Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá khả năng áp dụng các chuẩn mực của Basel tại các NHTM Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ những vấn đề nghiên cứu đặt ra, dựa trên lý luận khoa học cùng với những nghiên cứu của bản thân, tư duy của nhiều nhà kinh tế để có thể đưa ra các giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ áp dụng Hiệp ước Basel. Bên cạnh đó, xây dựng lộ trình tiếp cận và từng bước đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản của Basel.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Đánh giá khả năng áp dụng các chuẩn mực của Basel tại các NHTM Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HOÀNG NHƯ AN ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CÁC CHUẨN MỰC BASEL TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành : Tài chính – Ngân hàng Mã số : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS TRƯƠNG QUANG THÔNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những thông tin và nội dung nêu trong đề tài đều dựa trên nghiên cứu thực tế và hoàn toàn đúng với nguồn trích dẫn. Tác giả đề tài: Hoàng Nhƣ An
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu: ............................................................................................. 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: ........................................................................ 2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: ...................................................................................... 3 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu ............................................ 3 6. Kết cấu của luận văn: ............................................................................................. 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BASEL ................................................................5 1.1 Giới thiệu lịch sử ra đời của Ủy ban Basel và nội dung cơ bản của hiệp ƣớc Basel I, Basel II và Basel III ....................................................................................... 5 1.1.1 Giới thiệu lịch sử ra đời của Ủy ban Basel .................................................... 5 1.1.2 Hiệp ƣớc Basel I ............................................................................................. 6 1.1.3 Hiệp ƣớc Basel II .......................................................................................... 10 1.1.4 Hiệp ƣớc Basel III ........................................................................................ 15 1.2 Kinh nghiệm ứng dụng Basel ở các nƣớc Châu Á .......................................... 23 1.2.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc ...................................................................... 24 1.2.2 Kinh nghiệm của Hàn Quốc. ........................................................................ 26 1.2.3 Kinh nghiệm Thái Lan ................................................................................. 26 1.3 Sự cần thiết ứng dụng Hiệp ƣớc Basel tại các NHTM Việt Nam. ................. 27 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................29 CHƢƠNG 2: ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CÁC CHUẨN MỰC CỦA BASEL TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI VIỆT NAM ........................30 2.1 Thực trạng hệ thống Ngân hàng Việt Nam ..................................................... 30 2.1.1 Quy mô ngành ngân hàng Việt Nam ............................................................ 30 2.1.2 Hoạt động tín dụng ....................................................................................... 31 2.2 Đánh giá thực trạng đáp ứng các chuẩn mực của Hiệp ƣớc Basel tại hệ thống NHTM Việt Nam. ........................................................................................... 35
2.2.1 Quá trình triển khai các hiệp ƣớc Basel vào hoạt động quản trị ngân hàng tại Việt Nam qua các văn bản pháp luật ................................................................. 35 2.2.2 Mức độ đáp ứng tỷ lệ an toàn vốn theo Basel ............................................. 38 2.2.3 Mức độ đáp ứng phân loại nợ và trích lập dự phòng theo Basel ................. 43 2.2.4 Đánh giá mức độ đáp ứng tỷ lệ đòn bẩy theo Basel .................................... 45 2.2.5 Đánh giá mức độ đáp ứng quy định thanh khoản theo Basel ...................... 46 2.2.6 Đánh giá mức độ đáp ứng về hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng theo Basel (trụ cột 2) ....................................................................................................... 50 2.2.7 Đánh giá mức độ đáp ứng các nguyên tắc kỷ luật thị trƣờng và minh bạch thông tin (trụ cột 3) .................................................................................................. 53 2.3 Khó khăn đối với hệ thống NHTM VN khi áp dụng hiệp ƣớc Basel ............ 56 2.3.1 Nguyên nhân từ bản thân hiệp ƣớc Basel ..................................................... 56 2.3.2 Nguyên nhân từ nội tại hệ thống NHMT Việt Nam ..................................... 57 2.4 Khảo sát việc áp dụng Basel trong hệ thống NHTM Việt Nam .................... 57 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................63 CHƢƠNG 3: .............................................................................................................64 3.1 Nhóm giải pháp nhằm ứng dụng Basel tại các NHTM Việt Nam. ................ 64 3.1.1 Nhóm giải pháp dành cho NHNN ............................................................. 64 3.2 Nhóm giải pháp dành cho NHTM .................................................................... 74 3.2.1 Nâng cao năng lực tài chính cho các NHTM. .............................................. 74 3.2.2 Sáp nhập, hợp nhất, mua bán trong ngân hàng ............................................ 75 3.2.3 Đẩy mạnh việc tái cơ cấu ngân hàng ............................................................ 76 3.2.4 Tăng cƣờng xử lý nợ xấu.............................................................................. 77 3.2.5 Minh bạch thông tin từ các TCTD ............................................................... 78 3.3 Kiến nghị lộ trình áp dụng các chẩn mực Basel cho các NHTM Việt Nam . 78 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................................................................83 KẾT LUẬN ...............................................................................................................83
DANH MỤC VIẾT TẮT NHTM : Ngân hàng Thƣơng mại NHNN : Ngân hàng Nhà nƣớc TCTD : Tổ chức tín dụng NHTW : Ngân hàng Trung ƣơng BĐS : Bất động sản UBGSTCQG : Ủy ban giám sát tài chính quốc gia DPRR : Dự phòng rủi ro TCNH : Tài chính ngân hàng NH : Ngân hàng NHLD : Ngân hàng liên doanh NHNNg : Ngân hàng nƣớc ngoài Cty TC : Công ty tài chính HĐQT : Hội đồng Quản trị GĐ : Giám đốc
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Tên bảng Trang 1.1 So sánh điểm khác nhau giữa Basel I và Basel II 7 Việc áp dụng Basel II tại các quốc gia có nền kinh tế đang phát 1.2 11 triển khu vực Châu Á Thái Bình Dƣơng Việc áp dụng Basel II tại các quốc gia có nền kinh tế đang phát 1.3 16 triển khu vực Châu Á Thái Bình Dƣơng 1.4 Lộ trình thực thi hiệp ƣớc Basel III 21 1.5 Kinh nghiệm thực thi Basel II tại một số nƣớc Châu Á 24 Quy mô vốn điều lệ của một số NHTM của các quốc gia trong 2.1 32 khu vực Cơ cấu thu nhập từ hoạt động tín dụng trên tổng thu nhập các 2.2 33 TCTD (2010 -2012) 2.3 So sánh các nội dung văn bản Việt Nam so với Hiệp ƣớc Basel 34 2.4 Tỷ lệ an toàn vốn của hệ thống TCTD Việt Nam 2011 – 2012 34 2.5 Vốn tự có và Tổng tài sản “có” rủi ro các NHTM 2011 – 2012 39 2.6 Tỷ lệ an toàn vốn đánh giá lại năm 2012 39 2.7 Dự phòng rủi ro/ nợ quá hạn và nợ xấu 2011 -1012 41 2.8 Dƣ nợ cho vay trên thị trƣờng 2 giai đoạn 2011 – 2012 46 So sánh quy định thanh khoản của Basel III và quy định hiện 2.9 47 hành của Việt Nam
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình Tên bảng Trang 1.1 Cơ cấu của hiệp ƣớc Basel I 7 1.2 Cơ cấu của hiệp ƣớc Basel II 11 1.3 Cơ cấu của hiệp ƣớc Basel III 16 2.1 Cơ cấu thu nhập từ hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM 2012 32 2.2 Tỷ lệ nợ xấu của hệ thống NHTM 2002 – 2012 33 Tỷ lệ nợ có khả năng mất vốn trên dƣ nợ cho vay khách hàng tại 2.3 34 một số NHTM 2012 2.4 Cơ cấu tỷ trọng nợ xấu của hệ thống NHTM theo ngành 2012 34 2.5 Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu tại một số NHTM Việt Nam 2012 39 2.6 Một số tỷ lệ an toàn vốn của các quốc gia trong khu vực Châu Á 41 2.7 Cơ cấu tài sản có rủi ro/tổng tài sản có nội bảng năm 2012 41 2.8 Tỷ lệ đòn bẩy của các TCTD giai đoạn 2009-2012 46 2.9 Tỷ lệ cho vay/tiền gửi của một số nƣớc trong khu vực 47 2.10 Mô hình giám sát tài chính hiện nay ở Việt Nam 50
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hệ thống ngân hàng thƣờng đƣợc coi là hệ tuần hoàn vốn của nền kinh tế ở từng quốc gia và toàn cầu. Chính vì vậy chỉ cần một biến động nhỏ của hệ thống ngân hàng cũng gây ảnh hƣởng lớn đến nền kinh tế. Tại Việt Nam, ngành ngân hàng còn khá non trẻ nhƣng trong thời gian qua đã có sự tăng trƣởng nhanh chóng cả về số lƣợng lẫn quy mô. Nguyên nhân chính dẫn tới sự phát triển mạnh mẽ này phải kể tới việc Việt Nam trở thành thành viên của WTO, ngành Ngân hàng đã có những cải cách đáng kể đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế và xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Trong bối cảnh hội nhập thì việc chúng ta mở cửa cho các ngân hàng nƣớc ngoài vào hoạt động hay việc các ngân hàng Việt Nam đầu tƣ ra nƣớc ngoài đòi hỏi việc tuân theo các điều ƣớc quốc tế là điều tất yếu và bức thiết hơn bao giờ hết. Một trong những điều ƣớc quốc tế mà đa phần các quốc gia quan tâm và áp dụng đó là Hiệp ƣớc Basel đối với hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng. Hiệp ƣớc Basel đã ra đời từ cách đây hơn 20 năm, hiệp ƣớc này đƣợc rất nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng làm chuẩn mực để đánh giá và giám sát hoạt động của hệ thống ngân hàng nƣớc mình. Hiện nay hiệp ƣớc Basel đã có phiên bản thứ ba, đổi mới một số nội dung hơn so với phiên bản thứ hai trƣớc đó. Ở Việt Nam, việc ứng dụng hiệp ƣớc Basel trong công tác giám sát và quản trị ngân hàng vẫn còn nhiều vƣớng mắc, nên chỉ mới dừng lại ở việc lựa chọn một số tiêu chí đơn giản trong Hiệp ƣớc Basel để đƣa vào trong các văn bản. Tuy nhiên, trong xu hƣớng hội nhập, các ngân hàng ở Việt Nam sớm hay muộn sẽ phải tuân thủ các chuẩn mực Basel để hòan thiện chính hệ thống quản trị rủi ro ngân hàng, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Vì vậy, chúng ta cần phải nghiên cứu các quy định của Basel, cũng nhƣ nghiên cứu những khó khăn, vƣớng mắc, để xây dựng lộ trình thích hợp cho việc áp dụng các chuẩn mực của Basel vào việc quản lý, giám sát hệ thống
2 các ngân hàng. Đây là lý do tôi chọn đề tài: "Đánh giá khả năng áp dụng các chuẩn mực của Basel tại các NHTM Việt Nam" 2. Mục tiêu nghiên cứu: Mục tiêu của đề tài giải quyết những vấn đề sau: - Tìm hiểu và giới thiệu ngắn gọn về hiệp ƣớc Basel I, Basel II và Basel III và việc vận dụng ba hiệp ƣớc trên thông qua các quy định hiện tại của Việt Nam. - Nêu bài học kinh nghiệm ứng dụng Basel của một số quốc gia trên thế giới làm tiền đề cho việc xây dựng cách thức và lộ trình áp dụng hiệp ƣớc Basel tại Việt Nam. - Đánh hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam theo các chuẩn mực Basel trong thời gian qua, chú trọng đánh giá ở các nội dung quan trọng nhƣ: an toàn vốn, thanh khoản, mức độ đáp ứng các nguyên tắc giám sát của Basel. - Phân tích, làm rõ những nguyên nhân và khó khăn ảnh hƣởng đến việc hệ thống NHTM Việt Nam đã, đang và có thể sẽ gặp phải khi ứng dụng Basel. - Đề xuất lộ trình và các giải pháp toàn diện phù hợp với thực trạng của hệ thống NHTM Việt Nam khi áp dụng hiệp ƣớc Basel. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Trên thực tế, hiệp ƣớc Basel có rất nhiều quy tắc và chuẩn mực liên quan đến quy trình giám sát hoạt động ngân hàng. Tuy nhiên, trong điều kiện nghiên cứu của mình, đề tài chỉ giới hạn thực hiện nghiên cứu sâu một số nội dung quan trọng và cần thiết đối với hoạt động của hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay nhƣ: rủi ro tín dụng; an toàn vốn; thanh khoản; mức độ đáp ứng các tiêu chuẩn giám sát theo Hiệp ƣớc Basel. Hiện nay trên thế giới nhiều nƣớc đã bắt đầu áp dụng Hiệp ƣớc Basel III, tuy nhiên do nội tại của hệ thống NHTM còn nhiều thiếu sót và yếu kém nên trong đề tài này tác giả không đề cập cụ thể là Việt Nam nên áp dụng theo Basel II hoặc Basel III mà đề tài sẽ hƣớng tới việc đề xuất áp dụng các chuẩn mực theo lộ trình tăng dần từ
3 Basel II đến Basel III nhằm tạo điều kiện và thời gian cho hệ thống NHTM có thời gian tự nâng cao năng lực của bản thân cũng nhƣ làm quen với các chuẩn mực Basel. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học kết hợp với các phƣơng pháp thống kê, so sánh, phân tích…đi từ cơ sở lý thuyết đến thực tiễn nhằm giải quyết và làm sáng tỏ mục tiêu nghiên cứu của luận văn. Đồng thời, tiếp thu ý kiến phản biện của nhiều chuyên gia, cán bộ quản lý, điều hành có liên quan để hoàn thiện giải pháp. Nguồn dữ liệu thứ cấp đƣợc đề cập trong đề tài này chủ yếu đƣợc thu thập từ các nguồn dữ liệu: - Tác giả tự phân tích tổng hợp và xử lý theo yêu cầu của từng chuyên mục của luận văn dựa trên báo cáo ngành và báo cáo thƣờng niên của ngân hàng Nhà nƣớc, của các NHTM... - Nguồn số liệu từ các tạp chí chuyên ngành có uy tín nhƣ: Tạp chí Tài chính, tạp chí Ngân hàng, tạp chí Thị trƣờng tiền tệ, Thời báo Kinh tế Việt Nam và các website của cơ quan nhà nƣớc…. - Các bài nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nƣớc. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Nội dung nghiên cứu của luận văn nhằm trả lời các câu hỏi sau: - Tại sao cần phải áp dụng hiệp ƣớc Basel vào công tác quản trị NHTM Việt Nam? - Những khó khăn và trở ngại mà hệ thống NHTM Việt Nam gặp phải khi áp dụng Hiệp ƣớc Basel? - Hiện nay hệ thống NHTM Việt Nam đã áp dụng hiệp ƣớc Basel ở những nội dung nào? - Xây dựng lộ trình và các khuyến nghị về phía NHNN, cơ quan giám sát tài chính và Chính phủ nhằm thúc đẩy lộ trình áp dụng Hiệp ƣớc Basel nhƣ thế nào?
4 Từ những vấn đề nghiên cứu đặt ra, dựa trên lý luận khoa học cùng với những nghiên cứu của bản thân, tƣ duy của nhiều nhà kinh tế để có thể đƣa ra các giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ áp dụng Hiệp ƣớc Basel. Bên cạnh đó, xây dựng lộ trình tiếp cận và từng bƣớc đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản của Basel. 6. Kết cấu của luận văn: Bố cục của đề tài nghiên cứu “Đánh giá khả năng áp dụng các chuẩn mực Basel tại các NHTM Việt Nam” đƣợc chia thành các nội dung chính sau:  Mở đầu : Các nội dung nhằm sơ lƣợc sự cần thiết của đề tài, mục tiêu nghiên cứu, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu, các phƣơng pháp đƣợc sử dụng trong nghiên cứu.  Chƣơng 1: Giới thiệu tổng quan về Basel.  Chƣơng 2: Đánh giá khả năng ứng dụng các chuẩn mực của Hiệp ƣớc Basel tại các NHTM Việt Nam.  Chƣơng 3: Một số kiến nghị nhằm ứng dụng các chuẩn mực của Hiệp ƣớc Basel tại các NHTM Việt Nam.
5 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BASEL 1.1 Giới thiệu lịch sử ra đời của Ủy ban Basel và nội dung cơ bản của hiệp ƣớc Basel I, Basel II và Basel III. 1.1.1 Giới thiệu lịch sử ra đời của Ủy ban Basel Vào những năm 1980, hệ thống NHTM trên thế giới phát triển mạnh mẽ và có những dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh giữa các ngân hàng. Đồng thời, quy định về vốn điều lệ của các NHTM ở các nƣớc khác nhau, nên dẫn đến cạnh tranh không công bằng trong cùng một thị trƣờng, đây là điều cấm kỵ trong cơ chế hội nhập. Sau hàng loạt vụ sụp đổ của của các ngân hàng, mà đáng quan tâm nhất là sự sụp đổ của ngân hàng Herstatt ở Tây Đức, một nhóm các Ngân hàng Trung ƣơng và cơ quan giám sát của nhóm G10 nƣớc phát triển (Bỉ, Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Hà Lan, Thụy Điển, Anh, Mỹ) đã tập hợp tại thành phố Basel, Thụy Sĩ vào năm 1987 tìm cách ngăn chặn xu hƣớng này. Sau khi nhóm họp, các cơ quan này đã quyết định thành lập Ủy Ban Basel về giám sát ngân hàng (Basel Committee on Banking supervision), đƣa ra các nguyên tắc chung để quản lý hoạt động của các ngân hàng quốc tế. Năm 1988, Ủy Ban Basel đã phê duyệt một văn bản đầu tiên lấy tên là Hiệp ƣớc về vốn của Basel (Basel I), yêu cầu các ngân hàng hoạt động quốc tế phải nắm giữ một mức vốn tối thiểu để có thể đối phó với những rủi ro có thể xảy ra. Mức vốn tối thiểu này là một tỷ lệ phần trăm nhất định trong tổng vốn của ngân hàng, do đó mức vốn này cũng đƣợc hiểu là mức vốn tối thiểu tính theo trọng số rủi ro của ngân hàng đó. Mục đích ra đời của Basel I nhằm: - Củng cố sự ổn định của toàn bộ hệ thống ngân hàng quốc tế. - Thiết lập một hệ thống ngân hàng quốc tế thống nhất, bình đẳng nhằm giảm cạnh tranh không lành mạnh giữa các ngân hàng quốc tế đảm bảo an toàn cho ngƣời gửi tiền.
6 Do tính thiết thực của nó đối với cộng đồng các tổ chức tài chính, ngân hàng nên Basel không chỉ phổ biến ở các quốc gia thành viên, đến nay có hơn 100 nƣớc khác trên thế giới cùng hƣởng ứng. Để phù hợp với những thay đổi lớn của thị trƣờng, Basel đã đƣợc cải tiến và sửa đổi lần thứ hai (Basel II) vào năm 2001 và có hiệu lực vào năm 2006. Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 cho thấy các quy định của Basel II vẫn còn nhiều hạn chế, đã có ý kiến cho rằng Basel II là nguyên nhân gián tiếp gây ra cuộc khủng hoảng này. Trƣớc diễn biến phức tạp của cuộc khủng hoảng và những yêu cầu bức thiết phải khắc phục những nhƣợc điểm của Basel II thì ngày 12/09/2010 Ủy ban Basel đã chính thức công bố bộ tiêu chuẩn an toàn vốn tối thiểu áp dụng cho các NHTM, quy định này đƣợc gọi là hiệp ƣớc an toàn vốn Basel III. Quan điểm của Ủy ban Basel là sự yếu kém trong hệ thống Ngân hàng của một quốc gia dù là phát triển hay đang phát triển, đều có thể đe dọa không chỉ đến sự ổn định về tài chính của quốc gia đó mà còn cả trên phạm vi toàn thế giới. Ủy ban Basel thƣờng xuyên tổ chức các cuộc thảo luận về vấn đề xoay quanh sự hợp tác quốc tế để giảm bớt khoảng cách trong công tác giám sát ngân hàng, nâng cao chất lƣợng công tác giám sát hoạt động ngân hàng trên toàn thế giới. Ủy ban Basel không có bất kỳ một cơ quan giám sát nào và những kết luận của Ủy ban này không có tính pháp lý trong việc yêu cầu tuân thủ đối với việc giám sát hoạt động ngân hàng. Thay vào đó, Ủy ban Basel chỉ xây dựng và công bố những tiêu chuẩn và những hƣớng dẫn giám sát rộng rãi, đồng thời giới thiệu các báo cáo thực tiễn tốt nhất trong kỳ vọng rằng các tổ chức riêng lẻ sẽ áp dụng rộng rãi thông qua những sắp xếp chi tiết phù hợp nhất cho hệ thống quốc gia của chính họ. Theo cách này, Ủy ban khuyến khích việc áp dụng cách tiếp cận và các tiêu chuẩn chung mà không cố gắng can thiệp vào kỹ thuật giám sát của các nƣớc thành viên. 1.1.2 Hiệp ƣớc Basel I 1.1.2.1 Nội dung cơ bản hiệp ƣớc Basel I
7 Năm 1988, Uỷ ban Basel về giám sát ngân hàng đã phê duyệt một văn bản đầu tiên lấy tên là Hiệp ƣớc về vốn của Basel (Basel I). Theo quy định của Basel I, các ngân hàng cần xác định đƣợc tỷ lệ vốn tối thiểu (Capital Adequacy Ratio - CAR) đạt tối thiểu 8% để bù đắp cho rủi ro, đây là biện pháp dự phòng bắt buộc nhằm đảm bảo rằng các ngân hàng có khả năng khắc phục tổn thất mà không ảnh hƣởng đến lợi ích của ngƣời gửi tiền. Ban đầu, Basel I chỉ áp dụng trong hoạt động của các ngân hàng quốc tế thuộc nhóm 10 nƣớc phát triển. Sau đó, Basel đã trở thành chuẩn mực toàn cầu và đƣợc áp dụng ở trên 120 quốc gia.. Hình 1.1: Cơ cấu của hiệp ƣớc Basel I Yêu cầu vốn tối thiểu Định nghĩa vốn Tài sản có rủi ro (tử số) (Mẫu số) Rủi ro tín dụng (1988) Rủi ro thị trƣờng (1996) Nguồn: Basle Capital Accord, BIS.[32] Hệ số CAR đƣợc tính nhƣ sau: Tổng vốn Tỷ lệ vốn tối thiểu CAR = Tài sản có rủi ro (RWA) Theo đó, ngân hàng có mức vốn tốt là ngân hàng có CAR > 10%, có mức vốn thích hợp khi CAR > 8%, thiếu vốn khi CAR < 8%, thiếu vốn rõ rệt khi CAR < 6%
8 và thiếu vốn trầm trọng khi CAR < 2%. Tổng vốn của ngân hàng đƣợc chia làm 2 loại: - Vốn cấp 1 (Core Capital, Vốn tự có cơ bản): là vốn sẵn có chắc chắn và các khoản dự phòng đƣợc công bố gồm: vốn chủ sở hữu vĩnh viễn (vốn điều lệ hoặc vốn cổ phần phổ thông), vốn dự trữ đã công bố (lợi nhuân không chia). - Vốn cấp 2 (Supplementary Capital, Vốn tự có bổ sung): vốn này đƣợc xem là nguồn vốn bổ sung và có chất lƣợng thấp hơn, bao gồm: dự trữ không đƣợc công bố; vốn tăng do đánh giá lại tài sản; các khoản dự phòng tổn thất chung; vốn bổ sung từ các công cụ nợ hỗn hợp (trái phiếu chuyển đổi, cổ phiếu ƣu đãi và một số công cụ nợ thứ cấp), đầu tƣ tài chính vào công ty con và các tổ chức tài chính khác. Tổng vốn cấp 1 và vốn cấp 2 là vốn tự có, các giới hạn của vốn tự có:  Tổng vốn cấp 2 không đƣợc quá 100% vốn cấp 1;  Nợ thứ cấp tối đa bằng 50% vốn cấp 1;  Dự phòng chung tối đa bằng 1,25% tài sản có rủi ro;  Dự trữ tài sản đánh giá lại đƣợc chiết khấu 55%; thời gian đáo hạn còn lại của nợ thứ cấp tối thiểu là 5 năm; vốn ngân hàng không bao gồm vốn vô hình (goodwill). Tài sản có rủi ro (RWA) trong Basel I đƣợc tính nhƣ sau: RWABasel I = Tài sản * Hệ số rủi ro Theo Basel I, hệ số rủi ro của tài sản có rủi ro đƣợc chia thành 4 mức là 0%, 20%, 50%, và 100% tƣơng ứng với các khoản cho vay chính phủ, ngân hàng hay doanh nghiệp.
9 1.1.2.2 Những hạn chế của Basel I Mặc dù Basel I đã giúp quản trị ngân hàng hiệu quả hơn, đảm bảo khả năng chống đỡ của ngân hàng với rủi ro tốt hơn nhƣng nó vẫn có khá nhiều điểm hạn chế: - Thứ nhất: phân loại rủi ro chƣa chi tiết cho các khoản cho vay. Hệ số rủi ro chƣa chi tiết cho rủi ro theo đối tác (ví dụ: khả năng tài chính của khách hàng) hoặc theo đặc điểm của khoản tín dụng (ví dụ: theo thời hạn). Điều này chỉ ra rằng có thể các ngân hàng có cùng tỷ lệ an toàn vốn nhƣng có thể đang đối mặt với các loại rủi ro khác nhau, ở mức độ khác nhau. Một khoản nợ đối với tổ chức xếp hạng AA đƣợc coi nhƣ một khoản nợ đối với tổ chức xếp hạng B. - Thứ hai: Basel I chƣa tính đến lợi ích của đa dạng hoá hoạt động. Các lý thuyết về đầu tƣ chỉ ra rủi ro sẽ giảm thông qua đa dạng hoá danh mục đầu tƣ. Tuy nhiên, theo Basel I, quy định về vốn tối thiểu không khác biệt giữa một ngân hàng có hoạt động kinh doanh đa dạng (ít rủi ro hơn) và một ngân hàng kinh doanh tập trung (nhiều rủi ro hơn). Một khoản nợ riêng lẻ yêu cầu một lƣợng vốn giống nhƣ một danh mục đầu tƣ đƣợc đa dạng hóa, với cùng một giá trị (ví dụ: không có sự khác biệt nào giữa một khoản vay $100 và 100 khoản vay $1). - Thứ ba: Basel I chƣa tính đến các rủi ro khác. Trong quy định vốn tối thiểu của mình, Basel I mới chỉ đề cập đến những rủi ro về tín dụng, chƣa đề cập đến những rủi ro khác nhƣ rủi ro hoạt động, rủi ro quốc gia, rủi ro ngoại hối; đề cập chƣa đầy đủ về rủi ro thị trƣờng. - Thứ tư: một số các quy tắc do Basel I đƣa ra không thể vận dụng trong trƣờng hợp ngân hàng sáp nhập hay tập đoàn ngân hàng, ngân hàng mẹ, ngân hàng - chi nhánh. Với những hạn chế vốn có của mình cộng với sự thay đổi của nền kinh tế, Basel I bộc lộ việc không đáp ứng đƣợc tình hình thực tế. Đây là nguyên nhân chính dẫn đến sự ra đời của Basel II vào năm 2004 và có hiệu lực vào tháng 12/2006
10 1.1.3 Hiệp ƣớc Basel II 1.1.3.1 Nội dung của Hiệp ƣớc Basel II Basel II đƣa ra cách tiếp cận mới dựa trên 3 trụ cột chính: - Trụ cột I: Liên quan đến các yêu cầu về vốn tối thiểu. Theo đó, tỷ lệ vốn tối thiểu (Capital Adequacy Ratio - CAR) vẫn đƣợc duy trì ở mức 8% nhƣ Basel I. Tuy nhiên, khi đánh giá rủi ro thị trƣờng, Basel II cho phép các ngân hàng tính thêm phần vốn cấp 3 – loại vốn đƣợc hình thành từ các khoản nợ phụ thuộc ngắn hạn với mục đích dự trữ. Đồng thời, việc đánh giá rủi ro tín dụng theo các tiêu chuẩn của Basel II cũng đƣợc điều chỉnh theo hƣớng quy định nhiều mức trọng số rủi ro (từ 0%-150% hoặc hơn). Thêm vào đó, Basel II không chỉ điều chỉnh, hoàn thiện các quy định về rủi ro thị trƣờng mà còn đƣa ra những quy định đối với rủi ro hoạt động với các phƣơng pháp đo lƣờng rủi ro cụ thể. - Trụ cột II: Quy định về cơ chế giám sát của quá trình đánh giá nội bộ và sự đảm bảo đủ nguồn vốn của các tổ chức tài chính. Trụ cột này cũng cung cấp một khung giải pháp cho các rủi ro mà ngân hàng đối mặt nhƣ: rủi ro hệ thống; rủi ro chiến lƣợc; rủi ro danh tiếng; rủi ro thanh khoản và rủi ro pháp lý, tất cả các loại rủi ro này đƣợc tổng hợp lại dƣới cái tên rủi ro còn lại (residual risk). - Trụ cột III: Liên quan đến các quy định về các nguyên tắc kỷ luật thị trƣờng và minh bạch thông tin. Basel II đƣa ra một danh sách các yêu cầu bắt buộc các ngân hàng phải công khai thông tin, từ những thông tin về cơ cấu vốn, mức độ đầy đủ vốn đến những thông tin liên quan đến mức độ nhạy cảm của ngân hàng với rủi ro tín dụng, rủi ro thị trƣờng và rủi ro hoạt động và quy trình đánh giá của ngân hàng đối với từng loại rủi ro này.
11 Hình 1.2: Cơ cấu của hiệp ƣớc Basel II BA TRỤ CỘT CỦA BASEL II TRỤ CỘT I:Yêu cầu TRỤ CỘT II: Quá TRỤ CỘT III: Kỷ vốn tối thiểu trình thanh tra giám luật thị trƣờng sát TÀI SẢN CÓ ĐỊNH NGHĨA RỦI RO VỐN Rủi ro tín Rủi ro Rủi ro thị Vốn cấp 1 dụng hoạt động trƣờng Phƣơng Phƣơng pháp Phƣơng pháp Vốn cấp 2 pháp chuẩn chỉ số cơ bản chuẩn hoá hoá Phƣơng pháp Phƣơng mô hình nội Phƣơng pháp bộ pháp phân chuẩn hoá hạng nội bộ Phƣơng pháp nâng cao Nguồn: Basel II, BIS (2006)[31] 1.1.3.2 So sánh điểm khác nhau giữa Basel I và Basel II Bảng 1.1: So sánh điểm khác nhau giữa Basel I và Basel II Basel I Basel II Mức vốn an toàn tối thiểu là 8%, mẫu số Mức vốn an toàn tối thiểu là 8%, mẫu số gồm: rủi ro tín dụng, rủi ro thị trƣờng, rủi gồm: rủi ro tín dụng. ro hoạt động. Basel II bổ sung thêm rủi ro hoạt động, Chỉ tập trung vào rủi ro tín dụng. quy trình giám sát và các quy tắc thị trƣờng. Linh động hơn, có nhiều phƣơng pháp để Có một phƣơng pháp duy nhất áp dụng lựa chọn, hƣớng đến việc quản trị rủi ro cho tất cả cả các trƣờng hợp. tốt hơn. Hệ thống đo lƣờng đơn giản. Hệ thống đo lƣờng phức tạp hơn. Chỉ có thể vận dụng ở ngân hàng theo Phạm vi áp dụng rộng hơn bao gồm các kiểu đơn thuần túy. ngân hàng quốc tế và các công ty mẹ. Dựa trên cấu trúc theo diện trải rộng. Nhạy cảm với rủi ro.
12 1.1.3.3 Những ƣu điểm của Basel II so với Basel I - Thứ nhất: Nội dung của Basel II phong phú hơn so với Basel I. Nội dung Basel I chủ yếu xoay quanh yêu cầu vốn tối thiểu, trong khi đó Basel II tập trung nhiều hơn vào các phƣơng pháp nội bộ của chính ngân hàng, đánh giá hoạt động thanh tra, giám sát và kỷ luật trên nguyên tắc thị trƣờng. - Thứ hai: Basel II khắc phục đƣợc các quy định sơ bộ, thiếu linh động, mang tính áp dụng cho tất cả các ngân hàng. Hiệp ƣớc Basel II đã đề cập đến một danh sách các phƣơng pháp đề xuất để các nhà quản lý quốc gia và các ngân hàng chọn lựa. Thêm vào đó, không chỉ tập trung vào rủi ro tín dụng nhƣ Basel I, Basel II còn bổ sung thêm rủi ro hoạt động, rủi ro thị trƣờng vào các tiêu chí đánh giá, làm hoàn thiện hơn công tác quản trị rủi ro của hệ thống. Vì vậy, đối tƣợng có thể áp dụng Basel II không chỉ là các ngân hàng hoạt động thuần túy mà mở rộng sang các ngân hàng quốc tế và các công ty mẹ. - Thứ ba: Basel II hoàn thiện, phát triển các quy định về trọng số rủi ro của Basel I. Basel I đo đạc rủi ro quá sơ bộ, Basel II nhạy cảm hơn với rủi ro thông qua độ nhạy cảm của yêu cầu vốn đối với mức độ rủi ro tăng lên. Basel I đƣa ra 4 mức độ rủi ro tƣơng ứng với các đối tác tín dụng khác nhau, với Basel II các trọng số rủi ro này không chỉ gia tăng về số lƣợng mà tính linh hoạt, nhạy cảm rủi ro cũng đƣợc hoàn thiện hơn qua các tiêu chí xếp hạng. Những đặc quyền mà Basel I dành cho các nƣớc thuộc tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế OECD bị xóa bỏ, thay vào đó là yêu cầu đánh giá công khai bắt buộc một cách chi tiết về độ nhạy cảm rủi ro và chính sách rủi ro. - Thứ tƣ: Basel II hoàn thiện hơn các quy định về kỹ thuật giảm thiểu rủi ro tín dụng. Basel I chỉ dừng lại ở hỗ trợ và đảm bảo trong khi Basel II thừa nhận về kỹ thuật giảm thiểu rủi ro tốt hơn, đƣa ra nhiều kỹ thuật hơn nhƣ hỗ trợ, đảm bảo, phái sinh tín dụng, lập mạng lƣới vị thế...
13 1.1.3.4 Những hạn chế của Basel II Bên cạnh những ƣu điểm so với Basel I nhƣ đã trình bày, bản thân Basel II cũng có những hạn chế: - Thứ nhất: Chƣa đƣa ra các khuôn khổ quy định về các tỷ lệ đòn bẩy liên quan đến tài sản nội và ngoại bảng. - Thứ hai: Cơ quan quản lý chƣa theo kịp tốc độ phát triển mạnh mẽ của những sản phẩm dịch vụ có khoa học công nghệ cũng nhƣ mức độ rủi ro cao. - Thứ ba: Các yêu cầu về vốn của Basel II có tính thuận chu kỳ và vì thế có xu hƣớng tăng cƣờng biến động nếu có sự biến đổi thất thƣờng trong chu kỳ kinh doanh. - Thứ tƣ: Basel II thiếu các quy định về thanh khoản toàn cầu. - Thứ năm: Những ràng buộc để có cơ sở vốn chất lƣợng cao chƣa đƣợc quy định chặt chẽ. - Thứ sáu: việc kiểm soát và hạn chế rủi ro của hệ thống vẫn còn những điểm chƣa chặt chẽ. 1.1.3.5 Việc thực thi Basel II tại các quốc gia trên thế giới Với việc nhận thức tầm quan trọng của việc áp dụng hiệp ƣớc Basel vào công tác quản trị ngân hàng thì nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng Basel II. Riêng với các nƣớc Châu Á thì tuỳ thuộc vào trình của nền kinh tế mà mỗi quốc gia Châu Á lựa chọn những cách riêng để tiếp cận Basel II.