Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tìm hiểu thực trạng xây dựng và áp dụng theo tiêu chuẩn GAP của các hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân sản xuất trái cây trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến các hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân làm hạn chế trong việc triển khai, duy trì và nhân rộng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------------------- HỒ ĐÀO NGẠN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY THEO TIÊU CHUẨN GAP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH --------------------- HỒ ĐÀO NGẠN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY THEO TIÊU CHUẨN GAP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 60.34.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS NGÔ THỊ ÁNH TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với cô giáo hướng dẫn khoa học TS. Ngô Thị Ánh đã định hướng, tận tình chỉ bảo, góp ý, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn đến quý Thầy cô, Khoa sau đại học trường Đại học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báo trong suốt 3 năm học cao học tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các anh chị công tác ở Viện Nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam, Trung tâm Kỹ thuật và Công nghệ Sinh học Tiền Giang, Sở Nông nghiệp và PTNT Tiền Giang đã cho tôi nhiều ý kiến quý báo để tôi làm tốt luận văn này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Tác giả Hồ Đào Ngạn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang” là tác phẩm của riêng tôi, tất cả các nội dung trong luận văn được trình bày theo kết cấu và dàn ý của tác giả với sự nổ lực nghiên cứu, thu thập, phân tích, đánh giá các tài liệu có liên quan đồng thời sự góp ý hướng dẫn nhiệt tình của TS. Ngô Thị Ánh để hoàn thành luận văn này. Các số liệu được sử dụng trong luận văn hoàn toàn trung thực, chính xác và có nguồn gốc rõ ràng. Tiền Giang, ngày tháng 03 năm 2012 Tác giả Hồ Đào Ngạn
i MỤC LỤC trang LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii DANH MỤC CÁC HÌNH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2. Mục tiêu của đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4. Phương pháp nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 5. Bố cục của đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY THEO TIÊU CHUẨN GAP 1.1. Chất lượng sản phẩm và hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm . . . . . . . . . . . . 4 1.1.1. Khái niệm về chất lượng, quản lý chất lượng và hệ thống quản lý chất lượng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.1.2. Quản lý chất lượng trái cây . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.2. Tổng quan về tiêu chuẩn GAP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.2.1. Khái niệm tiêu chuẩn GAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.2.2. Lịch sử ra đời và sự phát triển của tiêu chuẩn GAP tại các nước trên thế giới và ở Việt Nam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1.2.3. Cấu trúc của tiêu chuẩn GlobalGAP và VietGAP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.2.4. Các điểm kiểm soát và các chuẩn mực tuân thủ đảm bảo trang trại tích hợp theo tiêu chuẩn GlobalGAP và VietGAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 1.2.5. Lợi ích của việc áp dụng tiêu chuẩn GAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.3. Sự cần thiết của việc quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP . . . . 13 1.4. Tình hình áp dụng và chứng nhận theo tiêu chuẩn GAP ở Việt Nam . . . . . . 16 1.5. Quy trình triển khai và áp dụng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.6. Kinh nghiệm quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn GAP một số địa phương. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1.6.1. Quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP của tỉnh Bình
ii Thuận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1.6.2. Quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP của tỉnh Vĩnh Long . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.6.3. Quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP của tỉnh Bến Tre 22 1.6.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho quá trình xây dựng và vận hành hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................ 24 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG THEO TIÊU CHUẨN GAP 2.1. Giới thiệu tổng quan về tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.1.1. Điều kiện tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.1.2. Tình hình thực hiện một số chỉ tiêu kinh tế-xã hội của tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ các loại cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.2.1. Tình hình sản xuất cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2.2.2. Tình hình tiêu thụ cây ăn trái trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.3. Thực trạng quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP tại Tiền Giang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.3.1. Thực trạng xây dựng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2006-2008. . . . . . . . . 30 2.3.2. Thực trạng xây dựng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang từ năm 2008 đến nay. . . . . 31 2.3.2.1.Tổng quan tình hình áp dụng sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP tại các hợp tác xã, tổ hợp tác trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. . . . . . . . 31 2.3.2.2 Thực trạng áp dụng quy trình quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP tại các hợp tác xã, tổ hợp tác trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 2.3.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2.3.3.1 Yếu tố bên trong hệ thống quản lý. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 2.3.3.2 Yếu tố bên ngoài hệ thống quản lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2.3.4 Đánh giá kết quả quá trình xây dựng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
iii 2.3.4.1 Thành tựu đạt được khi áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn GAP cho trái cây tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.3.4.2 Những hạn chế khi áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn GAP cho trái cây tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................ 60 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY TỈNH TIỀN GIANG THEO TIÊU CHUẨN GAP 3.1 Quan điểm, mục tiêu quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP ở Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.1.1. Quan điểm quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP ở Tiền Giang.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... 61 3.1.2. Mục tiêu quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP ở Tiền Giang.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 61 3.2. Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 67 3.2.1 Nhóm giải pháp liên quan đến yếu tố con người . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 3.2.1.1 Củng cố, nâng chất bộ máy tổ chức của hợp tác xã, tổ hợp tác 65 3.2.1.2 Đẩy mạnh công tác đào tạo cán bộ quản lý nhà nước chuyên trách về quản lý chất lượng trái cây . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 66 3.2.1.3 Tuyên truyền nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 68 3.2.2 Giải pháp về đổi mới phương thức tổ chức quản lý chất lượng trái cây an toàn theo tiêu chuẩn GAP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3.2.2.1 Đổi mới phương thức tổ chức thực hiện và bộ máy tổ chức quản lý của hợp tác xã, tổ hợp tác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 69 3.2.2.2 Cụ thể hoá nội dung của tiêu chuẩn GAP cho phù hợp với đặc thù của vùng sản xuất. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 71 3.2.2.3 Điều chỉnh quy trình triển khai tổ chức sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 71 3.2.2.4 Rà soát, chấn chỉnh các vấn đề còn tồn tại của hợp tác xã, tổ hợp tác đáp ứng mục tiêu sản xuất trái cây an toàn đến năm 2015...... 72 3.2.3 Giải pháp về giống, công tác nghiên cứu chuyển giao tiến bộ khoa học công nghệ. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 3.2.3.1 Giống . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 73 3.2.3.2 Chuyển giao tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ trong sản 74
iv xuất . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4 Giải pháp xây dựng vùng sản xuất chuyên canh cây ăn trái . . . . . . . . . . 75 3.2.5 Xây dựng cơ sở vật chất, hạ tầng nông thôn, đầu tư máy móc thiết bị cho vùng sản xuất trái cây an toàn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 77 3.2.6 Giải pháp xây dựng thị trường cho sản phẩm trái cây an toàn . . . . . . . . 78 3.3 Một số kiến nghị. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 KẾT LUẬN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Một số quy trình, quy định được xây dựng áp dụng trong sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP tại Hợp tác xã Vú Sữa Lò Rèn và Hợp tác xã Khóm Phụ lục 2: Bảng điều tra nông hộ sản xuất theo tiêu chuẩn GAP tại các vùng sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP Phụ lục 3: Bảng câu hỏi dành cho các chuyên gia Phụ lục 4: Danh sách các chuyên gia Phụ lục 5: Tổng hợp các ý kiến, đánh giá của nông hộ sau khi áp dụng sản xuất theo tiêu chuẩn GAP
v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu, viết tắt Ý Nghĩa AB Aquaculture Base – Nuôi trồng thủy sản ASEAN Association Of South East Asian Nations - Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á BQL HTCL Ban quản lý hệ thống chất lượng BVTV Bảo vệ thực vật CB Cropsbase - Trồng trọt CC Combinable crops - Cây trồng tổng hợp CIDA Canadian International Development Agency - Cơ quan phát triển quốc tế Canada CODEX Ủy Ban Về Tiêu Chuẩn Thực Phẩm DN Doanh nghiệp EurepGAP European Retail Products Good Agriculture - Thực Hành Nông Nghiệp Tốt Theo Tiêu Chuẩn Châu Âu FV Fruit and vegetables - Rau quả GAP Good Agriculture Practices - Thực Hành Nông Nghiệp Tốt GlobalGAP Global Good Agriculture Practices - Thực Hành Nông Nghiệp Tốt Toàn Cầu GMP Good Manufacturing Practices - Hệ thống thực hành sản xuất tốt HACCP Hazard Analysis Critical Control Point - Hệ thống phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn HTQLCL Hệ thống quản lý chất lượng HTX Hợp tác xã ICM Intergrated Crop Management - Quản lý mùa vụ tổng hợp IPM Intergrated Crop Management - Quản lý phòng trừ dịch hại
vi tổng hợp ISO The International Organization For Standardization - Tổ Chức Quốc Tế Về Tiêu Chuẩn Hoá LB Livestock base - Chăn nuôi LHHTX Liên hiệp hợp tác xã PY Poultry - Dê SPS Sanitary and PhytoSanitory measure - Biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật TB Trung bình TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TĐTT Tốc độ tăng trưởng THT Tổ hợp tác TNHH Trách nhiệm hữu hạn VNC CAQ Viện nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam VietGAP Viet Good Agriculture Practices - Thực Hành Nông Nghiệp Tốt Việt Nam VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm XNK Xuất nhập khẩu
vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang Biểu đồ 1.1 Số lượng trang trại áp dụng GAP trên thế giới ........................ .......... 8 Bảng 1.1 Cấu trúc tiêu chuẩn GlobalGAP ............................................................. 9 Bảng 1.2 Sản phẩm và số lần báo động không an toàn ..................................... 14 Bảng 1.3 Số lượng đơn vị được chứng nhận và đang áp dụng sản xuất theo tiêu chuẩn GAP ............................................................................... 16 Bảng 2.1 Quy mô GDP các ngành kinh tế tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2006-2010 .............................................................................. 26 Bảng 2.2 Giá trị sản xuất theo giá thực tế giai đoạn 2006-2010 ....................... 26 Bảng 2.3 Giá trị sản xuất nông nghiệp theo giá thực tế giai đoạn 2006-2010 ... 27 Bảng 2.4 Diện tích, sản lượng cây ăn trái tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2006-2010............................................................................... 28 Bảng 2.5 Giá trị và sản lượng rau quả xuất khẩu tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2006-2010 ................................................................................................ 29 Bảng 2.6 Tổng hợp tình hình sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang ................................................................. 32 Bảng 2.7 Ý kiến đánh giá mức độ khó khi thực hiện các yêu cầu của tiêu chuẩn GAP ở mô hình Vú sữa và Khóm.................................. 41 Bảng 2.8 Ý kiến đánh giá mức độ khó khi thực hiện các yêu cầu của tiêu chuẩn GAP ở mô hình Chôm chôm và Nhãn........................... 42 Bảng 2.9 Năng lực hoạt động các HTX và THT tham gia sản xuất GAP ........ 47 Bảng 2.10 Tổng hợp các thông tin chung của nông hộ...................................... 48 Bảng 3.1 Diện tích trồng cây ăn trái đạt chứng nhận đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020 ..................................................................... 64
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1 Sơ đồ hoạt động của nông hộ ................................................................. 38 Hình 2.2 Sơ đồ hoạt động hệ thống quản lý nhóm sản xuất ............................... 44
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay cùng với xu hướng phát triển của xã hội, mức sống của con người ngày càng được nâng cao thì chất lượng sản phẩm hàng hóa cũng phải được nâng lên để đáp ứng yêu cầu, trong đó sản phẩm nông nghiệp an toàn càng được chú trọng nhiều hơn, đặc biệt là trái cây. Nếu như nguồn thực phẩm này được đảm bảo tốt và an toàn vệ sinh sẽ có ý nghĩa to lớn về kinh tế và xã hội, không chỉ giúp bảo vệ sức khoẻ cộng đồng mà còn góp phần thúc đẩy xuất khẩu gia tăng lợi nhuận cho người nông dân. Tuy nhiên, hiện nay việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật quá mức đã gây ra nhiều tác hại không mong muốn như gây ô nhiễm môi trường, để lại dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong trái, làm giảm chất lượng trái và ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Mặt khác, hiện nay chúng ta đang trong xu thế hội nhập ngày càng sâu và rộng, nông sản nói chung và trái cây nói riêng phải đối đầu với những thách thức. Đó là khi thực hiện các hiệp định song phương về thương mại tự do, cũng như hàng rào thuế quan và hạn ngạch nông sản xuất khẩu sẽ được thay thế dần bằng các tiêu chuẩn chất lượng, an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật được ủy ban Codex xây dựng. Để giải quyết các vấn đề trên, nông sản Việt Nam nói chung và trái cây nói riêng phải được sản xuất từ một nền nông nghiệp sạch, an toàn, chất lượng và bền vững. Vì vậy mà ngày nay GAP - thực hành nông nghiệp tốt là chương trình kiểm tra an toàn thực phẩm xuyên suốt từ khâu chuẩn bị nông trại, canh tác đến khâu thu hoạch và sau thu hoạch, tồn trữ và các yếu tố liên quan được nhắc đến như một giải pháp lâu dài và bền vững để nâng cao giá trị nông sản Việt Nam trên thị trường trong nước và toàn cầu. Từ năm 2007, tỉnh Tiền Giang đã triển khai xây dựng nhiều chương trình chứng nhận sản phẩm theo tiêu chuẩn GAP và đến nay đã đạt được giấy chứng nhận với nhiều thương hiệu nổi tiếng như: Vú sữa Lò Rèn Vĩnh Kim, Khóm Tân Lập, Chôm chôm Tân Phong, Nhãn Phú Quý. Việc áp dụng tiêu chuẩn GAP để sản xuất ra sản phẩm “sạch” giúp trái cây Tiền Giang vươn ra thị trường thế giới nhiều hơn,
2 giá trị được nâng lên cao, khi đó người nông dân dễ bán sản phẩm hơn, giá cả cạnh tranh và điều quan trọng là khi sản xuất “sạch” thì môi trường nước, đất, không khí và sức khỏe người nông dân không bị gây hại bởi thuốc hóa học. Song, trên thực tế, quá trình xây dựng, áp dụng, duy trì và nhân rộng các mô hình theo tiêu chuẩn GAP cho trái cây Tiền Giang không hề dễ dàng, gặp rất nhiều khó khăn, trở ngại, bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nội tại và yếu tố bên ngoài mà nhiều mô hình kéo dài nhiều năm mới được chứng nhận hoặc vẫn chưa được chứng nhận, những mô hình đã chứng nhận thì khó duy trì theo các yêu cầu của tiêu chuẩn và đang trong giai đoạn có khả năng bị đỗ vỡ toàn bộ hệ thống, các mô hình chuẩn bị áp dụng tiêu chuẩn theo kế hoạch thì người nông dân e ngại, không muốn làm theo vì chưa thấy được hiệu quả của các đơn vị đã chứng nhận trước. Vì vậy để các đơn vị sản xuất nông sản nói chung và trái cây nói riêng đã, đang và sẽ áp dụng tiêu chuẩn GAP có thể thực hiện tốt hơn, tiếp tục được duy trì và mở rộng trong thời gian tới, cần có một nghiên cứu tổng quát về thực trạng quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP, phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống quản lý chất lượng, từ đó đề xuất các giải pháp để hoàn thiện mô hình. Đó cũng là lý do tôi chọn đề tài “Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang” làm luận văn thạc sĩ kinh tế. 2. Mục tiêu của đề tài Tìm hiểu thực trạng xây dựng và áp dụng theo tiêu chuẩn GAP của các hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân sản xuất trái cây trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến các hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân làm hạn chế trong việc triển khai, duy trì và nhân rộng hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh. Đề xuất các giải pháp nhằm cải tiến hoạt động các hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân trong việc áp dụng tiêu chuẩn GAP để hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3 Đối tượng nghiên cứu: hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang và các thành viên trong hệ thống như: hợp tác xã, tổ hợp tác và nông dân. Phạm vi nghiên cứu: giới hạn trên địa bàn tỉnh Tiền Giang, đối với các loại trái cây chủ lực và một số cây có qui mô sản xuất lớn như: Vú Sữa, Thanh Long, Xoài cát Hòa Lộc, Khóm, Nhãn, Bưởi Long Cổ Cò, Chôm Chôm, Sơri, phân tích đánh giá các đơn vị sản xuất theo tiêu chuẩn GAP giai đoạn 2006-2011. 4. Phương pháp nghiên cứu Thu thập số liệu thứ cấp: tổng hợp thông tin, dữ liệu từ các báo cáo, thu thập tài liệu về các mô hình đã được chứng nhận hoặc đang chuẩn bị chứng nhận tại Tiền Giang qua các đơn vị tư vấn như: Viện Nghiên cứu cây ăn quả Miền Nam, Trung Tâm Kỹ Thuật và Công Nghệ Sinh Học. Ngoài ra, luận văn còn sử dụng dữ liệu từ các nguồn khác như sách báo, mạng internet, các hội thảo về sản xuất GAP tại các tỉnh Đồng Bằng Sông Cửu Long, các chủ trương chính sách của nhà nước ban hành nhằm xây dựng và hỗ trợ mô hình theo tiêu chuẩn GAP. Thu thập số liệu sơ cấp: xây dựng bảng câu hỏi và phỏng vấn trực tiếp 120 hộ nông dân sản xuất theo tiêu chuẩn GAP, ban lãnh đạo hợp tác xã, tổ hợp tác tham gia mô hình GAP, phỏng vấn 04 chuyên gia là chủ nhiệm của các chương trình xây dựng mô hình sản xuất trái cây theo hướng an toàn, chất lượng, khảo sát trực tiếp các mô hình sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP. 5. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, nội dung luận văn có kết cấu gồm 3 chương: Chương 1: Hệ thống quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP Chương 2: Thực trạng quản lý chất lượng trái cây theo tiêu chuẩn GAP trên địa bàn tỉnh Tiền Giang. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện hệ thống quản lý chất lượng trái cây tỉnh Tiền Giang theo tiêu chuẩn GAP.
4 CHƯƠNG 1 HỆ THỐNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRÁI CÂY THEO TIÊU CHUẨN GAP 1.1 Chất lượng sản phẩm và hệ thống quản lý chất lượng sản phẩm 1.1.1 Khái niệm về chất lượng, quản lý chất lượng và hệ thống quản lý chất lượng Trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới, chất lượng đang trở thành vấn đề cạnh tranh quan trọng trong mọi lĩnh vực, ngành nghề, mọi tổ chức sản xuất. Chất lượng không phải tự nhiên mà có mà là kết quả của chuỗi hoạt động liên quan đến quá trình hình thành sản phẩm. Muốn có chất lượng sản phẩm thì phải quản lý và làm chủ quá trình, việc nhận thức một cách đúng đắn về khái niệm liên quan đến chất lượng và quản lý chất lượng là quan trọng, trên cơ sở đó tìm kiếm các giải pháp đồng bộ để quản lý và nâng cao chất lượng sản phẩm. Dưới đây là một số khái niệm về chất lượng, quản lý chất lượng và hệ thống quản lý chất lượng [1]. Khái niệm về chất lượng: theo tổ chức quốc tế về tiêu chuẩn hoá (ISO) đã nêu ra khái niệm về chất lượng ‘‘Mức độ của một tập hợp các đặc tính vốn có đáp ứng các yêu cầu’’. Trong đó yêu cầu là nhu cầu hay mong đợi đã được công bố, ngầm hiểu chung hay bắt buộc và đặc tính chất lượng là đặc tính vốn có của một sản phẩm, quá trình hay hệ thống có liên quan đến một yêu cầu. Theo W.E. Deming: ‘‘Chất lượng là mức độ dự đoán trước về tính đồng đều và có thể tin cậy được, tại mức chi phí thấp và được thị trường chấp nhận’’. Theo J.M. Juran: ‘‘Chất lượng là sự phù hợp với mục đích hoặc sự sử dụng’’, khác với định nghĩa thường dùng là ‘‘phù hợp với qui cách đề ra’’ [1]. Khái niệm về quản lý chất lượng: theo tiêu chuẩn TCVN ISO 9000:2007: ‘‘Quản lý chất lượng là các hoạt động có phối hợp để định hướng và kiểm soát một tổ chức về mặt chất lượng’’ [1]. Theo Kaoru Ishikawa - Nhật: ‘‘Quản lý chất lượng là hệ thống các biện pháp tạo điều kiện sản xuất kinh tế nhất những sản phẩm hoặc những dịch vụ có chất lượng thỏa mãn yêu cầu của người tiêu dùng’’ [1].
5 Khái niệm về hệ thống quản lý chất lượng: theo tiêu chuẩn TCVN ISO 9000 : 2007 : ‘‘Hệ thống quản lý chất lượng là một hệ thống quản lý để định hướng và kiểm soát một tổ chức về chất lượng’’, trong đó thuật ngữ hệ thống quản lý là một hệ thống để thiết lập chính sách và mục tiêu và để đạt được mục tiêu đó [1]. Theo nguyên tắc quản lý chất lượng, toàn bộ hoạt động của tổ chức được thực hiện thông qua quá trình, trong đó quá trình là tập hợp các nguồn lực và hoạt động có liên quan với nhau để biến đổi đầu vào thành đầu ra. Trong mối quan hệ giữa người cung ứng, tổ chức và khách hàng hình thành một chuỗi quan hệ với các dòng thông tin phản hồi. Như vậy một hệ thống có 4 thành phần cơ bản: đầu vào, đầu ra, quá trình biến đổi và thông tin phản hồi. Tùy vào loại sản phẩm và tiêu chuẩn chất lượng cần hướng tới mà có sự khác nhau của các thành phần cơ bản đó, tuy nhiên dù hệ thống quản lý theo tiêu chuẩn nào thì cũng đảm bảo các hoạt động: hoạch định chất lượng, kiểm soát chất lượng, đảm bảo chất lượng và cải tiến chất lượng. 1.1.2 Quản lý chất lượng trái cây (quả) Trái cây được phân loại vào nhóm sản phẩm tiêu dùng, là nguồn thực phẩm, nhu yếu phẩm hàng ngày, khách hàng của nó là mỗi cá nhân. Vậy sản phẩm trái cây như thế nào là đạt chất lượng, những đặc tính chất lượng của sản phẩm trái cây là gì ? các yêu cầu về chất lượng sản phẩm trái cây như thế nào ? Trong Sổ tay sản xuất trái cây theo tiêu chuẩn GAP có nêu: Chất lượng là sự kết hợp đặc tính của một sản phẩm rất cần thiết để đáp ứng kỳ vọng và nhu cầu của khách hàng về ngoại hình, chất lượng khi ăn, kích thước, thời gian để sau khi thu hoạch, hư hỏng của chất lượng bên trong, đóng gói, độ tin cậy, độ biên dụng, nước xuất xứ nhãn mác [14]. Đặc tính chất lượng bên ngoài của sản phẩm trái cây bao gồm: màu sắc, vết hư/hỏng, vết bệnh, kích thước, hình dáng. Đặc tính chất lượng bên trong là những đặc tính chúng ta không thể nhìn thấy và cần phải cắt hoặc bổ mở quả rau để đánh giá, bao gồm: màu của sản phẩm tươi, nhẵn, cứng, mùi, vị. Một số đặc tính khác liên quan tới sản phẩm trái cây như: mức độ an toàn của sản phẩm, mức độ tiện dụng, thời gian giữ được độ tươi sau khi thu hoạch, giá trị dinh dưỡng. Vấn đề khác
6 có liên quan về mặt xã hội và đạo đức như: quản lý môi trường, phúc lợi của nông dân, sản xuất sạch, thực tiễn canh tác bền vững, các yếu tố biến đổi di truyền [14]. Quản lý chất lượng đó là cả một quá trình liên tục đặt kế hoạch, đào tạo, kiểm tra, giám sát và cải thiện mọi hoạt động của tất cả mọi người liên quan. Quản lý chất lượng là tiềm năng để mang lại lợi ích cho kinh doanh quả an toàn và chất lượng với thông tin minh chứng rõ ràng được ghi chép trong quá trình sản xuất khiến cho người bán lẻ có đủ tin cậy đối với hàng hóa [14]. Các nguyên tắc quản lý chất lượng quả: người tiêu dùng quyết định chất lượng không phải người trồng tự quyết định; quản lý chất lượng phải được đặt kế hoạch, tổ chức thực hiện và quản lý, không phải tự nhiên chất lượng tốt và an toàn trái cây là có ngay được; mọi vấn đề trở ngại đối với chất lượng được xác định rõ ở các mốc sản xuất quan trọng không phải ở cuối chuỗi sản xuất; mọi thành viên tham gia trong chuỗi sản xuất và cung ứng trái cây tươi đều có trách nhiệm phần mình đối với chất lượng sản phẩm [14]. 1.2 Tổng quan về tiêu chuẩn GAP 1.2.1 Khái niệm tiêu chuẩn GAP GAP-Thực hành nông nghiệp tốt được định nghĩa là những nguyên tắc được thiết lập nhằm đảm bảo một môi trường sản xuất an toàn, sạch sẽ, thực phẩm phải đảm bảo không chứa các tác nhân gây bệnh như chất độc sinh học (vi khuẩn, nấm, virus, ký sinh trùng) và hóa chất (dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng, hàm lượng nitrat), đồng thời sản phẩm phải đảm bảo an toàn từ ngoài đồng đến khi sử dụng. GAP bao gồm việc sản xuất theo hướng lựa chọn địa điểm, việc sử dụng đất đai, phân bón, nước, phòng trừ sâu bệnh hại, thu hái, đóng gói, tồn trữ, vệ sinh đồng ruộng và vận chuyển sản phẩm, v.v. nhằm phát triển nền nông nghiệp bền vững với mục đích đảm bảo: an toàn cho người tiêu dùng, an toàn cho người sản xuất, bảo vệ môi trường, truy nguyên được nguồn gốc sản phẩm [14]. 1.2.2. Lịch sử ra đời và sự phát triển của tiêu chuẩn GAP tại các nước trên thế giới và ở Việt Nam - Lịch sử ra đời của tiêu chuẩn GAP
7 Thực hành nông nghiệp tốt xuất hiện đầu tiên ở Châu Âu vào năm 1997 với tên gọi là EUREPGAP do các nhà buôn bán lẻ Châu Âu thành lập để áp dụng cho nhóm cây rau-quả, thịt, cá, trứng, sữa. Hoàn cảnh lúc đó là ước muốn của người tiêu thụ trước sự kiện lo sợ về an toàn thực phẩm với sự cố Bò Điên, thuốc trừ sâu và kể cả thực phẩm biến đổi gen, giới tiêu thụ trên thế giới muốn biết rõ cách thức mà thực phẩm được sản xuất và họ muốn phải đảm bảo an toàn và bền vững. Ngày 7 tháng 9 năm 2007 EurepGAP đã được đổi tên thành GlobalGAP, được áp dụng trên toàn cầu, không chỉ gói gọn ở khu vực Châu Âu. Đây là tiêu chuẩn thực hành nông nghiệp tốt có thể áp dụng cho mọi nơi, mọi nước. Tổ chức phi lợi nhuận FoodPLus là đại diện pháp nhân cho Ban Hành Chính GlobalGAP [14]. - Sự phát triển của tiêu chuẩn GAP Ở Châu Á, nhiều nước đã xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn GAP quốc gia như: Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippin, Brunay, Singapore. Trong khu vực Đông Nam Á, ASEANGAP đã được xây dựng từ năm 2006 và được coi là nền tảng để các nước trong khu vực xây dựng GAP cho quốc gia [4]. Ở Châu Mỹ: Chile, Mexico, Urgugoay và Canada là những nước đang áp dụng tiêu chuẩn GAP quốc gia [4]. Ở Châu Úc: bên cạnh áp dụng GAP, Australia đã xây dựng và áp dụng Freshcare và New Zealand [4]. Sau khi chuyển đổi tiêu chuẩn EUREPGAP thành tiêu chuẩn GlobalGAP vào ngày 7/9/2007, GlobalGAP ngày càng phát triển và các nhóm đối tác trong chuỗi cung ứng sản phẩm sử dụng giấy chứng nhận không ngừng gia tăng. Ngày càng có nhiều nông trại trên thế giới áp dụng tiêu chuẩn GlobalGAP và được cấp giấy chứng nhận. Tính đến năm 2010, trên thế giới đã có 108 quốc gia có sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản được cấp giấy chứng nhận GlobalGAP và 102.300 nông trại nhận được giấy chứng nhận. Lĩnh vực được chứng nhận nhiều nhất là rau quả, nhưng đang có tiềm năng phát triển cho thủy sản và chăn nuôi. Số lượng nông trại được cấp giấy chứng nhận GlobalGAP được minh họa qua biểu đồ 1.1 [7].
8 Số luợng trang trại áp dụng GAP 120000 102300 94000 95500 100000 81000 Trang trại 80000 57000 60000 Trang trại 35000 40000 18000 20000 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Năm Biểu đồ 1.1: Số lượng trang trại áp dụng GAP trên thế giới Nguồn: Tập san khoa học công nghệ - Sở Khoa học công nghệ số 4-2011 [7] Ở Việt Nam, ngày 28/01/2008, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã cho ra đời tiêu chuẩn riêng của Việt Nam gọi tắt là VietGAP. VietGAP được xây dựng trên cơ sở thừa kế các tiêu chuẩn GAP đã ra đời trước đó như AseanGAP, GlobalGAP, Freshcare, mặt khác có tính đến tình hình thực tế ở Việt Nam. Sản xuất theo VietGAP nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho rau, quả Việt Nam tham gia thị trường khu vực ASEAN và thế giới, hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững. VietGAP định nghĩa là những nguyên tắc, trình tự, thủ tục hướng dẫn tổ chức, cá nhân sản xuất, thu hoạch, sơ chế bảo đảm an toàn, nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo phúc lợi, sức khỏe người sản xuất và người tiêu dùng, bảo vệ môi trường và truy nguyên nguồn gốc sản phẩm [15]. 1.2.3 Cấu trúc của tiêu chuẩn GlobalGAP và VietGAP - Cấu trúc tiêu chuẩn GlobalGAP Tiêu chuẩn GlobalGAP được áp dụng trên nhiều lĩnh vực với các loại sản phẩm khác nhau, chia thành các phạm vi và tiểu phạm vi, thể hiện qua bảng 1.1