Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi hoa kỳ phê chuẩn quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn hướng tới mục đích làm rõ cơ sở lý luận và tầm quan trọng của việc Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Việt Nam trong phát triển quan hệ thương mại quốc tế và bối cảnh toàn cầu hoá, khu vực hoá trong những điều kiện khách quan và định hướng cơ bản của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đặc biệt, Luận văn chủ yếu nghiên cứu, đánh giá những tác động của PNTR đến quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam – Hoa Kỳ, từ đó đề xuất một số kiến nghị về giải pháp và chính sách nhằm tận dụng có hiệu quả những lợi ích mà PNTR mang lại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi hoa kỳ phê chuẩn quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- ĐỖ ĐỨC ANH QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM – HOA KỲ SAU KHI HOA KỲ PHÊ CHUẨN QUY CHẾ THƯƠNG MẠI BÌNH THƯỜNG VĨNH VIỄN LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội - 2009
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- ĐỖ ĐỨC ANH QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM – HOA KỲ SAU KHI HOA KỲ PHÊ CHUẨN QUY CHẾ THƯƠNG MẠI BÌNH THƯỜNG VĨNH VIỄN Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã ngành : 60 31 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐÀO THỊ BÍCH THUỶ Hà Nội - 2009
MỤC LỤC Më ®Çu ......................................................................................................... 1 Ch-¬ng 1 PNTR trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi TRUNG 8 QUèc vµ kinh nghiÖm cña trung quèc cho ViÖt Nam ....... ........... 1.1. Tæng quan vÒ PNTR vµ vai trß cña nã trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña 8 Hoa Kú víi c¸c n-íc ........................................................................... 1.1.1. Giíi thiÖu chung vÒ PNTR ................................................................ 8 1.1.2. Hoa kú vµ vÞ thÕ cña Hoa kú trong quan hÖ th-¬ng m¹i thÕ giíi………. 14 1.1.3. Vai trß cña Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn trong quan hÖ 22 th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi c¸c n-íc…………………………………… 1.2. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ kh¶ n¨ng vËn dông kinh nghiÖm cho 24 ViÖt Nam .................................................................................................. 1.2.1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc ........................................................... 24 1.2.2. Kh¶ n¨ng vËn dông cho ViÖt Nam ................................................... 32 Ch-¬ng 2 Thùc tr¹ng quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú sau 34 khi Hoa Kú phª chuÈn quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn cho ViÖt Nam ...................................................................................... 2.1. Quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú sau khi Hoa Kú phª chuÈn 34 quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn ........................................... 2.1.1. Néi dung cña dù luËt PNTR Hoa Kú ¸p dông v íi ViÖt Nam ............ 36 2.1.2. ý nghÜa cña PNTR trong quan hÖ th-¬ng m¹i ViÖt Nam – Hoa Kú .............. 37 2.1.3. T×nh h×nh quan hÖ th-¬ng m¹i hai chiÒu sau khi Hoa Kú phª chuÈn 38 PNTR cho ViÖt Nam ....................................................................... 2.2. Nh÷ng ®¸nh gi¸ trong ph¸t triÓn quan hÖ th-¬ng m¹i víi Hoa Kú sau 38 khi Hoa Kú phª chuÈn Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn .....
2.2.1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña PNTR tíi xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸............... 38 2.2.2. Nh÷ng th¸ch thøc mµ PNTR mang l¹i ®èi víi xuÊt-nhËp khÈu hµng ho¸.. 51 2.2.3. Nh÷ng h¹n chÕ vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong th-¬ng m¹i hai chiÒu 53 ViÖt Nam Hoa Kú sau khi PNTR ®-îc th«ng qua............................. CHƯƠNG 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ 62 THƯƠNG MẠI VIỆT NAM - HOA KỲ SAU KHI HOA KỲ PHÊ CHUẨN QUY CHẾ THƯƠNG MẠI BÌNH THƯỜNG VĨNH VIỄN ........... 3.1. Mục tiêu, phương hướng chung để tận dụng những lợi ích mà PNTR 62 mang lại một cách hiệu quả trong phát triển quan hệ thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ .................................................................................... 3.1.1. Tiếp tục gia tăng kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ ......... 63 3.1.2. Giải quyết những hạn chế nhập khẩu đối với hàng hoá của Hoa Kỳ . 67 3.2. Một số giải pháp phát triển và giữ vững quan hệ thương mại Việt 68 Nam - Hoa Kỳ .................................................................................... 3.2.1. Giải pháp về vĩ mô ........................................................................... 68 3.2.2. Giải pháp về vi mô ........................................................................... 75 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 84 Tµi liÖu tham kh¶o ................................................................................ 86
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài Ngày nay, toàn cầu hoá kinh tế là một sự phát triển tất yếu khách quan. Trong đó, xu hướng mở rộng quan hệ đối ngoại, chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế vẫn là xu hướng để phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao vị thế của nhiều quốc gia trên thế giới. Với Việt Nam - để thực hiện nhất quán đường lối đổi mới, phát triển kinh tế, thực hiện xây dựng một Nhà nước “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh” mà từ Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI (tháng 12 năm 1986) đề ra, tại Đại hội IX, X của Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn tiếp tục khẳng định trong quan hệ ngoại giao, chúng ta thực hiện “chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hoá, đa dạng hoá các quan hệ quốc tế”, “Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế”. Cùng với việc mở rộng quan hệ đối ngoại, Việt Nam luôn sẵn sàng hợp tác kinh tế - thương mại với tất cả các quốc gia trên thế giới trên nguyên tắc “bình đẳng, cùng có lợi”, “tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ” vì “hoà bình, độc lập, dân chủ và tiến bộ xã hội”. Chính trong quan hệ đối ngoại rộng mở đó mà quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ liên tục được cải thiện trong suốt thời gian qua. Ngày 03/02/1994, Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton gỡ bỏ lệnh cấm vận Việt Nam. Điều này đánh dấu một bước phát triển tất yếu trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế giữa hai quốc gia. Ngày 11/7/1995, Tổng thống Bill Clinton tuyên bố bình thường hoá quan hệ với Việt Nam, đánh dấu một trang mới trong quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. Ngày 10/12/2001, Hiệp định thương mại song phương Việt Nam – Hoa Kỳ có hiệu lực tạo điều kiện cho thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ tiếp tục phát triển khởi sắc. Đặc biệt 1
tháng 12/2006, sau nhiều năm đàm phán cuối cùng Hoa Kỳ đã phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Việt Nam (sau đây gọi tắt là PNTR). Đây là bước phát triển nhảy vọt trong quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. Từ đây quan hệ kinh tế - thương mại - đầu tư giữa hai nước đã được bình thường hoá hoàn toàn. Việc Hoa Kỳ phê chuẩn PNTR là một điều rất dễ hiểu trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế đang ngày càng được củng cố. PNTR đã và đang có tác động rất lớn đến thương mại Việt Nam. Bởi vì Hoa Kỳ không chỉ là một nước có nền kinh tế lớn, mà còn là thị trường xuất nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam bên cạnh EU, Nhật và các nước khác trên thế giới. Sự tác động của PNTR đến thương mại Việt Nam là rất rõ ràng. Tuy nhiên, việc Việt Nam có tận dụng được những ích lợi mà PNTR mang lại hay khắc phục những hạn chế mà PNTR tác động ngược trở lại được hay không còn là câu hỏi bỏ ngỏ. Chính điều này đã thôi thúc tôi lựa chọn Đề tài: “Quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thƣơng mại bình thƣờng vĩnh viễn”. Đề tài được thực hiện nhằm luận giải cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn, trên cơ sở đánh giá quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ trước và sau khi phê chuẩn PNTR, từ đó có những giải pháp để đẩy mạnh khai thác hiệu quả tiềm năng thương mại của cả hai bên. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và xu hướng quốc tế hoá hiện nay, trong điều kiện Việt Nam chính thức trở thành thành viên WTO, việc nghiên cứu Đề tài trên là rất cần thiết, góp phần phát triển quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá, đưa nền kinh tế Việt Nam hội nhập hiệu quả vào nền kinh tế thế giới và khu vực. 2
2. Tình hình nghiên cứu Trên cơ sở Hoa Kỳ là một thị trường rộng lớn và đầy tiềm năng, do đó quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ đã có nhiều công trình nghiên cứu và một số bài viết. * Nghiên cứu quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ trước khi Hoa Kỳ phê chuẩn PNTR có thể kể đến: - “Việt Nam – Hoa Kỳ, Quan hệ thương mại và đầu tư” - Nguyễn Thiết Sơn, Nxb Khoa học xã hội 2004. - “Quan hệ Việt - Mỹ thời kỳ sau chiến tranh lạnh (1990-2000)” - PGS- TS Lê Văn Quang, Nxb Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, 2005. - Luận văn thạc sỹ Kinh tế chính trị “Quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ thực trạng và giải pháp” - Nguyễn Quốc Khánh, 2005. - Báo Star - Việt Nam, “Đánh giá tác động kinh tế của Hiệp định thương mại song phương (Báo cáo kinh tế năm 2002) Việt Nam – Hoa Kỳ”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003. - Báo Điện tử Bộ Ngoại giao Việt Nam, “Thúc đẩy quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ phát triển hơn nữa” - Bộ Thương mại, “Thương mại Việt Nam, trung tâm thông tin thương mại”, Nxb Thống kê, 2005. - Tạp chí Việt - Mỹ, “Quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ 2006 tiếp tục tăng trưởng cao”… * Nghiên cứu quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn PNTR chủ yếu là một số bài viết trên báo điện tử và tạp chí. 3
- Báo Điện tử Việt Nam net, “Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau 1 năm nhìn lại”, ra ngày 16/10/2007. - Báo Thông tin và dự báo kinh tế - xã hội, “Thương mại 6 tháng đầu năm và giải pháp phát triển trong 6 tháng cuối năm 2007" - Tạp chí Châu Mỹ ngày nay, Xuất khẩu hàng hóa Việt Nam vào thị trường Mỹ: tình hình và giải pháp, số 09/2007. - Tạp chí những vấn đề Kinh tế và Chính trị thế giới, Bình thường hóa và phát triển mối quan hệ hợp tác Việt Nam và Hoa Kỳ trong quá trình đổi mới đất nước, số 11(139)/2007…. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh các công trình nghiên cứu chỉ dừng lại ở nghiên cứu về thực trạng quan hệ thương mại hàng hoá giữa Việt Nam – Hoa Kỳ trước khi phê chuẩn PNTR và các giải pháp để phát triển quan hệ này trong giai đoạn Việt Nam chưa trở thành thành viên WTO. Để tiếp tục nghiên cứu quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu thực trạng quan hệ thương mại hàng hoá giữa Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Việt Nam trong điều kiện Việt Nam đã gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Đặc biệt việc nghiên cứu này được tiếp cận dưới góc độ chuyên ngành Kinh tế chính trị. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích Luận văn hướng tới mục đích làm rõ cơ sở lý luận và tầm quan trọng của việc Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn với Việt Nam trong phát triển quan hệ thương mại quốc tế và bối cảnh toàn cầu hoá, khu vực hoá trong những điều kiện khách quan và định hướng cơ bản 4
của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đặc biệt, Luận văn chủ yếu nghiên cứu, đánh giá những tác động của PNTR đến quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam – Hoa Kỳ, từ đó đề xuất một số kiến nghị về giải pháp và chính sách nhằm tận dụng có hiệu quả những lợi ích mà PNTR mang lại. Đồng thời, khắc phục những tác động ngược trở lại của PNTR trong quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam – Hoa Kỳ. * Nhiệm vụ - Để làm rõ những tác động của PNTR đối với quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam – Hoa Kỳ, Luận văn nghiên cứu trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ trước và sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn. - Để khắc phục những tác động ngược trở lại của PNTR cũng như tận dụng hiệu quả những lợi ích mà PNTR mang lại, Luận văn đề ra những chính sách, giải pháp và kiến nghị đối với doanh nghiệp, đối với các ngành hàng... 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là tác động của PNTR tới quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ trên cơ sở các động thái chủ quan và khách quan chi phối các mặt đời sống kinh tế, chính trị, xã hội; đặc biệt ở đây đối tượng hướng tới chính là các giải pháp nhằm tận dụng những lợi ích mà PNTR mang lại trong quan hệ thương mại, đồng thời phát triển, củng cố quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ trong xu hướng toàn cầu hoá và khu vực hoá. 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu thương mại hàng hoá hai chiều giữa Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi PNTR được thông qua. Nghiên cứu về các vấn đề về sự biến động trong tăng trưởng kim ngạch xuất - nhập khẩu, vấn đề về thị trường, hàng rào thương mại,…sau khi PNTR được thông qua. - Sự khảo cứu Luận văn được giới hạn chủ yếu trong khoảng thời gian từ khi Hoa kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn đến nay và dự báo triển vọng tới năm 2010. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu nghiên cứu trong Luận văn này các số liệu trước khi Hoa kỳ phê chuẩn Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn trong quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ vẫn được sử dụng trên cơ sở kế thừa có chọn lựa. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm phương pháp luận cơ bản. Ngoài ra, phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, phân loại và dự báo…cũng được chú trọng vận dụng để làm rõ vấn đề nghiên cứu. 6. Những đóng góp của Luận văn - Luận văn làm rõ cơ sở lý luận, tầm quan trọng và ý nghĩa của Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR) trong phát triển quan hệ thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. - Luận văn làm rõ những lợi ích và những hạn chế mà PNTR mang lại đối với thương mại Việt Nam, trong điều kiện Việt Nam đã trở thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới WTO. 6
-Luận văn đưa ra những giải pháp để tận dụng những lợi ích mà PNTR mang lại, đồng thời khắc phục những tác động ngược trở lại của PNTR trong Quan hệ thương mại hai chiều Việt Nam – Hoa Kỳ trong thời gian tới. 7. Bố cục của Luận văn Ngoài phần Mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, nội dung Luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1: Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi Trung Quèc vµ kinh nghiÖm cña Trung Quèc cho ViÖt Nam Chƣơng 2: Thực trạng quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thƣơng mại bình thƣờng vĩnh viễn cho Việt Nam. Chƣơng 3: Phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển quan hệ thƣơng mại Việt Nam – Hoa Kỳ sau khi Hoa Kỳ phê chuẩn Quy chế thƣơng mại bình thƣờng vĩnh viễn. 7
Ch-¬ng 1 quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi trung quèc vµ kinh nghiÖm cña trung quèc cho ViÖt Nam 1.1. Tæng quan vÒ PNTR vµ vai trß cña nã trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi c¸c n-íc 1.1.1. Giíi thiÖu chung vÒ PNTR 1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n D-íi t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ (KH - CN) hiÖn ®¹i, xu thÕ toµn cÇu ho¸ xuÊt hiÖn víi mét cÊp ®é cao h¬n vÒ chÊt cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ lùc l-îng s¶n xuÊt vèn cã tr-íc ®ã. Toµn cÇu ho¸ kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ víi kinh tÕ, mµ cßn thóc ®Èy c¸c mèi quan hÖ liªn quèc gia t¨ng c¶ vÒ bÒ réng lÉn chiÒu s©u. Tù do ho¸ kinh tÕ vµ c¶i c¸ch thÞ tr-êng trªn toµn cÇu diÔn ra phæ biÕn – c¸c nÒn kinh tÕ dùa vµo nhau, liªn kÕt víi nhau, x©m nhËp lÉn nhau khiÕn cho tÝnh phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c n-íc cµng ngµy cµng t¨ng. Tr-íc nh÷ng biÕn ®æi to lín trong kû nguyªn c¸ch m¹ng KH - CN vµ toµn cÇu ho¸, tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®Òu tiÕn hµnh ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ®æi míi chÝnh s¸ch theo h-íng më cöa, th¾t chÆt c¸c mèi quan hÖ th-¬ng m¹i song ph-¬ng vµ ®a ph-¬ng b»ng c¸ch gi¶m dÇn vµ tiÕn tíi dì bá hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, t¹o th«ng tho¸ng cho viÖc trao ®æi hµng ho¸… vµ do ®ã mèi quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ ®· trë nªn phæ biÕn vµ ®-îc hiÓu theo nhiÒu nghÜa. Tuy nhiªn “Quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ” cÇn ph°i ®-îc hiÓu ®Çy ®ñ râ rµng, ®â l¯: “C¸c quan hÖ vÒ di chuyÓn hµng ho¸ vµ dÞch vô quèc tÕ mµ theo nghÜa hÑp quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ bao hµm viÖc mua 8
b¸n, trao ®æi hµng ho¸ h÷u h×nh gi÷a c¸c quèc gia. Cßn theo nghÜa réng quan hÖ nµy cßn chøa ®ùng viÖc trao ®æi mua b¸n c¸c hµng v« h×nh vµ dÞch vô”[3].Trong quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ viÖc trao ®æi, bu«n b¸n hµng ho¸ gi÷a c¸c n-íc víi nhau hÇu hÕt dùa trªn c¬ së luËt th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ c¸c hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i song ph-¬ng hoÆc ®a ph-¬ng gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. ViÖc tËn dông nh÷ng lîi Ých mµ c¸c quèc gia cã ®-îc do ®-îc h-ëng c¸c chÕ ®é -u ®·i vÒ thuÕ quan tõ c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ lín, nh÷ng n-íc ph¸t triÓn lu«n lµ mét lîi thÕ trong quan hÖ th-¬ng m¹i cho c¸c quèc gia kh¸c. §Æc biÖt lµ nh÷ng quèc gia cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn hoÆc ®ang ph¸t triÓn. Vµ còng tõ l©u trong quan hÖ th-¬ng m¹i, ng-êi ta ®· quen víi thuËt ng÷ th¬ng m³i “Quy chÕ tèi huÖ quèc”. Quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) hay cßn gäi lµ Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng (NTR) vÒ c¬ b¶n ®-îc hiÓu lµ: “mét chÕ ®é ph¸p lý mµ mét quèc gia nµy dµnh cho c«ng d©n hoÆc ph¸p nh©n cña mét quèc gia kh¸c mét sè quyÒn lîi vµ -u ®·i”, cßn theo LuËt ph²p quèc tÕ: “§©y lµ nguyªn t¾c ®iÒu chØnh quan hÖ th-¬ng m¹i vµ kinh tÕ gi÷a c¸c n-íc trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh, hiÖp -íc ký kÕt mét c¸ch b×nh ®¼ng, cã ®i cã l¹i”[40]. Quy chÕ NTR kh«ng cã nghÜa lµ th-¬ng m¹i kh«ng giíi h¹n, v× quy chÕ nµy chØ ¸p dông cho thuÕ quan vµ nhiÒu hµng rµo phi thuÕ quan mang tÝnh giíi h¹n cao kh¸c. Vµ còng nh- c¸c quèc gia kh¸c quy chÕ NTR lu«n lµ nguyªn t¾c chÝnh trong quan hÖ th-¬ng m¹i cña Hoa Kú víi c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a Hoa Kú víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®ã lµ, quy chÕ NTR t¹i Hoa Kú lu«n ®-îc Quèc héi Hoa Kú xem xÐt mçi n¨m. Vµ víi c¸c quèc gia ch-a nhËp tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi chØ ®-îc h-ëng Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn (PNTR) khi quèc gia ®ã ®¸p øng ®-îc hai yªu cÇu c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, tu©n thñ c¸c ®iÒu kho¶n Jackson – Vanik cña luËt th-¬ng m¹i Hoa Kú n¨m 1974. C¸c ®iÒu kho¶n nµy quy ®Þnh Tæng thèng Hoa Kú 9
ph¶i kh¼ng ®Þnh mét quèc gia kh«ng tõ chèi hoÆc c¶n trë quyÒn hoÆc c¬ héi di c- cña c«ng d©n n-íc m×nh. Thø hai, ®· ký kÕt HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i song ph-¬ng víi Hoa kú. §iÒu kho¶n Jackson-Vanik cho phÐp Tæng thèng hµng n¨m ra quyÕt ®Þnh ng-ng ¸p dông ®iÒu kho¶n Jackson-Vanik ®Ó cho phÐp cÊp NTR. Quy chÕ quan hÖ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn (PNTR – Permanent Normal Trade Relations) lu«n ®-îc kú väng cao h¬n so víi NTR v× PNTR mang tÝnh æn ®Þnh, t¹o niÒm tin cho c¸c quèc gia trong quan hÖ th-¬ng m¹i víi Hoa Kú. V× vËy c¸c quèc gia cã quan hÖ th-¬ng m¹i víi Hoa Kú lu«n cè g¾ng ®Ó cã PNTR cµng sím cµng tèt. 1.1.1.2. Néi dung cña PNTR a. LÞch sö h×nh thµnh quy chÕ PNTR t¹i Hoa Kú. ë Ch©u ¢u Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng (NTR) ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ thÕ kû 16, ®-îc ®-a vµo HiÖp -íc th-¬ng m¹i n¨m 1860 gi÷a Anh vµ Ph¸p. Ban ®Çu nã cã tªn lµ Quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN). Tõ n¨m 1860 khi HiÖp -íc th-¬ng m¹i gi÷a Anh vµ Ph¸p ra ®êi ®· më ®Çu cho Quy chÕ tèi huÖ quèc trë thµnh phæ cËp ë Ch©u ¢u. Tõ 01/01/1884 khi cã HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (General Agreement on Trariff and Trade - GATT), Quy chÕ tèi huÖ quèc ®-îc coi lµ mét cam kÕt c¬ b¶n cña GATT. Sau nµy, quy chÕ MFN ®· trë thµnh néi dung quan träng cña Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi (World Trade Organization - WTO) kÕ tôc vai trß cña GATT tõ ngµy 1/1/1995. VÒ c¬ b¶n c¸c n-íc thµnh viªn cña GATT (hoÆc WTO) cho nhau h-ëng quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) theo quan hÖ ®èi xö b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng bu«n b¸n víi nhau, cïng chia sÏ lîi Ých qua viÖc h¹ thÊp dÇn hµng rµo thuÕ quan. 10
Cßn t¹i Hoa Kú, tõ l©u Hoa Kú ®· sö dông quy chÕ MFN nh l¯ “c«ng cô cã hiÖu lùc” trong chÝnh s²ch ®èi ngo³i vµ th-¬ng m¹i quèc tÕ. Hoa Kú ®· ¸p dông MFN cã ®iÒu kiÖn lÇn ®Çu tiªn víi Ph¸p vµo n¨m 1778, tiÕp ®ã víi Anh, NhËt, §øc vµ sö dông cã hiÖu qu¶ quyÒn ban hµnh quy chÕ MFN cã ®iÒu kiÖn. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Hoa Kú ®· ph¸t triÓn tõ n-íc xuÊt khÈu n«ng s¶n sang xuÊt khÈu hµng chÕ t¹o. Do ®ã, Hoa Kú cÇn nhiÒu thÞ phÇn h¬n vµ quy chÕ MFN cã ®iÒu kiÖn kh«ng cßn phï hîp n÷a ph¶i chuyÓn sang quy chÕ MFN kh«ng ®iÒu kiÖn tõ n¨m 1923. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II vµ suèt thêi kú chiÕn tranh l¹nh Hoa Kú sö dông quyÒn "ban hµnh" MFN mang nÆng mÇu s¾c chÝnh trÞ. Theo luËt thuÕ n¨m 1930 cña Hoa Kú, møc thuÕ suÊt trung b×nh cña c¸c n-íc ®-îc h-ëng MFN chØ cã 9%, c¸c n-íc kh«ng ®-îc h-ëng MFN lµ 59%. Nh- vËy thuÕ ®èi víi c¸c n-íc XHCN cò nhËp vµo Hoa Kú gÇn b»ng b¶y lÇn c¸c n-íc ®-îc h-ëng MFN. Vµo n¨m 1947, Hoa Kú tham gia HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th-¬ng m¹i (GATT) - tæ chøc tiÒn th©n cña WTO. T¹i thêi ®iÓm ®ã, Hoa Kú ®ång ý trao quy chÕ MFN cho tÊt c¶ c¸c quèc gia thµnh viªn cña GATT. Quy chÕ nµy còng ®-îc trao cho mét sè quèc gia kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña GATT. N¨m 1951, Quèc héi Hoa Kú yªu cÇu Tæng thèng Harry Truman thu håi l¹i quy chÕ MFN ®· ®-îc trao cho Liªn bang X« ViÕt cò vµ c¸c n-íc XHCN kh¸c. §Õn n¨m 1974 Hoa Kú ban hµnh ®¹o luËt Jackson - Vanik (nh»m ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c n-íc kh«ng theo quy chÕ thÞ tr-êng, cã khã kh¨n vÒ quyÒn di c- tù do ®èi víi c«ng d©n cña hä, thùc chÊt lµ nh»m ®èi phã víi c¸c n-íc XHCN cò). §¹o luËt Jackson - Vanik ra ®êi khiÕn nhiÒu quèc gia gÆp khã kh¨n trong quan hÖ th-¬ng m¹i víi Hoa Kú v× kh«ng ®-îc h-ëng MFN ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa cò. 11
Th¸ng 6/1998, nh»m ®iÒu chØnh mét sè s¾c lÖnh liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña Côc thuÕ quan liªn bang Hoa Kú, Quèc héi Hoa Kú ®· quyÕt ®Þnh dïng quy chÕ “Quan hÖ th-¬ng m¹i b×nh th-êng” (NTR) thay thÕ cho quy chÕ MFN ®ang g©y hiÓu nhÇm. Mét trong nh÷ng lý do chÝnh ph¶i thay ®æi tªn gäi lµ v× quy chÕ MFN cña Hoa Kú ®· ®-îc ¸p dông cho gÇn hÕt tÊt c¶ c¸c n-íc cã bu«n b¸n víi Hoa Kú (chØ trõ 6 n-íc: Afganistan, Cuba, Lµo, TriÒu Tiªn, ViÖt Nam v¯ Nam T) khi dïng tªn gãi “Tèi huÖ quèc” vÉn bao h¯m néi dung kh«ng b×nh ®¼ng bÞ nhiÒu n-íc ph¶n ®èi. V× vËy, sù thay ®æi nµy nhanh chãng ®-îc Quèc héi Hoa Kú th«ng qua vµ Tæng thèng Bill Clinton ký ban hµnh. Tõ ®ã trong nhiÒu th«ng tin quèc tÕ, quy chÕ NTR ®· thay dÇn quy chÕ MFN víi néi dung kh«ng cã g× thay ®æi. Vµ trõ khi c¸c quèc gia ®-îc h-ëng NTR gia nhËp WTO hoÆc ®¸p øng c¸c yªu cÇu c¬ b¶n tõ phÝa Hoa Kú th× quèc gia ®ã sÏ ®-îc h-ëng PNTR hay Quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng vÜnh viÔn. b. Néi dung cña PNTR t¹i Hoa Kú. VÒ c¬ b¶n néi dung cña PNTR t¹i Hoa Kú dùa trªn quy chÕ NTR mµ tr-íc ®ã cßn gäi lµ quy chÕ tèi huÖ quèc MFN. PNTR thùc chÊt gåm hai quy chÕ th-¬ng m¹i b×nh th-êng chñ yÕu sau: Thø nhÊt, quy chÕ NTR cã ®iÒu kiÖn víi néi dung: Quèc gia ®-îc h-ëng NTR ph¶i chÊp nhËn thùc hiÖn mét sè yªu cÇu do quèc gia cho h-ëng NTR ®ßi hái. Thø hai, quy chÕ NTR kh«ng ®iÒu kiÖn víi néi dung: C¸c quèc gia mÆc nhiªn ®-îc h-ëng cam kÕt -u ®·i gi÷a hai n-íc, kh«ng ph¶i thùc hiÖn yªu cÇu ®Æc biÖt do mét bªn ®Ò ra. Néi dung chÝnh cña PNTR ®-îc më réng dÇn vÒ mËu dÞch biªn giíi, qu¸ c¶nh hµng ho¸, ph-¬ng tiÖn chuyªn chë. ¦u ®·i lín nhÊt mµ PNTR mang l¹i lµ c¸c quèc gia mÆc nhiªn ®-îc h-ëng gi¶m hoÆc miÔn thuÕ quan mçi n¨m 12
mµ kh«ng bÞ Quèc héi Hoa Kú xem xÐt l¹i tõng n¨m. Møc thuÕ ¸p dông ®-îc chia lµm hai møc thuÕ. D-íi ®©y lµ møc thuÕ nhËp khÈu cña Hoa Kú (B¶ng d-íi ®©y chØ mang tÝnh chÊt minh ho¹, v× biÓu thuÕ HTS cña Hoa Kú – Harmonired Tariff Schedule of the United States - thay ®æi theo tõng n¨m vµ ®èi víi mçi quèc gia lµ cã mét vµi møc thuÕ kh¸c nhau) B¶ng 1.1: VÒ møc thuÕ nhËp khÈu cña Hoa Kú n¨m 2009 Lo¹i hµng Møc thuÕ Møc thuÕ §¬n vÞ nhËp khÈu nhËp khÈu 1 nhËp khÈu 2 Bét giÊy: - Mµu vµng. kg 11,2% 35% - Lo¹i kh¸c. 6,8% 35% Cua bÓ. kg 7,5% 15% Trøng c¸ chiªn. kg 15% 30% Gç d¸n. m3 8% 40% Sîi t¬ ( kh«ng b¸n lÎ). kg 0% 40% GËy ®¸nh g«n. c¸i 4,4% 30% Sîi len ( kh«ng b¸n lÎ)- cã chøa 85% hoÆc kg 6% 55,5% nhiÒu h¬n träng l-îng cña len. Sîi chØ b«ng (kh«ng b¸n lÎ) -cã chøa 85% hoÆc nhiÒu kg 4,4% 25,5% h¬n träng l-îng cña b«ng. Nguån: - Uû ban th-¬ng m¹i quèc tÕ Hoa Kú (USITC) - Tæng hîp tõ t¸c gi¶ Møc thuÕ 1 dµnh cho c¸c hµng nhËp khÈu vµo Hoa Kú tõ c¸c n-íc thµnh viªn GATT (nay lµ WTO) vµ nh÷ng n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña GATT nh-ng cã ký HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i song ph-¬ng víi Hoa Kú vµ ®-îc 13
Hoa Kú cho h-ëng NTR. Cßn møc thuÕ nhËp khÈu 2 ¸p dông ®èi víi c¸c hµng nhËp khÈu vµo Hoa Kú tõ c¸c n-íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO, mµ còng kh«ng cã HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i song ph-¬ng víi Hoa Kú (møc thuÕ phi NTR). 1.1.2. Hoa kú vµ vÞ thÕ cña Hoa kú trong quan hÖ th-¬ng m¹i thÕ giíi. 1.1.2.1. TiÒm lùc cña Hoa Kú. §· tõ l©u Hoa Kú lu«n ®-îc c¸c chuyªn gia kinh tÕ ®¸nh gi¸ lµ mét quèc gia hïng m¹nh c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù, khoa häc c«ng nghÖ vµ tµi chÝnh… Thùc tÕ cho thÊy, vÒ tiÒm lùc kinh tÕ; kÓ tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000, liªn tôc GDP cña Hoa Kú trung b×nh chiÕm kho¶ng 28,4% GDP toµn cÇu, ®Æc biÖt vµo n¨m 2000 lµ 10.000 tû USD ( Trong khi GDP n¨m 2000 cña c¶ thÕ giíi chØ kho¶ng 33.110 tû USD). Sau sù kiÖn 11/9/2001 nÒn kinh tÕ cña Hoa Kú r¬i vµo khñng ho¶ng. NÒn kinh tÕ ¶m ®¹m cña Hoa Kú kÐo theo sù ¶m ®¹m cña nÒn kinh tÕ c¸c khu vùc vµ c¶ thÕ giíi. Tuy nhiªn tõ ®Çu n¨m 2002, nÒn kinh tÕ Hoa Kú b¾t ®Çu t¨ng tr-ëng trë l¹i víi tèc ®é trung b×nh lµ 2,9 % trong giai ®o¹n tõ 2002 ®Õn n¨m 2006. Riªng n¨m 2006 GDP cña Hoa Kú ®¹t 13,13 ngh×n tû USD tiÕp tôc gi÷ vÞ trÝ chiÕm tõ 20 – 30 % GDP cña toµn thÕ giíi. HiÖn t¹i, nÒn kinh tÕ Hoa Kú ®· ph¸t triÓn ë møc rÊt cao. Trong nhiÒu ngµnh quan träng, c¸c nhµ s¶n xuÊt Hoa Kú cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh h¬n bÊt kú ®èi thñ nµo. Hoa Kú ®· theo ®uæi chÝnh s¸ch tù do th-¬ng m¹i vµ ®Çu t- toµn cÇu kÓ tõ nhiÒu thËp kû tr-íc ®©y. Hoa Kú còng lµ mét thÞ tr-êng lín cã møc hÉp dÉn c¸c n-íc vµ c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi h¬n bÊt kú n¬i nµo kh¸c trªn thÕ giíi. Trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i, Hoa Kú cã nÒn ngo¹i th-¬ng rÊt ph¸t triÓn. Tuy EU vµ NhËt B¶n tr-íc ®©y vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ Trung Quèc c¹nh tranh m¹nh mÏ, nh-ng kÓ tõ thËp kû 90 cña thÕ kû XX vµ b-íc sang nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, Hoa Kú ®· thµnh c«ng trong viÖc më cöa thÞ tr-êng, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña m×nh lªn vÞ trÝ hµng ®Çu thÕ giíi. Kim ng¹ch 14
nhËp khÈu cña Hoa Kú th«ng th-êng chiÕm 12,5% vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu chiÕm 15% tæng kim ng¹ch toµn cÇu. ThÞ tr-êng xuÊt nhËp khÈu cña Hoa Kú cã dung l-îng lín, phong phó vµ ®a d¹ng. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu chÝnh cña Hoa Kú ph¶i kÓ ®Õn: dÇu th« vµ c¸c s¶n phÈm dÇu khÝ, m¸y c¬ khÝ, ®éng c¬, « t«, hµng tiªu dïng, nguyªn liÖu, thùc phÈm vµ ®å uèng…. Cßn c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña Hoa Kú ph¶i kÓ ®Õn: ®éng c¬, « t«, nguyªn nhiªn liÖu, vËt liÖu, hµng tiªu dïng, n«ng s¶n…. Cã thÓ nãi, Hoa Kú lu«n lµ mét thÞ tr-êng cã søc hÊp dÉn víi c¸c n-íc vµ c¸c nhµ ®Çu t-, mét thÞ tr-êng chñ yÕu cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, vÒ quy m« chØ ®øng thø hai sau EU. H¬n thÕ n÷a nÕu chØ xÐt vÒ kim ng¹ch c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cña c¸c n-íc trong ph¹m vi ch©u ¸, Hoa Kú cßn lín h¬n EU. PhÇn lín hµng nhËp khÈu tõ Ch©u ¸ cña Hoa Kú lµ hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o, nhËp khÈu th-êng cao h¬n 60% so víi kim ng¹ch t-¬ng øng cña EU, vÒ c¸c mÆt hµng sö dông nhiÒu lao ®éng nh- may mÆc, chÕ biÕn, tiªu dïng, Hoa Kú nhËp tõ Ch©u ¸ cao h¬n EU tõ 70 - 80%. MÆc dï trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, bªn c¹nh EU, khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng, Trung Quèc vµ NhËt B¶n ®· trë thµnh nh÷ng ®èi t¸c c¹nh tranh m¹nh cña Hoa Kú trong th-¬ng m¹i quèc tÕ, nhÊt lµ trong xuÊt khÈu. Cã thÓ thÊy trong giai ®o¹n tõ n¨m 2004 - 2007, trong xuÊt khÈu, Trung Quèc ®· v-¬n lªn ®øng vÞ trÝ thø hai sau Hoa Kú vµ chiÕm trung b×nh kho¶ng 7,3% cßn NhËt B¶n chiÕm trung b×nh kho¶ng 4,9%, trong khi ®ã Hoa Kú chiÕm trung b×nh kho¶ng 8,8%. Tuy nhiªn, trong nhËp khÈu Hoa Kú vÉn lµ n-íc chiÕm -u thÕ h¬n c¶, víi khèi l-îng hµng nhËp khÈu lu«n chiÕm trung b×nh kho¶ng 15,8% trong mËu dÞch thÕ giíi - t-¬ng ®-¬ng víi h¬n 1.799 tû USD ( trong khi Trung Quèc chØ chiÕm h¬n 6% vµ NhËt B¶n lµ 6,13%), Hoa Kú xøng ®¸ng lµ thÞ tr-êng nhËp khÈu hµng ho¸ lín nhÊt trªn thÕ giíi. 15
B¶ng 1.2: ThÞ phÇn cña Hoa Kú trong mËu dÞch thÕ giíi §¬n vÞ: % 1970 1980 1985 1990 2000 2004 2005 2006 2007 XuÊt khÈu Hoa kú 15,2 11,6 11,8 11,8 9,8 9,2 8,9 8,8 8,57 EU 40,3 36,5 35,9 41,0 44,9 45,3 39,4 42,14 42,5 Ch©u ¸ - TBD 12,0 14,5 21,2 22,2 31,9 26,85 27,3 27,85 27,99 Trung Quèc 6,5 5,8 8,23 8,97 NhËt B¶n 6,3 7,5 5,5 5,25 NhËp khÈu Hoa kú 13,2 13,2 19,1 15,0 10,3 16,5 16,5 15,8 14,47 EU 40,7 39,7 35,1 41,0 49,2 44,8 39,3 43,19 43,44 Ch©u ¸ - TBD 12,8 8,0 11,6 13,7 35,1 24,0 24,7 25,02 25,3 Trung Quèc 6,0 4,9 6,55 6,86 NhËt B¶n 4,39 6,29 4,78 4,45 Nguån: - World Trade Report 2000, 2005, 2006, 2007, 2008 - TÝnh to¸n tõ t¸c gi¶ Nh- vËy, xÐt trªn lÜnh vùc kinh tÕ vµ th-¬ng m¹i, Hoa Kú lu«n lµ quèc gia cã møc ®ãng gãp trong GDP toµn cÇu vµ xuÊt nhËp khÈu lín nhÊt trªn toµn thÕ giíi. Theo Héi ®ång phi lîi nhuËn vÒ c¹nh tranh, trong suèt giai ®o¹n tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2005, Hoa Kú lµ quèc gia cã ®ãng gãp trùc tiÕp vµo mét phÇn ba møc ®é t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu. 16