Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tỉnh Ninh Thuận giai đoạn 2006-2010

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:72

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đưa ra cac giải pháp phát triển nguồn nhân lực để đáp ứng kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Ninh Thuận đến năm 2010. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tỉnh Ninh Thuận giai đoạn 2006-2010

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM VŨ QUỐC BỈNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2005
1 MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU Trang CHÖÔNG 1: LYÙ LUAÄN CHUNG VEÀ NGUOÀN NHAÂN LÖÏC 1.1. Caùc khaùi nieäm ............................................................................................01 1.1.1 Daân cö vaø daân soá ..........................................................................01 1.1.2 Nguoàn nhaân löïc .............................................................................01 1.1.3 Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ............................................................05 1.2. Vai troø cuûa cuûa nguoàn nhaân löïc................................................................06 1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät soá nöôùc ..................10 1.3.1 Kinh nghieäm cuûa Myõ ........................................................................10 1.3.2 Kinh nghieäm cuûa Nhaät Baûn .............................................................12 1.3.3 Kinh nghieäm cuûa Trung Quoác .........................................................13 1.3.4 Baøi hoïc kinh nghieäm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa caùc nöôùc thöïc hieän thaønh coâng CNH – HÑH ................................................16 CHÖÔNG 2: PHAÂN TÍCH, ÑAÙNH GIAÙ THÖÏC TRAÏNG NGUOÀN NHAÂN LÖÏC TÆNH NINH THUAÄN 2.1. Toång quan veà ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá – xaõ hoäi tænh Ninh Thuaän .17 2.1.1. Ñieàu kieän töï nhieân .........................................................................17 2.1.2. Kinh teá – xaõ hoäi tænh Ninh Thuaän giai ñoaïn 1995 – 2003 ..............20 2.2. Phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän ......23 2.2.1. Thöïc traïng daân soá ..........................................................................23 2.2.2. Thöïc traïng nguoàn nhaân löïc vaø söû duïng nguoàn nhaân löïc ................27 2.2.3. Thöïc traïng phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ...........................................33 CHÖÔNG 3: CAÙC GIAÛI PHAÙP PHAÙT TRIEÅN NGUOÀN NHAÂN LÖÏC ÑEÁN NAÊM 2010 3.1. Cô sôû ñeå xaây döïng giaûi phaùp ....................................................................41 3.1.1. Caùc chæ tieâu phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, phaùt trieån daân cö vaø nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän ñeán naêm 2010 ...........................41 3.1.2. Döï baùo ...........................................................................................41 3.2. Caùc quan ñieåm ñeå xaây döïng giaûi phaùp ...................................................45 3.3. Caùc giaûi phaùp .............................................................................................47 3.3.1. Nhoùm giaûi phaùp chung cho coäng ñoàng daân cö ...............................47
2 3.3.2. Nhoùm giaûi phaùp cho ngöôøi lao ñoäng ..............................................52 3.3.3. Nhoùm giaûi phaùp naâng cao khaû naêng hoäi nhaäp thò tröôøng lao ñoäng ........................................................................................58 3.3.4. Nhoùm giaûi phaùp veà chính saùch .......................................................59 KEÁT LUAÄN TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
3 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi: I. Nguoàn löïc con ngöôøi laø ñoäng löcï ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng, naâng cao khaû naêng caïnh tranh cuûa saûn phaåm, dòch vuï cuûa doanh nghieäp vaø cuûa toaøn boä neàn kinh teá, laø yeáu toá quyeát ñònh taêng tröôûng kinh teá vì chæ coù nguoàn nhaân löïc môùi coù khaû naêng tieáp thu vaø aùp duïng tieán boä khoa hoïc- kyõ thuaät, coâng ngheä tieân tieán, söû duïng coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc vaät chaát khaùc, trôû thaønh löïc löôïng ñi ñaàu trong söï nghieäp, coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø hoäi nhaäp. II. Ninh Thuaän laø moät tænh cuûa vuøng kinh teá Ñoâng Nam Boä; moät vuøng kinh teá naêng ñoäng, phaùt trieån nhaát caû nöôùc; song ñoù laïi laø moät tænh coù neàn kinh teá thaáp so vôùi möùc bình quaân chung cuûa caû nöôùc. Vì vaäy, vieäc phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa Tænh laø moät yeâu caàu böùc thieát nhaèm phaùt trieån kinh teá Tænh theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa. III. Vôùi nhöõng kieán thöùc ñaõ ñöôïc trang bò trong quaù trình hoïc taäp, chuùng toâi vaän duïng vaøo luaän vaên Thaïc só kinh teá: “Caùc giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän giai ñoaïn 2004 – 2010”. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu: Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø ñöa ra cac giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ñeå ñaùp öùng keá hoaïch phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa tænh Ninh Thuaän ñeán naêm 2010. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu: IV. Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû toång hôïp lyù luaän veà vai troø cuûa con ngöôøi trong phaùt trieån kinh teá, kinh nghieäm phaùt trieån nguoàn löïc con ngöôøi ôû moät soá quoác gia, phaân tích thoáng keâ thöïc traïng nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän (so saùnh thöïc traïng nguoàn nhaân löïc Tænh vôùi caùc ñòa phöông khaùc), söû duïng moâ hình toaùn hoïc nhaèm xaùc
4 ñònh cung - caàu lao ñoäng ñeán naêm 2010 vaø ñöa ra moät giaûi phaùt nhaèm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa Tænh. Nguoàn soá lieäu söû duïng trong luaän vaên naøy ñöôïc toång hôïp töø caùc nieân giaùm thoáng keâ cuûa Toång cuïc Thoáng keâ, Boä Lao ñoäng, Thöông binh – Xaõ hoäi, Cuïc Thoáng keâ tænh Ninh Thuaän; quy hoïach phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi tænh Ninh Thuaän vaø cuûa caùc ngaønh thuoäc Tænh,… Phaàn meàm Eviews 4 ñöôïc söû duïng ñeå chaïy caùc moâ hình. 4. Keát caáu cuûa luaän vaên: V. Luaän vaên ñöôïc trình baøy thaønh 3 chöông: - Chöông I : Lyù luaän chung veà nguoàn nhaân löïc. - Chöông II : Thöïc traïng nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän. - Chöông III : Caùc giaûi phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc tænh Ninh Thuaän ñeán naêm 2010. Tuy ñaõ coù nhieàu coá gaéng, nhöng vôùi kieán thöùc haïn cheá, kinh nghieäm nghieân cöùu chöa toaøn dieän, neân luaän vaên naøy chaéc chaén coøn nhieàu thieáu soùt. Kính mong nhaän ñöôïc söï goùp yù, giuùp ñôõ cuûa caùc thaày, coâ ñeå chuùng toâi tieáp tuïc hoaøn thieän hôn nöõa vaán ñeà nghieân cöùu vaø naâng cao hôn nöõa kieán thöùc, kinh nghieäm nghieân cöùu.
5 CHÖÔNG 1 LYÙ LUAÄN CHUNG VEÀ NGUOÀN NHAÂN LÖÏC 1.1. CAÙC KHAÙI NIEÄM 1.1.1. Daân cö vaø daân soá Daân cö laø taäp hôïp nhöõng con ngöôøi cuøng cö truù treân moät laõnh thoå nhaát ñònh. Laõnh thoå ôû ñaây coù theå laø xaõ, huyeän, tænh, caû nöôùc, moät chaâu luïc hay toaøn boä traùi ñaát. Khi noùi ñeán moät daân cö naøo ñoù thì thoâng tin quan troïng vaø caàn thieát thöôøng ñöôïc tìm hieåu ñaàu tieân laø qui moâ cuûa noù, töùc laø toång soá daân. Ñeå hieåu roõ hôn veà moät daân cö, ngöôøi ta laïi phaân chia toång soá daân thaønh nhieàu nhoùm nhoû khaùc nhau caên cöù treân nhöõng tieâu thöùc nhaát ñònh naøo ñoù. Ñoù laø quaù trình nghieân cöùu cô caáu daân cö. Daân soá laø daân cö ñöôïc xem xeùt döôùi hai goùc ñoä: quy moâ vaø cô caáu. Quy moâ daân soá ñöôïc hieåu laø toång soá daân sinh soáng treân moät vuøng laõnh thoå vaøo moät thôøi ñieåm xaùc ñònh. Cô caáu daân soá laø söï phaân chia toång soá daân cuûa moät vuøng laõnh thoå thaønh caùc nhoùm, caùc boä phaän theo moät hay nhieàu tieâu thöùc. Caùc tieâu thöùc thöôøng ñöôïc söû duïng laø giôùi tính, ñoä tuoåi, trình ñoä hoïc vaán, ngheà nghieäp, tình traïng hoân nhaân, nôi cö truù, daân toäc… 1.1.2. Nguoàn nhaân löïc 1.1.2.1. Theo nghóa roäng NNL cuûa moät vuøng laø toång hôïp nhöõng tieàm naêng lao ñoäng cuûa con ngöôøi coù trong moät thôøi kyø xaùc ñònh. Tieàm naêng ñoù bao haøm toång hoaø theå löïc, trí löïc, nhaân caùch cuûa boä phaän daân soá coù theå tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng KT-XH. NNL theo quan nieäm nhö treân goàm toaøn boä daân cö coù cô theå phaùt trieån bình thöôøng vaø coù ñoä tuoåi töø giôùi haïn döôùi cuûa tuoåi lao ñoäng trôû leân. ÔÛ Vieät Nam, theo quy ñònh cuûa Toång cuïc Thoáng keâ NNL bao goàm boä phaän daân cö trong ñoä tuoåi lao ñoäng (nam töø ñuû 15 ñeán 60, nöõ töø ñuû 15 ñeán 55) coù khaû naêng lao ñoäng vaø boä phaän daân cö ngoaøi ñoä tuoåi lao ñoäng coù tham gia saûn xuaát. Nhö vaäy, giôùi haïn döôùi cuûa tuoåi lao ñoäng ôû Vieät Nam laø 15 vaø NNL theo quy ñònh cuûa Vieät Nam khaùc vôùi caùc nöôùc ôû choã bao goàm caû lao ñoäng treû em coù tham gia lao ñoäng. Hieän nay coù nhieàu yù kieán cho raèng, khoâng neân tính soá treû em döôùi tuoåi tham gia lao ñoäng vaøo NNL vì vi phaïm Coâng öôùc quoác teá veà quyeàn treû em. 1.1.2.2. Theo nghóa heïp: a. Nguoàn lao ñoäng: - Theo töø ñieån thuaät ngöõ trong lónh vöïc lao ñoäng cuûa Lieân Xoâ (Matxcôva taùi baûn naêm 1997 – baûn tieáng Nga): Nguoàn lao ñoäng laø toaøn boä nhöõng ngöôøi lao
6 ñoäng döôùi daïng tích cöïc (ñang tham gia lao ñoäng) vaø tieàm taøng (coù khaû naêng lao ñoäng chöa tham gia lao ñoäng). Khaùi nieäm nguoàn lao ñoäng nhö treân ñoàng nghóa vôùi khaùi nieäm NNL (vì caùc nöôùc ñaõ khoâng tính lao ñoäng treû em vaøo NNL). - Theo quy ñònh cuûa Toång cuïc Thoáng keâ: Nguoàn lao ñoäng goàm nhöõng ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi trôû leân coù vieäc laøm vaø nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng coù khaû naêng lao ñoäng nhöng ñang thaát nghieäp hoaëc ñang ñi hoïc hoaëc ñang laøm noäi trôï cho gia ñình mình hoaëc chöa coù nhu caàu laøm vieäc. Noùi khaùc ñi: Nguoàn lao ñoäng =NNL – Lao ñoäng treû em Khaùi nieäm naøy phuø hôïp vôùi qui ñònh cuûa Boä Luaät Lao ñoäng veà ñoä tuoåi lao ñoäng vaø thoáng nhaát quan ñieåm nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Noù bao goàm nhöõng ngöôøi lao ñoäng ôû daïng tích cöïc (ñang tham gia lao ñoäng) vaø nhöõng ngöôøi lao ñoäng coøn ñang ôû daïng tieàm taøng (coù khaû naêng lao ñoäng nhöng chöa tham gia lao ñoäng). b.Löïc löôïng lao ñoäng: Löïc löôïng lao ñoäng laø boä phaän cuûa nguoàn lao ñoäng ñang tham gia hoaït ñoäng kinh teá, khoâng keå laø coù vieäc laøm hay khoâng coù vieäc laøm. - Theo ILO: Löïc löôïng lao ñoäng laø moät boä phaän daân soá trong ñoä tuoåi qui ñònh thöïc teá ñang coù vieäc laøm vaø nhöõng ngöôøi thaát nghieäp (khoâng coù vieäc laøm vaø coù nhu caàu laøm vieäc). Trong khaùi nieäm cuûa ILO veà löïc löôïng lao ñoäng noùi treân, tuy khoâng ñeà caäp ñeán phaïm truø “Coù khaû naêng lao ñoäng” nhöng chuùng ta phaûi ngaàm hieåu löïc löôïng lao ñoäng chæ goàm nhöõng ngöôøi coù khaû naêng lao ñoäng. - Trong cuoán saùch höôùng daãn nghieäp vuï chæ tieâu xaõ hoäi ôû Vieät Nam cuûa Toång cuïc Thoáng keâ qui ñònh: Löïc löôïng lao ñoäng laø nhöõng ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi trôû leân coù vieäc laøm vaø khoâng coù vieäc laøm. - Theo quan nieäm cuûa ngaønh lao ñoäng Vieät Nam: Löïc löôïng lao ñoäng goàm nhöõng ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi trôû leân ñang tham gia hoaït ñoäng kinh teá, khoâng phaân bieät coù vieäc laøm hay ñang thaát nghieäp. Khaùi nieäm cuûa ngaønh lao ñoäng Vieät Nam veà cô baûn thoáng nhaát vôùi quan ñieåm cuûa ILO vaø qui ñònh hieän haønh cuûa Toång cuïc Thoáng keâ veà löïc löôïng lao ñoäng. Löïc löôïng lao ñoäng laø moät boä phaän cuûa nguoàn lao ñoäng nhöng khoâng ñoàng nhaát vôùi nguoàn lao ñoäng. Löïc löôïng lao ñoäng khoâng bao goàm boä phaän daân soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng coù khaû naêng lao ñoäng nhöng khoâng tham gia hoaït ñoäng kinh teá nhö ñang ñi hoïc, ñang laøm noäi trôï cho gia ñình mình hoaëc chöa coù nhu caàu laøm vieäc. Vôùi vieäc khoâng tính lao ñoäng treû em vaøo NNL, ôû moät khoâng gian vaø thôøi gian xaùc ñònh, xeùt veà khaû naêng coù theå söû duïng thì khaùi nieäm NNL ñoàng nghóa vôùi nguoàn
7 lao ñoäng, neáu xeùt veà tình traïng hoaït ñoäng thì khaùi nieäm NNL ñoàng nghóa vôùi löïc löôïng lao ñoäng. Moái quan heä giöõa daân soá, NNL, nguoàn lao ñoäng vaø löïc löôïng lao ñoäng theo quan nieäm cuûa ngaønh lao ñoäng Vieät Nam ñöôïc minh hoïa trong sô ñoà1.1 Sô ñoà 1.1: MOÁI LIEÂN HEÄ GIÖÕA DS-NNL-NLÑ-LLLÑ Döôùi tuoåi lao ñoäng khoâng laøm Treân tuoåi lao ñoäng khoâng laøm Löïc löôïng vuõ trang thöôøng xuyeân Treân tuoåi LÑ ñang laøm vieäc Khoâng coù khaû naêng LÑ Khoâng coù nhu caàu VL Lao ñoäng laø treû em Tình traïng khaùc Ñang laøm vieäc Thaát nghieäp Noäi trôï Ñi hoïc vieäc vieäc NGOAØI TUOÅI LÑ TRONG TUOÅI LAO ÑOÄNG LÖÏC LÖÔÏNG LÑ NGUOÀN LÑ XAÕ HOÄI NGUOÀN NHAÂN LÖÏC XAÕ HOÄI DAÂN SOÁ Chuù thích: Löïc löôïng vuõ trang thöôøng xuyeân khoâng thuoäc ñoái töôïng thoáng keâ daân söï. Do vaäy, trong heä thoáng thoáng keâ thöôøng xuyeân veà thò tröôøng lao ñoäng khoâng bao goàm löïc löôïng naøy. Ngoaøi caùc khaùi nieäm cô baûn treân, trong thoáng keâ lao ñoäng – vieäc laøm haøng naêm, Boä Lao ñoäng - Thöông binh vaø Xaõ hoäi coøn söû duïng moät soá khaùi nieäm sau ñeå xaùc ñònh quy moâ löïc löôïng lao ñoäng ôû moät thôøi ñieåm. ♦ Daân soá hoaït ñoäng kinh teá: Daân soá hoaït ñoäng kinh teá chính laø löïc löôïng lao ñoäng vaø ñöôïc chia thaønh 2 loaïi: - Daân soá hoaït ñoäng kinh teá thöôøng xuyeân laø nhöõng ngöôøi thuoäc daân soá hoaït ñoäng kinh teá trong 12 thaùng qua coù toång soá ngaøy laøm vieäc vaø ngaøy coù nhu caàu laøm theâm lôùn hôn hoaëc baèng183 ngaøy. - Daân soá hoaït ñoäng kinh teá khoâng thöôøng xuyeân laø nhöõng ngöôøi thuoäc daân soá hoaït ñoäng kinh teá trong 12 thaùng qua coù toång soá ngaøy laøm vieäc vaø ngaøy coù nhu caàu laøm theâm nhoû hôn 183 ngaøy. ♦ Daân soá khoâng hoaït ñoäng kinh teá: Daân soá khoâng hoïat ñoäng kinh teá bao goàm toaøn boä soá ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi trôû leân khoâng thuoäc boä phaän coù vieäc laøm vaø khoâng coù vieäc laøm. Nhöõng ngöôøi naøy
8 khoâng hoaït ñoäng kinh teá vì caùc lyù do: ñang ñi hoïc; noäi trôï; giaø caû; khoâng coù khaû naêng lao ñoäng hoaëc ôû vaøo tình traïng khaùc. ♦ Ngöôøi coù vieäc laøm: Ngöôøi coù vieäc laøm laø ngöôøi ñuû 15 tuoåi trôû leân trong nhoùm daân soá hoaït ñoäng kinh teá trong tuaàn leã tröôùc thôøi ñieåm ñieàu tra (goïi taét laø tuaàn leã tham khaûo): - Ñang laøm coâng vieäc ñeå nhaän tieàn löông, tieàn coâng hoaëc lôïi nhuaän baèng tieàn hay hieän vaät. - Ñang laøm coâng vieäc khoâng ñöôïc höôûng tieàn löông, tieàn coâng hay lôïi nhuaän trong caùc coâng vieäc saûn xuaát kinh doanh cuûa hoä gia ñình mình. - Ñaõ coù coâng vieäc tröôùc ñoù, song trong tuaàn leã tröôùc ñieàu tra taïm thôøi khoâng laøm vieäc vaø seõ trôû laïi tieáp tuïc laøm vieäc ngay sau thôøi gian taïm nghæ vieäc Caên cöù vaøo soá giôø thöïc teá laøm vieäc vaø nhu caàu laøm theâm cuûa ngöôøi ñöôïc xaùc ñònh laø coù vieäc laøm trong tuaàn leã tham khaûo; ngöôøi coù vieäc laøm laïi ñöôïc chia thaønh: ngöôøi ñuû vieäc laøm vaø ngöôøi thieáu vieäc laøm: - Ngöôøi ñuû vieäc laøm: Ngöôøi coù soá giôø laøm vieäc trong tuaàn leã tham khaûo lôùn hôn hoaëc baèng 40; hoaëc nhöõng ngöôøi coù soá giôø laøm vieäc nhoû hôn 40 nhöng khoâng coù nhu caàu laøm theâm; hoaëc nhöõng ngöôøi coù soá giôø laøm vieäc nhoû hôn 40 nhöng baèng hoaëc lôùn hôn giôø quy ñònh ñoái vôùi ngöôøi laøm caùc coâng vieäc naëng nhoïc, ñoäc haïi. - Ngöôøi thieáu vieäc laøm: Ngöôøi coù soá giôø laøm vieäc trong tuaàn leã tham khaûo döôùi 40 giôø, hoaëc ít hôn giôø quy ñònh ñoái vôùi ngöôøi laøm caùc coâng vieäc naëng nhoïc, ñoäc haïi, coù nhu caàu laøm theâm giôø vaø saün saøng laøm vieäc khi coù vieäc. ♦ Ngöôøi thaát nghieäp: Ngöôøi thaát nghieäp laø ngöôøi töø ñuû 15 tuoåi trôû leân thuoäc nhoùm daân soá hoaït ñoäng kinh teá maø trong tuaàn leã tham khaûo khoâng coù vieäc laøm nhöng coù nhu caàu laøm vieäc. Caên cöù vaøo thôøi gian thaát nghieäp, ngöôøi thaát nghieäp ñöôïc chia thaønh: - Thaát nghieäp daøi haïn: Ngöôøi thaát nghieäp lieân tuïc töø 12 thaùng trôû leân tính töø ngaøy ñaêng kyù thaát nghieäp hoaëc töø thôøi ñieåm ñieàu tra trôû veà tröôùc. - Thaát nghieäp ngaén haïn: Ngöôøi thaát nghieäp döôùi 12 thaùng tính töø ngaøy ñaêng kyù thaát nghieäp hoaëc töø thôøi ñieåm ñieàu tra trôû veà tröôùc. Cô caáu löïc löôïng lao ñoäng chia theo tình traïng vieäc laøm ñöôïc khaùi quaùt ôû sô ñoà 1.2:
9 Sô ñoà 1.2: Cô caáu löïc löôïng lao ñoäng theo tình traïng vieäc laøm Löïc löôïng lao ñoäng Lao ñoäng coù vieäc laøm Lao ñoäng thaát nghieäp Ñuû vieäc laøm Thieáu vieäc laøm Thaát nghieäp daøi haïn Thaát nghieäp ngaén haïn 1.1.3. Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc: - UNESCO quan nieäm: Phaùt trieån NNL laø toaøn boä söï laønh ngheà cuûa daân cö trong moái quan heä vôùi söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Quan nieäm cuûa UNESCO nhö treân gioáng vôùi quan nieäm phaùt trieån NNL cuûa caùc nhaø kinh teá, phaùt trieån NNL phaûi gaén vôùi phaùt trieån saûn xuaát, vaø chæ neân giôùi haïn phaùt trieån NNL trong phaïm vi phaùt trieån kyõ naêng lao ñoäng vaø thích öùng vôùi yeâu caàu veà vieäc laøm. - ILO cho raèng: Phaùt trieån NNL khoâng chæ ôû phaïm vi trình ñoä laønh ngheà hay vaán ñeà ñaøo taïo noùi chung maø laø söï phaùt trieån naêng löïc vaø söû duïng naêng löïc ñoù cuûa con ngöôøi ñeå tieán tôùi coù ñöôïc vieäc laøm hieäu quaû cuõng nhö thoaû maõn veà ngheà nghieäp vaø cuoäc soáng caù nhaân. Söï laønh ngheà ñöôïc hoaøn thieän nhôø boå sung naâng cao kieán thöùc trong quaù trình soáng vaø laøm vieäc nhaèm ñaùp öùng nhöõng kyø voïng cuûa con ngöôøi. Quan nieäm cuûa ILO veà NNL coù phaïm vi roäng hôn, phaùt trieån NNL khoâng chæ coù söï chieám lónh ngaønh ngheà maø coøn nhaèm ñaùp öùng nhu caàu söû duïng naêng löïc, thoaû maõn veà ngheà nghieäp vaø cuoäc soáng caù nhaân trong xaõ hoäi. Qua moät soá ñònh nghóa neâu treân, coù theå thaáy raèng: phaùt trieån NNL laø quaù trình naâng cao naêng löïc cuûa con ngöôøi veà moïi maët ñeå tham gia moät caùch hieäu quaû vaøo quaù trình phaùt trieån quoác gia. - Theo UNDP, coù 5 nhaân toá “phaùt naêng” cuûa phaùt trieån NNL laø: giaùo duïc vaø ñaøo taïo; söùc khoeû vaø dinh döôõng; moâi tröôøng (töï nhieân – kinh teá – xaõ hoäi); vieäc laøm vaø thu nhaäp; töï do chính trò vaø kinh teá. Nhöõng nhaân toá phaùt naêng naøy laø nhöõng nhaân toá coù khaû naêng taïo ra nhöõng giaù trò cho söï phaùt trieån NNL, chuùng gaén boù vôùi nhau vaø tuøy thuoäc laãn nhau, nhöng giaùo duïc vaø ñaøo taïo laø cô sôû cuûa taát caû caùc nhaân toá khaùc, laø nhaân toá thieát yeáu ñeå caûi thieän söùc khoeû vaø dinh döôõng, ñeå duy trì moät moâi tröôøng coù chaát löôïng cao, ñeå môû roäng vaø caûi thieän lao ñoäng, vieäc laøm vaø ñeå duy trì söï ñaùp öùng veà kinh teá vaø chính trò nhaèm giaûi phoùng con ngöôøi.
10 Quan nieäm cuûa UNDP cho thaáy, noäi dung phaùt trieån NNL bao goàm 3 maët chuû yeáu vaø phaûi coù chính saùch phaùt trieån ñoàng boä, ñoù laø caùc maët: giaùo duïc – ñaøo taïo NNL, söû duïng – boài döôõng NNL vaø ñaàu tö nuoâi döôõng moâi tröôøng caàn thieát cho NNL. 1.2. VAI TROØ CUÛA NGUOÀN NHAÂN LÖÏC: Quaù trình phaùt trieån noùi chung, quaù trình saûn xuaát noùi rieâng, trong moïi thôøi ñaïi ñeàu do 3 yeáu toá chuû yeáu quyeát ñònh: taøi nguyeân, voán vaø con ngöôøi. Tuy vaäy, vai troø cuûa caùc yeáu toá naøy trong quaù trình phaùt trieån kinh teá thay ñoåi qua caùc thôøi ñaïi do söï thay ñoåi töông quan giöõa 3 bieán soá ñoù. Töø thôøi nguyeân thuûy cho ñeán cheá ñoä phong kieán, taøi nguyeân laø bieán soá chuû yeáu quyeát ñònh saûn löôïng vaø toác ñoä taêng tröôûng kinh teá. Taøi nguyeân döôùi caùc thôøi kyø phaùt trieån ban ñaàu cuûa loaøi ngöôøi ñöôïc nhìn nhaän chuû yeáu laø ñaát ñai, bôûi vì ngaønh kinh teá lôùn nhaát luùc ñoù laø noâng nghieäp vaø ñaát ñai vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân cuûa noù nhö ñoä maøu môõ, gaàn nguoàn nöôùc, khí haäu, thôøi tieát laø yeáu toá chính quyeát ñònh naêng suaát noâng nghieäp. Trong nhöõng thôøi kyø naøy, voán cuõng chính laø ñaát ñai; ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ neùt ôû choã caùc quoác gia giaøu coù laø caùc quoác gia coù nhieàu laõnh ñòa. Vai troø cuûa ngöôøi lao ñoäng trong nhöõng thôøi kyø naøy khoâng ñöôïc coi troïng do naêng suaát lao ñoäng luùc naøy phuï thuoäc vaøo baûn thaân anh ta ít hôn vaøo ñaát ñai vaø ñieàu kieän töï nhieân cuûa noù. Hôn nöõa, döôùi cheá ñoä noâ leä, phong kieán, ngöôøi lao ñoäng phuï thuoäc naëng neà vaøo chuû noâ vaø ñieàn chuû, hoï chöa laøm chuû ñöôïc söùc lao ñoäng cuûa hoï. Vaäy, quaù trình phaùt trieån kinh teá trong caùc thôøi kyø phaùt trieån töø nguyeân thuûy ñeán phong kieán chòu taùc ñoäng cuûa 3 yeáu toá phaùt trieån theo traät töï nhö sau: ñaát ñai, voán, con ngöôøi. Döôùi thôøi kyø phaùt trieån TBCN, quaù trình phaùt trieån kinh teá böôùc sang moät giai ñoaïn môùi vôùi toác ñoä phaùt trieån vaø môû roäng saûn xuaát nhanh hôn nhieàu so vôùi caùc thôøi kyø tröôùc ñoù. Yeáu toá khôûi nguoàn cho söï taêng toác chính laø söï thay ñoåi moái quan heä giöõa 3 yeáu toá taïo neân söï phaùt trieån. Caùc nhaø kinh teá tröôùc theá kyû XX nhö Adam Smith vaø Caùc Maùc ñaõ ñöa ra nhöõng luaän thuyeát tích luyõ tö baûn, khaúng ñònh vai troø then choát cuûa tích luyõ tö baûn trong vieäc taïo ra tieán boä kinh teá döôùi thôøi CNTB sô khai. Theo A. Smith taêng tröôûng kinh teá laø taêng ñaàu ra tính theo bình quaân ñaàu ngöôøi phuï thuoäc vaøo 5 nhaân toá vaø ñöôïc bieåu thò bôûi haøm saûn xuaát toång löôïng nhö sau: Yt = f(Lt, It, Nt, Tt, Ut) Trong ñoù: Yt: löôïng saûn phaåm ñaàu ra bình quaân ñaàu ngöôøi naêm t. Lt, It, Nt, Tt, Ut: Laàn löôït theo thöù töï laø lao ñoäng, tö baûn, ñaát ñai, tieán boä kyõ thuaät vaø moâi tröôøng cheá ñoä kinh teá xaõ hoäi ñaàu vaøo naêm t.
11 Trong 5 nhaân toá ñaàu vaøo noùi treân, A. Smith cho raèng Yt taêng chuû yeáu do Lt, It. - Lt ñoùng vai troø quyeát ñònh ñöôïc bieåu hieän ôû soá löôïng, chaát löôïng lao ñoäng ñaàu vaøo vaø tyû leä giöõa löôïng lao ñoäng saûn xuaát vaø löôïng lao ñoäng phi saûn xuaát. OÂng ñi ñeán keát luaän ñeå Yt taêng phaûi taêng soá ngöôøi lao ñoäng saûn xuaát vaø naâng cao naêng suaát lao ñoäng. - It ñoùng vai troø quyeát ñònh ñöôïc bieåu hieän ôû choã maùy moùc vaø coâng cuï ñöôïc caûi tieán khoâng ngöøng vaø laø cô sôû ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng. A. Smith cho raèng: Ñeå taêng soá ngöôøi lao ñoäng saûn xuaát phaûi ñöa theâm maùy moùc thieát bò vaøo saûn xuaát, phaûi caàn moät löôïng lôùn tö baûn. Ñeå caûi tieán maùy moùc thieát bò cuõng caàn theâm tö baûn. Ñieàu naøy khieán vieäc tích luyõ tö baûn, voán, trôû thaønh yeáu toá chi phoái quaù trình saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát. Trong taùc phaåm “Tö baûn” noåi tieáng cuûa mình, Caùc Maùc ñaõ chöùng minh raèng: Tích luyõ tö baûn laø yeáu toá tieân quyeát cho pheùp quaù trình taùi saûn xuaát môû roäng. Taùi saûn xuaát môû roäng chính laø quaù trình gia taêng cuûa caûi, môû roäng saûn xuaát. Caùc Maùc cho raèng: Giaù trò thaëng dö m nhaø tö baûn thu ñöôïc phaûi ñöôïc chia thaønh 2 phaàn: m1 vaø m2 , moät phaàn duøng cho tieâu duøng hieän taïi cuûa baûn thaân nhaø tö baûn vaø gia ñình, phaàn kia, thaäm chí laø phaàn lôùn, duøng ñeå tích luyõ vaø tieán haønh quaù trình taùi saûn xuaát môû roäng. Nhö vaäy, traät töï öu tieân môùi trong söï taùc ñoäng tôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá döôùi thôøi tö baûn chuû nghóa laø voán, taøi nguyeân, con ngöôøi. Beân caïnh vieäc khaúng ñònh vai troø chi phoái cuûa tích luyõ tö baûn trong phaùt trieån saûn xuaát döôùi CNTB, caùc nhaø kinh teá tröôùc theá kyû XX ñaõ coù nhöõng nhìn nhaän ban ñaàu veà vai troø cuûa con ngöôøi trong quaù trình saûn xuaát. A. Smith cho raèng, moät ngöôøi boû söùc löïc vaø thôøi gian ñeå ñaït ñeán khaû naêng laøm vieäc coù theå saùnh vôùi moät caùi maùy phaûi hy voïng raèng anh ta seõ thu veà ñöôïc khoaûn thuø lao cao hôn töø tieàn löông thu ñöôïc töø lao ñoäng khoâng coù chuyeân moân. Ñaây cuõng chính laø yù töôûng ñaàu tieân veà söï phaân chia lao ñoäng thaønh lao ñoäng phöùc taïp vaø lao ñoäng giaûn ñôn. Caùc Maùc ñaõ phaùt trieån saâu hôn caùc yù töôûng cuûa A. Smith veà lao ñoäng phöùc taïp vaø lao ñoäng giaûn ñôn trong hoïc thuyeát veà giaù trò söùc lao ñoäng. Maùc cho raèng, lao ñoäng phöùc taïp laø boäi soá cuûa lao ñoäng giaûn ñôn, moät lao ñoäng ñöôïc coi laø cao hôn, phöùc taïp hôn ñoøi hoûi moät chi phí ñaøo taïo cao hôn, moät thôøi gian lao ñoäng daøi hôn ñeå saûn xuaát ra noù neân noù coù giaù trò cao hôn so vôùi lao ñoäng giaûn ñôn. Vai troø cuûa NNL ñoái vôùi taêng tröôûng kinh teá ñöôïc ñeà xuaát ñaàu tieân bôûi caùc nhaø kinh teá thuoäc caùch tieáp caän phaàn dö. Phaàn dö ñöôïc Robert Solow ñöa ra döïa treân haøm saûn xuaát Cobb – Douglas. Haøm saûn xuaát Cobb – Douglas: Y=AK1-αLα
12 ΔY ΔA ΔK ΔL ⇒ = + (1 − α ) +α ⇒ GY = λ +(1-α) GK +α GL Y A K L Trong ñoù: GY, GK, GL laàn löôït laø tyû leä taêng tröôûng toång saûn phaåm quoác daân, lao ñoäng, tö baûn. α (0
13 tyû leä ñaàu ra caän bieân cuûa tö baûn giaûm daàn (lôïi ích giaûm daàn), trong moâ hình cuûa Romer, ñoåi môùi kyõ thuaät khoâng nhöõng ñaõ ñöôïc noäi sinh hoaù (vôùi Solow tieán boä kyõ thuaät laø bieán ngoaïi sinh), laø bieán noäi sinh cuûa taêng tröôûng kinh teá, maø coøn laø keát quaû tích luyõ tri thöùc vaø taêng tö baûn nhaân löïc. Tích luyõ tri thöùc vaø taêng tö baûn nhaân löïc chuyeân moân hoaù thay theá nhaân toá vaät, trôû thaønh nhaân toá chuû yeáu vaø ñoäng löïc cuûa taêng tröôûng kinh teá. Chaúng nhöõng baûn thaân vieäc tích luyõ tri thöùc vaø tö baûn nhaân löïc coù lôïi ích taêng daàn, hôn nöõa noù coøn coù theå thoâng qua hieäu öùng beân ngoaøi laøm cho tö baûn vaät chaát vaø caùc nhaân toá khaùc cuõng coù lôïi ích taêng daàn, töø ñoù khieán cho lôïi ích quy moâ cuûa toaøn boä neàn kinh teá taêng daàn, thuùc ñaåy kinh teá taêng tröôûng laâu daøi. Naêm 1988, nhaø kinh teá hoïc Myõ Lucass trong baøi luaän vaên “Baøn veà cô cheá phaùt trieån kinh teá” ñaõ trình baøy moät caùch coù heä thoáng tö töôûng taêng tröôûng kinh teá cuûa mình vaø minh hoaï baèng caùch so saùnh 3 moâ hình taêng tröôûng: moâ hình coå ñieån môùi nhaán maïnh tích luyõ tö baûn vaät chaát vaø tieán boä kyõ thuaät cuûa Solow; moâ hình nhaán maïnh tích luyõ tö baûn nhaân löïc (ñöôïc ñaøo taïo chính qui vaø khoâng chính qui) cuûa Schultze; moâ hình nhaán maïnh tích luyõ tö baûn nhaân löïc chuyeân moân hoùa “Vöøa hoïc vöøa laøm” cuûa Arrow. OÂng cho raèng, moâ hình taêng tröôûng kinh teá khoâng neân chæ ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá taêng tröôûng kinh teá ñaõ qua maø coøn phaûi vaïch ra cô cheá ñoäng thaùi cuûa söï taêng tröôûng kinh teá; lyù luaän taêng tröôûng kinh teá khoâng neân chæ döï ñoaùn taêng tröôûng kinh teá trong vaøi chuïc naêm saép tôùi maø phaûi vaïch ra moät cô cheá taêng tröôûng laâu daøi, noù khoâng theå chæ vaïch ra söï taêng tröôûng kinh teá cuûa moät nöôùc naøo ñoù, maø phaûi suy nghó ñeán söï taêng tröôûng kinh teá cuûa nhieàu nöôùc, thaäm chí toaøn caàu. OÂng pheâ phaùn moâ hình taêng tröôûng coå ñieån môùi cuûa Solow, E. Denison; cho raèng, moâ hình ñoù chæ vaïch ra caùc nhaân toá chuû yeáu cuûa söï taêng tröôûng kinh teá Myõ, khoâng ñöa ra moät lyù luaän veà taêng tröôûng kinh teá. Veà cô baûn, moâ hình taêng tröôûng coå ñieån laø moät moâ hình kheùp kín, caùc nöôùc ñeàu saûn xuaát cuøng moät loaïi saûn phaåm. Do ñoù, moâ hình coù hai thieáu soùt quan troïng khieán noù khoâng theå trôû thaønh lyù luaän taêng tröôûng. Moät laø, noù khoâng theå giaûi thích ñöôïc söï cheânh leäch veà trình ñoä phaùt trieån giöõa caùc nöôùc. Hai laø, noù döï ñoaùn maäu dòch quoác teá seõ bình quaân hoùa tyû leä tö baûn – lao ñoäng vaø giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi, ñoù laø ñieàu nghieâm troïng khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá taêng tröôûng kinh teá toaøn caàu. Lucass coøn nghieân cöùu veà thöông maïi quoác teá vaø phaùt trieån “Thuyeát öu theá cuûa tö baûn vaät chaát” truyeàn thoáng thaønh “Thuyeát öu theá cuûa tö baûn nhaân löïc”. Lucass cho raèng: caùc nöôùc phaûi taäp trung nguoàn taøi nguyeân coù haïn cuûa mình ñeå saûn xuaát vaø xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm coù öu theá veà tö baûn nhaân löïc vì tö baûn nhaân löïc coù theå saûn xuaát ra lôïi ích taêng daàn. Toùm laïi, veà maët lyù luaän NNL ñoùng vai troø quan troïng trong phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia vì:
14 - Ngöôøi lao ñoäng vôùi khaû naêng, kinh nghieäm vaø söùc lao ñoäng cuûa mình laø yeáu toá duy nhaát keát hôïp tö lieäu lao ñoäng vôùi ñoái töôïng lao ñoäng ñeå taïo ra saûn phaåm thoûa maõn nhu caàu xaõ hoäi vaø söï keát hôïp ñoù coù khuynh höôùng hieäu quaû ngaøy caøng cao. - Trong quaù trình söû duïng caùc nguoàn voán töï nhieân, vaät chaát seõ caïn kieät daàn nhöng nguoàn voán con ngöôøi seõ khoâng ngöøng phaùt trieån neáu bieát boài döôõng vaø söû duïng hôïp lyù. 1.3. Kinh nghieäm phaùt trieån nguoàn nhaân löïc cuûa moät soá nöôùc: 1.3.1. Kinh nghieäm cuûa Myõ: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Myõ naêm 2000, daân soá nöôùc naøy laø 274 trieäu ngöôøi, löïc löôïng lao ñoäng chieám 67% daân soá, ngöôøi coù vieäc laøm chieám 64,3% daân soá, thaát nghieäp khoaûng 4,2% löïc löôïng lao ñoäng. Trong nhöõng naêm 90 theá kyû XX, vôùi chính saùch phaùt trieån kinh teá cuûa chính quyeàn toång thoáng Bill Clinton, neàn kinh teá Myõ coù söï taêng tröôûng lieân tuïc trong 10 naêm, soá vieäc laøm trong 2 nhieäm kyø cuûa toång thoáng Bill Clinton taêng treân 22 trieäu vôùi cô caáu vieäc laøm cuûa 9 ngaønh lôùn bieán ñoåi theo ba höôùng chính nhö sau: caùc ngaønh coù xu höôùng giaûm: noâng nghieäp, khai thaùc moû, CN cheá taïo, haønh chính coâng; caùc ngaønh bieán ñoäng khoâng lôùn: XD, giao thoâng vaän taûi, TM, taøi chính – baûo hieåm – baát ñoäng saûn; ngaønh coù xu höôùng taêng maïnh: DV. Nhö vaäy, döôùi thôøi Bill Clinton caùc ngaønh ñoøi hoûi chuyeân moân cao, taïo ra nhieàu giaù trò thaëng dö vaø baûo ñaûm cho neàn kinh teá phaùt trieån maïnh ñöôïc quan taâm phaùt trieån. Thaønh quaû treân khoâng phaûi ngaãu nhieân maø xuaát phaùt töø nhöõng ñieàu chænh lôùn cuûa Chính phuû veà giaùo duïc vaø phaùt trieån NNL. Sau ñaây laø moät soá chính saùch tieâu bieåu. a. Chính saùch veà giaùo duïc: Xaùc ñònh giaùo duïc tieåu hoïc vaø trung hoïc laø böôùc khôûi ñaàu quan troïng ñeå phaùt trieån NNL. Chính saùch cuûa Myõ trong lónh vöïc naøy bao goàm: + Taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh tieáp caän vôùi coâng ngheä giaùo duïc môùi nhö Chöông trình maùy tính trong hoïc taäp, Chöông trình trôï cöôùc phí ñieän töû. Chæ trong 3 naêm 1998 – 2000, Chính phuû Myõ ñaõ chi 5,7 tyû USD cho hai chöông trình naøy. + Thöïc hieän giaûm qui moâ lôùp hoïc: Chæ trong 2 naêm 2000 – 2001, Chính phuû Myõ ñaõ chi 1,3 tyû USD cho ñaøo taïo, thueâ giaùo vieân ñuû naêng löïc ñaûm baûo cho vieäc giaûm qui moâ lôùp hoïc nhöõng naêm ñaàu tieåu hoïc xuoáng coøn trung bình 18 hoïc sinh / lôùp. + Naâng cao chaát löôïng giaùo vieân: Trong naêm taøi chính 2000, Chính phuû Myõ ñaõ chi 98 trieäu USD cho Chöông trình trôï caáp naâng cao chaát löôïng giaùo vieân. + Taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh ngheøo, hoïc sinh hoïc keùm ñöôïc tieáp caän söï trôï giuùp cuûa giaùo vieân nhaèm tieáp thu baøi toát hôn thoâng qua Chöông trình taïo cô
15 hoäi hoïc taäp ngoaøi giôø vaø hoïc heø. Chöông trình naøy ñaõ ñöôïc chi 453 trieäu USD cho naêm taøi chính 2000 vaø khoaûng 1 tyû USD cho naêm 2001. Chính phuû Myõ taïo ñieàu kieän, môû ra nhieàu cô hoäi cho hoïc sinh, coâng daân Myõ hoïc ÑH, CÑ vaø naâng cao trình ñoä trong quaù trình laøm vieäc vôùi 3 höôùng noåi baät sau: + Hoã trôï hoïc sinh thi vaøo ÑH: Baèng Chöông trình GEAR UP (Gaining Early Awareness And Readiness For Undergraduate Programs) nhaèm trang bò cho hoïc sinh ngheøo, hoïc sinh coù kieán thöùc, trình ñoä thaáp nhöõng kieán thöùc ñeå thi vaøo ÑH thoâng qua Chöông trình daïy keøm, tö vaán, chæ daãn thoâng tin,… Naêm 2001, Chính phuû Myõ ñaõ chi 325 trieäu USD cho chöông trình naøy. + Hoã trôï taøi chính cho giaùo duïc ÑH: Chính phuû Myõ ñaõ ñöa ra nhieàu chöông trình ñeå hoã trôï cho giaùo duïc ÑH nhö Chöông trình hoïc boång HOPE cho nhöõng sinh vieân hoïc gioûi (5 tyû USD naêm 2000), Chöông trình PELL vôùi Quyõ taøi trôï cho cô hoäi giaùo duïc caên baûn (7,6 tyû USD naêm 2000) cung caáp taøi chính tröïc tieáp cho sinh vieân chi traû caùc chi phí hoïc ÑH. b. Chính saùch ñaøo taïo ngheà vaø xuùc tieán vieäc laøm: Vieäc ñaøo taïo ngheà ñöôïc tieán haønh ôû caùc tröôøng ÑH, tröôøng daïy ngheà, tröôøng lôùp cuûa caùc coâng ty vaø cuûa moät soá toå chöùc xaõ hoäi, ñòa phöông. Nguoàn kinh phí hoïc ngheà do caù nhaân töï trang traûi, Chính phuû taøi trôï hoaëc coâng ty chi. Caù nhaân töï trang traûi ñeå hoïc ngheà thöôøng ñöôïc goïi laø caù nhaân töï ñaøo taïo. Nhìn chung, Ngöôøi Myõ ít ñaàu tö toaøn phaàn cho hoïc ngheà, vì ngaïi ngheà môùi hoaëc ngheà ñöôïc naâng cao chöa chaéc ñöa laïi möùc löông cao hôn, hoaëc seõ bò loãi thôøi do coâng ngheä phaùt trieån nhanh, hoï thöôøng hoïc ngheà ôû moät coâng ty vaø gaùnh traû moät phaàn chi phí, phaàn coøn laïi do coâng ty chi. Coâng ty ñaøo taïo laø hình thöùc phoå bieán ôû Myõ. Coâng ty tieán haønh ñeå coù ñöôïc nhaân vieân coù tay ngheà vaø kyõ naêng theo nhu caàu. Hieän nay caùc coâng ty Myõ ñaàu tö khoaûng treân 60 tyû USD/naêm cho giaùo duïc – ñaøo taïo naâng cao tay ngheà. Chính phuû ñaøo taïo ñöôïc tieán haønh theo chöông trình. Caùc chöông trình naøy hoaït ñoäng theo höôùng: moät laø, ñaøo taïo laïi vaø naâng cao tay ngheà; hai laø, xuùc tieán vieäc laøm vaø tuyeån duïng. Haøng naêm Chính phuû chi khoaûng 5,5 tyû USD cho muïc ñích naøy. Chính phuû Myõ ñaõ ñeà ra 3 chöông trình quoác gia cho ñaøo taïo laïi: Luaät ñaàu tö cho löïc löôïng lao ñoäng, Chöông trình hoã trôï ñieàu chænh ngheà nghieäp vaø chöông trình hoã trôï ñieàu chænh Hieäp ñònh Thöông maïi töï do Baéc Myõ. Ñaây laø nhöõng chöông trình giuùp ngöôøi lao ñoäng maát vieäc laøm, kyõ naêng thaáp, nghieäp vuï loãi thôøi ñöôïc ñaøo taïo naâng cao tay ngheà, tìm kieám nôi laøm vieäc, choã ôû, hoã trôï kinh phí hoïc ngheà. Chính phuû Myõ coøn coù nhieàu chöông trình xuùc tieán vieäc laøm nhö Chöông trình töø phuùc lôïi ñeán vieäc laøm ñeå thuùc ñaåy vaø hoã trôï tìm kieám vieäc laøm cho ngöôøi
16 coù thu nhaäp thaáp, giaûm ngheøo; Chöông trình trung taâm ñaøo taïo vieäc laøm ñeå hoã trôï vieäc laøm cho thanh nieân; Chöông trình toå chöùc xuùc tieán vieäc laøm taêng thu nhaäp cho thanh nieân vaø giaûm teä naïn xaõ hoäi do cam keát cuûa nhöõng ngöôøi töï nguyeän tham gia chöông trình. Thöïc teá ôû Myõ cho thaáy, nöôùc naøy ñaõ thöïc hieän keát hôïp hoã trôï vieäc laøm ñi keøm vôùi caùc chöông trình ñaøo taïo giaùo duïc, beân caïnh vieäc ñaøo taïo vaø hoã trôï vieäc laøm cho löïc löôïng lao ñoäng cuõ ñaõ loãi thôøi hoaëc caàn naâng caáp, chuù troïng vieäc naâng cao trình ñoä giaùo duïc, tay ngheà, hoã trôï vieäc laøm cho löïc löôïng lao ñoäng môùi. Keát quaû laø ñöa laïi xaõ hoäi ngaøy caøng phaùt trieån toát hôn. 1.3.2. Kinh nghieäm cuûa Nhaät Baûn: Nhaät Baûn laø nöôùc thuoäc nhoùm quoác gia phaùt trieån nhaát treân theá giôùi vaø khu vöïc chaâu AÙ, coù qui moâ daân soá khoaûng 127,286 trieäu ngöôøi (naêm 2002). Tyû leä daân soá tham gia löïc löôïng lao ñoäng coù xu höôùng ngaøy caøng giaûm, sau 40 naêm (töø 1960 tôùi 2000) tyû leä naøy ñoái vôùi nam laø 85% vaø 74,9%, ñoái vôùi nöõ laø 50,9% vaø 48,1%. Naêm 2000, daân soá Nhaät Baûn töø 15 tuoåi trôû leân khoaûng 108,36 trieäu, trong ñoù tham gia lao ñoäng coù 67,66 trieäu ngöôøi chieám 62,45. Cô caáu lao ñoäng theo hình thöùc vieäc laøm chia ra: khai thaùc moû 0,1%; XD 10%; saûn xuaát CN 24,8%; coâng ích 0,5%; vaän taûi, vieãn thoâng 7,6%; thöông nghieäp, thöïc phaåm vaø ñoà uoáng 28,1%; taøi chính, baûo hieåm 4,3%; kinh doanh baát ñoäng saûn 0,9%; DV 23,7%. Tình traïng lao ñoäng thaát nghieäp coù xu höôùng taêng leân. Quaù trình taêng tröôûng kinh teá cuûa Nhaät Baûn töø sau Theá chieán II töông öùng vôùi 3 thôøi kyø phaùt trieån NNL. Vaøo thôøi kyø ñaàu, kinh teá nöôùc Nhaät chöa phaùt trieån, yeâu caàu ñaët ra luùc naøy laø phaûi tieáp thu coâng ngheä vaø kyõ thuaät nöôùc ngoaøi, do ñoù, phaûi nhanh choùng naâng cao daân trí vaø taïo ra moät ñoäi nguõ lao ñoäng trình ñoä ñoàng ñeàu vaø phuø hôïp ñeå tieáp thu coâng ngheä vaø kyõ thuaät nhaäp khaåu. Thôøi kyø ñaàu naøy, Nhaät Baûn chuù troïng phoå caäp giaùo duïc tieåu hoïc. Thôøi kyø tieáp theo laø thôøi kyø phaùt trieån CN, töø nöûa sau nhöõng naêm 60 vaø nhöõng naêm 70, Nhaät Baûn öu tieân phoå caäp giaùo duïc THCS vaø ñaøo taïo ngheà nghieäp caáp trung hoïc. Töø nhöõng naêm 80 theá kyû XX, Nhaät Baûn böôùc vaøo thôøi kyø phaùt trieån neàn kinh teá tri thöùc, ñoøi hoûi phaûi phaùt trieån nhanh ñoäi nguõ lao ñoäng trình ñoä cao; do ñoù, Nhaät Baûn tieán haønh caûi caùch giaùo duïc döïa treân cô sôû xaây döïng cô sôû vaät chaát cho moät xaõ hoäi hoïc taäp suoát ñôøi. Nhaät Baûn xaây döïng vaø phaùt trieån moät heä thoáng tö vaán ngheà nghieäp roäng raõi trong caùc tröôøng phoå thoâng, nhôø ñoù tyû leä hoïc sinh theo hoïc ngheà ôû caáp THPT thöôøng raát cao (khoaûng 30% toång soá hoïc sinh trung hoïc). Vai troø cuûa nhaø nöôùc trong ñaøo taïo ngheà raát roõ vaø raát quan troïng. Thaùng 12/1998, Nhaät Baûn thaønh laäp “Heä thoáng trôï caáp giaùo duïc vaø ñaøo taïo” trôï giuùp tröïc tieáp cho ngöôøi lao ñoäng ñeå hoï chi traû khi tham gia töï nguyeän vaøo chöông trình giaùo duïc vaø ñaøo taïo coù choïn
17 loïc. Nhaät Baûn cuõng coù “Trung taâm xuùc tieán phaùt trieån ngheà nghieäp suoát ñôøi” ñaët trong Boä Lao ñoäng, Y teá vaø Xaõ hoäi. Nhöõng naêm gaàn ñaây, Nhaät Baûn hình thaønh “Heä thoáng hoã trôï ñeå giaønh kyõ naêng ngheà nghieäp” nhaèm hoã trôï ngöôøi lao ñoäng töøng böôùc vaø coù heä thoáng ñaït ñöôïc kyõ naêng vaø chuyeân moân ngheà nghieäp. Ñaëc bieät, Nhaät Baûn coù döï aùn “Xuùc tieán söû duïng kyõ naêng kyõ thuaät cao” ñeå trôï giuùp vieäc aùp duïng vaø aùp duïng thaønh coâng caùc kyõ naêng, kyõ thuaät tinh xaûo, trình ñoä cao. Nhaät Baûn phaùt trieån raát maïnh caùc “Vaên phoøng ñaûm baûo vieäc laøm” do nhaø nöôùc thaønh laäp. Nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc toå chöùc naøy giôùi thieäu vaø cung caáp caùc DV sau: - Ngaân haøng NNL: Caùc “Vaên phoøng ñaûm baûo vieäc laøm” ñaõ thaønh laäp 26 ngaân haøng NNL ôû caùc thaønh phoá lôùn ñeå giôùi thieäu, cung öùng nhaân löïc cho caùc coâng ty vöøa vaø nhoû vaø xuùc tieán vieäc laøm cho ngöôøi cao tuoåi. - Ngaân haøng vaø caùc ñieåm veä tinh vieäc laøm baùn thôøi gian: Caùc “Vaên phoøng ñaûm baûo vieäc laøm” ñaõ thieát laäp 85 ngaân haøng vaø 105 ñieåm veä tinh ôû caùc vuøng thuaän lôïi nhö cöûa ngoõ caùc thaønh phoá lôùn ñeå giôùi thieäu, cung öùng vieäc laøm baùn thôøi gian. - DV hoäi chôï thoâng tin vieäc laøm: Töø naêm 1999, caùc “Vaên phoøng ñaûm baûo vieäc laøm” môû hoäi chôï thoâng tin vieäc laøm ôû töøng quaän ñeå giuùp ngöôøi tìm vieäc deã daøng vaø nhanh choùng coù ñöôïc vieäc laøm, nhöõng thoâng tin veà vieäc laøm. - Trung taâm hoã trôï vieäc laøm toaøn dieän/ Phoøng tö vaán cho sinh vieân: Caùc “Vaên phoøng ñaûm baûo vieäc laøm” trieån khai DV naøy ñeå trôï giuùp vieäc laøm cho sinh vieân toát nghieäp caùc tröôøng chuyeân nghieäp/ ÑH. Thaønh coâng lôùn nhaát cuûa Nhaät Baûn trong phaùt trieån NNL laø ñaøo taïo lao ñoäng taïi caùc coâng ty. ÔÛ Nhaät Baûn, moät khi ngöôøi lao ñoäng gia nhaäp coâng ty, hoï ñöôïc ñaøo taïo ñeå trôû thaønh nhöõng thaønh vieân thöïc söï cuûa ñôn vò baèng nhieàu hình thöùc. Ngöôøi lao ñoäng cöù 5 naêm laïi ñöôïc ñaøo taïo laïi ñeå naâng cao hoaëc boài döôõng theâm kyõ naêng môùi do aùp duïng coâng ngheä, kyõ thuaät môùi vaøo saûn xuaát. Moät xaõ hoäi hoïc taäp suoát ñôøi laø chìa khoùa giuùp cho Nhaät Baûn ñaït ñöôïc ñænh cao trong phaùt trieån kinh teá. Ñoù cuõng chính laø chính saùch phaùt trieån NNL hieän taïi vaø trong töông lai cuûa Nhaät Baûn. 1.3.3. Kinh nghieäm Trung Quoác: Trung Quoác laø nöôùc coù daân soá ñoâng nhaát theá giôùi, ñeán cuoái naêm 2002 laø khoaûng 1,3 tyû ngöôøi, chieám 20,7% daân soá toaøn caàu. Trung Quoác laø nöôùc coù toác ñoä taêng GDP haøng naêm vaøo loaïi cao nhaát theá giôùi vaø töông ñoái oån ñònh trong nhieàu naêm (treân 7%), GDP bình quaân ñaàu ngöôøi naêm 2000 ñaït 855,4 USD. Cô caáu ngaønh trong GDP coù söï thay ñoåi theo höôùng tích cöïc. Naêm 2000, giaù trò noâng nghieäp trong GDP laø 15,9%; CN vaø XD chieám 50,9%; DV chieám 33,2%. Cô caáu vieäc laøm cuõng coù söï thay ñoåi tích cöïc. Naêm 2000, lao ñoäng trong khu vöïc noâng nghieäp chieám 50%, CN vaø XD chieám 22,5%,
18 DV chieám 27,5%. Trung Quoác laø nöôùc coù neàn kinh teá ñang chuyeån ñoåi, coù nhieàu vaán ñeà böùc xuùc trong phaùt trieån NNL, lao ñoäng, vieäc laøm töông töï nhö Vieät Nam. Ñeå taïo vieäc laøm, Chính phuû Trung Quoác noã löïc phaùt trieån caùc doanh nghieäp höông traán. Naêm 2000, löôïng lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp höông traán laø 128,195 trieäu, trong ñoù 38,328 trieäu laø löôïng lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp taäp theå höông traán; 32,525 trieäu laø löôïng lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp tö nhaân höông traán; 57,342 trieäu laø löôïng lao ñoäng trong caùc doanh nghieäp caù theå höông traán. Tuy nhieân, möùc thaát nghieäp ôû Trung Quoác, khu vöïc thaønh thò khoaûng 3,6% naêm 2000 vaø taêng leân khoaûng 5% vaøo cuoái naêm 2001, khu vöïc noâng thoân khoaûng 150 trieäu lao ñoäng thieáu vieäc laøm. Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån kinh teá, hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, Trung Quoác chuû tröông naâng cao chaát löôïng NNL. Xaùc ñònh vôùi neàn kinh teá môû, nhaát laø sau khi gia nhaäp WTO, caùc doanh nghieäp Trung Quoác phaûi chòu söï caïnh tranh quoác teá quyeát lieät, ñoøi hoûi ngöôøi lao ñoäng khoâng chæ coù kyõ naêng ngheà nghieäp ôû trình ñoä cao, maø coøn phaûi coù nhieàu kyõ naêng khaùc nhau. Töø ñoù, vaán ñeà böùc xuùc ñaët ra laø phaûi thay ñoåi kyõ naêng ngheà nghieäp truyeàn thoáng, caäp nhaät theâm caùc kyõ naêng môùi nhö söû duïng coâng ngheä thoâng tin, vieãn thoâng, kyõ naêng giaûi quyeát caùc vaán ñeà, söï coá phaùt sinh, kyõ naêng laøm vieäc theo nhoùm,…. Ñieàu ñoù ñöôïc coi laø moät phaàn quan troïng cuûa caûi caùch höôùng vaøo xaây döïng moät ñoäi nguõ lao ñoäng môùi trong moät xaõ hoäi döïa treân neàn kinh teá tri thöùc. Ñeå naâng cao trình ñoä vaên hoaù vaø kyõ naêng cho löïc löôïng lao ñoäng, Chính phuû Trung Quoác ñaõ xuùc tieán taát caû caùc loaïi hình ñaøo taïo thoâng qua nhieàu keânh khaùc nhau vaø nhaán maïnh söï caân baèng veà khaû naêng, trình ñoä hoïc thöùc vôùi kyõ naêng, chaát löôïng ngaønh ngheà. Hieän nay, heä thoáng giaùo duïc baét buoäc 10 naêm ñaõ bao truøm leân 85% toång soá daân vaø tyû leä muø chöõ trong soá ngöôøi treû tuoåi vaø trung nieân giaûm xuoáng ôû möùc 5%. Trung Quoác ñaõ ñaït ñöôïc tieán boä quan troïng trong giaùo duïc phoå thoâng cho ngöôøi lao ñoäng, 100% ngöôøi lao ñoäng ñeàu bieát chöõ, trong ñoù 12% ñöôïc xoaù muø, 36% coù trình ñoä tieåu hoïc, 49% coù trình ñoä vaên hoùa THCS, 3% coù trình ñoä THPT. Trung Quoác vôùi muïc tieâu xaây döïng moät heä thoáng giaùo duïc ngheà nghieäp vaø kyõ thuaät, ñaøo taïo toaøn dieän nhieàu caáp ñoä, ñang phaùt trieån caùc tröôøng ñaøo taïo ngheà vaø kyõ thuaät baäc ÑH, caùc tröôøng trung hoïc ngheà vaø trung hoïc kyõ thuaät, caùc tröôøng trung hoïc baùch khoa, caùc tröôøng kyõ thuaät, caùc trung taâm ñaøo taïo ngheà, caùc toå chöùc ñaøo taïo ngheà do coäng ñoàng ñaûm nhaän vaø caùc trung taâm ñaøo taïo ngheà taïi nôi laøm vieäc do caùc doanh nghieäp toå chöùc, do ñoù ñaõ taêng cöôøng coâng taùc ñaøo taïo cho lao ñoäng môùi vaøo ngheà, nhöõng ngöôøi ñang laøm vieäc vaø nhöõng ngöôøi thoâi vieäc. Trung Quoác cuõng ñaõ, ñang hình thaønh moät cô cheá cho “thò tröôøng daãn daét vieäc ñaøo taïo vaø ñaøo taïo thuùc ñaåy vieäc laøm”. Moät heä thoáng danh muïc kyõ naêng ngheà ñang ñöôïc giôùi thieäu vaø moät heä thoáng trình ñoä ngheà ñaõ ñöôïc xaây döïng cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng. Ñaëc bieät, Trung Quoác höôûng öùng chöông trình vieäc laøm toaøn caàu ñöôïc
19 thoâng qua taïi “Dieãn ñaøn vieäc laøm theá giôùi” do ILO toå chöùc thaùng 11/2001 taïi Giônevô baèng cam keát gaén chaët vieäc laøm vôùi chính saùch xaõ hoäi vôùi 4 noäi dung: - Gaén keát xuùc tieán vieäc laøm vôùi xoaù ñoùi giaûm ngheøo ôû noâng thoân. - Gaén keát xuùc tieán vieäc laøm vôùi phaùt trieån heä thoáng an sinh xaõ hoäi. - Gaén keát taïo vieäc laøm vôùi ñieàu chænh chieán löôïc kinh teá. - Gaén keát taïo vieäc laøm vôùi xaây döïng nguoàn löïc con ngöôøi. Nhöõng naêm gaàn ñaây, Trung Quoác taäp trung maïnh vaøo ñieàu chænh cô caáu vieäc laøm. Cuøng vôùi vieäc ñieàu chænh cô caáu ngaønh ngheà, Chính phuû höôùng daãn phaùt trieån maïnh caùc ngaønh, caùc lónh vöïc coù khaû naêng taïo nhieàu vieäc laøm. Beân caïnh vieäc taêng ñaàu tö, duy trì toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, Trung Quoác chuù troïng phaùt trieån caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû. Ñaëc bieät, Trung Quoác xuùc tieán xaây döïng moät cô cheá taïo vieäc laøm theo ñònh höôùng thò tröôøng, coi troïng töï taïo vieäc laøm cuûa ngöôøi lao ñoäng, khuyeán khích ñaûm baûo vieäc laøm thoâng qua caïnh tranh bình ñaúng, khuyeán khích chuû söû duïng lao ñoäng taïo nhieàu vieäc laøm vaø vieäc laøm coù chaát löôïng cho ngöôøi lao ñoäng. Trung Quoác xaây döïng vaø thöïc hieän moät keá hoaïch toång theå vieäc laøm cho caùc khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân vôùi hai chính saùch cô baûn laø: - Khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng noâng thoân taïo vaø tìm vieäc laøm taïi ñòa phöông; ñieàu chænh maïnh cô caáu noâng nghieäp vaø kinh teá noâng thoân; phaùt trieån caùc ngaønh phi noâng nghieäp ôû noâng thoân, höôùng daãn caùc doanh nghieäp höông traán phaùt trieån cuøng vôùi vieäc ñoâ thò hoaù, xaây döïng caùc thaønh phoá, thò traán nhoû; taêng cöôøng giaùo duïc tieåu hoïc vaø ñaøo taïo ngheà ôû noâng thoân. - Höôùng daãn ngöôøi lao ñoäng noâng thoân tìm vieäc laøm ôû vuøng khaùc baèng caùch taêng cöôøng maïng thoâng tin, xaây döïng caùc toå chöùc DV vieäc laøm, ñaøo taïo cho ngöôøi lao ñoäng tröôùc khi chuyeån ñoåi ngheà noâng, toå chöùc caùc luoàng ñöa lao ñoäng noâng thoân ñi laøm vieäc taïi vuøng khaùc. Hieän taïi, Trung Quoác coù khoaûng 1000 cô sôû ñöôïc thaønh laäp ôû 100 thaønh phoá vaø thò traán ñeå phaân tích nhu caàu lao ñoäng vaø thöôøng xuyeân cung caáp thoâng tin ñeå höôùng daãn nguoàn lao ñoäng noâng thoân di chuyeån, tìm vieäc laøm ôû caùc vuøng ñoâ thò moät caùch hôïp lyù. Töø naêm 1998, Chính phuû thöïc hieän giai ñoaïn ñaàu cuûa chöông trình “möôøi trieäu trong 3 naêm”, ñoù laø chöông trình ñaøo taïo ñeå taùi taïo vieäc laøm, vôùi muïc ñích ñaøo taïo laïi 10 trieäu ngöôøi bò maát vieäc laøm (chuû yeáu töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc loaïi ra do cô caáu laïi saûn xuaát) trong voøng 3 naêm. Thöïc teá, töø 1998 ñeán 2000, hôn 13 trieäu ngöôøi bò maát vieäc laøm vaø thaát nghieäp trong caû nöôùc ñaõ ñöôïc ñaøo taïo laïi vaø möùc taùi taïo vieäc laøm sau 6 thaùng ñaøo taïo ñaït tôùi 60%. Chính phuû ñaõ baét ñaàu giai ñoaïn hai cuûa chöông trình ñaøo taïo ñeå taùi taïo vieäc laøm vaøo naêm 2001. Ngoaøi ra, cho tôùi nay ñaõ coù 30 thaønh phoá thöïc hieän chöông trình ñaøo taïo “khôûi söï doanh nghieäp” ñeå ñaøo taïo ngöôøi bò maát vieäc do caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø nhöõng ngöôøi thaát nghieäp khaùc coù nguyeän voïng thaønh laäp doanh