Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách đến kết quả công việc của nhân viên thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách – Bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng và kiểm định mô hình nghiên cứu nhằm giải thích tác động của các biến trong mô hình đối với hiệu quả của việc thiết lập dự toán ngân sách, đưa ra các bằng chứng thực nghiệm giúp cải thiện và nâng cao vai trò của các đối tượng có tham gia vào quá trình thiết lập dự toán ngân sách nhằm mang lại kết quả công việc tốt nhất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách đến kết quả công việc của nhân viên thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách – Bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---***--- ĐINH NGUYỄN TRẦN QUANG ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ HỢP LÝ TRONG PHÂN PHỐI CỦA DỰ TOÁN NGÂN SÁCH VÀ SỰ HỢP LÝ TRONG QUY TRÌNH DỰ TOÁN NGÂN SÁCH ĐẾN KẾT QUẢ CÔNG VIỆC CỦA NHÂN VIÊN THÔNG QUA SỰ THAM GIA VÀO DỰ TOÁN NGÂN SÁCH – BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – Năm 2018.
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ---***--- ĐINH NGUYỄN TRẦN QUANG ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ HỢP LÝ TRONG PHÂN PHỐI CỦA DỰ TOÁN NGÂN SÁCH VÀ SỰ HỢP LÝ TRONG QUY TRÌNH DỰ TOÁN NGÂN SÁCH ĐẾN KẾT QUẢ CÔNG VIỆC CỦA NHÂN VIÊN THÔNG QUA SỰ THAM GIA VÀO DỰ TOÁN NGÂN SÁCH – BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 60340301 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN PHONG NGUYÊN TP.Hồ Chí Minh – Năm 2018.
LỜI CAM ĐOAN Đề tài: “Ảnh hưởng của sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách đến kết quả công việc của nhân viên thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách – bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam” do chính tác giả thực hiện. Đề tài không hề sao chép từ các công trình nghiên cứu khoa học khác. Nội dung được đúc kết từ quá trình học tập và kết quả nghiên cứu trong thời gian qua. Những nội dung trình bày trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Các số liệu trong bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, chứng minh nhận xét được chính tác giả thu thập từ bộ dữ liệu sơ cấp thực tế và các nguồn khác nhau có ghi trong tài liệu tham khảo. Đề tài được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Phong Nguyên, giảng viên Trường Đại học Kinh tế Tp.Hồ Chí Minh. Tp.Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 03 năm 2018 Học viên Đinh Nguyễn Trần Quang
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU 4 PHẦN MỞ ĐẦU: 1 1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 3 3. Khe hổng nghiên cứu 4 4. Câu hỏi nghiên cứu 5 5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 6 6. Tóm tắt phương pháp nghiên cứu 6 7. Tầm quan trọng của nghiên cứu 6 8. Kết cấu của đề tài 8 CHƯƠNG 1: 10 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 10 CHƯƠNG 2: 15 CƠ SỞ LÝ THUYẾT 15 2.1. Dự toán ngân sách 15 2.1.1. 14 2.1.2. 15 2.1.3. 16 2.1.4. 19 2.2. Lý thuyết nền 22 2.2.1. Lý thuyết đại diện (agent theory) 23 2.2.2. Lý thuyết tâm lý (psychological theory) 24 2.2.3. Lý thuyết động viên (motivational theory) 26
CHƯƠNG 3: 28 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28 3.1. Phương pháp nghiên cứu 28 3.2. Thiết kế nghiên cứu 29 3.2.1. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu 29 3.2.1.1. Mối quan hệ giữa sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách 29 3.2.1.2. Mối quan hệ giữa sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách 31 3.2.1.3. Mối quan hệ giữa sự tham gia vào dự toán ngân sách và kết quả công việc của nhân viên 32 3.2.2. Mô hình nghiên cứu 34 3.2.3. Thang đo 34 3.2.3.1. Thang đo sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách 35 3.2.3.2. Thang đo sự hợp lý trong phân phối dự toán ngân sách 36 3.2.3.3. Thang đo sự tham gia vào dự toán ngân sách 36 3.2.3.4. Thang đo kết quả công việc 37 3.3. Mẫu và phương pháp thu thập dữ liệu 38 Tóm tắt chương 3: 39 CHƯƠNG 4: 40 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 40 4.1. Mô tả mẫu khảo sát 40 4.2. Đánh giá thang đo 42 4.3. Ma trận tương quan 44 4.4. Kết quả kiểm định của các giả thuyết 46
4.5 Thảo luận về kết quả kiểm định 48 Tóm tắt chương 4: 49 CHƯƠNG 5: 51 KẾT LUẬN 51 5.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu 51 5.2. Hàm ý lý thuyết 52 5.3. Hàm ý thực tiễn 53 5.4 Kiến nghị và đề xuât 55 5.4.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý 55 5.4.2 Hoàn thiện, đổi mới cơ chế phân cấp quản lý, bộ máy tổ chức và điều hành ngân sách 55 5.4.3 Nâng cao năng lực cán bộ tham gia 56 5.5. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo 57 5.5.1. Hạn chế của đề tài 57 5.5.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo 58 Tóm tắt chương 5: 58 TÀI LIỆU THAM KHẢO 59 PHỤ LỤC 1: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT 63 PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC ĐÁP VIÊN TRẢ LỜI BẢNG KHẢO SÁT 71 PHỤ LỤC 3: ĐỘ TIN CẬY CỦA THANG ĐO (CR) 96 PHỤ LỤC 4: PHƯƠNG SAI TRÍCH BÌNH QUÂN (AVE) 97 PHỤ LỤC 5: HỆ SỐ TẢI (OUTER LOADINGS) 98 PHỤ LỤC 6: HỆ SỐ TƯƠNG QUAN – ĐƯỜNG DẪN MÔ HÌNH PLS 100
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Hình 3.1. Mô hình nghiên cứu 34 Bảng 3.1. Thang đo sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách 35 Bảng 3.2. Thang đo sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách 36 Bảng 3.3. Thang đo sự tham gia vào dự toán ngân sách 36 Bảng 3.4. Thang đo kết quả công việc 37 Bảng 4.1. Tóm tắt thông tin mẫu chọn 40 Bảng 4.2. Thang đo và đánh giá tháng đo 43 Bảng 4.3. Ma trận tương quan đánh giá giá trị phân biệt của thang đo 46 Bảng 4.4. Kiểm định các giả thuyết trong mô hình theo đường dẫn PLS 47
PHẦN MỞ ĐẦU: 1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài Từ giữa thế kỷ 19, các nhà quản trị của các doanh nghiệp trên toàn thế giới đã bắt đầu có sự quan tâm nhiều hơn đến việc xây dựng cũng như thực hiện dự toán ngân sách để theo đuổi các mục tiêu tài chính của doanh nghiệp mình, đây là một trong những chủ đề được nghiên cứu nhiều nhất trong lĩnh vực kế toán quản trị từ đó đến nay (Shields và Shields 1998). dự toán ngân sáchHiện nay, trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng, việc lập và thực hiện dự toán ngân sách đã và đang được áp dụng trong hầu hết các doanh nghiệp. Dự toán ngân sách đã có những đóng góp nhất định trong việc gia tăng hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp kiểm soát tốt hơn những chi phí của mình trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Trong quá trình nhà quản trị lên kế hoạch xây dựng dự toán ngân sách cho doanh nghiệp của mình, họ cần phải thu thập đầy đủ các thông tin cần thiết để đưa ra một dự toán ngân sách phù hợp đối với nguồn lực của doanh nghiệp và mục tiêu doanh nghiệp đặt ra (Maiga và Jacobs (2007). Những thông tin này bao gồm thông tin bên trong (nguồn lực tài chính, lợi thế cạnh tranh, mục tiêu của doanh nghiệp, năng lực, kiến thức, kỹ năng và định hướng nghề nghiệp của nhân viên…) lẫn thông tin bên ngoài (môi trường kinh tế vĩ mô, đối thủ cạnh tranh, cơ hội kinh doanh…) của doanh nghiệp. Ngân sách là một trong những mắt xích quan trọng của tiến trình đổi mới từ khi nền kinh tế chuyển sang vận hành theo cơ chế thị trường và hội nhập kinh tế khu vực, thế giới của Việt Nam. Trong thời gian qua, hội nhập với những tiến trình đổi mới, lĩnh vực quản lý ngân sách và phân cấp quản lý ngân sách là một nội dung có ý nghĩa hết sức quan trọng, nó không chỉ có ý nghĩa trong việc bồi dưỡng tập trung các nguồn thu, bố trí hợp lý các khoản chi mà còn nhằm phát huy vai trò quản lý. Lĩnh vực này trong nhiều năm gần đây đã đạt được những thành tích đáng kể từ các nghiên cứu về 1
dự toán ngân sách; song vẫn còn những tồn tại chưa được giải quyết thỏa đáng cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn (Maiga và Jacobs (2007). Tuy nhiên trong quá trình thực hiện dự toán ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế bất cập với tình hình thực tế của từng bộ phận, cần phải tiếp tục nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung. Cụ thể: - Tình trạng quản lý thu, chi vẫn còn xảy ra thất thoát do chưa bao quát hết các nguồn thu và các khoản chi, chưa có quan điểm xử lý rõ ràng về các khoản chi sai quy định. Chưa tập trung đúng mức về dự toán ngân sách. - Công tác dự toán ngân sách là khâu rất quan trọng, nhưng chưa được quan tâm đúng mức. - Đội ngũ cán bộ làm công tác có liên quan đến dự toán ngân sách còn hạn chế về chuyên môn, chậm đổi mới. Như vậy, có thể thấy rằng dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách có vai trò quan trọng đối với việc thực hiện những mục tiêu mà doanh nghiệp đặt ra, nó làm tăng kết quả công việc, sự hài lòng, sự cam kết của nhân viên đối với doanh nghiệp. Thông qua đó tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp có thể phát triển thành công hơn. Chính vì vậy, doanh nghiệp cần xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia vào dự toán ngân sách để có những tác động, biện pháp phù hợp để giúp cho việc thực hiện dự toán ngân sách được dễ dàng hơn, từ đó nâng cao kết quả công việc của nhân viên cũng như kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp (Lau và Roopnarain (2014). Từ việc nhận thức sự cần thiết của dự toán ngân sách và xem xét những yếu tố nào sẽ tác động đến sự tham gia dự toán ngân sách của công ty trong bối cảnh hiện nay, tác giả đã chọn đề tài “Ảnh hưởng của sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách đến kết quả công việc của nhân viên thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách – bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam” nhằm giúp nhà quản trị, lãnh đạo công ty có cơ sở để thực hiện việc lập và thực hiện dự toán ngân sách để đem lại một kết quả công việc tốt nhất cho nhân viên và tổ chức. 2
Nghiên cứu này bổ sung cho các nhà quản trị cơ sở để thiết lập dự toán ngân sách và thiết kế quy trình lập dự toán ngân sách với hiệu quả cao hơn, phân phối dự toán ngân sách một cách hợp lý hơn để mang lại kết quả công việc tốt hơn, từ đó đạt được những mục tiêu mà doanh nghiệp hướng đến. Nghiên cứu của tác giả phần nào lấp đầy khe hổng nghiên cứu đã nêu ở phần trên bằng cách chứng minh 3 giả thuyết mà tác giả đặt ra áp dụng cho các doanh nghiệp tại Việt Nam. Nghiên cứu đã chứng minh rõ mối liên hệ giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và mối liên hệ giữa sự tham gia vào dự toán ngân sách đối với kết quả công việc áp dụng đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam. Nghiên cứu này còn ủng hộ lý thuyết đại diện (agent theory), lý thuyết tâm lý (psychological theory) và lý thuyết động viên (motivational theory) thông qua kết quả khảo sát thực tế trong bối cảnh xây dựng và thực hiện dự toán ngân sách tại các doanh nghiệp ở Việt Nam. Nghiên cứu cũng đưa ra một cách nhìn khác so với kết quả nghiên cứu mà các tác giả Maiga và Jacobs (2007), Wentzel (2002), Lau và Roopnarain (2014), Parker và Kyj (2006) và Shields và Shields (1998) đã đưa ra về mối quan hệ giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và sự tác động của sự tham gia vào dự toán ngân sách đối với kết quả công việc đã chứng minh trong những nghiên cứu trước đây. Cụ thể, thay vì xem sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách là kết quả của sự tham gia vào quá trình lập dự toán ngân sách như của tác giả Maiga và Jacobs (2007), nghiên cứu này đã đưa ra một góc nhìn ngược lại khi chứng minh rằng sự hợp lý trong quá trình dự toán ngân sách lại là nhân tố thúc đẩy, tăng cường mức độ tham gia của nhân viên vào dự toán ngân sách (nếu doanh nghiệp đã thực hiện dự toán ngân sách theo chiều từ dưới lên trên (bottom up approach) chi cho phép nhân viên cấp dưới tham gia vào dự toán ngân sách). Qua đó, nghiên cứu đã đưa ra chuỗi PPP (cảm nhận – tham gia – thực hiện) (Perceive - Participate – Perform) để kết nối có một cách có hệ thống các mối quan hệ giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân 3
sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và sự tác động của sự tham gia vào dự toán ngân sách đối với kết quả công việc trong điều kiện ở Việt Nam. Đó cũng là một đóng góp mới của đề tài trên phương diện lý luận. Đề tài cũng bổ sung vào sự hiểu biết còn đang hạn chế của chúng ta về những nhân tố tác động đến việc thiết lập dự toán ngân sách và quy trình thiết lập dự toán ngân sách của doanh nghiệp tại Việt Nam. Nghiên cứu này sẽ giúp cho các doanh nghiệp đang trong giai đoạn triển khai việc thiết lập dự toán ngân sách cái nhìn về các yếu tố tác động đến hiệu quả của việc thiết lập dự toán ngân sách, từ đó giúp doanh nghiệp có biện pháp, kế hoạch phù hợp với điều kiện của mình nhằm đạt được hiệu quả cao nhất, gián tiếp nâng cao lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp, đạt hiệu quả hoạt động kinh doanh vượt trội. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng và kiểm định mô hình nghiên cứu nhằm giải thích tác động của các biến trong mô hình đối với hiệu quả của việc thiết lập dự toán ngân sách, đưa ra các bằng chứng thực nghiệm giúp cải thiện và nâng cao vai trò của các đối tượng có tham gia vào quá trình thiết lập dự toán ngân sách nhằm mang lại kết quả công việc tốt nhất. Cụ thể các mục tiêu nghiên cứu như sau: 1. Kiểm định mối quan hệ giữa sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách ở các doanh nghiệp Việt Nam. 2. Kiểm định mối quan hệ giữa sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách ở các doanh nghiệp Việt Nam. 3. Kiểm định mối quan hệ giữa sự tham gia vào dự toán ngân sách và kết quả công việc ở các doanh nghiệp Việt Nam. 4
3. Câu hỏi nghiên cứu Với mục tiêu làm rõ tác động giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và sự tác động của sự tham gia vào dự toán ngân sách đối với kết quả công việc của nhân viên trong môi trường các doanh nghiệp hoạt động tại Việt Nam để lấp đầy khe hổng nghiên cứu nói trên cũng như đưa ra một số kiến nghị của đề tài, tác giả đặt ra ba câu hỏi như sau: - RQ1: Sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách có tác động như thế nào đến sự tham gia vào dự toán ngân sách của cấp dưới? - RQ2: Sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách có tác động như thế nào đến sự tham gia vào dự toán ngân sách của cấp dưới? - RQ3: Sự tham gia vào dự toán ngân sách có tác động như thế nào đến kết quả công việc của cấp dưới? 4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Pham vi nghiên cứu: - Không gian: Các doanh nghiệp tại Việt Nam - Thời gian: tháng 5/2017. Đối tượng nghiên cứu: - Đối tượng phân tích: sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách, sự tham gia vào dự toán ngân sách, kết quả công việc của nhân viên. - Đối tượng khảo sát: các nhà quản trị cấp trung (Trưởng/phó các bộ phận, phòng ban) và cấp thấp (tổ trưởng, nhóm trưởng,..) đã có kinh nghiệm tham gia vào việc thiết lập và thực hiện dự toán ngân sách tại các doanh nghiệp Việt Nam. 5
5. Tóm tắt phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu này được tác giả thực hiện theo trường phái thực chứng, sử dụng phương pháp định lượng, thống kê để chứng minh mô hình và các giả thuyết kiểm định trong mô hình. Tác giả sử dụng các công cụ hỗ trợ gồm Survey Monkey để thu thập dữ liệu và Smart PLS3 để kiểm định, đánh giá mô hình và các giả thuyết kiểm định trong mô hình. Thang đo mà tác giả sử dụng trong nghiên cứu này được kế thừa từ những thang đo được chấp nhận rộng rãi và được áp dụng trong các nghiên cứu trước đây của tác giả Maiga và Jacobs (2007), Wentzel (2002), Lau và Roopnarain (2014), Parker và Kyj (2006) và Shields và Shields (1998)… 6. Kết cấu của đề tài Đề tài có cấu trúc như sau: Phần mở đầu: Trình bày tổng quan nghiên cứu gồm tính cấp thiết và lý do chọn đề tài, khe hổng nghiên cứu, câu hỏi và mục tiêu nghiên cứu, tầm quan trọng của nghiên cứu, tóm tắt đề tài. Chương 1: Trình bày các nghiên cứu đã được thực hiện trước đây có liên quan đến đề tài. Chương 2: Trình bày các khái niệm liên quan đến nghiên cứu, lý thuyết nền tảng có liên quan đến đề tài. Chương 3: Trình bày về phương pháp nghiên cứu và kết quả nghiên cứu bao gồm phương pháp lấy mẫu, cách thức thu thập dữ liệu và phân tích dữ liệu. Chương 4: Trình bày kết quả nghiên cứu và bàn luận, các kết quả thống kê mô tả, phân tích, kiểm định các giả thuyết và các nhận xét liên quan đến nội dung nghiên cứu. 6
Chương 5: Trình bày tóm tắt lại kết quả nghiên cứu, đưa ra kết luận, giải pháp, kiến nghị của đề tài áp dụng cho các doanh nghiệp tại Việt Nam. Những đóng góp về hàm ý lý thuyết và thực tiễn của đề tài. Những điểm hạn chế của đề tài, định hướng cho những nghiên cứu tiếp theo. 7
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1.1 Tổng quan “Chương 1: Tổng quan nghiên cứu” Trình bày các nghiên cứu đã được thực hiện trước đây có liên quan đến đề tài. Như đã đề cập ở trên, từ lâu, các nhà quản trị của các doanh nghiệp trên toàn thế giới đã bắt đầu có sự quan tâm nhiều hơn đến việc xây dựng cũng như thực hiện dự toán ngân sách để theo đuổi các mục tiêu tài chính của doanh nghiệp mình, đây là một trong những chủ đề được nghiên cứu nhiều nhất trong lĩnh vực kế toán quản trị từ đó đến nay (Shields và Shields 1998). Các nhà nghiên cứu kế toán từ lâu đã cố gắng tìm hiểu mối quan hệ giữa sự tham gia ngân sách và kết quả thực hiện công việc của các đối tượng có liên quan. Một số nghiên cứu đề xuất rằng sự tham gia của ngân sách có tác động tích cực mạnh mẽ đến kết quả công việc, tuy nhiên, bằng chứng thực nghiệm cho quan điểm này vẫn khá mơ hồ. Trong khi một số nghiên cứu kết luận rằng mối quan hệ này là tích cực, một số nghiên cứu khác lại cho rằng một mối quan hệ tiêu cực hoặc không có tác động gì đáng kể giữa các yếu tố này. Theo nghiên cứu của tác giả Maiga (2005), sự tham gia vào dự toán ngân sách đã được nghiên cứu rộng rãi trong các tài liệu kế toán và được xem như là một phương tiện để cải thiện kết quả hoạt động của các doanh nghiệp. Tác giả Maiga (2005) trong nghiên cứu của mình đã đề xuất rằng: sự tham gia vào dự toán ngân sách cũng có chức năng thông tin quan trọng, qua đó các nhân viên, các cấp quản trị có thể thu thập, trao đổi và phổ biến thông tin liên quan đến công việc mà họ đang thực hiện cũng như truyền đạt các ý kiến cá nhân của họ đến các nhà quản trị cấp cao để tạo thuận lợi cho quá trình ra quyết định trong việc điều hành doanh nghiệp. Hơn nữa, hành động tham gia vào quá trình lập ngân sách sẽ giúp thúc đẩy các cấp dưới chấp nhận và cam kết các mục tiêu ngân sách mà các nhà quản trị đặt ra. 8
Một trong những lợi ích quan trọng nhất của việc tham gia vào quá trình dự toán ngân sách là chia sẻ thông tin giữa các thành viên trong doanh nghiệp, thông qua việc trao đổi thông tin giữa cấp dưới và cấp trên trong các cuộc thảo luận ngân sách có thể mang lại cho cá nhân và tổ chức nhiều lợi ích đặc biệt quan trọng (Shields và Shields 1998). Khi có sự tham gia của các nhân viên trong quá trình xây dựng dự toán ngân sách, nhà quản trị sẽ có nhiều thông tin hơn để đưa ra quyết định của mình một cách hợp lý. Kiến thức chuyên ngành và kinh nghiệm làm việc trực tiếp của những nhân viên sẽ bổ sung thêm cho nhà quản trị có sở để xác định dự toán ngân sách chính xác hơn, tránh gây ra sự lãng phí nguồn lực của doanh nghiệp, hoặc lập dự toán ngân sách nằm ngoài khả năng thực hiện của nhân viên khiến cho kế hoạch hành động không đạt được như mong muốn. Quá trình lập dự toán ngân sách còn giúp cho các bộ phận, phòng ban, nhân viên trong doanh nghiệp có thói quen lập kế hoạch và kiểm soát chi phí của mọi hoạt động, khuyến khích tiết kiệm, đề cao tinh thần tập thể, thúc đẩy việc trao đổi thông tin, phối hợp giữa các cấp, bộ phận, phòng ban... Lý thuyết đại diện và lý thuyết tâm lý đều khẳng định rằng sự tham gia vào dự toán ngân sách ảnh hưởng tích cực đến kết quả công việc. Khi một người được tham gia vào quá trình thiết lập và điều chỉnh dự toán ngân sách, kiến thức và kỹ năng của họ sẽ góp phần hoàn thiện dự toán ngân sách một cách hợp lý, họ sẽ có thêm động lực để hoàn thành nhiệm vụ của mình. Theo lý thuyết tâm lý, việc lập dự toán ngân sách có sự tham gia có tác động tích cực đến việc thực hiện thông qua các cơ chế tạo động lực và nhận thức (Shields và Shields 1998, Birnberg và Luft 2007). Trong đề tài của mình, tác giả Shields và Shields (1998) đã kết luận rằng: do cơ chế động lực thúc đẩy, việc lập dự toán ngân sách có sự tham gia của nhiều đối tượng khác nhau sẽ làm tăng lòng tin, sự kiểm soát và sự gắn kết của các đối tượng này với tổ chức, đồng thời hạn chế sự chống đối đối với các thay đổi, chấp nhận và cam kết hơn với dự toán ngân sách được đưa ra, qua đó cải thiện kết quả công việc. 9
Ngoài ra, do cơ chế nhận thức, việc thiết lập dự toán ngân sách có sự tham gia của nhiều đối tượng là một quá trình trao đổi thông tin cấp trên – cấp dưới, giúp hiểu rõ hơn về tình hình và các nhiệm vụ phải hoàn thành cũng như mang lại những quyết định tốt hơn, dẫn đến kết quả công việc tốt hơn (Chenhall và Brownell 1988, Kren 1992, Parker và Kyj 2006). Sự tham gia vào dự toán ngân sách chịu ảnh hưởng của rất nhiều nhân tố, trên thế giới có rất nhiều nghiên cứu liên quan đến sự tham gia vào dự toán ngân sách, những nghiên cứu này đã chỉ ra khá nhiều yếu tố tác động trực tiếp và gián tiếp đến sự tham gia vào dự toán ngân sách. Có thể kể đến như: Bài nghiên cứu của Shields và Shields (1998) đã chỉ ra rằng, yêu tố “sự truyền thông về ngân sách” (budget communication) và “sự hiểu biết về ngân sách” (understanding of the budget) có ảnh hưởng đến sự tham gia vào dự toán ngân sách một cách trực tiếp. Khi doanh nghiệp, nhà quản trị quyết định ngân sách và yêu cầu nhân viên thực hiện, yếu tố “sự truyền thông về ngân sách” có tác động dương đến sự tham gia vào ngân sách. Doanh nghiệp càng phổ biến cho nhân viên một cách kỹ càng, cụ thể thì nhân viên sẽ nắm rõ được ngân sách mà mình thực hiện, dẫn đến việc tham gia vào dự toán ngân sách nhiều hơn. Điều này một lần nữa được khẳng định qua nghiên cứu của tác giả Maiga (2005), trong bài nghiên cứu này, tác giả đã đưa đến kết luận rằng sự thiếu hụt thông tin giữa của nhân viên và nhà quản trị sẽ thúc đẩy nhà quản trị tác động để nhân viên tham gia vào dự toán ngân sách nhiều hơn. Trong nghiên cứu của Kohlmeyer III, Mahenthiran và cộng sự. (2014), các tác giả đã chứng minh được giả thuyết rằng “phong cách lãnh đạo có tác động tích cực đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách”. Từ nghiên cứu này, ta có thể nhận thấy rằng phong cách lãnh đạo cũng là một yếu tố tác động đến sự tham gia vào dự toán ngân sách. Một nhà lãnh đạo có phong cách lãnh đạo gần gũi với nhân viên, thường xuyên động viên nhân viên khi làm việc, tôn trọng nhân viên và có mối quan hệ tốt với cấp dưới thì sẽ có tác động tích cực đến sự tham gia vào dự toán ngân sách của nhân viên. Trong môi trường làm việc, nhân viên thường có mong muốn được nhìn 10
nhận đúng về những công việc mà mình thực hiện đã đóng góp vào kết quả chung của doanh nghiệp, nhà quản trị có cái nhìn chính xác và công bằng sẽ là nguồn động lực để nhân viên cố gắng cống hiến nhiều hơn cho doanh nghiệp thông qua việc tham gia vào ngân sách, thực hiện ngân sách… Kết luận này cũng được khẳng định lại qua nghiên cứu của các tác giả (Kyj và cộng sự, 2008). Các tác giả Chong và Johnson (2007) trong nghiên cứu của mình đã kết luận rằng khả năng phân tích công việc càng thấp thì nhân viên càng nên tham gia vào dự toán ngân sách, sự tham gia vào dự toán ngân sách sẽ mang lại cho nhân viên thêm nhiều thông tin liên quan đến công việc mà mình thực hiện, từ đó tăng khả năng phân tích công việc của mình. Cũng trong nghiên cứu này, tác giả cũng chứng minh rằng, nếu công việc của nhân viên có phát sinh nhiều đầu mục công việc không liên quan trực tiếp đến mô tả công việc thường ngày, họ sẽ cần tham gia nhiều hơn vào ngân sách để nắm rõ công việc mà họ có thể thực hiện. Tác giả Lindquist (1995) đề xuất việc đảm bảo sự công bằng như là một điều kiện tiên quyết trong việc lập dự toán ngân sách. Tính công bằng gồm sự hợp lý trong phân phối và sự hợp lý trong quy trình đều có ảnh hưởng đến sự tham gia ngân sách. Tác giả cho rằng khi các nhân viên đánh giá rằng cách thức phân bổ ngân sách là rõ ràng, công bằng giữa các bộ phận, phù hợp với nhu cầu, năng lực của nhân viên, họ sẽ chủ động tham gia vào quá trình lập dự toán ngân sách, cũng như thực hiện dự toán ngân sách với một thái độ tích cực hơn. Qua khảo sát lý thuyết cho thấy, chưa có nghiên cứu nào đánh giá sự tác động giữa sự hợp lý dự toán ngân sách (về phân phối và quy trình) đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách của cấp dưới và sự tác động của sự tham gia này đến kết quả công việc họ trong điều kiện ở Việt Nam. Đây chính là khe hổng nghiên cứu cần được lấp đầy. Khe hổng nghiên cứu này là quan trọng bởi vì đánh giá được tác động qua lại giữa sự hợp lý dự toán ngân sách (về phân phối và quy trình) sách đối với sự tham gia của nhân viên vào dự toán ngân sách sẽ giúp cho các doanh nghiệp đang trong giai đoạn triển khai việc thiết lập dự toán ngân sách có cái nhìn đúng về các yếu tố 11
tác động đến hiệu quả của việc thiết lập dự toán ngân sách, từ đó giúp doanh nghiệp có biện pháp, kế hoạch phù hợp với điều kiện của mình nhằm đạt được hiệu quả cao nhất, từ đó góp phần nâng cao lợi thế cạnh tranh, đạt hiệu quả hoạt động kinh doanh vượt trội. 1.2 Khe hổng nghiên cứu Trên thế giới đã có khá nhiều những nghiên cứu đánh giá sự tác động giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và sự tác động của sự tham gia vào dự toán ngân sách đối với kết quả công việc có thể kể đến như các nghiên cứu “The influence of fairness perceptions and goal commitment on managers' performance in a budget setting” của tác giả Wentzel (2002), nghiên cứu “Budget participation's influence on budget slack: The role of fairness perceptions, trust and goal commitment” của tác giả Maiga và Jacobs (2007), nghiên cứu “Vertical information sharing in the budgeting process” của tác giả Parker và Kyj (2006) và nghiên cứu “The effects of nonfinancial and financial measures on employee motivation to participate in target setting” của tác giả Lau và Roopnarain (2014)… Tuy nhiên, những nghiên cứu này lại được thực hiện bên ngoài lãnh thổ Việt Nam, khiến cho việc áp dụng đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn còn thiếu tính thuyết phục. Tại Việt Nam, chúng ta có thể tìm kiếm được khá nhiều bài luận văn, nghiên cứu đề cập đến thực trạng việc lập dự toán ngân sách tại một đơn vị cụ thể có thể kể đến như các nghiên cứu của các tác giả Phạm Thị Phương Anh (2014), Trần Thị Hiền (2016), Lê Thu Hằng (2016) nhưng lại rất ít bài viết nghiên cứu đánh giá chung về những tác động của các yếu tố đến việc lập dự toán ngân sách. Với vốn kiến thức và hiểu biết của tác giả, xét trên môi trường kinh doanh tại Việt Nam hiện nay thì chưa có nghiên cứu nào đánh giá sự tác động giữa sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách, sự hợp lý trong phân phối của dự toán ngân sách đối với sự tham gia vào dự toán ngân sách và sự tác động của sự tham gia vào 12
dự toán ngân sách đối với kết quả công việc. Đối với môi trường kinh doanh tại Việt Nam, các yếu tố nói trên có tác động qua lại với nhau như thế nào? Để giải thích sự khác biệt về mức độ tham gia vào dự toán ngân sách sẽ đóng góp vào kết quả công việc của nhân viên như thế nào trong môi trường doanh nghiệp Việt Nam. Bằng nghiên cứu này, tác giả hy vọng sẽ lấp đầy được khe hổng này và đưa ra những kết luận giúp làm rõ tác động giữa các yếu tố nói trên đối với kết quả công việc, qua đó đưa ra hàm ý ứng dụng để các doanh nghiệp tại Việt Nam có cơ sở áp dụng tại đơn vị mình. 13