Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố chính tác động đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, trên cơ sở đó đề xuất hàm ý chính sách để giúp cho công tác tư vấn tuyển sinh của các trường đại học hiệu quả hơn trong tương lai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----------------------------------- NGUYỄN TIẾN THỊNH PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN Ý ĐỊNH CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA HỌC SINH LỚP 12 TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH -------------------------------------- NGUYỄN TIẾN THỊNH PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN Ý ĐỊNH CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA HỌC SINH LỚP 12 TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. ĐINH PHI HỔ TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang”là công trình nghiên cứu độc lập của tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Đinh Phi Hổ. Dữ liệu điều tra và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực, chính xác, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào trước đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. TP. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 11 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Tiến Thịnh
MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ TÓM TẮT LUẬN VĂN CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ............................................................... 1 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ........................................................................... 1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU..................................................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu chung .................................................................................................. 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 3 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 3 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................................... 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................................ 3 1.6. KẾT CẤU ĐỀ TÀI.................................................................................................. 4 CHƯƠNG 2 : CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................... 6 2.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM............................................................................................. 6 2.1.1. Học sinh THPT .............................................................................................. 6
2.1.2. Hướng nghiệp ................................................................................................ 6 2.1.3. Tư vấn hướng nghiệp ..................................................................................... 6 2.1.4. Chọn trường ................................................................................................... 7 2.1.5. Lựa chọn ngành nghề đào tạo ........................................................................ 7 2.2. CÁC LÝ THUYẾT CÓ LIÊN QUAN ..................................................................... 8 2.2.1. Thuyết lựa chọn duy lý (Rational Choice Theory) (Homans, 1961) ............. 8 2.2.2. Những yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh ............. 9 2.2.3. Giáo dục và giáo dục đại học ....................................................................... 15 2.2.4. Chọn trường đại học .................................................................................... 16 2.3. CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI................................................ 16 2.4. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT .................................................................. 19 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.............................................................................................. 20 CHƯƠNG 3 : MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 21 3.1. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................................ 22 3.2. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .................................................................................... 24 3.2.1. Nghiên cứu định tính ....................................................................................... 24 3.2.2. Nghiên cứu đinh lượng .................................................................................... 25 3.2.2.1. Kích thước mẫu ......................................................................................... 25 3.2.2.2. Phân bố mẫu nghiên cứu .......................................................................... 25 3.2.2.3. Xây dựng thang đo .................................................................................... 26 3.3. PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH DỮ LIỆU ............................................................ 32 3.3.1. Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng Crobach’s Alpha ...................................... 32 3.3.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA .................................................................... 32
3.3.3. Phân tích hồi qui tuyến tính bội....................................................................... 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.............................................................................................. 36 CHƯƠNG 4 : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................. 37 4.1. ĐẶC ĐIỂM MẪU KHẢO SÁT ............................................................................. 37 4.2. KẾT QUẢ HỒI QUY............................................................................................. 40 4.2.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo thông qua hệ số Cronbach’s Alpha ............ 40 4.2.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA .................................................................... 42 4.2.3. Kết quả hồi quy ............................................................................................... 49 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4.............................................................................................. 53 CHƯƠNG 5 : KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT HÀM Ý CHÍNH SÁCH ...................... 55 5.1. KẾT LUẬN ............................................................................................................ 55 5.2. ĐỀ XUẤT HÀM Ý CHÍNH SÁCH ....................................................................... 56 5.2.1. Tăng cơ hội trúng tuyển cho học sinh ......................................................... 56 5.2.2. Tăng cơ hội việc làm và học tập cho học sinh sau khi ra trường ................ 57 5.2.3. Tăng cường khả năng truyền thông tiếp thị của các trường đại học ........... 58 5.2.4. Nâng cao năng lực và điều kiện của học sinh trước khi vào đại học .......... 59 5.3. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ................. 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO BẢNG CÂU HỎI PHỎNG VẤN PHÂN TÍCH SỐ LIỆU
DANH MỤC VIẾT TẮT Viết tắt Giải thích THPT Trung học phổ thông DDDH Đặc điểm đại học CHTT Cơ hội trúng tuyển CHTL Cơ hội tương lai NLDK Năng lực điều kiện TTDH Truyền thông của trường đại học DHCT Định hướng chọn trường đại học TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh CBTVTS Cán bộ tư vấn tuyển sinh GD&ĐT Giáo dục và đào tạo ĐH-CĐ Đại học – Cao đẳng HS Học sinh
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Phân bố mẫu khảo sát 20 Bảng 3.2:Bảng thang đo Likert5 20 Bảng 3.3: Thang đo Năng lực và tài chính (Ký hiệu NLTC) 21 Bảng 3.4: Thang đo Truyền thông của trường đại học (Ký hiệu TTDH) 21 Bảng 3.5: Thang đo Định hướng chọn trường (Ký hiệu DHCT) 22 Bảng 3.6: Thang đo Cơ hội trúng tuyển (Ký hiệu CHTT) 22 Bảng 3.7: Thang đo Cơ hội tương lai (Ký hiệu CHTL) 23 Bảng 3.8: Thang đo Ý định chọn trường (Ký hiệu YDCT) 23 Bảng 4.1: Phân bố mẫu theo giới tính 28 Bảng 4.2: Lĩnh vực ưa thích 29 Bảng 4.3: Kết quả học tập 29 Bảng 4.4: Khu vực sinh sống của gia đình hiện tại 30 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định Cronbach’s Alpha của tất cả các thang đo 31 Bảng 4.6: Ma trận xoay nhân tố phân tích EFA lần 1 32 Bảng 4.7: Kiểm định KMO and Bartlett lần 2 33 Bảng 4.8: Tổng kết giải thích phương sai lần 2 33 Bảng 4.9: Ma trận xoay nhân tố lần 2 34 Bảng 4.10: Kiểm định KMO and Bartlett biến phụ thuộc 35 Bảng 4.11: Tổng kết giải thích phương sai biến phụ thuộc 35 Bảng 4.12: Ma trận xoay nhân tố biến phụ thuộc 35 Bảng 4.13: Kết quả phân tích hồi quy 36 Bảng 4.14: Độ phù hợp của mô hình hồi quy 36 Bảng 4.15: Các hệ số hồi quy 37
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 2.1: Mô hình nghiên cứu đề xuất 16 Sơ đồ 3.1: Quy trình nghiên cứu 18 Hình 4.1: Đồ thị P – P 38
TÓM TẮT LUẬN VĂN Ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 không chỉ là quan tâm của bản thân học sinh, mà còn là sự quan tâm của gia đình học sinh, của những người làm lĩnh vực giáo dục và của cả xã hội. Mục tiêu chính của đề tài là xác định và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định chọn trường đại học của học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Trên cơ sở đó, đưa ra một số kiến nghị đối với các cơ quan chức năng trong việc tư vấn, định hướng nhằm tạo mọi điều kiện tốt nhất cho học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang trong việc lựa chọn ngành/nghề, trường để học một cách tốt nhất. Nghiên cứu được tiến hành qua hai giai đoạn là nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu định tính được thực hiện bằng phương pháp thảo luận nhóm học sinh của các trường. Kết quả nghiên cứu định tính kết hợp với cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước ở trong và ngoài nước như: Chapman (1981), Jackson (1982), Litten (1982), Hossler và Gallagher (1987), Cosser và Toit (2002), Trần Văn Quý Và Cao Hào Thi (2009), Nguyễn Phương Toàn (2011), Nguyễn Minh Hà (2011) nhằm đưa ra các mô hình nghiên cứu ban đầu gồm 6 yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn trường của học sinh THPT tỉnh Kiên Giang bao gồm: (1) Năng lực và tài chính, (2) Tư vấn tuyển sinh, (3) Định hướng nghề nghiệp, (4) Cơ hội trúng tuyển, (5) Cơ hội tương lai. Dựa trên thông tin thu thập được từ nghiên cứu định tính và việc khảo sát thử, nghiên cứu định lượng chính thức đã được thực hiện trên mẫu có kích thước n=250 được phân bố theo tỷ lệ học sinh các trường với 21 biến quan sát sử dụng thang đo Likert5 điểm. Thực tế theo khảo sát ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang cho thấy học sinh cũng có ý định chọn trường đại học nhưng việc chọn lựa này chưa cao. Mặt khác, còn nhiều học sinh không có ý định lựa chọn vào trường đại học do lo sợ thất nghiệp hoặc chọn ngành nghề không đúng sở thích. Đây là những cơ sở quan trọng để ngành giáo dục tỉnh Kiên Giang xác
định những yếu tố cần tập trung thực hiện đổi mới qua đó giúp học sinh có những quyết định chọn trường đại học học tập hợp lý. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy, có 4 nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang gồm Năng lực và tài chính, Tư vấn tuyển sinh, Cơ hội trúng tuyển, Cơ hội tương lai. Trong đó, nhân tố cơ hội trúng tuyển có ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định chọn trường đại học của học sinh. Đây là những cơ sở cần thiết để tác giả đề tài đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang.
1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Cùng với tăng trưởng kinh tế, hệ thống giáo dục Việt Nam cũng trải qua những thay đổi lớn lao. Một trong những thay đổi nổi bật nhất trong chính sách giáo dục là áp dụng nguyên tắc người dùng phải trả tiền đối với giáo dục đại học (GDĐH) năm 1993. Sự hình thành khu vực tư trong GDĐH đã tạo ra một xu hướng mới, đó là sự cạnh tranh giữa các trường. Áp lực cạnh tranh buộc các trường công và tư, phải tìm kiếm những chiến lược nhằm thu hút SV trong phân khúc của mình. Qua số liệu thống kê của tổng cục thống kê năm 2016 cho thấy, nước ta có 436 trường cao đẳng, đại học, trong đó có 347 trường công lập và 89 trường ngoài công lập. Đây là điều kiện thuận lợi để các em học sinh lớp 12 có thể lựa chọn những trường, ngành nghề mà mình yêu thích để theo học. Năm 2016, Việt Nam có hơn 2,4 học sinh phổ thông, 2,3 triệu sinh viên, trong đó số sinh viên theo học công lập là 2,05 triệu, còn lại là sinh viên ngoài công lập; tỷ lệ tốt nghiệp tốt nghiệp trung học phổ thông từ năm 2012 đến nay đều đạt trên 97%. Học sinh THPT nói chung và học sinh lớp 12 nói riêng là lứa tuổi bắt đầu bước vào ngưỡng cửa cuộc đời. Một cuộc sống tương lai đầy hấp dẫn, lý thú song cũng đầy bí ẩn và khó khăn đang chờ đợi các em. Khác với thiếu niên, thanh niên học sinh có sự chuẩn bị về tâm thế nên suy nghĩ của các em chín chắn hơn khi quyết định kế hoạch đường đời của mình. Tuy nhiên trong thực tế, việc chọn nghề, quyết định đường đời của học sinh THPT không đơn giản bởi vì ngành nghề trong xã hội rất phong phú, mỗi ngành nghề đều có những yêu cầu riêng… Vì vậy, câu hỏi “làm gì sau
2 khi tốt nghiệp THPT ?” khiến nhiều em lúng túng, không tìm được câu trả lời. Việc chọn nghề, nơi đào tạo nghề của học sinh rất quan trọng không chỉ đối với cá nhân, gia đình học sinh mà còn rất quan trọng đối với sự phát triển của xã hội. Ước mơ của các em đôi khi còn rất xa vời với thực tế lao động, hoạt động nghề nghiệp, các em chưa thấy được giá trị đích thực của các ngành nghề, chưa lượng hết khả năng của bản thân mình. Do đó, khi chọn nghề nghiệp có thể không đúng, khi học xong và đi làm sẽ gặp rất nhiều trở ngại nghề nghiệp của mình dẫn đến sự hụt hẫn, bi quan, chán nản trong học tập cũng như miễn cưỡng trong lao động và gây nên sự lãng phí cho gia đình và xã hội. Việc tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang hiện nay là rất cần thiết. Xác định được các nhân tố ảnh hưởng giúp gia đình học sinh, bản thân các em học sinh chủ động hơn trong việc lựa chọn trường để học, mặt khác giúp lãnh đạo ngành giáo dục có hướng phân luồng học sinh hiệu quả hơn. Chính vì vậy mà tác giả đã chọn đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường Đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang” làm đề tài thạc sĩ để nghiên cứu. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố chính tác động đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, trên cơ sở đó đề xuất hàm ý chính sách để giúp cho công tác tư vấn tuyển sinh của các trường đại học hiệu quả hơn trong tương lai.
3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Xác định các nhân tố chính tác động đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Xem xét tác động của các yếu tố đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Đề xuất hàm ý chính sách nhằm giúp các trường đại học trong công tác tư vấn tuyển sinh phù hợp. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Nhân tố nào tác động đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12? Chúng tác động như thế nào đến ý định chọn trường đại học? Những hàm ý chính sách nào có thể được đề xuất để giúp công tác tư vấn tuyển sinh các trường đại học được hiệu quả hơn? 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường đại học của học sinh lớp 12 trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Giới hạn không gian nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trên các học sinh lớp 12 đang học tập trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Giới hạn về thời gian nghiên cứu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ năm 2006-2014; số liệu sơ cấp được thu thập trong tháng 10/2017. 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Với những mục tiêu đặt ra, đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu
4 định tính kết hợp sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng. Phương pháp nghiên cứu định tính: Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường thông qua bảng câu hỏi đều tra. Phương pháp nghiên cứu định lượng : Phương pháp thống kê mô tả, phân tích hồi quy. Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để phân tích. 1.6. KẾT CẤU ĐỀ TÀI Chương 1. Giới thiệu nghiên cứu. Chương này trình bày vấn đề nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và kết cấu luận văn. Chương 2. Cơ sở lý thuyết Nội dung chương này trình bày cơ sở lý luận về nghề nghiệp, chọn trường, chọn nghề của HS THPT. Đồng thời, Chương 2 cũng đã trình bày giả thuyết các nhóm yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường đại học của HS THPT trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Chương 3. Phương pháp nghiên cứu. Chương này trình bày về quy trình, phương pháp nghiên cứu. Xác định các biến và xây dựng thang đo. Nêu lên phương pháp đánh giá độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA, phân tích hồi quy tuyến tính bội. Đồng thời, trình bày phương pháp kiểm định đánh giá sự khác biệt của các nhóm đặc điểm cá nhân với nhân tố độc lập ý định chọn trường. Chương 4. Kết quả nghiên cứu. Trình bày tổng quan về học sinh trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, những thông tin đặc điểm của mẫu nghiên cứu và phân tích kết quả nghiên
5 cứu. Qua thống kê mô tả mẫu khảo sát, đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA, phân tích hồi quy tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến ý định chọn trường. Từ đó, đi đến bàn luận các kết quả nghiên cứu. Chương 5. Kết luận và đề xuất. Ở chương này sẽ bàn luận kết quả nghiên cứu về các nhân tố và ảnh hưởng của chúng đến ý định chọn trường đại học của học sinh THPT trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Từ đó đề xuất các giải pháp để ngành giáo dục tỉnh Kiên Giang và các trường đại học có những phương pháp tư vấn tuyển sinh, tuyển sinh cho học sinh lớp 12 vào đại học được hiệu quả hơn.
6 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT 2.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM 2.1.1. Học sinh THPT Theo Luật Giáo dục Việt Nam năm 2006 (Luật Giáo dục số 38/2005QH11 có hiệu lực ngày 01/01/2006, mục 2, điều 26), giáo dục trung học phổ thông được thực hiện trong ba năm học từ lớp 10 đến lớp 12. HS vào học lớp 10 phải có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, có tuổi là 15. Trong nghiên cứu này, đối tượng học sinh (HS) THPT là các em HS đang học lớp 12 chuẩn bị thi tốt nghiệp trung học phổ thông và chuẩn bị dự thi vào đại học. Như vậy HS lớp 12 có thể được xem là khách hàng tiềm năng của dịch vụ giáo dục bậc đại học. Với đối tượng này, có tuổi khoảng 18 với tâm sinh lý của người chuẩn bị trưởng thành nên cũng có nhiều điểm phức tạp trong tâm lý, chẳng hạn: thích tự khẳng định mình, bị ảnh hưởng của bạn bè, các cá nhân khác,… 2.1.2. Hướng nghiệp Tùy theo đặc trưng của mỗi lĩnh vực hoạt động khoa học, có thể có những quan điểm khác nhau về khái niệm này. Trong nghiên cứu này, hướng nghiệp là sự tác động của một tổ hợp lực lượng xã hội, lấy nền tảng của hệ thống sư phạm làm trung tâm nhằm giúp cho các HS có sự hiểu biết cơ bản về ngành nghề trong xã hội. Từ đó, các em có thể lựa chọn cho mình một cách có ý thức về nghề nghiệp trong tương lai (Theo Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2006). 2.1.3. Tư vấn hướng nghiệp Tư vấn hướng nghiệp là một quá trình họat động tích cực, tự giác của HS dưới sự hướng dẫn của nhà trường, của gia đình cùng sự hỗ trợ của các tổ chức xã hội để giúp HS tìm hiểu về các ngành nghề trong xã hội
7 và chọn được ngành nghề phù hợp cho bản thân trong tương lai (Theo Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2006). 2.1.4. Chọn trường Các em HS lớp 12 trước khi chuẩn bị tốt nghiệp thường được nhà trường, gia đình,người thân tư vấn trong việc chọn trường, ngành học phù hợp với mục tiêu nghề nghiệp và học lực. Trong nghiên cứu này, khái niệm chọn trường được hiểu là quyết định chọn trường đại học, cao đẳng (học viện) để đăng ký dự thi và theo học sau khi tốt nghiệp THPT. 2.1.5. Lựa chọn ngành nghề đào tạo Việc lựa chọn ngành nghề của HS là một quá trình lâu dài và phức tạp, nó được biểu hiện ở những mức độ khác nhau ngay từ những lớp đầu của bậc THCS, ngày càng phát triển dần và hoàn thiện dần ở cấp bậc THPT, nhất là ở lớp cuối cấp ba (lớp 12) của bậc THPT. Quá trình chọn lựa này gồm những đặc tính sau: Tính chủ thể : đối với HS THPT, quá trình lựa chọn ngành nghề được diễn ra với nhiều sự chi phối của những mối quan hệ xã hội phức tạp như: gia đình, bạn bè, thầy cô giáo, trường lớp, đoàn thể, các tổ chức xã hội,…Những mối quan hệ này tác động đến nhận thức, nhu cầu, động cơ, sự hứng thú của HS. Tuy nhiên, để đi đến một quyết định lựa chọn ngành nghề cho tương lai là do chính chủ thể đưa ra và tự khẳng định (Theo Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2006). Tính khách thể : Quá trình lựa chọn ngành nghề là sự kết hợp giữa nhu cầu, nguyện vọng cá nhân với yêu cầu do ngành nghề và xã hội đòi hỏi (không phải bất cứ ngành nghề nào cũng được xã hội chấp nhận). Trong xã hội, mỗi cá nhân có một vị trí xác định. Với vị trí đó, cá nhân vừa được hưởng quyền lợi cũng như phải có trách nhiệm đối với cộng đồng xã hội. Mối
8 quan hệ giữa quyền lợi và trách nhiệm trong việc lựa chọn ngành nghề được biểu hiện qua mối quan hệ giữa nguyện vọng cá nhân với đòi hỏi về số lượng và chất lượng mà nhu cầu về nguồn lực trong các lĩnh vực mà ngành nghề đòi hỏi (Theo Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2006). Khi đó, chủ thể của sự lựa chọn trở thành đối tượng của sự lựa chọn. Tính cấu trúc : Trong quá trình tồn tại và phát triển, quá trình lựa chọn ngành nghề là một bộ phận, mắc xích trong cấu trúc đời sống con người. Khi xác định một hướng đi, một vị trí hoạt động trong đời sống xã hội là lúc con người ta lựa chọn ngành nghề. Quá trình lựa chọn ngành nghề được đặt trong một hệ thống các mối quan hệ giữa chủ thể (người lựa chọn) và những điều kiện khách quan có mối quan hệ trực tiếp đối với ngành nghề (Theo Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền, 2006). 2.2. CÁC LÝ THUYẾT CÓ LIÊN QUAN 2.2.1. Thuyết lựa chọn duy lý (Rational Choice Theory) (Homans, 1961) Thuyết này cho rằng con người luôn hành động một cách có chủ đích, có suy nghĩ để lựa chọn một cách hợp lý nhằm đạt được kết quả tối ưu với chi phí tối thiểu. Thuyết này được biểu diễn theo công thức toán như sau: C = P x V = Max. Công thức trên được diễn đạt như sau: khi lựa chọn trong số các hành động có thể có, cá nhân sẽ chọn cách mà họ cho là (C) là kết quả của tích số giữa xác suất thành công của hành động đó (P) với giá trị phần thưởng của hành động đó (V). Còn theo John Elster (dẫn theo Lê Ngọc Hùng, 2009) thì “Khi đối diện với một số hành động, mọi người thường
9 làm cái mà họ tin là có khả năng đạt được kết quả cuối cùng tốt nhất”. Thuyết lựa chọn duy lý đòi hỏi phân tích hành động lựa chọn của cá nhân trong mối liên hệ với cả hệ thống xã hội của nó. 2.2.2. Những yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh Theo nghiên cứu của Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền (2006) thì những yếu tố tác động đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh bao gồm các yếu tố sau đây: Đặc điểm cơ bản về tâm lý và nhân cách Hoạt động học tập : Như đã nói, HS THPT có tuổi từ 15 đến 18. Ở lứa tuổi này, kinh nghiệm sống của các em ngày càng phong phú, các em cũng đã nhận thức được mình đang đứng trước ngưỡng cửa cuộc đời. Do đó thái độ nhận thức học tập ngày càng chính chắn hơn trong việc lựa chọn đối với các môn học gắn với khuynh hướng chọn ngành nghề trong tương lai. Thái độ học tập của các em được thúc đẩy bởi động cơ học tập khác với lứa tuổi trước đó, cụ thể nhất là động cơ thực tiễn, động cơ nhận thức, ý nghĩa xã hội rồi mới đến động cơ khác. Chính thái độ học tập có ý thức, đã hình thành tính chủ định của các quá trình nhận thức và năng lực điều khiển bản thân của các em trong hoạt động học tập cũng như việc lựa chọn ngành nghề cho tương lai. Sự phát triển của trí tuệ : ở HS THPT, tính chủ định được phát triển mạnh ở tất cả các quá trình nhận thức. Tri giác có mục đích đã đạt tới mức rất cao, ghi nhớ có chủ định giữ vai trò chủ đạo trong hoạt động trí tuệ, đồng thời vai trò của ghi nhớ lôgic trừu tượng và ghi nhớ ý nghĩa ngày một tăng rõ rệt. Do cấu trúc và chức năng của não bộ phát triển cùng với sự phát triển của các quá trình nhận thức và hoạt động học tập dẫn đến hoạt động tư duy của các em có sự thay đổi. Các em có khả năng tư duy logic, tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo, tư duy