Luận văn Thạc sĩ Luật hình sự và Tố tụng hình sự: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhiệm vụ của đề tài là phân tích, đánh giá thực tiễn quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm và thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. Phân tích những vấn đề lý luận và lịch sử hình thành, phát triển quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hình sự và Tố tụng hình sự: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN NAM CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TÂN PHÚ, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI - 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN NAM CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TÂN PHÚ, TỈNH ĐỒNG NAI Ngành : Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số : 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. Hồ Sỹ Sơn HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là hoàn toàn trung thực từ thực tiễn học tập và công tác tại đơn vị Tòa án nhân dân huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai và chưa từng được công bố ở bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Học viên Nguyễn Văn Nam
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ...................................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu........................................ 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ................................................. 5 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ .......................................................................................................... 7 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ............. 7 1.2. Khái quát lịch sử pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. .................................................. 20 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 26 Chương 2 QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 2015 VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN TÂN PHÚ, TỈNH ĐỒNG NAI ............................................................................... 27 2.1. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự .......................................................................................... 27 2.2.Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. . 40 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 57
Chương 3 CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ...................................................... 58 3.2. Nâng cao nhận thức về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ............. 58 3.3. Tăng cường tổ chức tập huấn chuyên môn nghiệp vụ về áp dụng quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. ............................................................................................................ 59 3.4. Tiếp tục hoàn thiện quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự............................................................ 59 3.5. Tăng cường khả năng và năng lực của đội ngũ Thẩm phán. .................. 60 3.6. Các giải pháp khác. ................................................................................. 63 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 65 KẾT LUẬN .................................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự BCA : Bộ công an CHXHCN : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa HĐXX : Hội đồng xét xử HTND : Hội thẩm nhân dân TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân Tối cao
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 : Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm của một vụ án hình sự thông thường ...................................................................................... 29 Bảng 1.2: Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử của một vụ án hình sự phức tạp ........................................................................................................... 30 Bảng 1.3: Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử của một vụ án hình sự được Tòa án nhận lại sau khi trả lại cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung .. 31 Bảng 2.2 Thống kê kết quả xét xử sơ thẩm từ năm 2014 đến năm 2018 tại Tòa án nhân dân huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. .................................................. 40 Bảng 2.2.4: Số vụ án hình sự sơ thẩm đã thụ lý, trả hồ sơ điều tra bổ sung và kết quả trả hồ sơ của Tòa án trên địa bàn huyện Tân Phú từ năm 2014 đến năm 2018. ........................................................................................................ 51 Bảng 2.2.5: Số vụ án hình sự sơ thẩm đã thụ lý sau đó Đình chỉ, Tạm đình chỉ trên địa bàn huyện Tân Phú từ năm 2014 đến năm 2018................................ 51
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện Nghị quyết của Đảng và Nhà nước về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do dân và vì nhân dân, đảm bảo quyền con người và quyền công dân được quy định trong Hiến Pháp năm 2013. Theo tinh thần cải cách tư pháp được quy định tại Nghị Quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị thì phán quyết của Tòa án chủ yếu dựa vào kết quả thẩm vấn công khai tại phiên tòa trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu, kết quả thu thập chứng cứ có trong hồ sơ vụ án để quyết định. Việc chuẩn bị xét xử, nhất là nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án là yếu tố quan trọng để Thẩm phán chủ tọa phiên tòa và Hội thẩm tham gia Hội đồng xét xử nắm vững được nội dung vụ án; chủ tọa phiên tòa chủ động và vững tin trong điều hành phiên tòa, góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa. Chính vì vậy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự giữ vai trò quan trọng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, trong bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người của người bị buộc tội trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, trong đó có cả sự nhận thức chưa thật đầy đủ và sâu sắc về những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, nên mặc dù đã khắc phục được khá nhiều điểm hạn chế, bất cập của BLTTHS năm 2003, nhưng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự vẫn còn những điểm hạn chế, bất cập làm ảnh hưởng đến chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Cũng từ nhận thức chưa thật đầy đủ và sâu sắc những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự mà một số thẩm phán và hội thẩm nhân dân của Tòa án nhân dân huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai khi chuẩn bị xét xử nghiên cứu không kỹ hồ sơ vụ án, còn 1
lúng túng trong đánh giá tài liệu, chứng cứ, chưa dự báo được hệ quả của các quyết định được đưa ra khi chuẩn bị xét xử...Tình trạng trên đã ảnh hưởng không tốt đến chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Để khắc phục tình trạng nói trên, cần có những công trình nghiên cứu về lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, nghiên cứu các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, đánh giá một cách khách quan thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự gắn với địa bàn nhất định. Từ phân tích trên, tác giả đã chọn và nghiên cứu đề tài: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Tân phú, tỉnh Đồng Nai” làm luận văn thạc sĩ luật học của mình 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như đã nhấn mạnh ở phần trên có vai trò và ý nghĩa rất quan trọng trong việc đảm bảo các quyền tự do, dân chủ của công dân, đồng thời đảm bảo nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa. Bởi tầm quan trọng của mình mà vấn đề về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đã được giới khoa học tố tụng hình sự nước ta quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu mang tính chất đại cương như: “Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự” do GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên (2011), Giáo trình “Luật tố tụng Hình sự Việt Nam” do tác giả Nguyễn Ngọc Chí chủ biên (2001) và được tái bản có sửa đổi, bổ sung ……năm 2008, Tài liệu “Kỹ năng xét xử các vụ án hình sự” do tác giả Phạm Minh Tuyên biên soạn (2018), Giáo trình “Kỹ năng giải quyết vụ án hình sự” của Học viện Tư pháp (2011), Giáo trình “Luật tố tụng hình sự Việt Nam của Học Viện Tư pháp (2011), Giáo trình “Xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Võ Thị Kim Oanh (2011), Giáo trình “Luật tố tụng hình sự Việt Nam” của trường Đại học Luật Hà Nội (2015); các công trình nghiên cứu chuyên sâu như Đề tài 2
nghiên cứu cấp Bộ của tác giả Vũ Đức Khiển (1996) về “Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của tố tụng hình sự Việt Nam”); Các đề tài khoa học khác như: Tác giả Hoàng Đạt Nam (2017) nghiên cứu về: “Một số vấn đề về quyết định tạm giam và thời hạn tạm giam trong trường hợp Hội đồng xét xử yêu cầu điều tra bổ sung tại phiên tòa”. Tác giả Trần Thế Vượng (1999) về: “Những nguyên tắc cơ bản của Tố tụng hình sự Việt Nam và yêu cầu của việc sửa đổi toàn diện Bộ luật tố tụng hình sự”. Tác giả Hoàng Thị Sơn và Bùi Kiên Điện (1999) về: “Những nguyên tắc cơ bản của Luật Tố tụng hình sự Việt Nam”. Tác giả Nguyễn Cảnh Hợp (2001) nghiên cứu về: “Các nguyên tắc của tố tụng hình sự trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền”…... Để nghiên cứu chuyên sâu và cụ thể về chuẩn bị xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự nói chung và từ thực tiễn huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai nói riêng, nhất là đi sâu nghiên cứu, phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai, từ đó đưa ra một số các giải pháp, kiến nghị để hoàn thiện các quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung và tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai nói riêng. Vì vậy việc chọn đề tài “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai” là cần thiết có giá trị về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc phân tích những vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật và thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta nói chung và huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 3
Để đạt được mục đích của Luận văn thì cần phải: - Phân tích những vấn đề lý luận và lịch sử hình thành, phát triển quy định pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. - Phân tích, đánh giá thực tiễn quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm và thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. - Đề xuất một số kiến nghị và đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta nói chung và huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận, thực trạng pháp luật tố tụng hình sự và thực trạng áp dụng pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. Bởi vậy, luận văn lấy các quan điểm khoa học, các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai để nghiên cứu các vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu của đề tài. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài được nghiên cứu dưới góc độ Bộ luật Hình sự và Bộ luật tố tụng Hình sự. Luận văn tập trung nghiên cứu chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo thủ tục thông thường, không nghiên cứu các thủ tục về chuẩn bị xét xử sơ thẩm theo thủ tục đặc biệt. - Về không gian, thời gian: Luận văn tập trung đánh giá, khảo sát thực tiễn áp dụng các quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp 4
luật tố tụng hình sự Việt Nam tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai trong khoảng thời gian 05 năm từ năm 2014 -2018. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin; Tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách pháp luật của Nhà nước về Nhà nước và pháp luật, tội phạm và hình phạt, bảo vệ quyền con người, cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đề tài Luận văn còn được nghiên cứu bằng cách tiếp cận đa ngành, liên ngành khoa học xã hội nói chung và đa ngành, liên ngành luật học nói riêng. Với phương pháp luận và cách tiếp cận đó, Luận văn làm sáng tỏ bản chất và đặc điểm của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam; các yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam; những hạn chế, bất cập, vi phạm trong chuẩn bị xét xử và nguyên nhân của chúng để đưa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, luận văn sử dụng tổng thể các phương pháp nghiên cứu như: Nghiên cứu tài liệu, văn bản; phân tích và tổng hợp; so sánh, đối chiếu; diễn dịch, quy nạp… để tổng hợp các luận chứng, tri thức khoa học và các vấn đề tương ứng trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận văn Với kết quả nghiên cứu về lý luận, thực trạng quy định của pháp luật tố tụng hình sự và thực tiễn áp dụng trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình 5
sự, Luận văn góp phần nhận thức thống nhất về những vấn đề lý luận, về sự điều chỉnh pháp luật và cách tiếp cận đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Với việc làm sáng tỏ những vấn đề còn vướng mắc, hạn chế, thiếu sót trong quy định pháp luật hình sự và trong thực tiễn áp dụng, luận văn góp phần tìm kiếm các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nhằm đảm bảo cho hoạt động tố tụng được tiến hành nhanh chóng, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm tài sản Nhà nước và công sức của những người tham gia tố tụng khác, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. 7. Kết cấu của luận văn Phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và lịch sử lập pháp tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Chương 2: Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng tại huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai. Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta. 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Trong khoa học luật TTHS, vấn đề về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chưa được quan tâm nghiên cứu một cách đúng mức; nhiều vấn đề của chuẩn bị xét xử, trong đó có khái niệm chuẩn bị xét xử chưa được tiếp cận nghiên cứu một cách đầy đủ. Các sách, giáo trình và các bài viết khi viết về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chủ yếu dừng lại ở việc phân tích các quy định của pháp luật mà chưa được nghiên cứu dưới các góc độ và cách tiếp cận đa chiều, liên ngành đa ngành luật học. Vì vậy, kết quả nghiên cứu còn nhiều hạn chế. Để có thể làm sáng tỏ khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, không thể không làm sáng tỏ nội hàm của các khái niệm xét xử và chuẩn bị xét xử. Theo GS.TS Võ Khánh Vinh thì khái niệm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được hiểu là “Việc Tòa án xem xét, đánh giá toàn diện các chứng cứ, tài liệu của vụ án hình sự, trên cơ sở đó ra quyết định khẳng định có hành vi phạm tội hay không, người thực hiện hành vi phạm tội đó, hình phạt được áp dụng đối với người đã thực hiện hành vi phạm tội và giải quyết các vấn đề khác có liên quan trong vụ án hình sự” [46, tr 335]. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo tác giả Đinh Văn Quế xác định “Là giai đoạn thể hiện tập trung và quan trọng nhất của quá trình giải quyết vụ án hình sự. Tại phiên tòa, sau khi nghiên cứu khách quan, toàn diện và đầy đủ các tình tiết của vụ án một cách công khai, Tòa án sẽ ra phán quyết bị cáo 7
có tội hoặc không có tội, phạm tội gì và áp dụng điều khoản nào của Bộ luật hình sự để tuyên phạt bị cáo” [31, tr 7]. Nhiệm vụ cơ bản nhất của Bộ luật tố tụng Hình sự là “Bộ luật tố tụng Hình sự có nhiệm vụ bảo đảm phát hiện chính xác và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, phòng ngừa ngăn chặn tội phạm, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, ……, giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm”[5, tr 6]. Những nguyên tắc đặc trưng là: Nguyên tắc xét xử tập thể, nguyên tắc thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia, nguyên tắc khi xét xử Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nguyên tắc xét xử công khai; nguyên tắc đảm bảo quyền bình đẳng trước Tòa án; nguyên tắc xét xử trực tiếp, bằng lời nói và liên tục [27, tr 14]. Để phiên tòa xét xử vụ án hình sự có chất lượng đáp ứng các nguyên tắc nói trên, cần phải tiến hành chu đáo việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Xét xử sơ thẩm là hoạt động tố tụng theo pháp luật TTHS thực hiện chức năng của Tòa án. Tại phiên tòa qua phần tranh tụng Hội đồng xét xử đưa ra phán quyết về hành vi của bị cáo có tội hay không có tội. Phiên tòa sơ thẩm khi và chỉ khi có cáo trạng truy tố của Viện kiểm sát. Đối tượng của phiên tòa sơ thẩm là quyết định truy tố bị can bằng bản cáo trạng của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát nhân danh Nhà nước truy tố hành vi của bị can về việc đã thực hiện hành vi phạm tội. Tòa án xem xét những hành vi buộc tội có căn cứ và hợp pháp hay không và thể hiện quyết định của mình trong bản án. Để xây dựng được khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, còn phải làm sáng tỏ thế nào là chuẩn bị. Chuẩn bị được hiểu một cách dung dị là làm những việc cụ thể cần thiết để thực hiện hoặc chấm dứt một công việc nhất định nào đó. Từ cách hiểu dung dị đó có thể thấy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là việc chủ thể có thẩm quyền theo quy định của pháp luật 8
tiến hành những hoạt động cụ thể cần thiết và bắt buộc trước khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm hình sự vụ án đó. Xét xử nói chung, xét xử án hình sự, trong đó có xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói riêng thuộc thẩm quyền của Tòa án là một quá trình gồm nhiều hoạt động khác nhau, trong đó có hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Để có thể mở phiên Tòa xét xử vụ án hình sự mà trước đó Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát đã tiến hành các hoạt động tố tụng hình sự cần thiết, Tòa án cần phải tiến hành những công việc chuẩn bị nhất định theo quy định của pháp luật. Bởi vậy, hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự bao gồm việc chuẩn bị cho việc xét xử về nội dung và thủ tục tố tụng tại phiên tòa, được bắt đầu từ khi hồ sơ vụ án hình sự cùng với bản cáo trạng và quyết định truy tố do Viện kiểm sát chuyển sang cho Tòa án. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có vai trò quan trọng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự bởi làm bất cứ một công việc gì nếu công việc không được chuẩn bị chu đáo, đầy đủ thì khi thực hiện sẽ không được thành công. Sự thành công của hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tất nhiên phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, đặc biệt là chất lượng của hoạt động chuẩn bị xét xử cho dù đó là vụ án hình sự đơn giản hay vụ án hình sự phức tạp. Trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, chủ thể thực hiện nhiệm vụ chuẩn bị xét xử phải rà soát, kiểm tra các điều kiện cần thiết theo quy định của pháp luật thì mới quyết định đưa vụ án ra xét xử, nếu không đủ các điều kiện đó thì vụ án không được đưa ra xét xử hoặc phải lùi lại thời gian để khi có đủ điều kiện mới đưa ra xét xử, không phải bất cứ một vụ án nào khi đã khởi tố, điều tra, truy tố đều phải đưa ra xét xử. Chẳng hạn trong khi chuẩn bị xét xử, nếu phát hiện hồ sơ vụ án còn nhiều thiếu sót, chưa đủ chứng cứ buộc tội hay định tội danh không đúng hoặc quá trình tiến hành điều tra hay truy tố không đúng trình tự, thủ tục mà pháp luật tố tụng hình sự đã quy định, Thẩm phán được phân công chuẩn bị xét xử sơ 9
thẩm vụ án hình sự phải trả hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát với yêu cầu bổ sung các tài liệu, chứng cứ hoặc điều tra bổ sung, điều tra lại...Chỉ khi nào vụ án hình sự bảo đảm các điều kiện về nội dung và thủ tục, thì Thẩm phán được phân công chuẩn bị mới ra quyết định đưa vụ án ra xét xử và chuẩn bị các điều kiện khác cho việc mở phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự mà mình đã chuẩn bị. Như vậy, trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, Thẩm phán được phân công chuẩn bị và sau đó là chủ tọa phiên tòa không chỉ thực hiện việc nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự, xử lý các tình huống đưa ra các quyết định tố tụng có liên quan đến việc đưa vụ án ra xét xử hay không đưa vụ án ra xét xử, mà còn phải thực hiện những công việc cũng rất quan trọng đó là mời Hội thẩm nhân dân nghiên cứu hồ sơ vụ án, lên kế hoạch xét hỏi, lên danh sách những người cần triệu tập ra tòa, chuẩn bị hội trường xét xử... Như vậy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là việc Tòa án (Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân) thực hiện những nhiệm vụ cần thiết để có thể ra quyết định đưa vụ án hình sự ra xét xử sơ thẩm. Nói cách khác, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là những hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện bởi những chủ thể có thẩm quyền (Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân) theo quy định của pháp luật và dựa trên những quy định của pháp luật hiện hành nhằm bảo đảm cho việc mở phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự để xét xử tội phạm và người bị buộc tội một cách nhanh chóng kịp thời, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Bởi vậy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được coi là giai đoạn cấu thành của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Từ những phân tích khái quát trên, tác giả luận văn chia sẻ với quan điểm cho rằng:“Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là khâu đầu tiên, một phần của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, trong đó Tòa án có thẩm quyền tiến hành các hoạt động tố tụng và việc làm cần thiết do pháp luật quy định 10
để bảo đảm cho việc xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật”. [47, tr 337] Từ khái niệm trên về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có thể thấy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có các đặc điểm: Thứ nhất, chuẩn bị xét xử là một khâu hay là một phần (tiểu giai đoạn) của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Vấn đề là ở chỗ, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một giai đoạn độc lập của tố tụng hình sự có nội dung và chủ thể tiến hành cũng như chủ thể tham gia nhất định, gồm các khâu bắt buộc theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, trong đó có chuẩn bị xét xử vụ án hình sự. Với tính cách là một khâu của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có chủ thể tiến hành là Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa và Hội thẩm tham gia Hội đồng xét xử vụ án hình sự cụ thể và nội dung, tức là những nhiệm vụ mà chủ thể tiến hành chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự phải thực hiện theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Bởi là một khâu của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có vị trí và vai trò nhất định trong giai đoạn quan trọng này của tố tụng hình sự. Nếu không có việc chuẩn bị xét xử thì việc xét xử sơ thẩm công khai tại phiên tòa sẽ rất khó khăn, chuẩn bị xét xử sơ thẩm được ví như là một tiểu giai đoạn không thể thiếu trong giai đoạn lớn là xét xử của Tòa án, thời điểm bắt đầu được tính từ khi vụ án hình sự sơ thẩm được thụ lý và kết thúc khi phiên tòa sơ thẩm được mở công khai. Thứ hai, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự hoạt động tố tụng hình sự được tiến hành một cách chu đáo bởi có mục đích rõ ràng. Mục đích của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, không ngoài cái gì khác là nhằm bảo đảm cho việc mở phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự xét xử tội phạm và người phạm tội một cách nhanh chóng, kịp thời, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Việc ban hành một bản án khách quan như đã nhấn mạnh, tùy thuộc vào 11
nhiều yếu tố khác nhau, trong đó vai trò quan trọng thuộc về chất lượng của các hoạt động tố tụng trong khâu (tiểu giai đoạn) chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Thứ ba, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước và được tiến hành theo trình tự, thủ tục mà pháp luật tố tụng hình sự quy định. Tính quyền lực nhà nước của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trước hết thể hiện ở chỗ, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được tiến hành bởi Tòa án - một trong những hệ thống cơ quan nhà nước. Tiếp đến nó được tiến hành, như đã nhấn mạnh dựa trên các quy định của pháp luật tố tụng hình sự; các quyết định tố tụng được đưa ra trong khâu chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có tính bắt buộc thực hiện đối với cơ quan, cá nhân liên quan, bởi vậy, trong trường hợp không thực hiện, các biện pháp có tính chất cưỡng chế nhà nước được áp dụng để bảo đảm thực hiện. Thứ tư, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động áp dụng pháp luật, có tính sáng tạo cao. Tính chất áp dụng pháp luật của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trước hết thể hiện ở chỗ, đây là hoạt động “đưa các quy phạm pháp luật (hình sự, tố tụng hình sự, tổ chức…) vào cuộc sống. Trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa sau đó là HTND phải áp dụng các quy định của pháp luật hình sự và của pháp luật tố tụng hình sự…để tiến hành các nội dung (nhiệm vụ) cần chuẩn bị. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động sáng tạo, bởi mỗi một vụ án hình sự có độ phức tạp khác nhau đòi hỏi chủ thể chuẩn bị không chỉ phải có kiến thức về luật hình sự, về luật tố tụng hình sự, nhất là kiến thức về chứng minh, chứng cứ…để có thể kiểm tra, đánh giá những tình tiết, sự kiện của hành vi phạm tội. Ngoài ra, chủ thể chuẩn bị xét xử còn phải có khả năng, năng lực, trí tuệ, tư duy, kinh nghiệm và các khả 12
năng, năng lực khác của người áp dụng pháp luật mới có thể chuẩn bị tốt cho việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 1.1.2. Chủ thể chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Xét xử hình sự là một trong những thẩm quyền, hơn thế là thẩm quyền chính và quan trọng nhất của quyền tư pháp hình sự chỉ thuộc về Tòa án, Do vậy, chủ thể chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là Tòa án, nói cụ thể hơn là Chánh án, Phó Chánh án khi trực tiếp tiến hành giải quyết vụ án hình sự với chức danh là Thẩm phán; Thẩm phán; Hội thẩm nhân dân. Bởi vậy, khi trực tiếp tiến hành giải quyết vụ án hình sự, Chánh án, Phó Chánh án cũng phải thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật, có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như Thẩm phán, ngoài ra còn thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn quy định riêng cho Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán khi được phân công giải quyết vụ án có nhiệm vụ nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa phải căn cứ vào các tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án để làm sáng tỏ những vấn đề cần chứng minh có hành vi phạm tội xảy ra hay không, thời gian, không gian, địa điểm và những tình tiết khác của hành vi phạm tội, ai là người thực hiện hành vi phạm tội, có lỗi hay không có lỗi, lỗi cố ý hay vô ý, có năng lực trách nhiệm hình sự hay không, động cơ, mục đích phạm tội, những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, đặc điểm nhân thân của bị cáo, tính chất, mức độ thiệt hại….những tình tiết khác liên quan đến việc loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt. Như vậy khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, Thẩm phán cũng cần xem xét về tính hợp pháp của các hành vi, quyết định tố tụng của Điều tra viên, Kiểm sát viên, Luật sư trong quá trình điều tra, truy tố, xem xét việc áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn có đảm bảo đúng và đầy đủ theo quy định của pháp luật không. Sau khi nghiên cứu hồ sơ, Thẩm phán ra một trong các quyết định: Đình chỉ 13