Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang; phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang; đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang đến năm 2020.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN PHONG MINH NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG CÁC KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TỈNH HẬU GIANG LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN PHONG MINH NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG CÁC KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TỈNH HẬU GIANG Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh (Thạc sĩ điều hành cao cấp) Mã số: 60340102 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN HUỲNH PHƯỚC TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sỹ Nguyễn Huỳnh Phước. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Nội dung của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính pháp lý trong quá trình nghiên cứu khoa học của luận văn này. Ngày 10 tháng 12 năm 2016 Tác giả Nguyễn Phong Minh
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ GIỚI THIỆU............................................................................................................. 1 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ..................................................................................3 3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .....................................................................................3 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................................3 4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................3 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................3 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................................4 5.1. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................4 5.2. Phương pháp thu thập, xử lý số liệu ................................................................4 6. KHUNG PHÂN TÍCH CỦA NGHIÊN CỨU .......................................................5 7. ĐIỂM MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ........................................................5 8. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI .........................................................................................6 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH NGHIÊN CỨU ........ 7 1.1. NGUỒN NHÂN LỰC VÀ QUẢN TRỊ NGUỒN NHÂN LỰC .........................7 1.1.1. Nguồn nhân lực .................................................................................................7 1.1.2. Quản trị nguồn nhân lực ....................................................................................9 1.1.3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực..............................................................10 1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC ..............................................................................................................14 1.2.1. Các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp ...................................14 1.2.2. Các yếu tố thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp ....................................16 1.3. CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .....................................18
1.3.1. Các nghiên cứu nước ngoài .............................................................................18 1.3.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................................20 1.4. TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .....................................................................................22 Chương 2. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TỈNH HẬU GIANG .............................................................................. 23 2.1. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TỈNH HẬU GIANG ..........................23 2.1.1. Sơ lược về hoạt động kinh doanh doanh nghiệp thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang ..............................................................................................23 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang ............................................................25 2.2. ĐẶC ĐIỂM MẪU PHỎNG VẤN .....................................................................26 2.2.1. Sơ lược về các doanh nghiệp tham gia khảo sát .............................................27 2.2.2. Sơ lược về người lao động tham gia khảo sát .................................................29 2.3. THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG BÊN NGOÀI CÓ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC ..........................................31 2.3.1. Thực trạng về môi trường kinh tế văn hóa xã hội tỉnh Hậu Giang .................31 2.3.2. Thực trạng về chất lượng người lao động tại doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang ............................................................33 2.3.3. Thực trạng về giáo dục đào tạo và pháp luật lao động ...................................35 2.3.4. Thực trạng về chính sách hỗ trợ nhà ở công nhân ..........................................41 2.4. THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ THUỘC MÔI TRƯỜNG BÊN TRONG DOANH NGHIỆP ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC..42 2.4.1. Thực trạng về tuyển dụng lao động tại doanh nghiệp .....................................42 2.4.2. Các chương trình đào tạo và phát triển lao động tại doanh nghiệp ................44 2.4.3. Thực trạng công tác phân tích, đánh giá kết quả công việc ............................45 2.4.4. Thực trạng về môi trường làm việc và quan hệ lao động ...............................47 2.4.5. Thực trạng về lương thưởng và phúc lợi.........................................................50
2.5. ĐÁNH GIÁ CHUNG .........................................................................................53 2.5.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................53 2.5.2. Những tồn tại và nguyên nhân hạn chế ...........................................................54 2.6. TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .....................................................................................58 GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG KHU, CỤM .................................. 60 CÔNG NGHIỆP TỈNH HẬU GIANG ................................................................. 60 2.7. ĐỊNH HƯỚNG NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP HẬU GIANG ......................................................................................................................60 2.7.1. Quan điểm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang đến năm 2020 ............................................................................60 2.7.2. Mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực các doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang đến năm 2020 ............................................................................60 2.8. CÁC NHÓM GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TRONG KHU, CỤM CÔNG NGHIỆP TỈNH HẬU GIANG ..................................................................................61 2.8.1. Nhóm giải pháp thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang ..........................................................................................................61 2.8.2. Nhóm giải pháp thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang ..........................................................................................................64 2.8.3. Một số khuyến nghị đối với Nhà nước và tỉnh Hậu Giang .............................73 2.9. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO .............73 2.10. TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ...................................................................................74 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1: PHIẾU PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CHUYÊN GIA PHỎNG VẤN PHỤ LỤC 3: KẾT QUẢ PHỎNG VẤN PHỤ LỤC 4: PHIẾU KHẢO SÁT DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN
PHỤ LỤC 5: PHIẾU KHẢO SÁT NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN PHỤ LỤC 6: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU KHẢO SÁT DOANH NGHIỆP PHỤ LỤC 7: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU KHẢO SÁT NGƯỜI LAO ĐỘNG
CÁC TỪ VIẾT TẮT CBNV Cán bộ, nhân viên HĐND Hội đồng nhân dân GDP Tổng sản phẩm nội địa TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp tóm tắt các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .....................................................................................................................21 Bảng 2.1: Thống kê doanh nghiệp chế biến thủy sản tại khu công nghiệp, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang ..............................................................................................23 Bảng 2.2: Kết quả hoạt động của các doanh nghiệp chế biến thủy sản tại khu công nghiệp, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang giai đoạn 2011 – 2015 ............................24 Bảng 2.3: Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực ............................26 Bảng 2.4: Đặc điểm của các doanh nghiệp tham gia khảo sát ..................................27 Bảng 2.5: Quy mô doanh nghiệp tham gia khảo sát .................................................28 Bảng 2.6: Đặc trưng của người lao động tham gia khảo sát .....................................30 Bảng 2.7: Kết quả khảo sát về thể lực, trình độ chuyên môn và đạo đức .................33 Bảng 2.8: Số lượng doanh nghiệp đào tạo lại cho người lao động ...........................38 Bảng 2.9: Tỷ lệ đào tạo lại sau khi tuyển dụng .........................................................38 Bảng 2.10: Kiến thức và kỹ năng đào tạo đáp ứng yêu cầu công việc .....................39 Bảng 2.11: Nguyên nhân kiến thức và kỹ năng không phù hơp ...............................39 Bảng 2.12: Các kênh tuyển dụng lao động của doanh nghiệp ..................................40 Bảng 2.13: Chất lượng nhà trọ của người lao động đang cư trú ...............................41 Bảng 2.14: Khả năng tuyển dụng theo trình độ chuyên môn....................................43 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát về công tác phân tích và đánh giá công việc ..............46 Bảng 2.16: Kết quả khảo sát về môi trường làm việc và quan hệ lao động..............47 Bảng 2.17: Kết quả điều trả lương thưởng và phúc lợi doanh nghiệp ......................50 Bảng 2.18: So sánh của người lao động về mức lương ............................................53 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1: Khung phân tích của đề tài .............................................................................5
1 GIỚI THIỆU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Nguồn nhân lực luôn được xem là một yếu tố tạo nên sự thành công của mọi tổ chức, quốc gia và vùng lãnh thổ. Là nguồn lực quan trọng nhất, quyết định năng suất, chất lượng hiệu quả sử dụng các nguồn lực khác trong hệ thống nguồn lực của doanh nghiệp. Trong bối cảnh cạnh tranh kinh tế toàn cầu và hội nhập kinh tế quốc tế, tất cả các nước đều coi nguồn nhân lực là công cụ quan trọng nhất để nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh quốc gia. Đối với các doanh nghiệp chế biến thủy sản, nguồn nhân lực luôn là yếu tố có tính quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, bởi các doanh nghiệp chế biến thủy sản sử dụng lượng lao động rất lớn. Ngành chế biến thủy sản có đóng góp to lớn cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn lao động từ cả khu vực nông thôn và thành thị. Ngành chế biến thủy sản tác động sâu sắc đến quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động, đặc biệt là khu vực nông thôn, tạo động lực cho việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Với đặc trưng là ngành công nghiệp chế biến đang trong quá trình chuyển tiếp từ giai đoạn thâm dụng lao động sang thâm dụng công nghệ và vốn, từng bước tiếp cận trình độ sản xuất trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, ở bất kỳ giai đoạn nào của trình độ sản xuất, nguồn nhân lực được xem là yếu tố quan trọng bậc nhất quyết định năng suất, chất lượng hiệu quả, năng lực cạnh tranh, hội nhập kinh tế thế giới của từng doanh nghiệp thủy sản và của toàn bộ nền kinh tế. Hiện nguồn nhân lực của ngành chế biến thủy sản Việt Nam nói chung, các địa phương nói riêng vừa thiếu lại vừa yếu, tỉnh Hậu Giang cũng không ngoại lệ. Theo đánh giá của Ban Quản lý khu công nghiệp tỉnh Hậu Giang (2015) thì chất lượng nguồn nhân lực tại doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang còn thấp. Thể hiện ở thể chất của lực lượng lao động tại các doanh nghiệp chế biến thủy sản còn yếu, trình độ của người lao động còn nhiều hạn chế, bất cập, chất lượng đào tạo chưa phù hợp với sự phát triển và nhu cầu của các doanh
2 nghiệp chế biến thủy sản. Các doanh nghiệp chế biến thủy sản thiếu đội ngũ công nhân, kỹ thuật viên lành nghề. So với cả nước, ngành chế biến thủy sản Hậu Giang còn khá non trẻ, với 7 doanh nghiệp, tất cả đang hoạt động tập trung tại các khu, cụm công nghiệp, tạo việc làm cho 6.500 lao động từ cả khu vực nông thôn và thành thị. Hiện Hậu Giang còn nhiều cơ hội để phát triển ngành chế biến thủy sản nhưng muốn phát triển hiệu quả thì cần phải có nguồn nhân lực mạnh về chất, đủ về lượng. Theo Quy hoạch phát triển ngành thủy sản Hậu Giang đến năm 2020 thì tỉnh Hậu Giang sẽ có 15 - 20 doanh nghiệp chế biến thủy sản, tập trung tại các khu, cụm công nghiệp của tỉnh. Tổng nhu cầu lao động là 20.000 người, trong đó lao động có trình độ chuyên môn là 4.000 lao động (UBND tỉnh Hậu Giang, năm 2010). Vì vậy, phát triển nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn để đáp ứng nhu cầu cho các doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp của tỉnh trong thời gian tới là cực kỳ quan trọng. Tuy nhiên, nguồn nhân lực tại doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang có những đặc thù riêng như thế nào, gặp những khó khăn gì và làm thế nào để phát triển nguồn nhân lực tại doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang trong quá trình hội nhập kinh tế là câu hỏi chưa có lời giải thích thỏa đáng. Việc nghiên cứu về vấn đề này ở các doanh nghiệp chế biến thủy sản Hậu Giang là rất cấp thiết. Những lý do trên đã thôi thúc tác giả chọn đề tài “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang” để nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp các nhà quản lý, hoạch định chính sách của Nhà nước, các chuyên gia, nhà quản trị doanh nghiệp hiểu rõ hơn những tồn tại, khó khăn trong phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản, để từ đó đề xuất các chính sách phù hợp để hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực cho doanh nghiệp chế biến thủy sản.
3 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Thứ nhất, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Thứ hai, phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Thứ ba, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang đến năm 2020. 3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Để đạt được các mục tiêu trên, cần trả lời các câu hỏi sau: Những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang? Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang có những ưu điểm và những hạn chế gì? Cần làm gì để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang trong thời gian tới? 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực ngành chế biến thủy sản. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Địa bàn nghiên cứu: trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Giới hạn nội dung nghiên cứu: Trong đề tài này, chỉ tập trung nghiên cứu về chất lượng nguồn nhân lực. Đối tượng khảo sát: Các chuyên gia trong ngành chế biến thủy sản; người quản lý doanh nghiệp và người lao động tại doanh nghiệp chế biến thủy sản. Về thời gian: Các dữ liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài được giới hạn trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến hết năm 2015. Số liệu sơ cấp được thu thập trong
4 thời gian từ tháng 7/2016 đến tháng 8/2016. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 5.1. Phương pháp nghiên cứu Đối với mục tiêu thứ nhất: Nghiên cứu định tính thông qua phỏng vấn 20 chuyên gia là những người có nhiều kinh nghiệm trong quản lý nguồn nhân lực có liên quan đến ngành chế biến thủy sản nói chung và doanh nghiệp chế biến thủy sản nói riêng gồm: 13 chuyên gia tại các sở, ban ngành của tỉnh Hậu Giang và 7 chuyên gia tại các doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang. Nghiên cứu định tính dùng để xác định các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài và bên trong doanh nghiệp chế biến thủy sản có ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực. Đối với mục tiêu thứ hai và thứ ba: Đề tài sử dụng phương pháp phương pháp khảo sát doanh nghiệp và người lao động nhằm để đánh giá thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. 5.2. Phương pháp thu thập, xử lý số liệu Thu thập số liệu của đề tài này được dựa trên nhiều nguồn: Một là, nguồn dữ liệu thứ cấp: Các thông tin được thu thập từ số liệu thống kê, báo cáo của các cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp, từ sách, báo, tạp chí, internet và các thông tin từ các nghiên cứu có liên quan. Hai là, nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát ý kiến thông qua bảng câu hỏi khảo sát doanh nghiệp chế biến thủy sản và người lao động đang làm việc tại doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên thuận tiện. Các số liệu, dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp thống kê mô tả, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang để rút ra tồn tại và nguyên nhân làm căn cứ đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành chế biến thủy sản trong khu,
5 cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang đến năm 2020. Phần mềm SPSS 16.0 được sử dụng để hỗ trợ phân tích các số liệu khảo sát doanh nghiệp và người lao động. 6. KHUNG PHÂN TÍCH CỦA NGHIÊN CỨU Trên cơ sở lý thuyết và lược khảo các nghiên cứu có liên quan, khung phân tích của đề tài được trình bày tại hình 1.1. Cơ sở lý thuyết về các Nhóm yếu tố ảnh hưởng yếu tố ảnh hưởng đến thuộc môi trường bên trong Phỏng vấn phát triển nguồn nhân và môi trường bên ngoài chuyên gia lực doanh nghiệp doanh nghiệp Thực trạng nâng cao chất Dữ liệu thứ cấp Dữ liệu Khảo sát lượng nguồn nhân lực doanh sơ cấp doanh nghiệp chế biến thủy nghiệp, sản trong khu, cụm CN người Số liệu thống kê, báo lao động cáo của các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp, sách báo, … Kết quả Tồn tại, Định hướng đạt được hạn chế phát triển NNL Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang Hình 1: Khung phân tích của đề tài 7. ĐIỂM MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI Đề tài xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản thông qua kết quả nghiên cứu định tính. Đánh giá thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang bao gồm môi trường bên ngoài và môi trường bên trong doanh nghiệp. Từ đó, phân tích những yếu kém của nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang.
6 Kết quả nghiên cứu đem lại kết quả và những đóng góp nhất định, giúp cho các nhà nghiên cứu hoạch định chính sách, các nhà quản trị doanh nghiệp hiểu rõ thực trạng phát triển nguồn nhân lực ngành chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang. Đồng thời có một cái nhìn đầy đủ, toàn diện hơn về phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Hậu Giang. Kết quả nghiên cứu này, sẽ giúp cho các địa phương Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL), đặc biệt là các địa phương có những đặc điểm gần giống với tỉnh Hậu Giang có thể tham khảo để phát triển nguồn nhân lực cho ngành chế biến thủy sản ở địa phương mình. Các giải pháp của đề tài là những gợi ý cho lãnh đạo các doanh nghiệp chế biến thủy sản vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mình, đồng thời giúp doanh nghiệp có thể cạnh tranh tốt hơn trong bối cảnh hội nhập kinh tế. 8. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Đề tài được kết cấu thành 2 phần và 3 chương với các nội dung cụ thể như sau: Phần Giới thiệu. Phần này giới thiệu sự cần thiết của nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu; đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, khung phân tích của đề tài và ý nghĩa của nghiên cứu. Chương 1: Cơ sở lý luận và khung phân tích nghiên cứu. Trình bày các khái niệm về nguồn nhân lực, quản trị nguồn nhân lực, các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Lược khảo các nghiên cứu có liên quan đến đề tài. Chương 2: Thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong các khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Trình bày thực trạng nguồn nhân lực thời gian qua; Phân tích những hạn chế trong phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản trong khu, cụm công nghiệp tỉnh Hậu Giang. Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp chế biến thủy sản. Khuyến nghị chính sách để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiêp chế biến thủy sản; Đồng thời, chỉ ra những hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo. Phần kết luận và khuyến nghị.
7 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KHUNG PHÂN TÍCH NGHIÊN CỨU 1.1. NGUỒN NHÂN LỰC VÀ QUẢN TRỊ NGUỒN NHÂN LỰC 1.1.1. Nguồn nhân lực 1.1.1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực Nguồn nhân lực là nguồn lực con người, là tổng thể hóa các mối quan hệ xã hội, vì thế mà có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm nguồn nhân lực tùy theo cách tiếp cận khác nhau. Theo Trần Xuân Cầu và Mai Quốc Chánh (2008), nguồn nhân lực là nguồn lực con người có khả năng sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần cho xã hội được biểu hiện ra số lượng và chất lượng nhất định tại một thời điểm nhất định. Theo Bùi Văn Nhơn (2006), nguồn nhân lực doanh nghiệp là lực lượng lao động của từng doanh nghiệp, là số người có trong danh sách của doanh nghiệp, do doanh nghiệp trả lương. Theo Phạm Minh Hạc (2001), nguồn nhân lực cần được hiểu là số lượng (số dân) và chất lượng con người, bao gồm cả thể chất và tinh thần, sức khỏe và trí tuệ, năng lực, phẩm chất và đạo đức của người lao động. Nó là tổng thể nguồn nhân lực hiện có thực tế và tiềm năng được chuẩn bị sẵn sàng để tham gia phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia hay một địa phương nào đó. Theo Wright và cộng sự (1994), nguồn nhân lực là sự kết hợp giữa những kỹ năng, kiến thức, các khả năng được đặt dưới sự kiểm soát của một tổ chức dưới dạng mối quan hệ lao động trực tiếp và sự biểu hiện của những khả năng đó dưới hình thức các hành vi của nhân viên sao cho phù hợp với mục tiêu của tổ chức. Theo Nguyễn Vân Điềm và Nguyễn Ngọc Quân (2004), nguồn nhân lực của một tổ chức bao gồm tất cả những người lao động làm việc trong tổ chức đó, còn nhân lực được hiểu là nguồn lực của mỗi con người mà nguồn lực này gồm có thể lực và trí lực. Trong thời đại ngày nay, con người được coi là một tài nguyên đặc biệt, một nguồn lực của sự phát triển kinh tế. Bởi vậy, việc phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực trở thành vấn đề chiếm vị trí trung tâm trong hệ thống phát triển các
8 nguồn lực. Chăm lo đầy đủ đến con người là yếu tố bảo đảm chắc chắn nhất cho sự phát triển, thịnh vượng của doanh nhiệp. Đầu tư cho con người là đầu tư có tính chiến lược, là cơ sở chắc chắn nhất cho sự phát triển bền vững. Kế thừa quan điểm và lý thuyết nghiên cứu về nguồn nhân lực trên, đề tài cho rằng, nguồn nhân lực là sự kết hợp giữa những kỹ năng, kiến thức và các khả năng được đặt dưới sự kiểm soát của một tổ chức dưới dạng mối quan hệ lao động trực tiếp và sự biểu hiện của những khả năng đó dưới hình thức các hành vi của nhân viên sao cho phù hợp với mục tiêu của tổ chức. 1.1.1.2. Đặc điểm nguồn nhân lực doanh nghiệp Theo Trần Kim Dung (2011), nguồn nhân lực của một tổ chức được hình thành trên cơ sở của các cá nhân có vai trò khác nhau và được liên kết với nhau theo những mục tiêu nhất định của doanh nghiệp. Trước hết, nguồn nhân lực của doanh nghiệp chính là toàn bộ những khả năng lao động mà doanh nghiệp huy động được cho việc thực hiện, hoàn thành những nhiệm vụ trước mắt và lâu dài của doanh nghiệp. Khả năng lao động của một con người là khả năng đảm nhiệm, thực hiện, hoàn thành công việc, nó bao gồm các nhóm yếu tố: sức khoẻ, trình độ (kiến thức và kỹ năng, kinh nghiệm), tâm lý, mức độ cố gắng,… Nói cách khác, khả năng lao động là tập hợp các yếu tố sức khỏe và các yếu tố thuộc trình độ của con người. Các loại khả năng lao động phù hợp với nhu cầu đến đâu, đồng bộ từ các khâu: đảm bảo việc làm, tài chính, công nghệ, tổ chức sản xuất,… đảm bảo đến đâu chất lượng nguồn nhân lực của doanh nghiệp cao, mạnh đến đó. Điểm khác biệt và vượt trội của nguồn nhân lực so với những nguồn lực khác là ở chỗ nguồn nhân lực mang bản chất con người với những năng lực sáng tạo, với những nhu cầu, động cơ, đặc điểm tâm sinh lý các cá nhân khác nhau. Họ có khả năng hình thành các nhóm hội, các tổ chức công đoàn để bảo vệ quyền lợi của họ. Hành vi của họ có thể thay đổi phụ thuộc vào chính bản thân họ hoặc vào sự tác động của môi trường chung quanh. Chính vì vậy, phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp có những đặc điểm cơ bản sau đây:
9 Một là, nguồn nhân lực trong doanh nghiệp là một bộ phận trong một tổng thể nguồn nhân lực của quốc gia, vùng lãnh thổ. Đó là khả năng lao động mà doanh nghiệp có thể huy động được từ nguồn nhân lực của quốc gia, vùng lãnh thổ. Hai là, nguồn nhân lực của doanh nghiệp không phải chỉ là phép cộng giản đơn khả năng lao động riêng lẻ của từng con người trong doanh nghiệp mà phải là sự “cộng hưởng” khả năng lao động của những con người đó, tức nó phụ thuộc vào khả năng làm việc theo nhóm của những con người trong tổ chức. Nghĩa là, phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp không chỉ nâng cao khả năng lao động của từng cá nhân, thể hiện ở chất lượng lao động, mà phải phát triển và hoàn thiện các yếu tố nâng cao khả năng làm việc theo nhóm giữa những con người đó như bố trí phù hợp công việc, sở trường, chế độ đãi ngộ phù hợp, môi trường làm việc luôn được cải thiện. Ba là, nguồn nhân lực trong doanh nghiệp gắn liền với mục tiêu của doanh nghiệp và phải được hoạch định từ mục tiêu của doanh nghiệp. Vì vậy, phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp phải xuất phát từ mục tiêu chiến lược của doanh nghiệp và hướng đến giải quyết mục tiêu đó. Bốn là, nguồn nhân lực trong doanh nghiệp là một nguồn lực bên cạnh các nguồn lực khác là vốn, công nghệ, ... nhưng khác với các nguồn lực khác về tính chất và vai trò của nó đối với doanh nghiệp. Đó là nó mang bản chất con người nên chịu sự chi phối của các yếu tố tâm sinh lý, quá trình sử dụng nó sẽ tạo ra giá trị lớn hơn giá trị của bản thân nó; đồng thời, nó đóng vai trò quyết định trong việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực khác của doanh nghiệp. Năm là, xét về mục tiêu, nếu như quản trị nguồn nhân lực có mục tiêu là tối ưu hoá kết quả của doanh nghiệp và cá nhân người lao động, đó là hiệu quả kinh tế cao đối với doanh nghiệp và thoả mãn nhu cầu của người lao động ngày càng tốt hơn, thì phát triển nguồn nhân lực là nâng cao khả năng lao động mà doanh nghiệp có thể huy động được để hoàn thành các nhiệm vụ và mục tiêu của doanh nghiệp đã đặt ra. 1.1.2. Quản trị nguồn nhân lực Quản trị nguồn nhân lực là việc thiết kế các hệ thống chính thức trong một tổ
10 chức để đảm bảo hiệu quả và hiệu quả sử dụng tài năng của con người nhằm thực hiện các mục tiêu của tổ chức (Mathis & Jackson, 2007). Quản trị nguồn nhân lực là hệ thống các quan điểm, chính sách và hoạt động thực tiễn sử dụng trong quản trị con người của một tổ chức nhằm đạt được kết quả tối ưu cho cả tổ chức và nhân viên. 1.1.3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực 1.1.3.1. Khái niệm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Cũng như khái niệm “nguồn nhân lực”, khái niệm “nâng cao chất lượng nguồn nhân lực” ngày càng được hoàn thiện và được tiếp cận theo những gốc độ khác nhau. Từ góc độ quản trị học, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là việc tạo ra sự tăng trưởng bền vững về hiệu năng của mỗi thành viên người lao động và hiệu quả chung của tổ chức, gắn liền với việc không ngừng tăng lên về chất lượng của đội ngũ cũng như chất lượng sống của nhân lực. Ở góc độ kinh tế vĩ mô, có nhiều quan điểm khác nhau về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Theo Sredl & Rothwell (1997), nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở doanh nghiệp được thiết kế và thực hiện với mục tiêu nâng cao kết quả thực hiện công việc và cải thiện điều kiện con người thông qua việc đảm bảo kết hợp giữa mục tiêu của tổ chức và mục tiêu cá nhân. Yoshihara Kunio (2009) cho rằng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là các hoạt động đầu tư nhằm tạo ra nguồn nhân lực với chất lượng đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đồng thời đảm bảo sự phát triển của mỗi cá nhân. Theo Vũ Anh Tuấn và cộng sự (2002), nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của một quốc gia, một vùng lãnh thổ là tạo ra sự biến đổi chất lượng về mặt thể lực, trí lực, kỹ năng, kiến thức, tinh thần của từng người lao động, tạo lập một đội ngũ nhân lực hợp lý và sử dụng năng lực của con người cùng với đội ngũ của họ vì sự tiến bộ kinh tế xã hội. Theo Bùi Văn Nhơn (2006), Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là tổng thể các hình thức, phương pháp, chính sách và biện pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao
11 chất lượng cho nguồn nhân lực (trí tuệ, thể chất, và phẩm chất tâm lý xã hội) nhằm đáp ứng đòi hỏi về nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn phát triển. Theo Nadler (1984), Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là các kinh nghiệm học tập có tổ chức được diễn ra trong những khoảng thời gian nhất định nhằm tăng khả năng cải thiện kết quả công việc, tăng khả năng phát triển của tổ chức và cá nhân. Từ các khái niệm trên, có thể hiểu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là quá trình thúc đẩy việc học tập có tính tổ chức góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua việc thực thi các giải pháp một cách toàn diện và đồng bộ nhằm ngày càng nâng cao thể lực, trí lực và phẩm chất tâm lý xã hội. 1.1.3.2. Các tiêu chí của nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Theo định nghĩa ở trên thì nâng cao chất lượng nguồn nhân lực doanh nghiệp được thể hiện qua 3 tiêu chí sau: Một là, về thể lực. Nhằm đảm bảo cho việc áp dụng phổ biến các phương pháp sản xuất công nghiệp, các thiết bị và công nghệ hiện đại, đòi hỏi sức khoẻ và thể lực cường tráng của người lao động trên các khía cạnh: Có sức chịu đựng dẻo dai đáp ứng những quá trình sản xuất liên tục, kéo dài; Có các thông số nhân chủng học đáp ứng được các hệ thống thiết bị công nghệ được sản xuất phổ biến trên thị trường khu vực và thế giới. Điều này có ý nghĩa to lớn trong nổ lực tăng chất lượng sản phẩm, giảm chi phí giá thành và an toàn lao động. Luôn có sự tỉnh táo, sảng khoái tinh thần nhằm phát huy cao độ năng lực sáng tạo của mỗi người lao động. Do vậy, để nâng cao thể lực của nguồn nhân lực, doanh nghiệp cần những tiêu chuẩn về mặt thể lực phù hợp với ngành nghề hoạt động của mình. Từ đó làm cơ sở cho việc tuyển chọn lao động và chăm sóc, bồi dưỡng sức khoẻ cho lực lượng lao động trong doanh nghiệp (Bùi Văn Nhơn, 2006; Trần Xuân Cầu và Mai Quốc Chánh, 2008). Vì vậy, sức khoẻ người lao động có ảnh hưởng lớn tới năng suất lao động của doanh nghiệp. Nếu người có tình trạng sức khoẻ không tốt sẽ dẫn đến mất tập trung