Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung nghiên cứu việc tổ chức hoạt động nhóm trong bài nghiên cứu kiến thức mới nhằm phát triển năng lực học sinh. Đồng thời luận văn cũng đưa ra một số yêu cầu nhằm thực hiện có hiệu quả những hình thức tổ chức hoạt động nhóm và các biện pháp cụ thể trong dạy học phần lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954, nhằm góp phần nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lịch sử: Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM MAI HOÀI THU TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1954 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ THÁI NGUYÊN - 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM MAI HOÀI THU TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1954 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 8229013 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thu Hương THÁI NGUYÊN - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn thành với sự hướng dẫn của TS. Lê Thị Thu Hương. Các số liệu, kết quả được trình bày trong đề tài là trung thực. Những kết luận khoa học của đề tài chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận văn MAI HOÀI THU i
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn: TS. Lê Thị Thu Hương cùng các thầy cô trong Khoa Lịch sử, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, tổ Sử - Địa - Giáo dục công dân trường THPT Hòn Gai, thành phố Hạ Long - tỉnh Quảng Ninh đã tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt để tôi học tập. Trong thời gian điều tra khảo sát và tiến hành thực nghiệm, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban Giám hiệu, đồng nghiệp và các em HS ở các trường THPT thành phố Hạ Long - tỉnh Quảng Ninh. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn MAI HOÀI THU ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC VIẾT TẮT ............................................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ......................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 8 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 9 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 9 6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn ...................................................... 10 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................ 10 8. Cấu trúc đề tài ......................................................................................................... 10 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1954 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH..................... 12 1.1. Cơ sở lý luận .................................................................................................. 12 1.1.1. Một số quan niệm về tổ chức hoạt động nhóm.............................................. 12 1.1.2. Đặc điểm, hình thức, ưu, nhược điểm của tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ............................................................................................... 15 1.1.3. Xuất phát điểm của vấn đề nghiên cứu.......................................................... 21 1.1.4. Ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ở trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ............................................................... 26 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................... 28 1.2.1. Địa điểm, thời gian, đối tượng khảo sát ........................................................ 28 1.2.2. Kế hoạch và nội dung tiến hành điều tra, khảo sát ........................................ 28 1.2.3. Kết quả điều tra, khảo sát .............................................................................. 29 iii
1.2.4. Nhận xét chung về thực trạng tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ở các trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ....................... 33 Chương 2. CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1954 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH .................................................................................. 37 2.1. Mục tiêu và nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT ..................................................................................... 37 2.1.1. Mục tiêu ......................................................................................................... 37 2.1.2. Nội dung cơ bản ............................................................................................. 37 2.2. Một số biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................... 41 2.2.1. Yêu cầu khi tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ................................................................................ 41 2.2.2. Một số biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................... 45 2.3. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................... 76 2.3.1. Mục đích của thực nghiệm ............................................................................ 76 2.3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ................................................................ 76 2.3.3. Nội dung tiến hành thực nghiệm ................................................................... 76 2.3.4. Kết quả thực nghiệm ...................................................................................... 77 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 81 1. Kết luận ................................................................................................................... 81 2. Kiến nghị................................................................................................................. 82 DANH MỤC BÀI BÁO CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN .................................................................................................. 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 85 PHỤ LỤC iv
DANH MỤC VIẾT TẮT DHHT : Dạy học hợp tác DHLS : Dạy học lịch sử GV : Giáo viên HS : Học sinh NXB : Nhà xuất bản PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học PT : Phổ thông SGK : Sách giáo khoa SL : Số lượng TB : Trung bình TCHĐN : Tổ chức hoạt động nhóm THPT : Trung học phổ thông TL : Tỉ lệ iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng: Bảng 1.1. Kết quả điều tra thái độ của học sinh trong giờ học lịch sử có tổ chức hoạt động nhóm ....................................................................................... 30 Bảng 1.2. Kết quả điều tra về nhận thức của GV về sự cần thiết của việc tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử ........................................... 32 Bảng 2.1. Kết quả các bài kiểm tra sau khi thực nghiệm ở trường THPT Vũ Văn Hiếu ....77 Bảng 2.2. Tỉ lệ các bài kiểm tra sau khi thực nghiệm ở trường THPT Vũ Văn Hiếu ....... 78 Bảng 2.3. Kết quả các bài kiểm tra sau khi thực nghiệm ở trường THPT Hòn Gai ......... 78 Bảng 2.4. Tỉ lệ các bài kiểm tra sau khi thực nghiệm ở trường THPT Hòn Gai .... 79 Biểu đồ: Hình 2.1. Biểu đồ so sánh tỷ lệ giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................ 79 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ từ những năm 40 của thế kỉ XX đã đưa loài người bước sang một thời đại mới - thời đại văn minh thông tin. Với sự phát triển như vũ bão của khoa học- công nghệ, xu thế toàn cầu hóa buộc chúng ta cần phải tăng cường hợp tác, giao lưu để học hỏi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ để phát triển nếu như không muốn bị tụt hậu. Mỗi một thời kì, lịch sử lại giao phó cho con người những nhiệm vụ khác nhau và con người cần phải thích ứng để hoàn thành tốt. Có thể thấy, thế hệ trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước hơn ai hết chính là lực lượng đảm nhận sứ mệnh lịch sử này. Trước những thay đổi của thời đại mới, giáo dục cũng cần phải có những cải cách phù hợp để đáp ứng tình hình mới, để tạo nên những con người mới có đủ kiến thức, năng lực, phẩm chất, thích ứng được với xu thế chung của nhân loại, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, công cuộc đổi mới đất nước. Về vấn đề đổi mới PPDH, Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8, (Khóa XI) đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Nghị quyết nhấn mạnh: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học” [1; tr.5]. Như vậy, Nghị quyết khẳng định đổi mới giáo dục là “chìa khóa” quan trọng mở ra con đường đưa đất nước tiến lên phía trước và là yêu cầu của cuộc sống. Hiện nay, TCHĐN cho HS trong DHLS là một yêu của đổi mới PPDH. Mục tiêu của TCHĐN là giúp HS cùng làm việc để đạt được kết quả chung tốt nhất. Thông qua hoạt động nhóm, HS được tự mình nói lên ý kiến cá nhân, từ đó giúp các em biết lắng nghe, biết chia sẻ và tự tin trước đám đông, chủ động chiếm lĩnh tri thức, tự tin bảo vệ quan điểm của mình. Có thể nói, tổ chức dạy học theo nhóm là một sự lựa chọn 1
phù hợp để phát huy tính tích chực, chủ động, sáng tạo của HS trong DHLS, giúp các em hiểu và nhớ kiến thức lâu hơn, có khả năng vận dụng để giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Tuy nhiên trên thực tế, tại các trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, việc TCHĐN trong DHLS đã được triển khai nhưng chưa thật sự thường xuyên và chưa mang lại hiệu quả cao. Nhiều GV còn “ngại” thay đổi vì đã quen PP truyền thống nên có TCHĐN nhưng chỉ mang tính hình thức, chưa biết cách tổ chức cho phù hợp để cuốn hút HS vào việc học lịch sử, nhất là đối với khối 12. Một số GV đã quan tâm đến việc TCHĐN nhưng do chưa được trang bị lí luận nên thực hiện chưa hiệu quả. Còn HS chịu ảnh hưởng lớn từ phía gia đình, chỉ tập trung vào các môn thi Đại học (rất ít HS lựa chọn khối thi có môn lịch sử), dẫn đến học lệch, không quan tâm và dành thời gian cho môn Lịch sử… Điều này là trở ngại lớn cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục mà Đảng đã đề ra là “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó, đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ GV và cán bộ quản lý là khâu then chốt. Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, coi trọng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, khả năng lập nghiệp…. Xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường với gia đình và xã hội”[46; tr.130-131]. Từ đó dẫn đến kết quả thi THPT quốc gia môn Lịch sử những năm gần đây luôn thấp hơn nhiều so với các môn học khác, chất lượng DHLS ngày càng giảm sút. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài nghiên cứu với hi vọng góp phần nâng cao chất lượng DHLS hiện nay. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Các tác giả Berdn Meier và Nguyễn Văn Cường trong cuốn“Lí luận dạy học hiện đại- Một số vấn đề đổi mới PPDH” đã đưa ra quan niệm dạy học nhóm là một hình thức dạy học, trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc, HS của một lớp sẽ được phân chia các nhiệm vụ học tập. Sau đó kết quả làm việc của nhóm được trình bày và đánh giá trước cả lớp [4]. 2
Tác giả Geoffrey Petty trong cuốn “Hướng dẫn thực hành dạy học ngày nay” (2002), chương 18 đã tập trung vào vấn đề “Tại sao lại chia nhóm”. Theo tác giả, học nhóm luôn luôn sổi nổi, nó tạo cơ hội cho HS sử dụng các PP, nguyên tắc từ vựng được dạy trong quá trình hợp tác. Những HS ít phát biểu, nhút nhát sẽ có môi trường để tham gia phát biểu ý kiến, xây dựng bài… Đặc biệt hoạt động nhóm giúp các em sẽ đạt được những kết quả tốt hơn, điều mà các em không thể có được khi làm việc một mình [11]. Tác giả John C. Maxwell trong cuốn “17 nguyên tắc vàng trong làm việc nhóm” (2008) đã chỉ ra rằng nếu biết cách áp dụng các nguyên tắc vàng này trong làm việc nhóm thì khả năng làm việc nhóm của HS sẽ tăng. TCHĐN trong nhà trường đã tạo cho HS những kĩ năng mà xã hội cần [21]. Tác giả Lawrence Holpp trong cuốn “Quản lí nhóm” (2007) đã nêu lên tổng quát các kĩ năng liên quan đến việc xây dựng nhóm học tập và hoạt động nhóm như: xác định mục tiêu hoạt động nhóm, tạo môi trường làm việc nhóm…[12]. Các tác giả Robert J. Marzano, Debra J.Pickering và Jane E. Pollock trong cuốn “Các PPDH hiệu quả”đã dành 7 chương để giới thiệu về cách học phối kết hợp trong tổ nhóm như: Nghiên cứu lí thuyết về việc học nhóm phối hợp, hướng dẫn thực hành hoạt động nhóm trên lớp… [38; tr.106]. Tác giả Mila Novich trên Tạp chí Kiến thức mới số 3/2000 có đăng bài “Kĩ thuật làm việc nhóm- Kĩ thuật học tập tiên tiến”, cho rằng nhóm học tập được hiểu là các hoạt động chung của một nhóm từ 3 đến 9 HS để cùng nhau thực hiện một số nhiệm vụ từ GV. Cũng theo tác giả, làm việc nhóm nhằm nâng cao nhận thức và tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau của các thành viên trong nhóm; học tập nhóm sẽ làm phát triển các ý tưởng mới, đề ra các giải pháp tích cực để giải quyết vấn đề [31]. Có thể thấy, nhiều nhà giáo dục trên thế giới gần đây ngày càng quan tâm nhiều hơn đến việc TCHĐN để phát huy tính hiệu quả trong học tập. Họ đã đưa ra những quan điểm, khái niệm, hướng dẫn về cách thức, quy trình, kĩ thuật tổ chức dạy học theo nhóm cho cả HS và GV để nâng cao hiệu quả dạy học. Họ chỉ ra được rằng cách học theo nhóm đóng vai trò rất lớn trong việc nâng cao vai trò tích cực của HS, đào sâu vốn tri thức và phát triển tư duy độc lập của HS.Tuy nhiên, để áp dụng thành công TCHĐN còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố và cần có thêm thời gian để kiểm chứng. 3
2.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước - Tác giả Nguyễn Thị Oanh trong cuốn “Làm việc theo nhóm” đã chỉ ra thế nào là một nhóm, nhóm trong đời sống chúng ta, truyền thông trong nhóm… Mục đích xuất bản cuốn sách, tác giả mong muốn nâng cao hiểu biết của các bạn trẻ về nhóm để có thể vận dụng các kĩ năng hoạt động nhóm vào đời sống [35]. - Tác giả Nguyễn Văn Hồng trong cuốn “Dạy học hợp tác - nhóm (2010) đã chỉ ra một số vấn đề cơ bản về dạy học hợp tác nhóm: Khái niệm, bản chất, quy trình, tác dụng, bất cập của dạy học hợp tác - nhóm và đã thiết kế một số giáo án minh họa theo hướng hợp tác nhóm của môn Sinh học (10,11), Công nghệ (10), Hóa học (10), Toán (10), Giáo dục công dân 10. Tác giả đã góp phần vào việc rèn luyện cho HS kĩ năng làm việc nhóm thông qua tổ chức DHHT - nhóm tại lớp, đồng thời giúp GV biết cách xây dựng quy trình tổ chức DHHT- nhóm [17]. - Tác giả Nguyễn Hữu Châu trong cuốn “Đổi mới nội dung và PP đào tạo GV trung học cơ sở” đã viết một chuyên đề “Dạy học hợp tác” nêu lên khái niệm “Hợp tác là gì?”, các hình thức học tập hợp tác… [3]. - Trong cuốn “Dạy học lấy HS làm trung tâm”, tác giả Trần Bá Hoành đã đưa ra khái niệm: “Nhóm là một tập thể nhỏ được hình thành để thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong một thời gian nhất định” [16; tr.55]. - Tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và PPDH trong nhà trường” đã đề cập đến PP thảo luận theo nhóm nhỏ, định nghĩa hoạt động nhóm, những ưu điểm và hạn chế của việc hoạt động nhóm và cũng chỉ ra các hình thức tổ chức nhóm học tập [34]. - Tác giả Phan Ngọc Liên (chủ biên), Nguyễn Thị Côi, Trịnh Đình Tùng trong giáo trình “PPDH lịch sử” đã đề cập đến những yêu cầu, biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử, trong đó các tác giả đã bắt đầu đề cập đến hình thức TCHĐN trong DHLS [28]. - Hay trong cuốn “Đổi mới PPDH lịch sử ở trường PT”, tác giả Phan Ngọc Liên đã đưa ra những yêu cầu của việc đổi mới PPDH trong đó nêu lên hình thức làm việc nhóm để HS tự trao đổi, thảo luận và tự giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quá trình học tập [24; tr. 323]. 4
- Tác giả Trần Quốc Tuấn trong cuốn sách chuyên khảo “Nâng cao năng lực DHLS ở trường THPT” (2017), đã nêu ra được lí luận chung về dạy học nhóm, thực trạng của việc dạy học nhóm trong môn Lịch sử ở trường THPT và minh họa một số bài tập tình huống dạy học rèn luyện kĩ năng tổ chức bài học lịch sử trên lớp. Đây là công trình nghiên cứu được tiến hành dựa trên thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT trên địa bàn các tỉnh thuộc khu vực Tây Nguyên và Nam Trung Bộ [43]. Tuy nhiên công trình mới chỉ minh họa được một số cách thức chia nhóm trong hoạt động học tập trên lớp chủ yếu thuộc các bài nằm trong chương trình lịch sử khối 10 và 11 và chưa có tính hệ thống. - Tác giả Nguyễn Thị Côi trong cuốn “Các con đường biện pháp nâng cao hiệu quả bài học lịch sử ở trường PT” đã cho rằng việc kết hợp thành thục các dạng hoạt động học tập sẽ phát huy tính tích cực của HS, góp phần nâng cao hiệu quả bài học cũng như chất lượng bộ môn lịch sử. Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh việc kết hợp hoạt động nhóm với cá nhân, kết hợp hoạt động nhóm và cả lớp [6]. TCHĐN còn được các tác giả đề cập đến trong các bài báo đăng trên các tạp chí: - Tác giả Trần Thị Thu Mai trong bài viết “Về PP học theo nhóm” ở tạp chí nghiên cứu giáo dục số 12/2000 đã đề cập đến khái niệm, vai trò, hệ thống biện pháp… của học theo nhóm. Tuy nhiên tác giả vẫn chỉ xây dựng cơ sở lý thuyết chứ chưa đi vào vận dụng cụ thể [30; tr.12]. - Tác giả Trần Quốc Tuấn cũng đã có bài đăng trên Tạp chí khoa học giáo dục “Tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ lên lớp môn Lịch sử ở trường THPT” đã nêu lên những nhận thức về dạy học theo nhóm nói chung và môn Lịch sử nói riêng, chỉ ra một số hình thức, biện pháp tiến hành tổ chức dạy học theo nhóm [44; tr.111-118]. - Cùng bàn về việc nâng cao hiệu quả của làm việc nhóm trong DHLS, tác giả Trần Thị Hải Lê trường Đại học Sư phạm- Đại học Huế đã có bài viết đăng trên Tạp chí Khoa học và giáo dục (Số 01 / 2014)“Sử dụng phiếu học tập kết hợp với dạy học nhóm khi tiến hành các bài ôn tập, sơ kết, tổng kết trong DHLS ở trường THPT”. Tác giả đã phân loại các loại phiếu học tập và chỉ ra các hình thức dạy học nhóm và cách sử dụng các phiếu học tập kết hợp với dạy học nhóm qua một số bài ôn tập, sơ kết cụ thể của phần Lịch sử 10 và 11 [22; tr. 56-62]. 5
- Liên quan đến vấn đề sử dụng phiếu trong dạy học nhóm, tác giả Lê Văn Giáo và tác giả Văn Thị Gái trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế đã có bài viết đăng trên Tạp chí Thiết bị giáo dục số 88- 12/2012 “Phối hợp thí nghiệm và phiếu học tập trong dạy học nhóm” chỉ ra các bước thiết kế phiếu học tập và phối hợp tổ chức nhóm. Bài viết minh họa 04 phiếu học tập ở môn Vật lí THPT [13; tr. 34]. - Trên Tạp chí Giáo dục số 164 kì 1-6/2007, tác giả Hoàng Thị Nga, Khoa Giáo dục chính trị trường Đại học Vinh có bài đăng “Sử dụng PPDH nhóm trong chương trình Giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông” nêu lên quy trình tổ chức dạy học nhóm và thiết kế bài dạy mẫu trong chương trình công dân 10, bài 15. Đồng thời tác giả cũng chỉ ra một số vấn đề cần lưu ý khi sử dụng PPDH nhóm [33; tr. 39- 40]. - Góp phần vào việc sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học, tác giả Nguyễn Trọng Sửu có bài viết “Dạy học nhóm- PPDH tích cực” số 171 kì 1-9 (2007) đăng trên Tạp chí Giáo dục nêu lên những vấn đề cơ bản trong dạy học nhóm, mục đích, công dụng và chia tiến trình dạy học nhóm thành 3 giai đoạn, đồng thời cũng chỉ ra các tiêu chí thành lập nhóm và nhược điểm của dạy học nhóm…[39; tr. 21-23]. Ngoài ra, vấn đề này còn được đi sâu nghiên cứu ở nhiều Luận văn, Luận án: - Trong Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Dạy học bằng PP TCHĐN nhằm nâng cao chất lượng lĩnh hội kiến thức cho HS lớp 10 nâng cao qua chương nhóm Ô xi” của học viên Phan Đồng Châu Thủy, Đại học Sư phạm Huế (2006) đã đề ra được một số biện pháp TCHĐN cho các dạng bài trên lớp, thuộc chương Nhóm Ô xi, chương trình Hóa học nâng cao cho HS lớp 10 như: Dạng bài thực hành; dạng bài truyền thụ kiến thức mới có TCHĐN thông qua bài tập, thí nghiệm; dạng bài luyện tập hình thức trắc nghiệm khách quan và tự luận có TCHĐN. Tác giả đã thiết kế được 11 giáo án nâng cao cho chương trình hóa học 10 có TCHĐN và cũng đã thực nghiệm để đánh giá hiệu quả của phương pháp TCHĐN qua một số bài kiểm tra 15 phút và 45 phút. Đề tài góp phần vào đổi mới PPDH. Các hình thức hoạt động nhóm góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát huy được tính tích cực, chủ động, khả năng tư duy của HS [41]. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “TCHĐN trong dạy và học môn Hóa học ở trường THPT- chương trình nâng cao” của Hỉ A Mổi - Học viên Khóa 17, trường ĐH SP. TPHCM (2009) đã nghiên cứu về cơ sở lí luận của PPDH nhóm với việc áp dụng hình thức DHHT cho HS thông qua các thí nghiệm và TCHĐN ngoài giờ lên lớp, có 6
giáo án minh họa cụ thể. Luận văn đã đề xuất cách đánh giá hoạt động của mỗi cá nhân HS thông qua hoạt động nhóm và thiết kế thực nghiệm 6 giáo án cụ thể để đánh giá hiệu quả của PPDH theo nhóm theo tư tưởng hợp tác ở trường THPT. Tác giả đã làm nổi bật ưu điểm của PP hoạt động nhóm trong dạy học theo quan điểm hợp tác, chứng minh được hình thức dạy học theo nhóm là có thể thực hiện được và mang lại hiệu quả giáo dục cao. Tuy nhiên luận văn chưa đánh giá được khả năng hợp tác của mỗi cá nhân trong quá trình hoạt động nhóm. Luận văn góp phần làm thay đổi cách nhìn nhận về đổi mới PPDH [32]. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Vận dụng dạy học hợp tác trong dạy học Sinh học lớp 11” của tác giả Nguyễn Thị Thu Trang, Đại học Sư phạm- Đại học Thái Nguyên (2009) đã nghiên cứu: Cơ sở lí luận về DHHT; Quy trình tổ chức một giờ học theo PPDH hợp tác và thiết kế 9 giáo án và thực nghiệm 4 giáo án trong số đó, đồng thời thiết kế hoạt động nhóm dựa vào phiếu học tập và thí nghiệm. Tác giả đã cung cấp một số thông tin về DHHT của một số nước trên thế giới nhưng chưa phân tích rõ được theo ý kiến của mình. Tác giả cũng chưa đề xuất được giải pháp khắc phục hạn chế trong hoạt động nhóm- một số cá nhân vốn chỉ quen ỷ lại người khác. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ chú ý đến hoạt động nhóm nhỏ trong thời gian 3-5 phút, chưa chú ý đến kĩ năng chia nhóm và rèn kĩ năng làm việc nhóm cho HS và chưa đánh giá được sự đóng góp của mỗi cá nhân trong thành tích chung của cả nhóm [42]. Tác giả Phạm Thị Hằng trong Luận văn “TCHĐN trong DHLS ở trường THPT (qua thực tế lớp 11)” đã đề cập đến cơ sở lí luận và thực tiễn của việc TCHĐN trong DHLS ở trường THPT; mối quan hệ giữa PP TCHĐN với PP khác; quy trình TCHĐN và tiến hành thực nghiệm trong DHLS 11 với 02 giáo án. Tuy nhiên tác giả chưa làm rõ môi trường học tập cũng như nhiệm vụ quản lý lớp học của GV trong TCHĐN. Ở phần thực nghiệm tác giả chưa đưa ra được mục tiêu, nội dung chương trình, đối tượng trước khi tiến hành thực nghiệm [15]. Tác giả Tạ Thị Dung, trường Đại học giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội trong Luận văn Thạc sĩ “TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT Hoài Đức B, Hà Nội” đã nêu lên được những vấn đề lí luận cơ bản về TCHĐN ở trường THPT, chỉ ra được đặc trưng, thực trạng, nguyên nhân của thực trạng việc TCHĐN trong DHLS ở trường THPT Hoài Đức B, Hà Nội; Luận văn cũng xây 7
dựng được quy trình TCHĐN tại lớp để dạy học phần Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX ở trường THPT Hoài Đức B, Hà Nội, đồng thời tác giả cũng thiết kế được 02 giáo án thực nghiệm - Bài 19 và bài 20 Lịch sử 10 (chương trình chuẩn) minh họa [7]. Luận án tiến sĩ giáo dục học “TCHĐN trong DHLS ở trường THPT” của nghiên cứu sinh Hà Thị Lịch, Đại học Sư phạm Hà Nội (2013) đã có những đóng góp mới về mặt thực tiễn cho việc TCHĐN trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT nói riêng và trong dạy học nói chung. Luận án cũng đã thiết kế thử nghiệm được một số dạng TCHĐN trong DHLS ở THPT (Phần lịch sử thế giới từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XVI lớp 10, chương trình chuẩn) và đề xuất để phát huy hình thức dạy học này ở trường PT [29]. Luận án tiến sĩ “Tổ chức dạy học cho học sinh trung học cơ sở theo các nhóm nhỏ” của Trần Duy Hưng, trường Đại học sư phạm Hà Nội (2002) đã trình bày được một số vấn đề cơ bản của lí luận tổ chức dạy học theo nhóm, đã chỉ ra các quy trình tổ chức dạy học theo nhóm; các kĩ thuật tổ chức dạy học theo nhóm; minh họa được 3 giáo án tổ chức dạy học theo nhóm của môn Sinh học… Tuy nhiên tác giả chưa chỉ ra được biện pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả dạy học bằng hình thức tổ chức nhóm [20]. Mặc dù có nhiều cuốn sách, bài viết có giá trị, các luận văn, luận án nghiên cứu về vấn đề TCHĐN trong dạy học nói chung, DHLS nói riêng nhưng chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh một cách có hệ thống. Tuy vậy, những công trình nghiên cứu trên đây là cơ sở quan trọng để chúng tôi tham khảo trong việc nghiên cứu vấn đề này. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Một số biện pháp TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Luận văn không đi sâu tìm hiểu tất cả các dạng TCHĐN mà chỉ tập trung vào một số hình thức TCHĐN cơ bản, có tính khả thi trong DHLS. - Luận văn giới hạn phạm vi nghiên cứu là TCHĐN trong bài nghiên cứu kiến thức mới. 8
- Chúng tôi chọn các trường THPT sau để tiến hành thực nghiệm sư phạm toàn phần: THPT Hòn Gai, THPT Vũ Văn Hiếu. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc TCHĐN trong DHLS ở trường THPT hiện nay, luận văn tập trung nghiên cứu việc TCHĐN trong bài nghiên cứu kiến thức mới nhằm phát triển năng lực học sinh. Đồng thời luận văn cũng đưa ra một số yêu cầu nhằm thực hiện có hiệu quả những hình thức TCHĐN và các biện pháp cụ thể trong dạy học phần lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954, nhằm góp phần nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu lí luận tâm lí học, giáo dục học, giáo dục lịch sử viết về việc TCHĐN trong DHLS. - Khai thác nội dung chương trình, sách giáo khoa Lịch sử lớp 12, đề xuất một số hình thức, biện pháp TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954. - Điều tra thực tiễn việc TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở các trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất một số biện pháp TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Thiết kế giáo án, tiến hành thực nghiệm và rút ra kết luận sư phạm. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở PP luận của đề tài là dựa trên cơ sở những quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng, Nhà nước về công tác giáo dục, những vấn đề liên quan đến lý luận dạy học và những tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu tâm lí học, giáo dục học, giáo dục lịch sử PPDH bộ môn. - Nghiên cứu về chương trình, nội dung SGK lịch sử lớp 12 (phần Lịch sử Việt Nam). 9
- Nghiên cứu thực tiễn việc DHLS ở trường PT qua dự giờ, quan sát, điều tra xã hội học, phỏng vấn GV, HS, cán bộ quản lí. Ngoài ra, chúng tôi còn lắng nghe ý kiến chia sẻ của đồng nghiệp, các thầy cô giáo đang trực tiếp DHLS ở trường THPT để biết được thực trạng việc TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Soạn bài thực nghiệm theo những biện pháp đã đề xuất trong đề tài. - Sử dụng PP thống kê toán học, tập hợp và xử lí số liệu đã thu được để phân tích, nhận xét, rút ra kết luận và kiến nghị. 6. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận văn 6.1. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng các biện pháp TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 đáp ứng những yêu cầu đưa ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh hiện nay. 6.2. Đóng góp của đề tài - Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Phác họa bức tranh thực trạng việc TCHĐN trong DHLS Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất một số biện pháp TCHĐN trong DHLS Việt Nam (1930 - 1954) ở trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài * Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm lí luận và PPDH bộ môn về vấn đề TCHĐN trong DHLS nói chung và DHLS Việt Nam (1930-1954) nói riêng ở trường PT hiện nay. * Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu là nguồn tài liệu tham khảo giúp cho bản thân và GV lịch sử ở các trường THPT thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh sử dụng trong quá trình dạy học bộ môn để nâng cao chất lượng dạy học. 8. Cấu trúc đề tài 10
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn bao gồm hai chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh. Chương 2: Các biện pháp tổ chức hoạt động nhóm trong dạy học lịch sử Việt Nam từ năm 1930 đến năm 1954 ở trường trung học phổ thông thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh. 11
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1954 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số quan niệm về tổ chức hoạt động nhóm * Tổ chức “Tổ chức” được hiểu là sự sắp xếp các yếu tố của một phức hợp trong mối tác động qua lại của chúng, hoặc là sự xác định trật tự cấu trúc của một hoạt động, bao gồm cả ý nghĩa chức năng của cấu trúc đó. Trong quá trình dạy học, tổ chức được hiểu là sự sắp xếp, phối hợp hoạt động dạy của thầy với hoạt động học của trò để cùng đạt được nhiệm vụ học tập đặt ra bằng cách đưa ra những biện pháp có cơ sở khoa học để tổ chức các mối quan hệ giữa các thành tố cơ bản của quá trình dạy học, bao gồm: hoạt động dạy, hoạt động học và nội dung dạy học để nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học. *Nhóm, nhóm học tập: Theo Từ điển tiếng Việt: “Nhóm” là “tập hợp một số ít người hoặc sự vật được hình thành theo những nguyên tắc và tiêu chí nhất định” [37; tr.153]. Theo tác giả Trần Quốc Tuấn thì “nhóm học tập là tập hợp một số ít người được hình thành nên nhằm cùng tiếp nhận và giải quyết những nhiệm vụ đặt ra trong quá trình học tập” [43; tr.78]. “Nhóm học tập” là môi trường, là phương tiện để GV chuyển các hoạt động dạy học đến HS. Đối với HS, nhóm học tập không chỉ là môi trường học tập tích cực mà còn là đối tượng học tập của HS. Còn theo tác giả Trần Duy Hưng thì “Nhóm học tập là một đơn vị cấu thành của tập thể lớp học, bao gồm một tập hợp những cá nhân HS được liên kết với nhau trong một hoạt động chung nhằm thực hiện những nhiệm vụ học tập chung, đồng thời trong quá trình liên kết đó sẽ hình thành và tích hợp các quan hệ tình cảm, các chuẩn mực và quy tắc nhóm” [20; tr. 20]. Nhìn chung, nhóm học tập của HS là một hệ thống luôn vận động và phát triển trong sự tương tác giữa các thành viên để thực hiện các nhiệm vụ học tập liên tiếp được đặt ra cho nhóm. 12