Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa thời tiết và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM

Chia sẻ: Nguyễn Bình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của nghiên cứu này là để khảo sát mối quan hệ có thể có giữa thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm, số giờ nắng, lượng mưa) và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM bằng cách sử dụng các dữ liệu tài chính và thời tiết hàng ngày.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Mối quan hệ giữa thời tiết và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH    HUỲNH NGỌC TRÂM MỐI QUAN HỆ GIỮATHỜI TIẾT VÀ LỢI NHUẬN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TP.HCM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Tp.HCM - Năm 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  HUỲNH NGỌC TRÂM MỐI QUAN HỆ GIỮATHỜI TIẾT VÀ LỢI NHUẬN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TP.HCM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.34.0201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ THỊ KHOA NGUYÊN Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2013
Page - 1 - TÓM TẮT Thị trường chứng khoán là một bộ phận quan trọng của thị trường vốn, hoạt động của nó nhằm huy động những nguồn vốn tiết kiệm nhỏ trong xã hội tập trung thành nguồn vốn lớn tài trợ cho doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và Chính phủ để phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế hay cho các dự án đầu tư. Là một bộ phận trong thị trường chứng khoán thế giới, nhưng so với những thị trường chứng khoán có lịch sử hàng trăm năm thì Việt Nam là một trong những thị trường non trẻ nhất thế giới. Ngày 11/07/1998 Chính phủ đã ký Nghị định số 48/CP ban hành về chứng khoán và thị trường chứng khoán, khai sinh cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Được chính thức khánh thành đầu tiên vào ngày 20/07/2000 tại thành phố thương mại lớn nhất Việt Nam, Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSTC) là nơi niêm yết và giao dịch chứng khoán của các Công ty lớn. Đến ngày 08/08/2007, HOSTC được đổi tên thành Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE). Hiện nay, Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh được đặt tại số 16 đại lộ Võ Văn Kiệt, Phường Nguyễn Thái Bình, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh. Qua 13 năm hoạt động, thị trường chứng khoán TP.HCM đã không ngừng biến động và phát triển, tuy nhiên diễn biến thay đổi của thị trường lại không theo quy luật nào rõ nét. Có rất nhiều nhân tố tác động dẫn đến quyết định cuối cùng của nhà đầu tư như tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, tình hình kinh tế quốc gia, chính sách nhà nước, hệ thống pháp lý …, các nhân tố này cũng đã được nghiên cứu rất nhiều và các kết quả thường chỉ ra ảnh hưởng nhất định của chúng.
Page - 2 - Tuy nhiên, có một nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến thể chất con người nhưng chưa được nghiên cứu nhiều về tác động của nó đối với nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán, đó chính là thời tiết. Vậy thời tiết có ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư hay không? Lợi nhuận của thị trường chứng khoán nói chung và thị trường chứng khoán TP.HCM nói riêng có bị ảnh hưởng bởi nhân tố thời tiết? Để trả lời những thắc mắc này, tôi đã thực hiện nghiên cứu này trong giới hạn khả năng của mình để xem xét về ảnh hưởng của thời tiết đối với thị trường chứng khoán TP.HCM. Mục đích của nghiên cứu này là để khảo sát mối quan hệ có thể có giữa thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm, số giờ nắng, lượng mưa) và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM bằng cách sử dụng các dữ liệu tài chính và thời tiết hàng ngày. Liệu rằng các nhà đầu tư có thể xem xét thời tiết là nhân tố để ra quyết định đầu tư hay không?
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Mối quan hệ giữa thời tiết và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. Tác giả luận văn Huỳnh Ngọc Trâm
MỤC LỤC Tóm tắt.......................................................................................................................... 1 Chương 1: Giới thiệu..................................................................................................3 1.1/ Tác nhân ảnh hưởng quyết định đầu tư............................................................3 1.2/ Tâm lý học môi trường, các nhân tố thời tiết và lợi nhuận chứng khoán........5 1.3/ Sự cần thiết của đề tài........................................................................................9 1.4/ Cấu trúc bài nghiên cứu..................................................................................10 Chương 2: Tổngquan các kết quả nghiên cứu trước đây.......................................11 2.1/ Cơ sở lý luận.....................................................................................................11 a/ Tâm lý học – Lý thuyết ra quyết định................................................................13 b/ Thời tiết ảnh hưởng đến tâm trạng.....................................................................15 2.2/ Các kết quả nghiên cứu trước đây...................................................................16 a/ Các nghiên cứu tìm thấy ảnh hưởng của thời tiết...............................................16 b/ Các nghiên cứu không tìm thấy ảnh hưởng của thời tiết...................................27 2.3/ Vấn đề nghiên cứu của đề tài..........................................................................31 Câu hỏi nghiên cứu................................................................................................31 Tóm tắt.................................................................................................................. 31 Chương 3: Phương pháp nghiên cứu......................................................................33 3.1/ Phương pháp nghiên cứu................................................................................33 3.2/ Phương thức thu thập và xử lý số liệu............................................................33 Chương IV: Nội dung và kết quả nghiên cứu.........................................................42 4.1/ Unit Root Test - Kiểm tra tính dừng................................................................42 4.2/ Mô hình GARCH ............................................................................................44 4.3/ Kết quả nghiên cứu..........................................................................................49
4.4/ Ý nghĩa nghiên cứu..........................................................................................52 Chương V: Kết luận..................................................................................................53 Tài liệu tham khảo....................................................................................................55 Phụ lục....................................................................................................................... 60
DANH SÁCH BẢNG BIỂU Bảng..................................................................................................................... Trang Bảng 1.Bảng tóm tắt các kết quả nghiên cứu trước đây..............................................29 Bảng 2.Bảng mô tả thống kê của thời tiết và lợi nhuận chỉ số VNIndex hàng ngày. . .34 Bảng 3.Bảng kết quả kiểm định nghiệm đơn vị - Unit Root Test................................43 Bảng 4.Bảng kết quả mô hình AR(1) – GARCH (1,1) ...............................................45 Bảng 5.Bảng kết quả mô hình AR(1) – GARCH (1,1) với phân phối thường (Normal), phân phối Student’s – t và phân phối sai số tổng quát (GED).....................................48
DANH SÁCH BIỂU ĐỒ Biểu đồ................................................................................................................. Trang Biểu đồ 1.Biểu đồ tần số và thống kê mô tả biến lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM...................................................................................................................... 37 Biểu đồ 2.Biểu đồ tần số và thống kê mô tả biến nhiệt độ..........................................38 Biểu đồ 3 Biểu đồ tần số và thống kê mô tả biến độ ẩm.............................................39 Biểu đồ 4.Biểu đồ tần số và thống kê mô tả biến số giờ nắng.....................................40 Biểu đồ 5.Biểu đồ tần số và thống kê mô tả biến lượng mưa......................................41
DANH SÁCH ĐỒ THỊ Đồ thị................................................................................................................... Trang Đồ thị 1.Đồ thị lợi nhuận chứng khoán hàng ngày của chỉ số VNIndex từ năm 2002 - 2012............................................................................................................................ 37 Đồ thị 2.Đồ thị nhiệt độ trung bình hàng ngày của Tp.HCM từ năm 2002 - 2012......38 Đồ thị 3.Đồ thị độ ẩm trung bình hàng ngày của Tp.HCM từ năm 2002 - 2012.........39 Đồ thị 4.Đồ thị số giờ nắng hàng ngày của Tp.HCM từ năm 2002 – 2012 ................40 Đồ thị 5.Đồ thị lượng mưa hàng ngày của Tp.HCM từ năm 2002 – 2012 .................41
Page - 3 - Chương 1 GIỚI THIỆU 1.1/ Tác nhân ảnh hưởng quyết định đầu tư Trên thị trường chứng khoán, về nguyên tắc, trước khi quyết định giao dịch loại cổ phiếu nào các nhà đầu tư trước tiên sẽ phải xem xét tình hình hoạt động của doanh nghiệp, quy mô doanh nghiệp, tiềm năng phát triển, thị trường của doanh nghiệp, chiến lược kinh doanh, tính thanh khoản… từ đó ra quyết định mua bán. Tuy nhiên, tại những thị trường chứng khoán non trẻ, quyết định của các nhà đầu tư lại thường chịu ảnh hưởng rất lớn từ tâm lý, đây nhiều khi lại là điều ảnh hưởng lớn nhất đối với họ hơn tất cả, nơi mà những thông tin doanh nghiệp được công bố thường thiếu độ chuẩn xác và khả năng phân tích của nhà đầu tư còn hạn chế. Điều này sẽ dẫn đến một thực trạng: cảm xúc chi phối thị trường, tâm lý đám đông bầy đàn. Khi một người cảm thấy tốt (hoặc xấu), họ có thể lạc quan (hoặc bi quan) đầu tư và truyền sự lạc quan (hoặc bi quan) đó cho những người khác, những người không có đủ những thông tin hoặc không đủ khả năng phân tích thông tin sẽ dễ tin vào sự lạc quan (hoặc bi quan) đó và ra quyết định mua - bán. Từ đó thị trường chứng khoán lại có những đợt “sóng” lên xuống thất thường mà hầu như không có khả năng giải thích được nguyên do rõ ràng. Không ngoại lệ, thị trường chứng khoán TP.HCM cũng là một trong số đó. Thời tiết được coi là một đại diện cho các nhân tố ảnh hưởng lên tâm trạng từ đó tác động đến quyết định của các nhà đầu tư. Giả thuyết cho rằng các nhà đầu tư có xu hướng lạc quan hơn về triển vọng thị trường trong những ngày thời tiết ấm áp và nhiều nắng, bi quan hơn trong những ngày trời mưa và nhiều mây (Eagles (1994); Rind (1996)). Do đó những người tham gia thị trường sẽ dễ dàng mua chứng khoán khi thời tiết tốt và bán chúng khi thời tiết xấu.
Page - 4 - Những thay đổi bất thường của thị trường chứng khoán thường dựa trên tâm lý của các nhà đầu tư cùng với các nhân tố khác trên thị trường chứng khoán liên quan đến các chiến lược kinh doanh của họ. Thực tế, ta dường như có thể nhận thấy được một số yếu tố thời tiết tác động lên biểu hiện và tâm trạng nhà đầu tư, dẫn đến những ảnh hưởng đáng kể việc mua bán cổ phiếu và giá cả thị trường. Các nghiên cứu tâm lý học ủng hộ sự tồn tại của thời tiết ảnh hưởng đến tâm trạng con người. Nghiên cứu tâm lý học chỉ ra rằng nhiệt độ tác động đáng kể lên tâm trạng, và tâm trạng thay đổi dẫn đến hành vi thay đổi. Nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính hành vi cho thấy nhiệt độ thấp có thể dẫn đến sự quyết đoán và táo bạo, trong khi nhiệt độ cao có thể dẫn đến sự thờ ơ thụ động và cả sự quyết đoán, táo bạo (Cao và Wei (2005)). Sự quyết đoán, táo bạo đưa đến khả năng chấp nhận rủi ro cao hơn, trong khi sự thờ ơ, thụ động có thể ngăn cản khả năng chấp nhận rủi ro. Vì thế, chúng ta mong đợi nhiệt độ thấp dẫn tới lợi nhuận chứng khoán cao và nhiệt độ cao dẫn tới lợi nhuận chứng khoán có thể cao hơn hoặc thấp hơn phụ thuộc vào sự đánh đổi giữa hai hiệu ứng cạnh tranh. Khuynh hướng cụ thể ở TP.HCM, người ta buộc phải tự hỏi nếu bất kỳ nhân tố thời tiết nào ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán TP.HCM trong tình huống tương tự. Do đó, nghiên cứu này đề cập đến vấn đề này để xác định mức độ nếu có của thời tiết TP.HCM tác động đến lợi nhuận chứng khoán hàng ngày được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán TP.HCM. Bài viết này tìm hiểu xem liệu có mối quan hệ giữa lợi nhuận cổ phiếu ở TP.HCM với các biến đại diện ảnh hưởng lên tâm trạng, cụ thể: nhiệt độ, độ ẩm, số giờ nắng và lượng mưa. Lưu ý rằng mặc dù các biến thời tiết có tính trung lập về mặt kinh tế, nhưng chúng thuộc tâm lý học quan trọng. Trong khi các nghiên cứu trước chủ yếu tập trung vào các mối quan hệ tuyến tính thì nghiên cứu này sử dụng một kỹ thuật kinh tế lượng mới được phát triển gần đây của mô hình GARCH để khảo sát mối quan hệ giữa bốn nhân tố thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm, số giờ nắng, lượng
Page - 5 - mưa) và lợi nhuận thị trường chứng khoán ở TP.HCM sử dụng dữ liệu hàng ngày trong giai đoạn 01/03/2002 đến 28/12/2012. Để hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa thời tiết và lợi nhuận thị trường chứng khoán, tôi cũng xem xét liệu lợi nhuận chứng khoán có cao hơn vào tháng đầu tiên của năm (hiệu ứng tháng Giêng) và trong ngày đầu tiên của tuần (hiệu ứng thứ Hai). 1.2/ Tâm lý học môi trường, các nhân tố thời tiết và lợi nhuận chứng khoán Là chủ đề tập trung vào nghiên cứu mối quan hệ giữa môi trường và hành vi con người, tất nhiên tâm lý học môi trường tìm cách giải thích hầu hết các hiện tượng liên quan đến hành vi con người. Môi trường bao gồm nhiều yếu tố, chẳng hạn như thời tiết, tiếng ồn, màu sắc, các công trình kiến trúc, đám đông, … nhưng chủ yếu của nghiên cứu này là thời tiết và làm thế nào thời tiết tác động đến tâm trạng con người, đặc biệt là làm thế nào tâm trạng tác động đến hành vi của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Rất nhiều nghiên cứu cho thấy chắc chắn rằng thời tiết là một nhân tố quan trọng tác động đến tâm trạng con người, đặc biệt người ta biểu lộ những hành vi khác nhau khi trời cực kỳ lạnh hoặc cực kỳ nóng. Trong một nghiên cứu xã hội gần đây của Mỹ, cho thấy rằng có nhiều bạo lực đáng kể trong xã hội khi trời rất nóng, một hiện tượng mà các nhà tâm lý học gọi là “hiệu ứng mùa hè”. Bên cạnh đó, chương trình Uniform Crime Reports (UCR) của Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) thậm chí còn lập danh sách nóng gắt như một nhân tố kích thích chính dẫn con người đến phạm tội. Ngay cả trong Liên đoàn Bóng chày chuyên nghiệp theo như tin đưa nhiều cú ném dữ dội hơn khi nhiệt độ cao hơn. Các nhà khoa học đã chứng minh rằng người ta cảm thấy thiếu kiên nhẫn hay thậm chí giận dữ khi nhiệt độ trên 84.2 độ F (tương đương 29 độ C). Khi cường độ lạnh cao, một số nhà tâm lý học khẳng định rằng sự lạnh lẽo thường làm cho người ta thiếu kiên nhẫn hoặc buồn bã, nhưng các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng không giống như nóng, lạnh không có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi của con người.
Page - 6 - Ngoài nhiệt độ, độ ẩm còn là một nhân tố quan trọng kể từ khi các nhà tâm lý học đưa ra giả thuyết rằng ngay cả khi nhiệt độ giống nhau, người ta cảm thấy ít thoải mái hơn nếu độ ẩm cao. Ánh sáng mặt trời là nhân tố thời tiết thứ ba tác động đến hành vi con người. Cho rằng thời tiết rõ ràng ảnh hưởng đến tâm trạng con người, chúng ta mong đợi rằng thời tiết có thể đóng vai trò quan trọng khi các nhà đầu tư đưa ra các quyết định trong quan điểm về giới hạn hợp lý. Trong kinh tế học truyền thống, các nhà kinh tế học xác định con người là những chủ thể kinh tế hợp lý, chủ thể kinh tế hợp lý đưa ra những lựa chọn hợp lý bằng cách đo lường chi phí cơ hội và doanh thu. Sự lựa chọn hợp lý nhất sẽ là một trong những tỷ lệ sinh lợi mang lại lợi nhuận kinh tế tối đa, lợi nhuận kinh tế là kết quả của doanh thu trừ đi chi phí cơ hội. Tuy nhiên, Simon (1976) khẳng định rằng hầu như không có khả năng con người luôn luôn có những lựa chọn hợp lý dựa trên căn cứ rằng con người không bao giờ biết giá chứng khoán sẽ đi đâu bởi có quá nhiều nhân tố tác động lên thị trường. Nói cách khác, những người tham gia thị trường chứng khoán chắc chắn chỉ có giới hạn hợp lý. Tuy nhiên, các nhà đầu tư có những kỳ vọng của họ, kỳ vọng hợp lý là một trong số các kỳ vọng dựa trên tất cả thông tin mà chủ thể có, và sau đó sẽ được đi theo một quá trình học hỏi dẫn đến cá nhân đưa ra một lựa chọn tối ưu. Mặc dù những kỳ vọng hợp lý không thể dự đoán kết quả chính xác, nhưng người ta không liên tục đưa ra những sai lầm có tính hệ thống bởi vì quá trình học hỏi mà họ đã trải qua. Nói chung, khi người ta có những kỳ vọng hợp lý, họ có khuynh hướng có những kỳ vọng càng ngày càng chính xác hơn do có nhiều quá trình học hỏi, và điều này có nghĩa rằng cuối cùng họ có thể đưa ra những lựa chọn tối ưu. Từ quan điểm này, nếu người ta mắc sai lầm, thì những sai lầm đó phải xảy ra ngẫu nhiên, những sai lầm không có tính hệ thống. Vấn đề cố hữu với những kỳ vọng hợp lý là người ta không thể đưa ra những kỳ vọng hợp lý dựa trên những hệ thống khác nhau. Vì nó là một sản phẩm của sự hình
Page - 7 - thành các kỳ vọng hợp lý, quá trình học hỏi không còn hữu ích khi người ta có được thông tin từ các hệ thống khác. Nền tảng của thị trường chứng khoán trong thế giới thực thay đổi liên tục, sự thay đổi cho thấy chắc chắn rằng thông tin hôm nay có thể rất tốt nhưng còn không khả thi, huống chi nói đến việc hữu ích vào ngày mai. Theo đó người ta thường đưa ra những sai lầm không có tính hệ thống trên thị trường chứng khoán bởi vì các nhân tố bất ngờ thường xuyên phát sinh. Người ta thường theo đuổi những thông tin hữu ích nhất liên quan đến thị trường chứng khoán trong thế giới thực, nhưng nó hầu như thay đổi quá nhanh chóng để người ta luôn luôn có thể bắt kịp. Thực tế, những người giao dịch trên thị trường cố gắng xác định các quy tắc giao dịch trong nhiều năm cho nỗi sợ của việc đưa ra các quyết định sai lầm nhưng thị trường không bao giờ hết ngạc nhiên với bất cứ ai. Những người giao dịch trên thị trường chứng khoán có thể chỉ học được một điều, tức là luôn chắc chắn có bất ngờ mới. Vấn đề đầu tư hoặc không đầu tư luôn là quyết định khó chịu nhất khi người ta không có cơ hội để sửa chữa những gì họ đã thực hiện khi có thông tin mới về một tình huống thay đổi được công bố. Trong ngắn hạn, những người giao dịch trên thị trường sử dụng những thông tin hiện có chỉ một lần duy nhất. Khi tương lai không chắc chắn và thông tin khan hiếm, người ta đưa ra những kỳ vọng hợp lý bằng cách thu thập càng nhiều thông tin càng tốt; tuy nhiên, các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán nhận biết rất rõ ràng rằng các thông tin mà họ có không thể hoàn toàn giải thích tương lai và họ không thể không bao giờ đưa ra sai lầm một lần nữa. Điều này bắt buộc người ta tự hỏi thông tin họ có chính xác có nghĩa gì, ví dụ giá chứng khoán tăng hoặc giảm? Điều quan trọng nhất trong vấn đề này là câu hỏi này được trả lời trong chính tâm trí của họ để đánh giá tất cả các thông tin hiện có và cố gắng chứng minh các quyết định của họ là đúng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tâm trí một người luôn luôn bị tác động bởi tâm trạng. Nếu người đó ở trong tâm trạng tốt thì tâm
Page - 8 - trí có thể giải thích thông tin một cách lạc quan, và do bởi niềm tin của người đó rằng điều gì đó tốt đẹp sẽ xảy ra, có khả năng người đó sẽ mua một chứng khoán cụ thể. Như đã đề cập trước đó, các nhân tố thời tiết tác động đến tâm trạng con người được chấp nhận rộng rãi, như thế thời tiết làm cho họ cảm thấy tốt hoặc xấu. Do đó, chúng ta dự đoán rằng trong tâm trạng tốt làm người ta lạc quan, trong khi trong tâm trạng xấu làm họ bi quan. Cân nhắc điều này, chúng ta giả định rằng nếu những người trên thị trường lạc quan (hoặc bi quan), họ có thể tin rằng những thông tin mà họ nhận được mang tính biểu thị rằng thị trường sẽ tăng (hoặc giảm). Với những lý do này, chúng ta thấy hợp lý để kết luận rằng thời tiết phải có tác động đáng kể lên hành vi của nhà đầu tư đối với thị trường chứng khoán. Trong mọi trường hợp, giả định này không nhìn nhận rằng người ta có những kỳ vọng hợp lý đối với thị trường chứng khoán, nhưng những gì chúng ta đặt câu hỏi ở đây là quá trình học hỏi. Vấn đề của giả định là khi người ta không có ý tưởng về tương lai, thì cách họ giải thích những thông tin mới là rất quan trọng. Chúng ta không chỉ giả định mà còn tin rằng mặc dù tâm trạng tác động đến tâm trí con người là nguyên nhân của bất kỳ quyết định nào mà họ đưa ra, dù sao người ta cũng hợp lý bởi vì họ vẫn thực hiện theo cách mà họ cho là thích hợp nhất để đạt được mục tiêu. Trong nghiên cứu của Lo và cộng sự (2001) tập trung vào vai trò của cảm xúc tác động lên hành vi và việc ra quyết định của những nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Họ tìm thấy mối tương quan có ý nghĩa giữa thái độ tâm lý và cách thị trường hoạt động (ví dụ như lên/xuống) và cho rằng cảm xúc nâng cao hiệu quả của các nhà đầu tư và khả năng điều chỉnh để thích nghi với môi trường biến động. Một nghiên cứu khác được thực hiện bởi Ashbury và cộng sự (1999) cũng cho thấy những người có tâm trạng tốt thực hiện tốt hơn khi họ có khuynh hướng đặt triển vọng lạc quan hiện tại lên trên việc chuyển nhượng được thực hiện ở thời điểm đó.
Page - 9 - Tâm lý học về môi trường cố gắng giải thích những ngoại vi tác động lên hành vi con người như thế nào. Thời tiết là một trong những nhân tố chính ảnh hưởng đến tâm trạng của một người và cách người đó cảm thấy như thế nào. Thực nghiệm của Bell và cộng sự (2003) chỉ ra rằng trời lạnh làm người ta dễ dẫn đến buồn rầu và u sầu nhưng ảnh hưởng nhẹ và hầu như không đáng kể. Mặt khác, Bell và cộng sự (2003) lập luận rằng hơi nóng có tác động tiêu cực mạnh lên hành vi con người và cho là bạo lực gia tăng nhanh chóng trong các kỳ nhiệt độ cao của năm. Các nhà tâm lý học cũng nói rằng người ta trở nên lạc quan hơn trong thời tiết có nắng và bi quan hơn trong những ngày nhiều mây hoặc có mưa (Eagles (1994); Rind (1996)). Nói cách khác, tâm trạng tốt và triển vọng lạc quan tác động tích cực đến nhận thức về thực tại và tương lai (Herren, Arkes và Isen (1988)). Như vậy, một cảm giác tích cực tác động đến quyết định của con người thường được thực hiện phù hợp với tâm trạng (Schwarz (1990)). Vì vậy, các nhà đầu tư đang ở trong một tâm trạng tốt có xu hướng đầu tư vào các dự án rủi ro cao hơn khi họ tin vào thành công của những dự án kinh doanh mạo hiểm (Herren, Arkes và Isen (1988)). 1.3/ Sự cần thiết của đề tài Nghiên cứu mối quan hệ giữa thời tiết (nhiệt độ, độ ẩm, số giờ nắng, lượng mưa) và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM để có thể trả lời câu hỏi: thời tiết có ảnh hưởng như thế nào đến thị trường chứng khoán bằng cách tác động vào hành vi của các nhà đầu tư trên thị trường? Liệu rằng các nhà đầu tư có thể xem xét thời tiết là nhân tố để ra quyết định đầu tư hay không? Trả lời cho câu hỏi trên sẽ góp phần giúp cho các nhà đầu tư trên thị trường có thêm thông tin, đồng thời cũng giúp cho các chuyên gia phân tích có thể đưa ra những nhận định chính xác hơn về thị trường. Việc nghiên cứu này sẽ mang lại lợi ích cho các nhà quản lý tài chính, các nhà đầu tư và những người giao dịch trên thị trường chứng khoán Tp.HCM.
Page - 10 - 1.4/ Cấu trúc bài nghiên cứu: Bài nghiên cứu này gồm năm phần chính: Phần thứ nhất: - Cơ sở lý luận cho quan điểm thời tiết tác động lên thị trường chứng khoán. Phần thứ hai: - Xem xét các kết quả nghiên cứu của các chuyên gia tâm lý học, các nhà kinh tế học, các nghiên cứu sinh… ở nhiều quốc gia khác nhau về vấn đề ảnh hưởng của thời tiết đối với thị trường chứng khoán. Phần thứ ba: Thu thập dữ liệu, áp dụng phương pháp nghiên cứu để xử lý số liệu về thời tiết và lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM để xem xét mức độ ảnh hưởng của thời tiết đối với lợi nhuận thị trường chứng khoán Tp.HCM. Nghiên cứu sử dụng mô hình GARCH - một kỹ thuật kinh tế lượng mới được phát triển gần đây. Dữ liệu được lấy trong giai đoạn từ 01/03/2002 đến 28/12/2012 tại Tp.HCM. Phần thứ tư: Kết quả nghiên cứu và kết luận về ảnh hưởng của thời tiết đối với lợi nhuận thị trường chứng khoán TP.HCM. Phần thứ năm: Kết luận
Page - 11 - Chương 2 TỔNG QUAN CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY 2.1/ Cơ sở lý luận Các tài liệu tài chính truyền thống thường cho rằng thị trường là hiệu quả và các nhà đầu tư hành động hợp lý. Các nhà kinh tế học truyền thống (như Fama (1970)) định nghĩa một thị trường hiệu quả là thị trường nơi mà giá cả phản ánh tất cả các thông tin sẵn có và các nhà đầu tư thực hiện mọi quyết định hợp lý sau khi suy nghĩ thông qua tất cả các thông tin và kết quả có thể có. Bằng cách này, người ta thực hiện tất cả các quyết định để tối đa hóa lợi ích của họ. Con người được xem như luôn luôn có khả năng tùy ý phức hợp các suy luận hướng về mục đích đó. Các mô hình hợp lý nổi tiếng nhất là lý thuyết độ thỏa dụng kỳ vọng của Von Neumann và Morgenstern (1944), đó là cơ sở cho nhiều tài liệu tài chính truyền thống theo sau. Lý thuyết phát biểu rằng độ thỏa dụng của một nhà đầu tư người đang phải đối mặt với sự không chắc chắn được tính toán bằng cách xem xét độ thỏa dụng trong từng kết quả có thể có và sau đó xây dựng một trung bình có trọng số. Theo lý thuyết này, việc ra quyết định dưới sự rủi ro được xem như là một sự lựa chọn giữa những triển vọng và may rủi; người ra quyết định phải sắp xếp hợp lý các ưa thích của mình theo các kết quả của các lựa chọn quyết định khác nhau. Độ thỏa dụng kỳ vọng dựa trên 3 nguyên tắc chính sau: (i) tổng thỏa dụng của một triển vọng là độ thỏa dụng kỳ vọng của các kết quả của triển vọng, (ii) miền xác định của hàm thỏa dụng là những trạng thái cuối cùng (bao gồm cả tình trạng tài sản của người ra quyết định) hơn là lãi hoặc lỗ, và (iii) người ra quyết định luôn luôn không thích rủi ro. Tuy nhiên, mô hình độ thỏa dụng kỳ vọng không cung cấp một mô tả về quá trình ra quyết định bởi vì con người thường không có tất cả các thông tin cần thiết để thực hiện một quyết định. Ngoài ra, con người thiếu khả năng kết hợp và cân nhắc các thông
Page - 12 - tin hợp lý. Kahneman và Tversky (1979) cho thấy ba nguyên tắc chính của giả thuyết độ thỏa dụng kỳ vọng thường bị vi phạm. Kahneman và Tversky (1979) chứng minh rằng người ra quyết định tính cả trạng thái cuối cùng của các tài sản vào lợi ích. Quan trọng hơn, các nhà đầu tư biểu lộ sự không thích rủi ro khi họ đang ở trạng thái chiến thắng, nhưng lại biểu lộ hành vi tìm kiếm rủi ro khi trong trạng thái thua cuộc. Họ kết luận rằng chắc chắn những người ra quyết định luôn không hành động hợp lý và nhiều yếu tố (thái độ cá nhân đối với rủi ro hay điểm tham chiếu) có thể có ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định. Ngoài ra, tâm trạng của người ra quyết định và cảm xúc hiện tại cũng có thể có ảnh hưởng lớn đến hành vi trong quá trình ra quyết định. Kahneman và Tversky (1979) cho thấy rằng, trong lĩnh vực tài chính, nhiều nhân tố có thể khiến thị trường đi lệch khỏi hoạt động hiệu quả. Đây là một chủ đề quan trọng trong các tài liệu tài chính hành vi. Tài chính hành vi giả định rằng “Tâm lý học là cơ sở cho những ham muốn, mục tiêu và động cơ của con người, và nó cũng là cơ sở cho sự đa dạng rộng lớn của những sai lầm của con người xuất phát từ những ảo tưởng nhận thức, quá tự tin, quá tin vào quy tắc ngón tay cái (dựa vào kinh nghiệm để giải quyết vấn đề) và cảm xúc” (Shefrin (2002)). Kết quả nghiên cứu trước đây thảo luận cả tài chính truyền thống và tài chính hành vi xem xét quá trình ra quyết định của con người như thế nào và điều này ảnh hưởng như thế nào đến việc hình thành giá cả. Cụ thể, thảo luận về sự khác biệt tài chính giữa hành vi hợp lý và hành vi không hợp lý của con người. Các tài liệu tài chính này kết luận rằng con người không phải lúc nào cũng đưa ra các quyết định hợp lý và lý do quan trọng cho điều này là tâm trạng của người ra quyết định và các cảm xúc ở thời điểm ra quyết định ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định. Trong việc thực hiện các lựa chọn, những người hạnh phúc thì lạc quan hơn những người buồn bã (Bower và Cohen (1982) và Blaney (1986)). Ngoài ra, những người hạnh phúc thì ít quan trọng trong quá trình xử lý thông tin, ngược lại những người buồn bã có khuynh hướng phân tích thái quá các chi tiết trong quá trình ra quyết định (Schwarz (1990)). Nói cách khác,