. SÏ cã 1 t¸c ®éng khuÕch ®¹i cña gi¸ c¶ hµng ho¸ ®Õn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. - Sù thay thÕ gi÷a c¸c ®Çu vµo. ë trªn ta thÊy, nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt tû lÖ F/C lín th× rµng buéc trãi buéc chØ lµ rµng buéc vÒ ®Êt ®ai, ng-îc l¹i tû lÖ C/F lín th× rµng buéc trãi buéc chØ lµ rµng buéc vÒ lao ®éng. NÕu cho phÐp gi¶ thiÕt cã thÓ ®¸nh ®æi gi÷a sö dông ®Êt ®ai vµ sö dông lao ®éng th× møc ®é linh ho¹t nhiÒu h¬n ®-êng giíi h¹n linh ho¹t nhiÒu h¬n; ®-êng giín h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng cßn g·y khóc n÷a mµ lµ mét ®-êng cong låi TT. Nh-ng sù gia t¨ng trong cung øng vÒ lao ®éng vÉn h¬n,dÞch chuyÓn ®-êng giíi®-êng cong h¹n kh¶ TT n¨ng ra phÝa s¶n xuÊtngoµi kh«ng theo cßnh-íng thiªn n÷a gÉy khóc lÖchmµ vÒ T s¶nmét lµ phÈm dïngcong ®-êng nhiÒulåilaoTT. ®éng (v¶i) sù Nh-ng vµ ng-îc gia t¨ngl¹i;trong sù lªn gi¸øng cung cña vÒ v¶ilao vÉn®éng dÉn tíi sù vÉn t¨ngchuyÓn dÞch lªn cña®-êng møc lªn congcñaTTmøc ra l-¬ngngoµi phÝa víi tû lÖ h-íng theo cao h¬nthiªn vµ sù lÖchgi¶m vÒ xuèng s¶n cña dïng phÈm gi¸ ®Êt. nhiÒu lao ®éng (v¶i) vµ ng-îc l¹i; sù lªn gi¸ cña v¶i vÉn dÉn O T QC H×nh 1.3 NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
13 Tãm l¹i: Néi ®Þa "giµu cã" vÒ lao ®éng; n-íc ngoµi "giµu cã " vÒ ®Êt ®ai s¶n xuÊt v¶i cÇn nhiÒu tû lÖ lao ®éng/ ®Êt ®ai h¬n s¶n xuÊt thùc phÈm nh- vËy néi ®Þa cã lao ®éng dåi dµo t-¬ng ®èi sÏ xuÊt khÈu v¶i; n-íc ngoµi cã nguån ®Êt ®ai phong phó t-¬ng ®èi sÏ xuÊt khÈu thùc phÈm hay "c¸c n-íc cã thiªn h-íng xuÊt khÈu hµng ho¸ cÇn nhiÒu yÕu tè s¶n xuÊt mµ n-íc ®ã dåi dµo t-¬ng ®èi". - Sù san b»ng c¸c møc gi¸ yÕu tè s¶n xuÊt. Khi cã th-¬ng m¹i quèc tÕ, møc gi¸ t-¬ng ®èi cña hµng ho¸ ®i tíi c©n b»ng dÉn tíi sù c©n b»ng møc gi¸ t-¬ng ®èi cña lao ®éng vµ ®Êt ®ai. Nh- vËy, cã xu h-íng sù san b»ng møc gi¸ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. - Sù san b»ng hoµn toµn møc gi¸ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: Khi biÕt gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn tham kh¶o sù cung øng vÒ lao ®éng vµ ®Êt ®ai - §¸nh gi¸ mét sè gi¶ thiÕt cña m« h×nh H.O. Nh×n chung c¸c gi¶ thiÕt cña m« h×nh H.O ®Òu kh«ng cã tÝnh thùc tÕ. V× vËy cÇn ph¶i xÐt l¹i nh÷ng kÕt luËn nÕu mét trong c¸c gi¶ thiÕt bÞ ®¶o ng-îc. + NÕu ®¶o ng-îc gi¶ thiÕt vÒ sù gièng nhau vÒ së thÝch vµ thÞ hiÕu gi÷a 2 n-íc th× kÕt luËn cña lýthuyÕt H. O trë nªn v« gi¸ trÞ. Cô thÓ, nÕu néi ®Þa cã xu h-íng tiªu dïng nhiÒu h¬n mÆt hµng sö dông nhiÒu lao ®éng (v¶i) th× gi¸ v¶i ë néi ®Þa cã thÓ cao h¬n so víi gi¸ v¶i ë n-íc ngoµi. Khi cã th-¬ng m¹i quèc tÕ néi ®Þa cã thÓ xuÊt khÈu thùc phÈm vµ nhËp khÈu v¶i. + NÕu ®¶o ng-îc hµm l-îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: Kh«ng cã gi¶ thiÕt vÒ sù kh¸c biÖt hµm l-îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cña c¸c mÆt hµng kh¸c nhau, th× kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh c¬ cÊu th-¬ng m¹i cña m« h×nh H.O còng mÊt ®i. Gi¶ sö thùc phÈm lµ mÆt hµng cã hµm l-îng ®Êt ®ai cao ë n-íc ngoµi nh-ng l¹i lµ mÆt hµng sö dông nhiÒu lao ®éng ë néi ®Þa; nÕu n-íc ngoµi xuÊt khÈu thùc phÈm vµ nhËp khÈu v¶i vµ néi ®Þa nhËp khÈu thùc phÈm vµ xuÊt khÈu v¶i, th× kÕt luËn cña m« h×nh H.O chØ ®óng víi n-íc ngoµi, cßn ®èi víi néi ®Þa th× kh«ng ®óng. NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
14 NÕu néi ®Þa xuÊt khÈu thùc phÈm vµ nhËp khÈu v¶i (®iÒu nµy phï hîp víi dù ®o¸n cña m« h×nh H.O, nh-ng khi ®ã c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña n-íc ngoµi l¹i m©u thuÉn víi dù ®o¸n: N-íc ngoµi ph¶i nhËp khÈu thùc phÈm (mÆt hµng sö dông nhiÒu ®Êt ®ai) vµ xuÊt khÈu v¶i mÆt hµng sö dông nhiÒu yÕu tè khan hiÕm ë n-íc ngoµi (lµ lao ®éng). + Chi phÝ vËn t¶i : Gi¶ thiÕt chi phÝ vËn t¶i b»ng kh«ng lµ v« lý; Thùc tÕ sù kh¸c biÖt gi¸ c¶ hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia ®-îc quy ®Þnh mét phÇn bëi chi phÝ vËn t¶i; nÕu gi¶ thiÕt; chi phÝ vËn t¶i kh¸c kh«ng th× nh÷ng kÕt luËn cña m« h×nh H.O vÒ c¬ cÊu th-¬ng m¹i vÉn cã thÓ gi÷ nguyªn gi¸ trÞ mÆc dï quy m« th-¬ng m¹i vµ møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt bÞ gi¶m sót, tuy nhiªn do gi¸ c¶ hµng ho¸ kh«ng c©n b»ng gi÷a c¸c quèc gia nªn ®Þnh ®Ò gi¸ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt sÏ c©n b»ng kh«ng cßn ®óng n÷a, nÕu chi phÝ vËn t¶i ®ñ lín th-¬ng m¹i quèc tÕ cã thÓ kh«ng diÔn ra mÆc dï sù kh¸c biÖt lín vÒ gi¸ c¶ gi÷a c¸c n-íc trong ®iÒu kiÖn tù cÊp tù t¸c. + C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o: Trªn thùc tÕ cã nhiÒu yÕu tè dÉn ®Õn tÝnh chÊt c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o trªn thÞ tr-êng d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Tr-êng hîp nhµ ®éc quyÒn cã thÓ b¸n hµng trong n-íc víi t- c¸ch ng-êi ®Þnh gi¸, ®ång thêi b¸n hµng ra thÞ tr-êng thÕ giíi víi t- c¸ch ng-êi chÊp nhËn gi¸ v× vËy th-¬ng m¹i quèc tÕ dÉn ®Õn sù gia t¨ng c¸ch biÖt gi÷a gi¸ c¶ hµng ho¸ trong n-íc vµ ngoµi n-íc, do ®ã gi¶m lîi Ých thu ®-îc tõ th-¬ng m¹i vµ ng¨n c¶n sù c©n b»ng gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Tr-êng hîp nhµ ®éc quyÒn ph©n biÖt gi¸ thuÇn tuý, mét nhµ ®éc quyÒn duy nhÊt thùc hiÖn xuÊt khÈu hµng ho¸ ®ång thêi tíi vµi thÞ tr-êng kh¸c nhau, theo nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, nhµ ®éc quyÒn sÏ ®Æt ra c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trªn nh÷ng thÞ tr-êng kh¸c nhau, cô thÓ lµ ®èi víi thÞ tr-êng cã ®é co d·n cña cÇu cµng thÊp th× møc gi¸ cµng cao. §iÒu nµy lµm gi¶m møc ®é c©n b»ng gi¸ c¶ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. + C¸c nh©n tè kh¸c: C¸c gi¶ thiÕt vÒ tÝnh hiÖu qu¶ kh«ng ®æi theo quy m«, c«ng nghÖ gièng nhau gi÷a c¸c quèc gia; c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh«ng di NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
15 chuyÓn trªn ph¹m vi quèc tÕ, th-¬ng m¹i lµ tù do còng kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. - KiÓm nghiÖm m« h×nh H.O: + Trªn c¸c sè liÖu cña Mü: GÇn ®©y trªn thÕ giíi, Mü lµ n-íc cã tû lÖ K/L cao nhÊt. Theo m« h×nh H.O - Mü sÏ lµ n-íc xuÊt khÈu hµng ho¸ sö dông nhiÒu vèn, vµ lµ n-íc nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn tËp trung nhiÒu lao ®éng. Nh-ng Leontief n¨m 1953 ®· ®-a ra nghÞch lý: Víi sè liÖu, kh¶o s¸t 25 n¨m, tõ sau §¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø II, hµng xuÊt khÈu cña Mü l¹i hµm chøa Ýt vèn h¬n hµng nhËp khÈu. Gi¶i thÝch nghÞch lý Leontief, ch-a cã c©u tr¶ lêi ch¾c ch¾n, tuy nhiªn c¸ch gi¶i thÝch cã thÓ chÊp nhËn ®-îc lµ Mü cã lîi thÕ ®Æc biÖt trong s¶n xuÊt s¶n phÈm hµng ho¸ sö dông c«ng nghÖ míi ph¸t minh. Nh÷ng s¶n phÈm nµy cÇn sù tËp trung vèn Ýt h¬n so víi nh÷ng s¶n phÈm mµ kü thuËt cã ®ñ thêi gian chÝn muåi vµ trë nªn phï hîp cho s¶n xuÊt hµng lo¹t; v× vËy Mü cã thÓ sÏ xuÊt khÈu nh-ng hµng ho¸ sö dông nhiÒu lao ®éng cã tay nghÒ cao vµ kü n¨ng kinh doanh ®æi míi, trong khi nhËp khÈu hµng ho¸ sö dông vèn lín. + Trªn c¸c sè liÖu thÕ giíi: Mét c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Bowen, Leamer vµ Sveikauskas víi mÉu gåm 27 n-íc vµ 12 yÕu tè s¶n xuÊt. KÕt qu¶ kh¼ng ®Þnh nghÞch lý Leontief ë møc ®é réng h¬n: Th-¬ng m¹i kh«ng diÔn ra theo h-íng cña m« h×nh H.O 1.1.1.2. Chuyªn m«n ho¸ vµ trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia dùa vµo lîi thÕ so s¸nh ®éng. * Bu«n b¸n gi÷a c¸c n-íc dùa vµo lîi thÕ kinh tÕ nhê quy m«. M« h×nh lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo vµ m« h×nh H.O ®Òu dùa trªn gi¶ thiÕt lîi tøc kh«ng ®æi theo quy m«, tøc lµ nÕu ®Çu vµo cña ngµnh t¨ng gÊp ®«i th× s¶n l-îng còng t¨ng gÊp ®«i. Nh-ng thùc tÕ nhiÒu ngµnh cã lîi tøc t¨ng dÇn s¶n xuÊt cµng hiÖu qu¶ khi quy m« cµng lín (viÖc t¨ng gÊp ®«i ®Çu vµo th× s¶n l-îng t¨ng lªn h¬n gÊp ®«i). Gi¶ thiÕt: Hai n-íc A - B gièng nhau vÒ mäi khÝa c¹nh (c«ng nghÖ, møc NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi
16 ®é trang bÞ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, së thÝch) - gi¶ thiÕt nµy lo¹i trõ kh¶ n¨ng gi¶i thÝch th-¬ng m¹i h×nh thµnh gi÷a 2 n-íc theo lý thuyÕt H.O. C¶ hai n-íc ®Òu s¶n xuÊt tµu thuû vµ m¸y bay do gièng nhau nªn hai n-íc cïng cã ®-êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt lµ UV vµ ®-êng bµng quan I1. Khi ch-a cã th-¬ng m¹i quèc tÕ: ®iÓm c©n b»ng cña c¶ hai n-íc lµ E; ®-êng b»ng quan I1 tøc lµ cã cïng ®iÓm s¶n xuÊt vµ tiªu dïng; Ptµu thuû = ®é dèc ST Pm¸y bay Khi cã th-¬ng m¹i quèc tÕ; n-íc A chuyªn m«n ho¸ hoµn toµn s¶n xuÊt tµu thuû, ®iÓm s¶n xuÊt t¹i U; n-íc B chuyªn m«n ho¸ hoµn toµn s¶n xuÊt m¸y bay, s¶n xuÊt t¹ i V. §iÓm tiªu dïng cña n-íc A ë A; N-íc A xuÊt khÈu RU tµu thuû ®æi lÊy RA m¸y bay cña n-íc B. §iÓm tiªu dïng ë B; cña n-íc B hai tam gi¸c th-¬ng m¹i: ARU = BHV m¸y bay C¶ 2 n-íc ®Òu cã lîi do ®¹t ®iÓm tiªu dïng cao h¬n. Tµu thuû U S I1 B A R E 0 T H M¸y bay H×nh 1.4 NguyÔn TiÕn Hïng - Cao häc Kinh tÕ K10 - §¹i häc Quèc Gia Hµ néi V