Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quan niệm về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 – 2015)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn thông qua việc phân tích cách thể hiện cái Đẹp trong phim hoạt hình Việt Nam, luận văn hướng tới mục tiêu xác định được quan niệm chung về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam giai đoạn đương đại. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Quan niệm về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 – 2015)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HẠ TH TH NH HÀ U N NI VỀ IĐ TR NG HI H ẠT H NH VI T N HU ỂN THỂ TỪ T H VĂN HỌ (GI I Đ ẠN – 2015) LUẬN VĂN THẠ SĨ ậ , Đ ả -T ề Hà Nội – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- HẠ TH TH NH HÀ U N NI VỀ IĐ TR NG HI H ẠT H NH VI T N HU ỂN THỂ TỪ T H VĂN HỌ GI I Đ ẠN – 2015) Luậ ă t ạ ậ , -Đ ả T ề Mã số: 60210231 N ƣờ ƣớng dẫn khoa họ TS H G Chủ t ch Hộ đồng chấm luậ ă GS TS ạm Gia Lâm Hà Nội – 2016
ỜI Đ N Tôi xin cam đoan rằng luận văn Quan niệm về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 – 2015) là đề tài nghiên cứu độc lập, do chính tôi hoàn thành. Các tư liệu, kết quả nghiên cứu của luận văn chưa được công bố ở bất kỳ tài liệu nào khác. Các nhận định, tài liệu tham khảo và trích dẫn được sử dụng trong luận văn này đều nêu rõ xuất xứ tác giả và được ghi trong mục Tài liệu tham khảo ở cuối luận văn. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên. Hà Nội, tháng 5 năm 2016 Tác giả Luận văn ạ T T H
LỜI CẢ ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới giảng viên hướng dẫn: TS. Hoàng C m Giang - người đã luôn tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu đề tài và làm luận văn tốt nghiệp. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới thầy Trần Hinh người đã truyền cảm hứng cho tôi trong suốt thời gian học tập và hoạt động trong lĩnh vực điện ảnh. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo bộ môn Nghệ thuật học và khoa Văn học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đã trang bị cho tôi những kiến thức quý giá trong thời gian học tập tại trường. Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân tới các nghệ sĩ hoạt hình lão thành, những đồng nghiệp đang công tác tại Hãng phim hoạt hình Việt Nam đã nhiệt tình chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức nghề để giúp tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2016 Học viên Phạm Thị Thanh Hà
MỤC LỤC MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 3 1. Lý do chọ đề tài ..................................................................................... 3 2. L ch s vấ đề .......................................................................................... 5 3 Đố tƣợng và phạm vi nghiên cứu........................................................ 13 4. Mụ đí ứu .......................................................... 15 5 ƣơ p áp ứu...................................................................... 16 6. Cấu trúc của luậ ă ........................................................................... 16 HƢƠNG 1: PHẠ TRÙ I Đ P VÀ VẤN ĐỀ CHUYỂN THỂ TỪ TÁC PH VĂN HƢƠNG ĐẾN TÁC PH ĐI N ẢNH ................... 17 1.1. Những vấ đề lý luận về Mỹ học - á Đẹp .................................... 17 1.1.1. Mỹ học, cái Đẹp qua các thời kỳ ................................................... 17 1.1.2. Cái Đẹp trong nghệ thuật điện ảnh ................................................ 21 1.1.3. Cái Đẹp trong phim hoạt hình ........................................................ 22 1.2. Một số vấ đề về chuyển thể tác ph ă ọc sang hoạt hình .... 23 1.2.1. Khái niệm chuyển thể, các hình thức chuyển thể và một số vấn đề chuyển thể từ văn học sang điện ảnh ........................................................ 23 1.2.2. Vấn đề chuyển thể trong điện ảnh hoạt hình Việt Nam................. 27 HƢƠNG : QUAN NI M VỀ I Đ P VÀ H GIÁ TR TRONG PHIM HOẠT HÌNH VI T NAM ................................................................ 32 2.1. Sự phục dựng quan ni m về á Đẹp qua các thành tố của phim hoạt hình Vi t Nam .................................................................................... 32 2.1.1. Hệ thống đề tài ............................................................................... 32 2.1.2. Hình tượng nhân vật....................................................................... 38 2.1.3. Câu chuyện, cốt truyện .................................................................. 42 2.1.4. Phương thức tự sự ......................................................................... 44 1
2.2. Quan ni m th m mỹ ơ ản trong phim hoạt hình Vi t Nam ....... 47 2.2.1. Cái Đẹp nằm trong giá trị giáo dục và luân lý ............................... 48 2.2.2. Cái Đẹp gắn liền với sự nâng cao tri thức về tự nhiên và xã hội…49 2.2.3. Cái Đẹp đi cùng phương thức tự sự chân phương, giản dị ............ 50 HƢƠNG 3: HẠ TRÙ IĐ U H NH THỨ VÀ THỂ ẠI HI H ẠT H NH VI T N ................................................................. 53 31 á Đẹp thể hi n trong hình thức phim ........................................... 53 3.1.1. Cái Đẹp thể hiện qua tạo hình. ....................................................... 53 3.1.2. Cái Đẹp qua diễn xuất, động tác .................................................... 61 3.1.3. Cái Đẹp qua việc vận dụng các yếu tố kỹ thuật và công nghệ ...... 69 3 á Đẹp thể hi n trong thể loại phim ............................................... 76 3.2.1. Cái Đẹp trong phim hoạt hoạ 2D ................................................... 77 3.2.2. Cái Đẹp trong phim cắt giấy .......................................................... 82 3.2.3. Cái Đẹp trong phim 3D .................................................................. 86 3.2.4. Cái Đẹp trong các thể loại tổng hợp .............................................. 91 KẾT LUẬN ................................................................................................... 94 TƢ I U THAM KHẢO............................................................................. 96 2
Ở ĐẦU 1. d ọ đề t Ra đời vào tháng 11 năm 1959, trải qua hơn 55 năm phát triển và trưởng thành, phim hoạt hình Việt Nam (HHVN) chính thức trở thành một bộ phận quan trọng của nền điện ảnh nước ta. Suốt chặng đường lịch sử này, HHVN luôn gắn liền với sự đổi thay của đất nước: thời kỳ từ 1960 đến 1975 - vừa xây dựng cơ sở, đào tạo đội ngũ vừa sáng tác trong điều kiện chiến tranh ác liệt; từ 1975 đến hết những năm 1986 là quãng thời gian hoạt động ổn định trong cơ chế bao cấp của nhà nước; những năm từ 1986 đến 2000, HHVN vật lộn trước những thăng trầm trong giai đoạn đổi mới cơ chế sản xuất cũng như phong cách sáng tác; kể từ năm 2000 đến nay, HHVN dần định hình cơ chế sản xuất mới và đạt được những thành quả đáng khích lệ. Mặc dù vậy, toàn bộ phim HHVN sản xuất từ trước tới nay mới chỉ dừng lại con số hơn 500 bộ phim. So với các nước có nền công nghiệp hoạt hình với doanh thu và lợi nhuận khổng lồ như Mỹ, Nhận Bản, Hàn Quốc… thì HHVN còn quá ít về số lượng, chỉ đáp ứng được một phần rất nhỏ nhu cầu xem phim của khán giả. Về chất lượng, việc giành được một số giải thưởng trong nước và quốc tế là điều đáng khích lệ với HHVN, song trên thực tế, phim của chúng ta còn một khoảng cách khá xa so với các nền hoạt hình trong khu vực và trên thế giới. Có thể nói, HHVN thiếu về số lượng, yếu về chất lượng, hạn chế về tư duy nghệ thuật và công nghệ sản xuất là thực trạng đáng phải suy nghĩ. Một thể loại vô cùng hấp dẫn của điện ảnh, luôn có một lượng khán giả khổng lồ không giới hạn ở nhóm đối tượng trẻ em mà cả người lớn sẵn sàng chờ đợi, đón nhận, tại sao phim HHVN vẫn dậm chân tại chỗ? Điều này thôi thúc chúng ta cần tìm hiểu căn nguyên, cội rễ xem trong thời gian qua, phim HHVN đã hướng đến một hệ giá trị thẩm mỹ như thế nào? Hệ giá 3
trị ấy có gì tương thích hoặc khác biệt so với phim hoạt hình thế giới. Hệ giá trị này thể hiện quan niệm của các nhà làm phim HHVN như thế nào về cái Đẹp, về lý tưởng thẩm mỹ, nhất là khi đối tượng khán giả đầu tiên mà phim hoạt hình hướng đến là thiếu nhi? Và thông qua các tác phẩm hoạt hình chuyển thể từ nguồn văn học, chúng ta cũng có thể nhìn nhận lại: xem văn học có vị trí và tác động như thế nào trong việc định hình cái Đẹp trong quan niệm thẩm mỹ của các nhà làm phim HHVN. Lựa chọn khảo sát các bộ phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn học trong giai đoạn từ năm 2000 - 2015, chúng tôi xác định tầm quan trọng cũng như vai trò của văn học đối với sự phát triển của hoạt hình. Là mảnh đất màu mỡ để khai thác, văn học có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt hình. Từ khi ra đời đến nay, HHVN có nhiều bộ phim được chuyển thể từ các tác phẩm văn học nổi tiếng như Mèo con (1965) chuyển thể từ truyện Cái Tết của Mèo con của nhà văn Nguyễn Đình Thi; Dế Mèn (1979) chuyển thể từ truyện Dế Mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài; Chuyện Ông Gióng (1970) hay Sơn Tinh Thuỷ Tinh (1972) chuyển thể từ kho tàng truyện cổ dân gian Việt Nam. Trong thời điểm hiện tại, các nhà làm phim HHVN vẫn tiếp tục khai thác nhiều tác phẩm văn học để làm phim hoạt hình. Nhiều nhà làm phim cho rằng, phim HHVN luôn coi trọng yếu tố giáo dục nên việc kế thừa và phát huy những giá trị đã được đúc kết, thẩm định và được công chúng đón nhận qua các tác phẩm văn học sẽ là một lợi thế khi xây dựng một bộ phim hoạt hình. Để có một nền hoạt hình phát triển và phù hợp với các tiêu chí của nền điện ảnh đậm đà bản sắc dân tộc, đồng thời hòa nhập được với điện ảnh hoạt hình thế giới, các nhà làm phim cần tìm ra hướng phát triển thích hợp. Đặc biệt, trong xu thế nền hoạt hình thế giới không chỉ giới hạn trong việc phục vụ nhóm đối tượng thiếu nhi mà còn phục vụ cả người lớn, chúng ta cần nâng cao chất lượng phim, mở rộng nội dung đề tài phản ánh, cải tiến công nghệ 4
làm phim để phim HHVN đáp ứng được nhiều hơn nữa kỳ vọng và tầm đón đợi của khán giả. Với mong muốn như trên, đề tài nghiên cứu Quan niệm về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai đoạn 2000 – 2015) hướng tới mục tiêu xác định được quan niệm chung về cái Đẹp trong các phim HHVN, để góp thêm một tài liệu mang tính lý luận giúp cho nhà làm phim có thêm kiến thức về nghề, nâng cao nghệ thuật sáng tác và quan điểm mỹ học, xây dựng định hướng trong hoạt động sáng tác phim HHVN thời gian tới. 2. ấ đề Là một thể loại đặc biệt thuộc loại hình nghệ thuật điện ảnh, có ngôn ngữ biểu hiện giàu sức truyền cảm, có khả năng đi vào đời sống sinh hoạt và tinh thần của khán giả, phim hoạt hình có sức sống vững bền và cách thế tồn tại khác lạ. Trong xã hội hiện đại, nhu cầu thưởng thức phim hoạt hình như một món ăn hàng ngày, một thói quen dần được khẳng định, đặc biệt với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, sự bùng nổ công nghệ thông tin, hoạt hình càng có cơ hội thúc đẩy phát triển. Có thể nói, đây là giai đoạn có nhiều yếu tố thuận lợi để hoạt hình phát triển hơn cả. Và thực tế, từ trước đến nay, chưa bao giờ việc sản xuất phim hoạt hình rở rộ như hiện tại: sản xuất phim hoạt hình tại hãng phim của nhà nước, ở các công ty tư nhân, các nhóm làm phim độc lập, thậm chí các cá nhân, sinh viên và học sinh… đều có thể làm được phim hoạt hình. Mặc dù thực tế sáng tác khá sôi động song ở mảng lý luận, lý thuyết về phim hoạt hình (nền móng, là cái gốc để phát triển, định hướng sáng tác) thì lại khá trầm lắng. Có thể nói, so với vai trò và tầm vóc của một môn nghệ thuật quan trọng, nền lý luận của HHVN khá nghèo nàn và chưa tương xứng với yêu cầu sáng tác. Với mong muốn hệ thống lại toàn bộ những tài liệu mang tính lý luận cơ bản của HHVN phục vụ đề tài nghiên cứu về Quan niệm về cái Đẹp trong các phim hoạt hình Việt Nam chuyển thể từ tác phẩm văn học (Giai 5
đoạn 2000 - 2015) chúng tôi tiếp cận các tư liệu này theo các hướng dưới đây. 2.1. Phim hoạt hình nhìn từ góc độ tổng thể hình thức, nội dung, phong cách Trong khi nền điện ảnh hoạt hình của các nước phát triển như Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc và đặc biệt là nước Nga - Xô Viết, chiếc nôi đào tạo ra những nhà làm phim HHVN đều có một bề dày lý luận và nhiều công trình nghiên cứu lớn thì ở Việt Nam các công trình nghiên cứu còn rất hạn chế. Cuốn sách của tác giả Ngô Mạnh Lân: Hoạt hình nghệ thuật thứ tám (1997) là một trong số ít các công trình đặt HHVN như một đối tượng nghiên cứu dưới góc độ tổng thể về cả nội dung, hình thức và phong cách. Nghiên cứu về bản chất nghệ thuật của hoạt hình, tác giả đã chỉ ra những đặc trưng cơ bản của hoạt hình là “cuộc trình chiếu hình tượng nghe - nhìn cực kỳ ngoạn mục” [14, tr.9], sử dụng những hình vẽ chuyển động dưới tác động của các phương tiện kỹ thuật tạo ra hiệu quả nghệ thuật đặc biệt. Tác giả nhấn mạnh vào nét riêng biệt của chuyển động trong hoạt hình khác với chuyển động được quay lại trong điện ảnh. Nếu như “hình” trong điện ảnh nói chung là “bức ảnh thật” thì “hình” trong hoạt hình là những nét vẽ do họa sĩ sáng tạo nên, có thể gần gũi, hoặc giống như thật nhưng cũng có thể cường điệu, biến dạng, trừu tượng… tuỳ thuộc sức tưởng tượng và khả năng sáng tạo của họa sĩ. Do vậy, sự “chuyển động” của hoạt hình sẽ không bị bó buộc hoặc bắt chước hoặc chính là sự ghi chép lại các chuyển động thật tuân theo qui luật tự nhiên của chuỗi các bức ảnh thật ghép nối với nhau mà nó có thể linh hoạt, bỏ qua các bước chuyển động hoặc kéo dài các bước chuyển động tạo nên tính ước lệ, giả định. Với cách biểu đạt giàu sáng tạo, giàu cảm xúc như vậy, hoạt hình đã tạo cho mình một thứ ngôn ngữ riêng, hình thành một loại nghệ thuật mới mẻ mà tác giả gọi là “nghệ thuật thứ tám” [14, tr 54]. Cũng trong cuốn sách, tác giả đã trình bày các nghiên cứu xoay quanh các vấn đề cơ bản của hoạt hình: về kịch bản, về công tác đạo diễn, về tạo hình, về âm nhạc… Ngoài 6
việc đưa ra những suy nghĩ và luận bàn phân tích một cách khá hệ thống các yếu tố về cả hình thức và nội dung, cuốn sách còn cung cấp cho độc giả những đánh giá tổng quan về sự phát triển của hoạt hình cả về mặt chất lẫn lượng, sự trưởng thành về mặt thể loại, phong cách sáng tác, tư duy nghệ thuật... Phác thảo những chân dung nghệ sĩ hoạt hình lớn trên thế giới, đưa ra những so sánh, cung cấp cho độc giả những hiểu biết rộng hơn về HHVN và thế giới, cuốn sách giống như cuốn cẩm nang cung cấp những lý luận nền tảng cùng những kiến thức chuyên môn, là tài liệu có giá trị đối với bộ môn nghệ thuật hoạt hình. Ngoài công trình nói trên, có thể kể đến các nghiên cứu của nhóm tác giả trong các cuốn Lịch sử Điện ảnh Việt Nam (tập 1, 2, nhiều tác giả 2003, 2005) với phần trình bày tổng quan và những nhận định chung về các bước phát triển về mặt nội dung, hình thức, phong cách của HHVN qua các thời kỳ lịch sử. Qua những nghiên cứu này, người đọc được cung cấp các kiến thức về hoạt hình như một thể loại riêng, sánh vai cùng các thể loại phim truyện nhựa, phim tài liệu trong bộ môn nghệ thuật điện ảnh. Bên cạnh những công trình nghiên cứu có qui mô kể trên, nhiều bài báo, bài nghiên cứu, bài phê bình, đánh giá, nhìn nhận phim hoạt hình dưới góc độ tổng thể cũng đã được xuất bản như: tập hợp các bài viết trong cuốn sách 30 năm nghệ thuật điện ảnh (nhiều tác giả, 1983); Điện ảnh và bản sắc dân tộc (nhiều tác giả, 1994)… Nhiều bài phê bình, nghiên cứu, lý luận đăng trên các ấn phẩm báo chí như: Một nền nghệ thuật trưởng thành trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu (Hà Xuân Trường, Tạp chí Điện ảnh số 1/1997); Điều chủ yếu trong phim hoạt họa (Võ Quảng, Báo Văn nghệ số 558, 1974), Yêu hoạt họa, nghĩ về hoạt họa (Phạm Hổ, Báo Văn nghệ số 554, 1974), Bàn chuyện hoạt họa (Tô Hoài, Báo Văn nghệ số 363, 1973)… Trong những bài báo này, nhiều nhận định mang tính khái quát cao về HHVN đã được tập hợp trong cuốn Lịch sử 7
Điện ảnh Việt Nam, có thể kể ra như: nhà thơ Võ Quảng đã chỉ ra những tồn tại của HHVN – “chưa mang được đầy đủ phong cách riêng biệt của Việt Nam” [21, tr.333] và cần tiếp thu, hấp thụ nhiều tinh hoa trong các ngành nghệ thuật liên quan để hình thành “phong cách độc đáo có đầy đủ giá trị Việt” [21, tr.334]; hay như nhà báo Chính Yên với đánh giá phim HHVN đã “mạnh dạn góp phần cho điện ảnh một phong cách làm phim hoạt họa búp bê riêng của Việt Nam” [213, tr.333]… Từ những công trình nghiên cứu có qui mô lớn đến những bài lý luận phê bình đăng tải trên các ấn phẩm báo chí, chúng tôi có được những nguồn tư liệu vô cùng quí giá, là nền tảng lý luận chính trong quá trình khảo sát, nghiên cứu đề tài luận văn. 2.2. Phim hoạt hình trong dòng chảy lịch sử điện ảnh Việt Nam Phim hoạt hình được xem là một bộ phận quan trọng cấu thành nên nền điện ảnh Việt Nam. Đã có nhiều công trình nghiên cứu tổng hợp, đánh giá vai trò và vị thế của phim hoạt hình trong suốt quá trình hình thành và phát triển. Đầu tiên, phải kể đến phần trình bày về sự phát triển và trưởng thành của HHVN từ buổi đầu sơ khai đến những năm gần đây trong hai cuốn Lịch sử Điện ảnh Việt Nam (tập1, 2, nhiều tác giả 2003, 2005). Phản ánh một cách trực tiếp và sâu sát quá trình phát triển và trưởng thành của HHVN, các nhà làm phim HHVN giai đoạn đầu đã xuất bản các cuốn sách: Phim hoạt hình những nốt thăng, nốt trầm (Ngô Mạnh Lân, 2011); Chặng đường phim hoạt hình (Ngô Mạnh Lân, 2009); Hoạt hình Việt Nam đỉnh cao mơ ước (Trương Qua, 2006). Như cuốn hồi ký ghi lại những tháng ngày gắn bó với hoạt hình từ buổi đầu sơ khai cho đến thời điểm viết cuốn sách, tác giả cuốn sách Chặng đường phim hoạt hình đã cung cấp cho độc giả những tư liệu quí giá về sự hình thành và phát triển cả về tầm vóc và qui mô của HHVN qua từng giai đoạn, sự thay đổi về công nghệ sản xuất, tư duy nghệ thuật, những kinh nghiệm chuyên môn, khát vọng, trăn trở với nghề. Tiếng nói của người nghệ 8
sĩ gắn bó với nghề suốt từ khi hoạt hình ra đời đã phần nào cho chúng ta thấy những vấn đề bản chất nhất của HHVN. Một số cuốn sách khác cũng góp một phần vào nguồn tư liệu quí giá cho HHVN như: Phim hoạt họa Việt Nam (Ngô Mạnh Lân, Trần Ngọc Thanh, 1997); Danh mục phim hoạt hình Việt Nam (nhiều tác giả 1993); Kỷ yếu Hãng phim hoạt hình Việt Nam (nhiều tác giả 1999;) Các nhà Điện ảnh Hà Nội (nhiều tác giả, 2000)… Nhiều bài viết đăng trên tạp chí hoặc được xuất bản online cũng góp thêm tiếng nói cho HHVN trong dòng chảy của lịch sử điện ảnh như: Phim hoạt hình Việt Nam: Mùa xuân trẻ mãi (Ngô Mạnh Lân - Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 3-2013 Hoạt hình Việt Nam: Đợi chờ một tương lai tươi sáng (Nguyễn Hữu Phần, http://www.tinmoi.vn.”; Phim hoạt hình Việt, khoảng trống khó lấp đầy (Nam Phương, http://suckhoedoisong.vn/phim-hoat-hinh-viet-khoang-trong-kho- lap-day-n102624.html); Hoạt hình Việt Nam gặt hái những thành công (Hãng phim Hoạt hình Việt Nam, http://hoathinh.org.vn/hang-phim-hoat-hinh-viet- nam-gat-hai-thanh-cong-mua-giai-canh-dieu-2015); Hoạt hình trong đổi mới giáo dục (Hãng phim hoạt hình Việt Nam, http://hoathinh.org.vn/hoi-thao- phim-hoat-hinh-trong-doi-moi-giao-duc); Chỗ đứng nào cho hoạt hình Việt, (Khánh An, http://petrotimes.vn/cho-dung-nao-cho-phim-hoat-hinh-viet- 342641.html).. 2.3. Phim hoạt hình như một thể loại đặc biệt Với những đặc trưng riêng biệt, phim hoạt hình có một ngôn ngữ biểu cảm riêng, nó được xem là lĩnh vực hấp dẫn và mới mẻ luôn tạo được sự cuốn hút với công chúng yêu điện ảnh nói chung và giới chuyên môn nói riêng. Chính vì vậy, có rất nhiều công trình nghiên cứu, những bài viết, phê bình xem xét phim hoạt hình như một thể loại đặc biệt. Tiêu biểu là cuốn Hoạt hình Việt Nam (nhiều tác giả, 1997), cuốn sách tập hợp gần 50 bài viết của các tác giả phân tích về HHVN theo từng thể loại: phim hoạt họa, phim 9
cắt giấy, phim búp bê… Cuốn sách đã chỉ ra những đặc điểm riêng biệt, thế mạnh của từng loại phim, rút ra những kinh nghiệm về chuyên môn áp dụng trong từng thể loại và từng bộ phim. Hoạt hình Việt Nam trở thành cuốn sách tập hợp những bài phân tích phim có giá trị nhất, bao quát phần lớn quá trình phát triển của HHVN. Cũng qua những bài viết này, hàng loạt những chân dung của các nhà làm phim được giới thiệu tới công chúng thông qua các tác phẩm hoạt hình. Cuốn sách cũng đã hệ thống và phân tích phần lớn các tác phẩm có giá trị của các nhà làm phim, qua đó khẳng định phong cách cũng như thế mạnh của một số nghệ sĩ hoạt hình tiêu biểu. Từ phong cách và thế mạnh này có thể nhận rõ những nét riêng góp phần đưa hoạt hình trở thành một thể loại đặc biệt: thể loại phim hoạt họa - gắn liền với các tên tuổi như NSND Ngô Mạnh Lân, NSND Trương Qua, NSƯT Mai Long…; phim cắt giấy với NSND Hà Bắc, NSND Phương Hoa…; phim búp bê với NSƯT Bảo Quang, NSƯT Nguyễn Thị Hằng… Trong những năm gần đây, cùng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, phim hoạt hình đã áp dụng những công nghệ cao trong sản xuất, cho ra đời các thể loại phim hoạt họa vi tính, phim 3D, phim cắt giấy vi tính, phim tổng hợp các thể loại trên… Chính sự ra đời các thể loại phim mới trên cơ sở áp dụng kỹ thuật máy tính trong các công đoạn sản xuất, những nét đặc trưng để chứng minh hoạt hình như một thể loại đặc biệt càng trở nên rõ nét. Hàng loạt các bài viết phân tích về HHVN đăng trên tạp chí và xuất bản online đã khẳng định thêm về thế mạnh, những nét riêng biệt của hoạt hình so với các thể loại khác như: Hoạt hình trong cánh diều (Minh Trí – Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 4-2013); Hoạt hình Việt Nam vẫn thiếu chất hài hước (Phương Hoa - Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 10-2013); Hoạt hình Việt Nam còn yếu về tư duy nghệ thuật (Kim Anh, Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 7-2013), Hoạt hình minh họa - hướng đi hay giải pháp (Trần Thanh Việt, Tạp chí Thế giới điện 10
ảnh, tháng 10 – 2013); Phim hoạt hình chưa có nhiều đột phá (Kim Anh, Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 4/2016); Phim hoạt hình Việt Nam: Cần thay đổi hướng tiếp cận khán giả (Tường Phạm, http://vnca.cand.com.vn/doi-song-van- hoa/Can-thay-doi-huong-tiep-can-khan-gia-355291/); Để tìm ra nhân vật phim hoạt hình Việt Nam!?(Vương Tâm, http://hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/Van- hoa/318671/de-tim-ra-nhan-vat-phim-hoat-hinh-viet-nam); Phim hoạt hình - giáo dục trẻ thơ bằng nghệ thuật (Cao Sơn, http://tintuc.wada.vn/e/3851231/Phim-hoat-hinh-giao-duc-tre-tho-bang-nghe- thuat); Sức mạnh vô địch của hoạt hình (Văn Trầm http://hoathinh.org.vn/suc- manh-vo-dich-cua-dien-anh-va-phim-hoat-hinh) 2.4. Các tác phẩm hoạt hình Tiếp cận HHVN từ các tác phẩm hoạt hình là cách phổ biến nhất trong nguồn tư liệu mà chúng tôi sưu tầm được. Với gần 50 bài phân tích về các bộ phim hoạt hình cụ thể, cuốn sách Phim hoạt hình Việt Nam đã tổng hợp được hầu hết thành tựu và những tác phẩm đáng nhớ của HHVN qua các bài viết: Cái duyên thầm của bộ phim Đáng đời thằng Cáo; Từ Phù đổng Thiên vương đến phim Chuyện Ông Gióng (Trương Qua – Hoạt hình Việt Nam, 1997; Mèo Con (Trần Anh Trung, Hoạt hình Việt Nam, 1997); Dế mèn phiêu lưu ký (Cao Thuỵ, Hoạt hình Việt Nam, 1997); Sơn Tinh Thuỷ Tinh (Mỹ Linh, Hoạt hình Việt Nam, 1997)… Nhiều bài viết được tập hợp trong các cuốn sách khác như: Đi tìm bản sắc dân tộc Ê – đê trong phim hoạt họa Đam San (Trương Qua - Điện ảnh và bản sắc văn hoá dân tộc trong phim hoạt họa Đam San, 1994); Từ những kịch bản của tôi (Tô Hoài - Điện ảnh và bản sắc văn hoá dân tộc, 1994)… Thời gian gần đây, nhiều bài nghiên cứu, bài phê bình đăng tải trên báo và các trang mạng internet đã kịp thời đưa tin và giới thiệu đến khán giả những tác phẩm hoạt hình cũng như hoạt động sáng tác của HHVN: Để hoạt 11
hình trong Cánh diều hàng năm bay cao mãi (Minh Trí – Tạp chí Thế giới điện ảnh, tháng 3-2015); 3D - Xu hướng mới cho hoạt hình Việt Nam (Phan Anh, http://dantri.com.vn/giai-tri/3d-xu-huong-moi-cho-hoat-hinh-viet- 1322384759.htm), Cậu bé cờ lau - Khởi đầu bản hùng ca, (Thanh Xuân, http://anninhthudo.vn/hau-truong/khoi-dau-ban-hung-ca/560851.antd; Trần Khánh Duyên: Niềm vui chú Bò Vàng (Nguyễn Mai Trang, http://hoathinh.org.vn/tran-khanh-duyen-niem-vui-chu-bo-vang); Xe đạp và những kịch bản hoạt hình xuất sắc, (Ngô Minh Nguyệt, http://hoathinh.org.vn/xe-dap-va-nhung-kich-ban-hoat-hinh-xuat-sac); Người con của rồng - Duyên phận giữa phim 3D và Thái tổ Lý Công Uẩn, (Công Lê, http://www.thegioidienanh.vn/index.php?option=com_content&id=1057:ngu oi-con-cua-rong---duyen-phan-giua-phim-3d-va-thai-to-ly-cong- uan&Itemid=34; Phim hoạt hình 3D về Vua Lý Công Uẩn "níu" chân khán giả đến phút cuối (Tuyết Minh, http://hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/Van- hoa/373596/phim-hoat-hinh-3d-ve-vua-ly-cong-uan-niu-chan-khan-gia-den- phut-cuoi)... Các bài viết này đã đưa khán giả đến gần hơi với HHVN và góp thêm những đánh giá khách quan về HHVN qua góc nhìn từ các tác phẩm. 2.5. Một số nhận định sơ lược qua việc tìm hiểu các công trình nghiên cứu, bài viết, bài lý luận phê bình về phim hoạt hình Có thể nói, đa số các công trình nghiên cứu, các bài viết đã đề cập tới phim hoạt hình ở nhiều góc độ cả về hình thức, nội dung và có nhiều thành tựu, đóng góp cho việc nghiên cứu và thực tiễn sáng tác. Tuy nhiên, có thể nhận thấy, các nghiên cứu này vẫn còn hạn chế, chưa đi sâu khai thác phim HHVN dưới góc độ mỹ học. Chúng tôi nhận thấy, một đặc điểm đáng nói trong của phim HHVN, đó là: phần lớn các bộ phim được sáng tác dựa trên việc chuyển thể từ tác phẩm văn 12
học dành cho thiếu nhi và kho tàng văn học dân gian - lại chưa được các nhà nghiên cứu quan tâm, lý giải tương xứng với mức độ ảnh hưởng trong thực tế. Chúng tôi hy vọng, đề tài này sẽ có những đóng góp mang tính lý luận về khía cạnh mỹ học trong phim hoạt hình. Chính xác hơn, thông qua tất cả các yếu tố nghệ thuật của các bộ phim, chúng tôi muốn “phục dựng” và phác họa nên những nội dung cơ bản về quan niệm mỹ học của các nhà làm phim HHVN đương đại: Thế nào là Đẹp? Một bộ phim hoạt hình nên kể về chuyện gì và kể như thế nào thì được coi là hấp dẫn, là chuẩn mực? Hệ giá trị được tạo lập nên đằng sau những thước phim đó là gì? Những đóng góp về giá trị thẩm mỹ của tác phẩm văn học gốc trong phim HHVN được thể hiện như thế nào? 3. Đố tƣợng và phạm vi nghiên cứu 1. Thông qua việc khảo sát và tìm hiểu các tư liệu, đặc biệt là nguồn tư liệu với cách tiếp cận hoạt hình thông qua các tác phẩm, chúng tôi nhận thấy: có nhiều nghiên cứu, bài viết phân tích, đánh giá sâu về những nét đẹp trong phim HHVN song để hệ thống lại, sắp xếp và xem xét chúng dưới góc độ mỹ học thì dường như ít nghiên cứu đề cập tới. Với mong muốn đưa ra một cái nhìn, một cách đánh giá tổng quát, gắn liền với những lý luận cơ bản về thẩm mỹ, về cái Đẹp - đối tượng nghiên cứu của luận văn không chỉ hướng vào việc phân tích cái Đẹp của hoạt hình mà muốn đi sâu vào phân tích Cách thể hiện cái Đẹp trong phim hoạt hình, bởi trong thực tế sáng tác, cách thể hiện cái Đẹp của các nhà làm phim là minh chứng rõ nét nhất cho quan niệm về cái Đẹp của họ. 2. Trên cơ sở nghiên cứu một số bộ phim hoạt hình để chỉ ra cách thể hiện về cái Đẹp của các nhà làm phim HHVN, chúng tôi giới hạn phạm vi nghiên cứu trong các phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn học trong giai đoạn 2000-2015. Ở đây, cần phải chỉ rõ, các tác phẩm văn học chuyển thể gồm tác phẩm văn học viết và văn học dân gian. Đối với các tác phẩm chuyển thể từ văn học dân gian - các nhà làm phim dựa trên các câu chuyện cổ tích, 13
sự tích, truyền thuyết, huyền thoại… để xây dựng kịch bản triển khai làm phim. Ở mảng văn học viết, các nhà biên kịch có thể chuyển thể những sáng tác mới của các nhà văn thành kịch bản điện ảnh hoặc dùng các tác phẩm văn học do các nhà văn sáng tác dựa trên nguồn gốc hoặc lấy cảm hứng từ các truyện dân gian. 3. Các bộ phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn học được lựa chọn để nghiên cứu: Các phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn học dân gian: - Sự tích cái nhà sàn (2001), đạo diễn Hà Bắc, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. - Tiếng nhạc ve (2003), đạo diễn Lý Thu Hà, chuyển thể từ truyện ngụ ngôn thế giới. - Sự tích Đảo bà (2010), đạo diễn Phạm Ngọc Tuấn, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. - Giấc mơ Loa Thành (2010), đạo diễn Phạm Ngọc Tuấn, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. - Truyền thuyết Hoa hướng dương (2012), đạo diễn Bùi Mạnh Quang, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. - Bay về phía bầu trời, (2013), đạo diễn Nguyễn Hồng Linh, chuyển thể từ truyện ngụ ngôn thế giới. - Mỵ Châu, Trọng Thuỷ (2014), đạo diễn Phạm Ngọc Tuấn, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. - Đeo lục lạc cho mèo (2014), đạo diễn Lê Bình, chuyển thể từ truyện ngụ ngôn thế giới. - Theo dấu chân hươu (2015), đạo diễn Hồng Sơn, chuyển thể từ truyện cổ Việt Nam. Các phim hoạt hình chuyển thể từ tác phẩm văn học viết: 14
- Chiếc nôi trên vách đá (2003), đạo diễn Phan Trung, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của nhà văn Vũ Duy Thông. - Chiếc áo tàng hình (2003), đạo diễn Trần Dương Phấn, chuyển thể từ truyện ngắn Cánh bướm kỳ diệu của nhà văn Viết Linh. - Ve vàng và Dế lửa (2007), đạo diễn Phùng Văn Hà, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của nhà văn Lê Trường Đại. - Càng to, càng nhỏ (2011), đạo diễn Trịnh Lâm Tùng, chuyển thể từ truyện ngắn Đôi càng của cua con của Đỗ Hoà. - Hào khí Thăng Long (2012), đạo diễn Nguyễn Nhân Lập, Trần Dương Phấn, Phùng Văn Hà, chuyển thể từ tiểu thuyết lịch sử Thăng Long nổi giận của nhà văn Hoàng Quốc Hải. - Thủ Lĩnh vây lửa (2013), đạo diễn Trần Khánh Duyên, chuyển thể từ truyện ngắn Thủ lĩnh Chì gộc của nhà văn Trần Quốc Tuấn. - Anh chàng số 9 (2013), đạo diễn Phùng Văn Hà, chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của nhà văn Trần Ninh Hồ. - Bước qua hai thế giới (2015), đạo diễn Bảo Quang, chuyển thể từ truyện ngắn Vương quốc tàn lụi của nhà văn Trần Đức Tiến. 4. Mụ đí ứu 4.1. Mục đích nghiên cứu - Thông qua việc phân tích cách thể hiện cái Đẹp trong phim HHVN, luận văn hướng tới mục tiêu xác định được quan niệm chung về cái Đẹp trong các phim HHVN giai đoạn đương đại. - Luận văn đưa ra những kết quả nghiên cứu góp phần làm dày dặn thêm nền tảng lý luận sáng tác sẵn có của môn nghệ thuật hoạt hình, tạo điều kiện cho các nhà làm phim có thêm cơ hội nghiên cứu để nâng cao kiến thức về nghề, về quan điểm mỹ học và nghệ thuật sáng tác. 15
- Tiếp cận, phân tích và dự đoán các xu hướng mới, xây dựng định hướng trong hoạt động sáng tác phim HHVN giai đoạn tiếp theo. 4.2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 4.2.1. Về lý luận: Luận văn là kết quả của đề tài nghiên cứu, hệ thống các quan điểm về cái Đẹp thông qua việc phân tích đánh giá các phim HHVN được chuyển thể từ tác phẩm văn học. Từ những kết quả nghiên cứu, những quan điểm chung của các nhà làm phim được tập hợp, sắp xếp hệ thống nhằm trở thành lý luận cơ bản, lý thuyết sáng tác cho một thể loại đặc biệt của nghệ thuật điện ảnh. 4.2.2 Về thực tiễn: Trong điều kiện thực tế các nguồn tài liệu về hoạt hình khá là khan hiếm và tản mạn thì luận văn là nguồn tham khảo giúp cho những người quan tâm nghiên cứu, đội ngũ sáng tác và khán giả phim hoạt hình có thể tiếp cận với HHVN một cách toàn diện, từ góc độ khái quát, tổng thể. 5. ƣơ p áp ứu Trên nền tảng hướng tiếp cận mỹ học, liên văn bản và trần thuật học, luận văn cũng sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành; phương pháp lịch sử, phương pháp hệ thống; phương pháp tiếp cận văn hóa học để tiến hành nghiên cứu. Trong quá trình thực hiện, chúng tôi đã sử dụng một số thao tác để hoàn thành các yêu cầu đề ra như: Thao tác phân tích và tổng hợp; thao tác so sánh, đối chiếu; thao tác thống kê… 6. Cấu trúc của luậ ă Ngoài các phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương: ƣơ 1: Phạm trù cái Đẹp và vấn đề chuyển thể từ tác phẩm văn chương đến tác phẩm điện ảnh ƣơ : Quan niệm về cái Đẹp và hệ giá trị trong phim hoạt hình Việt Nam ƣơ 3: Phạm trù cái Đẹp qua hình thức và thể loại phim hoạt hình Việt Nam 16