Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở lý luận về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững; phân tích thực trạng phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong thời gian vừa qua; luận văn đề xuất một số phương hướng và giải pháp nhằm phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- ĐINH TUẤN ĐẠT PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- ĐINH TUẤN ĐẠT PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ VĂN HÙNG Hà Nội – 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng dẫn của TS. Vũ Văn Hùng. Các số liệu, tài liệu nêu ra trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học. Các tài liệu tham khảo và nguồn trích dẫn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, ngày ……. tháng…… năm 2016 Tác giả Đinh Tuấn Đạt
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và làm luận văn tốt nghiệp tại Trƣờng Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả đã đƣợc các thầy cô giáo và cán bộ nhà trƣờng giúp đỡ rất nhiệt tình. Với những kiến thức đã đƣợc học tại trƣờng và theo mong muốn nghiên cứu, cùng với tình hình thực tiễn đặt ra, tác giả đã lựa chọn đề tài “Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” làm luận văn thạc sĩ của mình. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới nhà trƣờng, các thầy cô giáo và đặc biệt là TS. Vũ Văn Hùng, ngƣời hƣớng dẫn khoa học, đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Do giới hạn về kiến thức và thời gian nghiên cứu, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Tác giả mong nhận đƣợc sự chỉ dẫn, góp ý của thầy cô giáo và bạn bè, đồng nghiệp. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày……. tháng …… năm 2016 Tác giả Đinh Tuấn Đạt
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT...................................................................i DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... ii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................. ii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH .................................................................................5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .........................................5 1.1.1. Tổng quan tài liệu nước ngoài ......................................................................5 1.1.2. Tổng quan tài liệu trong nước ......................................................................8 1.1.3. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu.............................................11 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn cấp tỉnh. ..............................................................................................................11 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm các khu công nghiệp .................................................11 1.2.2. Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh ...13 1.3. Kinh nghiệm của một số quốc gia, địa phƣơng về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững và bài học kinh nghiệm đối với tỉnh Ninh Bình.........30 1.3.1. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới .....................................................30 1.3.2. Kinh nghiệm từ một số địa phương trong nước ..........................................32 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI...............................38 2.1. Phƣơng pháp luận...............................................................................................38 2.1.1. Chủ nghĩa duy vậy biện chứng ...................................................................38 2.1.2. Chủ nghĩa duy vậy lịch sử...........................................................................39 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể .........................................................................39 2.2.1. Phương pháp trừu tượng hóa khoa học ......................................................39 2.2.2. Phương pháp thu thập, xử lý dữ liệu thứ cấp .............................................40 2.2.3. Phương pháp logic kết hợp với phương pháp lịch sử.................................41
2.2.4. Phương pháp thống kê ................................................................................43 2.2.5. Phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp ....................................44 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2011 - 2015 ...........................................................................................................................46 3.1. Tổng quan phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình ...........46 3.2. Phân tích thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2011 - 2015 ..........................................................46 3.2.1. Thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững về mặt kinh tế ....................................................................................................................46 3.2.2. Thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững về mặt xã hội .........................................................................................................................57 3.2.3. Thực trạng bảo vệ môi trường sinh thái tại các khu công nghiệp ..............63 3.3. Đánh giá chung về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2011 - 2015 ..........................................................66 3.3.1. Thành tựu đạt được .....................................................................................66 Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2016 - 2020 ...................................................................................................73 4.1. Dự báo những thuận lợi và khó khăn ảnh hƣởng đến phát triển bền vững các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình ...........................................................73 4.1.1. Những thuận lợi ..........................................................................................73 4.1.2. Khó khăn .....................................................................................................73 4.2. Phƣơng hƣớng phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016 - 2020 ................................................................74 4.2.1. Mục tiêu ......................................................................................................74 4.2.2. Phương hướng ............................................................................................75 4.2.3. Quan điểm ...................................................................................................76
4.3. Một số giải pháp phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016 - 2020 ................................................................78 4.3.1. Nhóm giải pháp phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững về mặt kinh tế .............................................................................................................78 4.3.2. Nhóm giải pháp phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững về mặt xã hội ..............................................................................................................83 4.3.3. Nhóm giải pháp nhằm bảo vệ môi trường sinh thái tại các khu công nghiệp ...............................................................................................................................88 4.3.4. Các giải pháp khác .....................................................................................90 KẾT LUẬN ...............................................................................................................97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................98
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BQL Ban quản lý 2 BVMT Bảo vệ môi trƣờng 3 CCN Cụm công nghiệp 4 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 5 CSHT Cơ sở hạ tầng 6 ĐTNN Đầu tƣ nƣớc ngoài 7 KCN Khu công nghiệp 8 KHĐT Kế hoạch đầu tƣ 9 KKT Khu kinh tế 10 MNC Công ty đa quốc gia 11 PTBV Phát triển bền vững 12 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 13 UBND Ủy ban nhân dân i
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang Tình hình thu hút đầu tƣ của các KCN trên địa bàn 1 Bảng 3.1 47 tỉnh Ninh Bình đến hết năm 2015 Tỷ lệ lấp đầy các KCN của tỉnh Ninh Bình tính đến 2 Bảng 3.2 48 hết năm 2014 Qui mô diện tích các KCN tỉnh Ninh Bình năm 3 Bảng 3.3 50 2014 Tổng hợp giá trị sản xuất của các KCN tỉnh Ninh 4 Bảng 3.4 52 Bình từ năm 2008 đến hết 2013 5 Bảng 3.5 GDP của Ninh Bình giai đoạn 2010 – 2014 55 Cơ cấu GDP trên địa bàn tỉnh phân theo 3 khu vực 6 Bảng 3.6 55 kinh tế Giá trị xuất khẩu của các KCN tỉnh Ninh Bình 7 Bảng 3.7 57 từ năm 2008 đến hết năm 2015 DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung Trang 1 Biểu đồ 3.1 GDP của Ninh Bình giai đoạn 2010 – 2014 53 ii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khu công nghiệp (KCN) là một mô hình kinh tế hiện đại nhằm góp phần thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế. Phát triển khu công nghiệp (KCN) là một giải pháp quan trọng nhằm thu hút vốn đầu tƣ, thúc đẩy công nghiệp phục vụ nhu cầu trong nƣớc và xuất khẩu, đồng thời tạo điều kiện bảo vệ môi trƣờng sinh thái, bảo đảm phát triển bền vững. Các khu công nghiệp trở thành điểm thu hút các nguồn đầu tƣ nƣớc ngoài, đón nhận các tiến bộ khoa học kỹ thuật và tạo ra những nhân tố quan trọng thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Bài học kinh nghiệp của các nƣớc trên thế giới đã chỉ ra rằng việc thành lập các KCN là một trong những giải pháp quan trọng đối với việc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Nhận thức đƣợc bài học kinh nghiệp đó, Đảng và Nhà nƣớc ta đã triển khai xây dựng các KCN ở khắp cả nƣớc. Sau hơn 25 năm phát triển, mô hình KCN đã gặt hái đƣợc những thành tựu to lớn, khẳng định đƣợc vai trò quan trọng trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, đẩy nhanh tiến trình hội nhập với nền kinh tế khu vực và quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt đƣợc, còn không ít thách thức đặt ra đối với sự phát triển của các KCN, đặc biệt là làm thế nào để phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững. Điều này ảnh hƣởng không nhỏ đến mục tiêu phát triển bền vững ở nƣớc ta. Ninh Bình là một tỉnh có nền kinh tế phát triển năng động, có vị trí vai trò quan trọng trong sự phát triển của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Từ khi có chủ trƣơng của Đảng và Nhà nƣớc về xây dựng các KCN đến nay, Ninh Bình đã xây dựng và phát triển đƣợc 7 KCN và 6 cụm công nghiệp, thu hút đƣợc nhiều dự án đầu tƣ trong nƣớc và nƣớc ngoài, góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giải quyết nhiều việc làm, tăng thu nhập cho ngƣời lao động, thu hút vốn và công nghệ hiện đại cũng nhƣ kinh nghiệm quản lý tiên tiến của nhiều nƣớc trên thế giới. Bên cạnh đó, sự phát triển các khu công nghiệp đã tạo điều kiện cho sự ra đời các khu đô thị, nâng cao chất lƣợng đời sống 1
dân cƣ. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đã bộc lộ những hạn chế, bất cập trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng hợp lý, giải quyết việc làm bền vững cho ngƣời lao động, bảo vệ và cải tạo môi trƣờng sinh thái, giải quyết một số vấn đề xã hội bức xúc... Những bất cập đó đang là lực cản cho việc xây dựng các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững nói riêng và đảm bảo cho sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh Ninh Bình nói chung. Để góp phần giải quyết những bức xúc này, học viên đã chọn đề tài “Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành kinh tế chính trị. Việc nghiên cứu này vừa có ý nghĩa về mặt lý luận, vừa có ý nghĩa thực tiễn to lớn không chỉ đối với tỉnh Ninh Bình mà còn đối với các địa phƣơng trong cả nƣớc. * Câu hỏi nghiên cứu: Cần phải làm gì và làm nhƣ thế nào để phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình? 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1.Mục đích Trên cơ sở lý luận về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững; phân tích thực trạng phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong thời gian vừa qua; luận văn đề xuất một số phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững. 2.2. Nhiệm vụ + Hệ thống hóa cơ sở lý luận, thực tiễn về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh. + Phân tích kinh nghiệm phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững của một số địa phƣơng và bài học kinh nghiệm đối với tỉnh Ninh Bình. + Đánh giá thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2010 - 2015. 2
+ Đề xuất giải pháp nhằm phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016 – 2020 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Các vấn đề kinh tế, xã hội, văn hóa… đƣợc đề cập nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu vấn đề phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung Đề tài tập trung đánh giá thực trạng và kết quả đạt đƣợc trong quá trình phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình , tƣ̀ đó tìm ra những luận cứ khoa học , đề xuất giải pháp phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu đánh giá quá trình phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Ngoài ra, luận văn còn nghiên cứu kinh nghiệm phát triển các KCN theo hƣớng bền vững ở một số nƣớc trên thế giới và địa phƣơng trong nƣớc. - Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2011-2015; định hƣớng và đề xuất giải pháp giai đoạn 2016-2020. 4. Những đóng góp của luận văn - Hệ thống hóa và góp phần làm rõ thêm một số vấn đề lý luận chung về phát triển KCN theo hƣớng bền vững. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển các KCN theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình, chỉ ra những mặt hạn chế cũng nhƣ nguyên nhân của những hạn chế đó. 3
- Đề xuất quan điểm, các giải pháp chủ yếu để phát triển các KCN ở Ninh Bình theo hƣớng bền vững trong thời gian tới. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu; cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài. Chƣơng 3: Thực trạng phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2011 - 2015. Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016 - 2020 4
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 1.1.1. Tổng quan tài liệu nước ngoài KCN là một trong những mô hình cụ thể của loại hình đặc khu kinh tế trên thế giới. Từ năm 1574, Italia đã nghiên cứu và thực hiện việc xây dựng một đặc khu kinh tế vào loại sớm nhất trên toàn cầu dƣới dạng một Thƣơng cảng tự do. Mô hình về KCN xuất hiện chậm hơn mô hình Thƣơng cảng tự do. Ở Anh có KCN đầu tiên vào năm 1896. Sau chiến tranh thế giới lần thứ II, nhu cầu đầu tƣ vào công nghiệp từ quốc gia này tới quốc gia khác ngày càng lớn đã thổi một làn gió mới vào mô hình KCN truyền thống, trong đó xuất hiện những mục tiêu mới của KCN, đặc biệt là thu hút đầu tƣ của nƣớc ngoài. Trong thập kỷ 70, 80 của thế kỷ 20, hàng loạt quốc gia khác đã rầm rộ xây dựng KCN để đón nhận làn sóng đầu tƣ ào ạt từ các quốc gia có lợi thế về vốn, công nghệ, thị trƣờng… vào công nghiệp. Trong khi nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ gặt hái đƣợc những kết quả rất đáng khích lệ từ phát triển KCN (nhƣ Thụy Điển, Ấn Độ, Ai Cập, Đài Loan…) thì không ít quốc gia khác lại không đạt đƣợc nhƣ vậy, thậm chí thất bại. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nhiều quốc gia đã không mặn mà với mô hình KCN, tìm kiếm mô hình khác thích hợp và hiệu quả hơn, trong đó: Hàn Quốc nghiên cứu và thực hiện phát triển theo mô hình KCN tập trung; Trung Quốc nghiên cứu và thực hiện phát triển theo mô hình KCN Hƣơng Trấn (thu hút các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nƣớc đầu tƣ vào các ngành công nghiệp, dịch vụ), mô hình KKT mở (qui mô rất lớn về không gian và địa bàn, đa dạng về ngành nghề, trong đó công nghiệp đƣợc chú trọng để khuyến khích các doanh nghiệp trong nƣớc và nƣớc ngoài đầu tƣ). Phát triển các KCN tập trung để thu hút và quản lý hoạt động của các nhà đầu tƣ chủ yếu trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp đƣợc xem là một xu thế vận 5
động mang tính qui luật và phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế nhanh đi đôi với công tác BVMT của nhiều nƣớc trên thế giới. Tác phẩm: “The application of industrial ecology principles and planning guidelines for the development of ecoindustrial parks: an Australian case study”. Tạp chí sản xuất sạch của B.H. Roberts Elsevier, 2004 đƣa ra quan niệm mới trong PTBV KCN theo hƣớng phát triển KCN sinh thái (EIPs) với các tiêu chí cụ thể và minh chứng trong điều kiện của Australia. Mặc dù KCN sinh thái vẫn còn đƣợc xem là khái niệm khá mới mẻ đối với rất nhiều doanh nghiệp, chính quyền địa phƣơng và cả các cộng đồng nƣớc này. Thậm chí khái niệm về KCN sinh thái vẫn còn bị hiểu sai và áp dụng một cách thăm dò. Tƣơng tự nhƣ một số đặc trƣng của KCN truyền thống, các KCN sinh thái đƣợc thiết kế để cho phép các doanh nghiệp chia sẻ chung cơ sở hạ tầng để thúc đẩy sản xuất và giảm thiểu chi phí. Công trình nghiên cứu “Implementing industrial ecology?Planning for ecoindustrial parks in the USA” của D. Gibbs và P. Deutz. NXB Elsevier, 2011 cho rằng mặc dù nhận đƣợc sự đồng thuận rộng rãi của vấn đề PTBV trong các diễn đàn quốc tế nhƣng trên thực tế, việc đạt mục tiêu về kịch bản “win – win – win” (cùng thắng) về các mặt phát triển kinh tế, môi trƣờng và xã hội vẫn là một vấn đề nan giải. Những ngƣời ủng hộ phát triển về công nghiệp sinh thái cho rằng việc dịch chuyển trong chuỗi sản xuất công nghiệp từ một đƣờng thẳng đến hệ thống khép kín sẽ giúp đạt đƣợc mục tiêu trên. Những năm gần đây, các khái niệm vạch ra từ công nghiệp sinh thái đã đƣợc sử dụng để xây dựng các KCN nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, giảm rác thải và ô nhiễm, tạo việc làm và cải thiện điều kiện làm việc. Tác giả nhấn mạnh vào các vấn đề nan giải nảy sinh trong giai đoạn phát triển các KCN ở Mỹ. Tuy nhiên, các nghiên cứu này mới chỉ nghiên cứu PTBV các KCN dƣới góc độ kinh tế và môi trƣờng mà chƣa xem xét đến các vấn đề xã hội một cách thỏa đáng. Việc qui hoạch các KCN tập trung qua đó thu hút các nhà đầu tƣ xây dựng hạ tầng KCN và áp dụng các cơ chế ƣu đãi cho các doanh nghiệp đầu tƣ hoạt động trong KCN sẽ tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất công nghiệp địa phƣơng và tăng khả 6
năng quản lý nhà nƣớc đối với các hoạt động sản xuất trong KCN. Bên cạnh đó, phát triển KCN sẽ giúp thúc đẩy hoạt động chuyển giao, đổi mới công nghệ sản xuất. Nghiên cứu “Chinese Science and Technology Industrial Parks” của Susan M. Walcott, 2003 đã xem xét vai trò các KCN Trung Quốc trong việc thu hút các công nghệ hiện đại để sản xuất các hàng hóa có chất lƣợng đƣa ra thị trƣờng trong nƣớc và quốc tế. Tác phẩm này đƣa ra các lập luận dựa trên các lý thuyết về liên kết KCN trong bối cảnh của nƣớc này với các khác biệt ở các địa phƣơng khác nhau, từ Tây An ở phía Tây tới Bắc Kinh ở phía Bắc, Tô Châu – Thƣợng Hải ở duyên hải và shenzhen – Dongguan ở Đông Nam. Bên cạnh đó, việc phát triển sản xuất trong các KCN sẽ có tác động lan toả thúc đẩy sự phát triển của các vùng lân cận và của toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Thực tế đã chứng minh sự thành công trong việc phát triển các KCN của nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới nhƣ: Trung Quốc, Malaixia, Philippine, Thái Lan, Đài Loan… Thái Lan đã đƣa ra các phƣơng án quy hoạch KCN theo mô hình PTBV bằng chính sách ƣu đãi khác nhau theo từng vùng. Các KCN của Thái Lan đƣợc chia thành 3 vùng: vùng 1 bao gồm Băng Cốc và 5 tỉnh lân cận; vùng II bao gồm 12 tỉnh tiếp theo và vùng III bao gồm 58 tỉnh còn lại. Các ƣu đãi tài chính đƣợc tập trung nhiều nhất cho vùng III. Nhiều ngành công nghiệp không đƣợc phép đầu tƣ vào vùng I mà chỉ đƣợc phép đầu tƣ vào vùng II và III. Ví dụ nhƣ ngành sản xuất các sản phẩm từ cao su, sản xuất ceramic, sứ, kính và sản phẩm từ kính, chế tạo dụng cụ. Ngành sản xuất thức ăn gia súc, dầu thực vật, nƣớc uống, đƣờng ăn, sản phẩm may mặc thông thƣờng... tức là các ngành sản xuất sản phẩm sử dụng nhiều lao động giản đơn, dễ gây ô nhiễm, cần sử dụng nhiều nguyên liệu ngành nông nghiệp phải đặt ở vùng III, tức là xa Băng Cốc và 5 tỉnh lân cận. Mặc dù có nhiều điểm khác biệt, nhƣng về mặt chính sách, các mô hình trên đây đều có một điểm chung, đó là chính sách "thu hút đầu tƣ". Dù là KCX, KCN, KCN Hƣơng Trấn, hay KKT mở, nếu đƣợc xây dựng nhƣng không thu hút hoặc thu hút đƣợc rất ít doanh nghiệp đến đầu tƣ thì Khu đó coi nhƣ thất bại. 7
1.1.2. Tổng quan tài liệu trong nước Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học trong nƣớc đi vào nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển các KCN. Nhiều nghiên cứu đã có những đánh giá khá sâu sắc và nêu bật các đặc trƣng, tồn tại cơ bản của các KCN, các doanh nghiệp trong KCN hiện nay cũng nhƣ các chính sách và thực trạng công tác quản lý nhà nƣớc đối với các KCN, cụ thể là: - Nhiều công trình nghiên cứu thông qua việc đánh giá thực trạng phát triển các KCN cả nƣớc đã có các đánh giá về mặt đƣợc và chƣa đƣợc của quá trình phát triển KCN sau hơn 15 năm, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển các loại hình KCN. Các công trình cụ thể là: VS.TS. Nguyễn Chơn Trung, PGS.TS. Trƣơng Giang Long: Phát triển các KCN, KCX trong quá trình CNH, HĐH, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2004; Võ Thanh Thu: "Phát triển KCN, KCX đến năm 2020, triển vọng và thách thức" - Tạp chí Cộng sản, số tháng 5/2013. - Một số nghiên cứu khác đi vào phân tích tác động của các cơ chế, chính sách phát triển các KCN trong cả nƣớc đến sự PTBV của các KCN. Thông qua các nghiên cứu về những tồn tại trong thực tiễn áp dụng ở các địa phƣơng nhƣ: tình trạng mở ồ ạt quá nhiều KCN tại những địa bàn chƣa đƣợc chuẩn bị kỹ, vấn đề cạnh tranh không lành mạnh về thu hút đầu tƣ giữa các địa phƣơng; vấn đề ô nhiễm môi trƣờng không đƣợc quản lý tại các KCN… các tác giả đề xuất các khuyến nghị về thay đổi chính sách nhằm đảm bảo cho sự phát triển các KCN bền vững. Các nghiên cứu này bao gồm: Ngô Thắng Lợi, Bùi Đức Tuân, Vũ Thành Hƣởng, Vũ Cƣơng, (2006): “Ảnh hưởng của chính sách phát triển các KCN tới PTBV ở Việt Nam”, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội; Đinh Hữu Quí (2005): “Mô hình KKT đặc biệt trong quá trình phát triển kinh tế của các nước với việc hình thành và phát triển các KKT đặc biệt ở nước ta”, Luận án tiến sĩ kinh tế, 2005. - Nghiên cứu đi vào phân tích hiệu quả của việc phát triển các KCN dƣới góc độ sử dụng nguồn tài nguyên đất đai. Sau khi đƣa ra nhận xét về tình trạng còn quá nhiều KCN mới cho thuê đƣợc 10% đến 50% tổng diện tích có thể cho thuê, tác giả Đặng Hùng: "Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất trong KCN", Tạp chí Bất 8
động sản nhà đất Việt Nam, số 64, tháng 5/2014 đã khuyến nghị giải pháp 5 điểm để nâng cao hiệu quả sử dụng đất tại các KCN Việt Nam trong những năm tới. - Một số công trình nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp phát triển KCN cho Việt Nam thông qua nghiên cứu kinh nghiệm của nƣớc ngoài về các mặt: Định hƣớng phát triển, thu hút đầu tƣ, BVMT… Tiêu biểu là: Lê Tuấn Dũng: "Công tác hoạch định chính sách phát triển KCN của Đài Loan và một vài kinh nghiệm cho Việt Nam" - Tạp chí Công nghiệp, tháng 12/2006. Tác giả nhấn mạnh đến vai trò của khu vực tƣ nhân trong nƣớc, đến thu hút các Tập đoàn kinh tế lớn trên thế giới đầu tƣ vào KCN. Một số nghiên cứu lại đề cập đến một khía cạnh cụ thể nào đó trong PTBV các KCN cho một địa phƣơng hoặc cả nƣớc. Trong đó, Vũ Thành Hƣởng (2014): “Tính cạnh tranh của các KCN Hà Nội trong mối liên hệ với các địa phương khác của Việt Nam” - Chƣơng 5: Môi trƣờng và chính sách kinh doanh của Hà Nội, NXB Lao động – Xã hội, đã dựa trên các tiêu chí đƣợc sử dụng trong khung đánh giá về Tính hấp dẫn về Môi trƣờng Đầu tƣ theo Vùng của Indonesia (với sự tài trợ của USAID và quĩ Châu Á - Asia Foundation, 2004) để đánh giá môi trƣờng đầu tƣ của các KCN Hà Nội trong mối tƣơng quan với các địa phƣơng khác trong cả nƣớc. Từ đó tác giả đề xuất các giải pháp nâng cao môi trƣờng đầu tƣ các KCN của Thành phố. Tác giả Nguyễn Văn Thanh (2006): Xây dựng KCN và KCX theo hướng tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp và phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, website KCN Việt Nam”, 12/9/2006 cũng đề xuất các giải pháp thúc đẩy nâng cao hiệu quả kinh tế thông qua tận dung ƣu thế liên kết trong phát triển KCN. Tác giả Ngô Thúy Quỳnh (2009) với đề tài: “Tổ chức lãnh thổ kinh tế theo hướng PTBV tỉnh Vĩnh Phúc”, Luận án tiến sĩ Địa lý, Viện Chiến lƣợc Phát triển, đã đề xuất hƣớng bố trí, tổ chức không gian phát triển các KCN, khu đô thị, khu vực sản xuất thƣơng mại, dịch vụ và nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc một cách hiệu quả và bền vững. Ngoài ra, một số nghiên cứu tìm ra các giải pháp nhằm đảm bảo vấn đề xã hội trong hoạt động của KCN, các nghiên cứu này bao gồm: Lê Xuân Bá (2007): “Cơ chế, chính sách thu hút đầu tư của các thành phần kinh tế vào lĩnh vực 9
xây dựng nhà ở cho công nhân tại các KCN, KCX”, đề tài cấp Bộ - Bộ KHĐT; Hoàng Hà, Ngô Thắng Lợi, Vũ Thành Hƣởng và một số tác giả khác (2013): “Một số giải pháp giải quyết việc làm, nhà ở, đảm bảo đời sống cho người lao động và đảm bảo an ninh nhằm phát triển các KCN của tỉnh Hưng Yên trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, NXB Lao động 2013... Về lĩnh vực môi trƣờng, tác giả Trần Ngọc Hƣng đã có nhiều nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo vấn đề môi trƣờng cho PTBV các KCN. Các nghiên cứu tiêu biểu là: Trần Ngọc Hƣng (2014): “Nghiên cứu đề xuất cơ chế, chính sách và một số giải pháp nhằm hỗ trợ xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung tại các KCN, KCX trong thời gian tới”, Đề tài cấp Bộ - Bộ KHĐT; BVMT và xử lý nƣớc thải trong KCN ở các tỉnh phía Bắc. Báo Nhân dân, ngày 10/8/2014; Hoạt động BVMT và xử lý chất thải trong KCN Vùng KTTĐ phía Bắc, Tạp chí BVMT, số 6/2014... Ngoài ra, còn rất nhiều luận án, luận văn thạc sỹ nghiên cứu về phát triển công nghiệp theo hƣớng bền vững. Luận án Tiến sỹ “Phát triển các KCN vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ theo hướng bền vững” của tác giả Vũ Thành Hƣởng đã làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phát triển các KCN trên quan điểm phát triển bền vững, phân tích thực trạng phát triển vùng k inh tế trọng điểm Bắc Bộ và tác động của các chính sách phát triển KCN tới tăng trƣởng kinh tế, công bằng xã hội, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trƣờng, từ đò đề xuất định hƣớng và các giải pháp chủ yếu nhằm bảo đảm phát triển bền vững các KCN của vùng kinh tế trọng điểm Bắc bộ. Tác giả Nguyễn Cao Luân có luận văn nghiên cứu về “Phát triển các KCN Đà Nẵng theo hướng bền vững” (Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh), luận văn đã tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển các KCN ở Đà Nẵng và đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm đẩy nhanh tốc độ tăng trƣởng, giải quyết việc làm, các vấn đề xã hội, môi trƣờng. Tuy nhiên, luận văn chủ yếu đề cập đến mối quan hệ giữa phát triển các KCN với phát triển bền vững của địa phƣơng, chƣa đề cập đến phát triển nội tại các KCN theo hƣớng bền vững. 10
Các công trình nghiên cứu ở nƣớc ta về các KCN nói chung, phát triển các KCN theo hƣớng bền vững nói riêng rất phong phú, các công trình này đã cung cấp những luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc phát triển các KCN theo hƣớng bền vững ở Việt Nam và là các dữ liệu cần thiết, có giá trị tham khảo rất giá trị cho việc nghiên cứu đề tài. Ở Ninh Bình, cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, chuyên biệt về phát triển các KCN theo hƣớng bền vững. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Phát triển các khu công nghiệp theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình” là hết sức cần thiết. 1.1.3. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu Các công trình nghiên cứu nói trên đã nghiên cứu một cách hệ thống về phát triển bền vững nói chung và phát triển bền vững ở các khu công nghiệp nói riêng. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về phát triển bền vững ở các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình thì chƣa có công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập đến. Chƣa có công trình nghiên cứu nào đánh giá thực trạng phát triển bền vững ở các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh cũng nhƣ đƣa ra hệ tiêu chí đánh giá phát triển bền vững trên góc độ kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trƣờng mà tỉnh Ninh Bình có những đặc thù riêng. Đó chính là lý do khiến tác giả nghiên cứu, mong muốn tìm ra các giải pháp nhằm phát triển bền vững các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Ninh Bình trong thời gian tới. 1.2. Cơ sở lý luận về phát triển các khu công nghiệp theo hƣớng bền vững trên địa bàn cấp tỉnh. 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm các khu công nghiệp a. Khái niệm Khu công nghiệp Có nhiều khái niệm về KCN trên thế giới, tuy nhiên theo Nghị Định của Chính phủ số 29/2008/NĐ-CP ngày 14 tháng 03 năm 2008 quy định về KCN, KCX và KKT thì khái niệm về KCN đƣợc hiểu nhƣ sau: 11