Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Tội trộm cắp tài sản từ thực tiễn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung chính của luận văn trình bày những vấn đề lý luận và pháp luật và phân tích thực tiễn áp dụng quy định về tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019, luận văn kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tội trộm cắp tài sản trong BLHS Việt Nam và đề xuất những giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật hình sự về tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Tội trộm cắp tài sản từ thực tiễn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN VĂN QUANG TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ Hà Nội - 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN VĂN QUANG TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. CAO THỊ OANH Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN VĂN
MỤC LỤC Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN ..................................................................................... 6 1.1. Những vấn đề lý luận về tội trộm cắp tài sản ............................................. 6 1.2. Tội trộm cắp tài sản trong pháp luật hình sự Việt Nam giai đoạn từ năm 1945 đến khi Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực pháp luật ....................... 23 Chương 2: THỰC TIỄN ĐỊNH TỘI DANH VÀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH ........................................................................................... 32 2.1. Khái quát tình hình tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên du, tỉnh Bắc Ninh ........................................................................................................... 32 2.2. Kết quả đạt được từ thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ........................... 36 2.3. Một số vướng mắc, hạn chế từ thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh và nguyên nhân của những vướng mắc, hạn chế.......................................................................................... 46 Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐỊNH TỘI DANH VÀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH .......................... 56 3.1. Yêu cầu nâng cao hiệu quả định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản ......................................................................................................... 56 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh ........................... 57 KẾT LUẬN ................................................................................................... 772 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật Hình sự BLDS: Bộ luật Dân sự BLTTHS: Bộ luật Tố tụng hình sự CTTP: Cấu thành tội phạm QĐHP: Quyết định hình phạt TNHS: Trách nhiệm hình sự TAND: Tòa án nhân dân THTT: Tiến hành tố tụng
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Số vụ án và số bị cáo về tội xâm phạm sở hữu đã được đưa ra xét xử từ năm 2015 đến năm 2019 .................................................................... 32 Bảng 2.2: Số vụ án và số bị cáo về tội trộm cắp tài sản đã được đưa ra xét xử từ năm 2015 đến năm 2019 .................................................................... 34 Bảng 2.3. Hình phạt được áp dụng đối với các bị cáo phạm tội trộm cắp tài sản từ năm 2015 đến năm 2019 ............................................................. 35 Biểu đồ 2.1. So sánh tỷ lệ nhóm tội xâm phạm sở hữu với nhóm tội khác từ năm 2015 đến năm 2019 được TAND huyện Tiên Du đưa ra xét xử: .. 33 Biểu đồ 2.2. So sánh tội trộm cắp tài sản với các tội xâm phạm sở hữu đã được TAND huyện Tiên Du đưa ra xét xử: .................................................... 34
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền sở hữu tài sản là một trong những quyền dân sự cơ bản của con người. Tuy nhiên, trong thời gian vừa qua, các tội phạm xâm phạm quyền sở hữu, trong đó có tội trộm cắp tài sản đang có xu hướng gia tăng, với nhiều thủ đoạn ngày một tinh vi, phức tạp, các đối tượng sẵn sàng chống cự quyết liệt khi bị phát hiện, gây rất nhiều khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử loại tội phạm này, trong đó có huyện Tiên Du, một huyện trực thuộc tỉnh Bắc Ninh, nằm trong vùng đồng bằng sông Hồng ở miền Bắc Việt Nam. Theo thống kê của Tòa án nhân dân (TAND) huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian 05 năm từ năm 2015 đến năm 2019 thì nhóm tội xâm phạm sở hữu chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các nhóm tội mà TAND huyện Tiên Du đưa ra xét xử, cụ thể là 369 vụ với 684 bị cáo, tương ứng tỷ lệ 59,9% về vụ và 63,5% về số bị cáo trên tổng số vụ và bị cáo phạm tội được đưa ra xét xử. Trong đó, số vụ phạm tội trộm cắp tài sản chiếm tỷ lệ lớn nhất trong nhóm tội xâm phạm sở hữu, với 196 vụ và 288 bị cáo phạm tội trộm cắp tài sản, chiếm tỷ lệ 51,04 % số vụ và 48,64 % số bị cáo trên tổng số tội xâm phạm sở hữu và đang có xu hướng tăng mạnh khi năm 2019 có 43 vụ/ 60 bị cáo, chiếm tỉ lệ 71,6 % về số vụ và 65,9 % về số bị cáo thuộc nhóm tội xâm phạm sở hữu được đưa ra xét xử. Với việc BLHS năm 2015 được ban hành mới, có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2018, đã đáp ứng cơ bản với tình hình thực tiễn đấu tranh, phòng chống tội phạm trộm cắp tài sản; tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các vụ án về tội trộm cắp tài sản cho thấy, về mặt lý luận và quy định pháp lý vẫn còn những điểm chưa phù hợp, gây khó khăn cho hoạt động định tội danh và quyết định hình phạt, năng lực, trình độ của công chức cơ quan tiến hành tố tụng huyện Tiên Du còn hạn chế... làm ảnh hưởng không nhỏ đến công cuộc đấu tranh phòng chống tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Do vây, 1
việc nghiên cứu tội trộm cắp tài sản từ thực tiễn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh là yêu cầu cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng. Mặt khác, tính đến thời điểm hiện tại chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu về tội trộm cắp tài sản trên địa bàn một huyện là huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả đã chọn đề tài: “Tội trộm cắp tài sản từ thực tiễn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh” để làm để tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Các công trình nghiên cứ liên quan đến đề tài trên có thể kể đến như: (i) Tài liệu là giáo trình, sách chuyên khảo, tham khảo: Võ Khánh Vinh (chủ biên, 2012), Giáo trình luật hình sự Việt Nam – Phần các tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2012), Ths. Đinh Văn Quế (2002), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự Phần các tội phạm, tập II – Các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh; Cao Thị Oanh - chủ biên (2015), Các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội; v.v... (ii) Luận văn, luận án tiến sĩ luật học: Nguyễn Ngọc Chí (2001), Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu, Luận án tiến sĩ, Viện Nhà nước và Pháp luật, Hà Nội; Hoàng Văn Hùng, Tội trộm cắp tài sản và đấu tranh phòng, chống tội phạm này ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Luật Hà Nội; Nguyễn Thanh Tùng (2013), Tội trộm cắp tài sản theo Luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu địa bàn thành phố Hồ Chí Minh), Luận văn thạc sĩ, Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội; Nguyễn Thị Mộng Thúy (2013), Tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Long An, Luận văn thạc sĩ, Học viện Khoa học xã hội; v.v... (iii) Tài liệu là các bài viết trên các tạp chí: Trần Mạnh Hà (2007),Một số dấu hiệu đặc trưng của tội "trộm cắp tài sản" cần nhận biết khi định tội 2
danh, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 3 (227); Hoàng Văn Hùng (2006), Đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản theo luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Luật học, Số 7;v.v.... Các công trình nghiên cứu nói trên đã đề cập đến tội trộm cắp tài sản ở các góc độ khác nhau, trong đó có nhiều đề tài được nghiên cứu trước khi BLHS năm 2015 có hiệu lực pháp luật, một số đề tài nghiên cứu sau khi BLHS năm 2015 có hiệu lực nhưng ở phạm vi không gian và thời gian khác nhau. Tính đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến tội trộm cắp tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam, một cách cụ thể, chuyên sâu tại địa bàn một huyện là huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, trong phạm vi từ năm 2015 đến năm 2019. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu một cách có hệ thống, làm rõ những vấn đề lý luận và pháp luật và phân tích thực tiễn áp dụng quy định về tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019, luận văn kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tội trộm cắp tài sản trong BLHS Việt Nam và đề xuất những giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật hình sự về tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn cần thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu: - Làm sáng tỏ những vấn đề chung như khái niệm, đặc điểm và các dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản và phân biệt tội trộm cắp tài sản với một số tội phạm xâm phạm sở hữu khác trong luật hình sự Việt Nam cũng như tìm hiểu lịch sử lập pháp của tội trộm cắp tài sản trong pháp luật hình sự Việt Nam giai đoạn từ năm 1945 đến khi BLHS năm 2015 có hiệu lực pháp luật. 3
- Phân tích những quy định hiện hành về tội trộm cắp tài sản. Đánh giá những kết quả đạt được, những vướng mắc hạn chế và nguyên nhân của những vướng mắc, hạn chế trong quá trình định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản nói chung và trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận, quy định của luật thực định về tội trộm cắp tài sản và thực tiễn áp dụng (định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội trộm cắp tài sản). 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu trong phạm vi quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội trộm cắp tài sản mà trọng tâm là BLHS năm 2015, trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019, trên phạm vi huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, phương pháp luận duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật, quan điểm, định hướng của Đảng và Nhà nước về xây dựng nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, đường lối đấu tranh phòng chống tội phạm của Nhà nước ta, làm kim chỉ nam xuyên suốt trong toàn bộ cấu trúc nghiên cứu của luận văn. Luận văn sử dụng các phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như: lịch sử, so sánh, đối chiếu, thống kê, diễn dịch, quy nạp, phân tích và tổng hợp… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 4
Về mặt lý luận: Từ một số giải pháp đưa ra, luận văn sẽ góp phần hoàn thiện hơn những quy định của pháp luật về tội trộm cắp tài sản, là cơ sở lý luận – khoa học cho hoạt động áp dụng pháp luật của cơ quan có thẩm quyền nói chung và ở huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. Về mặt thực tiễn: Các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là tài liệu tham khảo cho các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành, xây dựng hoàn thiện các quy định về tội trộm cắp tài sản. Ngoài ra, kết quả đạt được trong nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu khoa học chuyên ngành và tài liệu tham khảo đối với người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy và công tác thực tiễn; đặc biệt, kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ án trộm cắp tài sản của các cơ quan có thẩm quyền ở huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1. Một số vấn đề lý luận và pháp luật về tội trộm cắp tài sản. Chương 2. Thực tiễn định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Chương 3. Yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả định tội danh và quyết định hình phạt tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 5
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI TRỘM CẮP TÀI SẢN 1.1. Những vấn đề lý luận về tội trộm cắp tài sản 1.1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản 1.1.1.1. Khái niệm tội trộm cắp tài sản Khái niệm tội phạm là khái niệm trung tâm, các khái niệm, phạm trù, chế định khác đều xuất phát, xoay quanh khái niệm này. Việc xác định tội phạm trong luật hình sự là cơ sở để quy định hình phạt nhưng việc quy định hình phạt xét cho cùng cũng là một phần của việc xác định tội phạm. Khái niệm tội phạm là cơ sở để xây dựng các cấu thành tội phạm cụ thể với ý nghĩa là mô hình pháp lý của từng loại tội phạm và qua đó cũng là cơ sở để quy định hình phạt tương ứng [26, tr.8]. Trong pháp luật hình sự thực định, từ BLHS năm 1985 đến BLHS năm 2015 thì nhà làm luật vẫn chưa đưa ra được khái niệm pháp lý về tội trộm cắp tài sản. Tội phạm được quy định tại Điều 8 BLHS năm 2015, tội trộm cắp tài sản được quy định tại Điều 173, chương XVI các tội xâm phạm sở hữu, với khách thể trực tiếp của tội phạm là quyền sở hữu (quản lý, sử dụng, định đoạt) tài sản của cá nhân, tổ chức. Là tội phạm có bản chất là tội chiếm đoạt, đó là “hành vi cố ý chuyển dịch trái pháp luật tài sản đang thuộc sự quản lí của chủ tài sản thành tài sản của mình” [24, tr.184]. Bên cạnh đó, trong khoa học luật hình sự, liên quan đến khái niệm tội trộm cắp tài sản cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu đưa ra khái niệm tội trộm cắp tài sản, tiêu biểu như: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội đưa ra khái niệm như sau: “trộm cắp tài sản là hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác một cách lén lút” [25; tr.33]; TS. Trần Văn Biên - TS. Đinh Thế Hưng có định nghĩa: Tội trộm cắp tài sản là hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác bằng thủ đoạn lén lút, lợi 6
dụng sơ hở, mất cảnh giác của người quản lý tài sản [4, tr. 222]. Tác giả Nguyễn Ngọc Điệp lại cho rằng: Trộm cắp tài sản được hiểu là hành vi lén lút, bí mật chuyển dịch một cách trái pháp luật tài sản của người khác thành của mình [11, tr. 115]. Có thể thấy, đa phần các tác giả đều thống nhất đặc trưng của tội trộm cắp tài sản là lén lút chiếm đoạt tài sản của người khác, tức là người có hành vi trộm cắp tài sản đã cố ý chuyển dịch bất hợp pháp tài sản từ người có tài sản sang cho mình hoặc người khác mà mình quan tâm với thủ đoạn là lén lút, không để lộ cho người khác biết để nhằm mục đích chiếm đoạt trái phép tài sản của họ. Như vậy, trên cơ sở khái niệm pháp lý về tội phạm trong BLHS năm 2015 và tiếp thu các khái niệm nêu trên trong khoa học luật hình sự, tác giả đưa ra khái niệm tội trộm cắp tài sản như sau: Tội trộm cắp tài sản là hành vi chiếm đoạt tài sản đang do người khác quản lý bằng thủ đoạn lén lút, do người có năng lực trách nhiệm hình sự, đạt độ tuổi luật định, thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản của người khác được pháp luật bảo vệ. 1.1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản Trong pháp luật hình sự hiện hành thì tội trộm cắp tài sản được quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và có hiệu lực toàn bộ từ ngày 01/01/2018. Các dấu hiệu pháp lý của tội trộm cắp tài sản được thể hiện qua các yếu tố CTTP là khách thể của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm, chủ thể của tội phạm và mặt chủ quan của tội phạm như sau: *Khách thể của tội trộm cắp tài sản Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại [26, tr. 78]. 7
Đối với tội trộm cắp tài sản được quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015, thuộc chương các tội phạm xâm phạm sở hữu. Khách thể trực tiếp của tội trộm cắp tài sản là quyền sở hữu tài sản. Quyền sở hữu bao gồm: quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu theo quy định của luật [19, Điều 158]. Để gây thiệt hại đến các quyền sở hữu về tài sản, người phạm tội trộm cắp tài sản phải tác động đến đối tượng là tài sản của chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp tài sản. Tài sản là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản có thể là tài sản hợp pháp tức là những loại tài sản được xác lập quyền sở hữu cho chủ sở hữu theo các căn cứ: do lao động, do hoạt động sản xuất, kinh doanh hợp pháp; được chuyển quyền sở hữu; thu hoa lợi, lợi tức; được thừa kế tài sản; chiếm hữu trong các điều kiện do pháp luật quy định đối với vật vô chủ, vật bị đánh rơi, bị bỏ quên…; chiếm hữu tài sản không có căn cứ pháp luật nhưng ngay tình, liên tục, công khai phù hợp với thời hiệu do Bộ luật dân sự quy định …[19] hoặc có thể là tài sản bất hợp pháp như do phạm tội, vi phạm pháp luật hành chính, vi phạm pháp luật dân sự mà có; đồng thời, tài sản này vẫn chưa thoát ly khỏi chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp theo quy định của pháp luật, hoặc tài sản đó chưa được chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản chuyển giao cho người thực hiện hành vi chiếm đoạt. Theo Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015: “Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản” [19]. - Vật chỉ có thể là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản khi nó là một bộ phận của thế giới vật chất, là sản phẩm lao động của con người, con người chiếm hữu được, mang lại lợi ích cho chủ thể, có thể đang tồn tại hoặc sẽ hình thành trong tương lai; đồng thời, chưa bị chủ tài sản hủy bỏ, từ bỏ quyền sở hữu. - Tiền: Tiền là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản phải có giá trị đang được lưu hành trên thực tế, tức là được pháp luật thừa nhận. Do vậy, tiền giả 8
không phải là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản. Trường hợp, tiền cũ (tiền đồng qua các thời kỳ lịch sử trước đây) có giá trị văn hóa lịch sử khi bị trộm cắp thì không được coi là tiền theo nghĩa này mà cần được xác định là vật. - Giấy tờ có giá được hiểu là giấy tờ trị giá được bằng tiền và chuyển giao được trong giao lưu dân sự. Giấy tờ có giá hiện nay tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau như séc, cổ phiếu, tín phiếu, hồi phiếu, kỳ phiếu, công trái… Nội dung thể hiện trên giấy tờ có giá là thể hiện quyền tài sản và quyền này được pháp luật bảo vệ. Giấy tờ có giá chia làm 02 loại là giấy tờ có giá ghi danh và giấy tờ có giá hữu danh. Trong đó “Giấy tờ có giá ghi danh là giấy tờ có giá phát hành theo hình thức chứng chỉ hoặc ghi sổ có ghi tên người sở hữu.” [22, khoản 2, Điều 2] và “Giấy tờ có giá vô danh là giấy tờ có giá phát hành theo hình thức chứng chỉ không ghi tên người sở hữu. Giấy tờ có giá vô danh thuộc quyền sở hữu của người nắm giữ giấy tờ có giá” [22, khoản 2, Điều 3]. Đối với giấy tờ có giá ghi danh phải ghi rõ tên tổ chức, số giấy phép thành lập hoặc giấy phép đăng ký kinh doanh, địa chỉ của tổ chức mua giấy tờ có giá (nếu người mua là tổ chức); tên, số chứng minh nhân dân hoặc hộ chiếu, địa chỉ của người mua giấy tờ có giá (nếu người mua là cá nhân). Với quy định trên thì chỉ giấy tờ có giá vô danh mới có thể là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản bởi vì khi chiếm đoạt được các loại giấy tờ có giá vô danh thì quyền sở hữu của chủ sở hữu mới bị ảnh hưởng và có khả năng xác lập quyền sở hữu cho người phạm tội. Đối với giấy tờ có giá ghi danh do quyền sở hữu các loại giấy tờ này gắn liền với cá nhân, tổ chức có tên trong chính giấy tờ có giá đó. Do vậy, về nguyên tắc chỉ người có tên trên giấy tờ có giá mới xác lập được quyền sở hữu đối với loại tài sản này. - Quyền về tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác. Quyền tài sản tuy được coi là tài sản nhưng có tính đặc thù, chỉ là một quyền năng mang tính pháp lý được Nhà nước bảo hộ, để chuyển dịch 9
được phải thông qua các thủ tục pháp lý do Nhà nước quy định. Các quyền này thường gắn liền với nhân thân con người hoặc được thể hiện qua các giấy tờ có xác nhận của cơ quan có thẩm quyền. Việc chiếm giữ được giấy tờ chứng nhận quyền tài sản không đồng nghĩa với việc được thực hiện quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản [13, tr.153]. Do vậy, theo tác giả quyền tài sản không phải là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản. - Ngoài ra, một số tài sản sau không phải là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản: + Một số tài sản thuộc loại “bất động sản” có tính chất vật lý cố định, ví dụ như: đất đai, nhà cửa, ao hồ. Những loại tài sản này không thể là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản, vì không dịch chuyển được. Tuy nhiên, có một số động sản mà pháp luật dân sự quy định là bất động sản do công dụng của nó như: cánh cửa gắn với ngôi nhà; cây cối trồng trên vườn… thì vẫn là đối tượng tác động của tội trộm cắp tài sản. + Tài sản vô chủ; tài sản bị rơi, bị bỏ quên, thất lạc; tài sản mà chủ sở hữu từ bỏ quyền sở hữu của mình đối với tài sản đó. + Tài sản thuộc các loại có tính chất và công dụng đặc biệt. Ví dụ như: vũ khí quân dụng, ma tuý, hàng cấm, máy bay…Nếu người phạm tội trộm cắp những loại tài sản này thì tuỳ trường hợp mà phạm vào các tội danh cụ thể, có thể là tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng, tội chiếm đoạt chất ma tuý. * Mặt khách quan của tội trộm cắp tài sản a) Về hành vi khách quan Trong mặt khách quan của tội phạm thì hành vi khách quan là dấu hiệu quan trọng nhất, một hành vi được coi là hành vi khách quan của tội phạm khi hội tụ được ba đặc điểm sau: Thứ nhất, hành vi khách quan đó phải có tính nguy hiểm cho xã hội, tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi thể hiện hành vi đó gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại đáng kể cho quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. 10
Thứ hai, hành vi khách quan đó phải là hoạt động có ý thức và có ý chí nếu hành vi đó là cách xử sự của một con người không có nhận thức không có ý chí thì đó không phải là hành vi phạm tội. Thứ ba, hành vi khách quan của tội phạm là hành vi trái pháp luật hình sự. Hành vi khách quan của tội phạm có thể được thực hiện dưới hình thức hành động hoặc không hành động. - Đối với tội trộm cắp tài sản thì hành vi khách quan có đầy đủ các đặc điểm nêu trên, được thực hiện bằng hành động, đó là hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác. Được hiểu là hành vi chuyển dịch một cách trái pháp luật tài sản của người khác thành của mình, làm cho chủ sở hữu mất khả năng thực hiện quyền sở hữu (sử dụng, chiếm hữu, định đoạt của mình). Đặc trưng của hành vi chiếm đoạt được thực tiễn cũng như lý luận đều xác định là chiếm đoạt tài sản của người khác một cách lén lút. Về thủ đoạn lén lút: thông thường thủ đoạn lén lút được thể hiện qua các dạng sau: + Che giấu toàn bộ hành vi: Trường hợp này, chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản không biết được bất cứ thông tin nào về người phạm tội cũng như hành vi phạm tội (ví dụ: lợi dụng đêm tối, lẻn vào nhà người khác lấy trộm tài sản). + Che giấu một phần hành vi: Tức chỉ che giấu riêng hành vi phạm tội (ví dụ: người phạm tội giả vờ vào hỏi chủ nhà xin nước uống, sau đó nhanh tay trộm tài sản của chủ nhà giấu vào người). Trong trường hợp này chủ sở hữu hoặc người quản lý tài sản biết rõ người phạm tội nhưng không biết hành vi phạm tội. + Che giấu tính chất của hành vi phạm tội: Được hiểu là hành vi phạm tội được diễn ra công khai nhưng không ai biết việc phạm tội. Ví dụ: A là nhân viên của Công ty điện tử SL đã lợi dụng Thủ kho và người quản lý công ty đi vắng, A đã mở cửa kho lấy 10 bộ máy vi tính để bàn lên ô tô một cách đàng hoàng như là có việc xuất kho hàng bình thường. 11
Trong trường hợp này A không che giấu hành vi thực tế của mình mà chỉ che giấu tính phi pháp của hành vi. Những người không phải là chủ tài sản hoặc người được giao quản lý tài sản (Thủ kho) vẫn biết sự việc xảy ra nhưng không biết đó là hành vi trộm cắp tài sản. - Tội trộm cắp tài sản hoàn thành từ thời điểm người phạm tội đã chiếm đoạt được tài sản. b) Về hậu quả. Hậu quả của tội phạm là các thiệt hại do hành vi khách quan gây ra cho quan hệ xã hội là khách thể bảo vệ của luật hình sự và cũng là khách thể của tội phạm [24, tr.127]. Thiệt hại gây ra cho khách thể được thể hiện qua sự biến đổi tình trạng bình thường của các bộ phận cấu thành quan hệ xã hội là khách thể của tội phạm. Về thực chất, hậu quả của tội phạm là thiệt hại gây ra cho quan hệ xã hội nhưng về hình thức, dấu hiệu trong CTTP phản ánh nội dung này là dấu hiệu thể hiện sự biến đổi tình trạng bình thường của đối tượng tác động của tội phạm hoặc thể hiện đặc điểm của đối tượng tác động của tội phạm. Do vậy, trong thực tiễn áp dụng, việc xác định, đánh giá hậu quả của tội phạm được thực hiện thông qua việc xác định, đánh giá đặc điểm của đối tượng tác động của tội phạm. Trong tội trộm cắp tài sản sự biến đổi tình trạng bình thường của đối tượng vật chất là khách thể của quan hệ xã hội: sự biến đổi này thường được gọi là thiệt hại về vật chất. Đó là thiệt hại về giá trị tài sản bị chiếm đoạt bất hợp pháp. Tài sản bị người phạm tội chiếm đoạt bao gồm các loại tiền, vật, giấy tờ có giá như ngân phiếu, công trái, trái phiếu… - Căn cứ quy định của BLHS hiện hành, giá trị tài sản bị chiếm đoạt từ 2.000.000 đồng trở lên mới cấu thành tội phạm. - Nếu tài sản bị chiếm đoạt dưới 2 triệu đồng, thì người vi phạm bị truy cứu TNHS nếu thuộc một trong các trường hợp sau: [13]. 12
+ Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm. Đây là trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt (như cướp tài sản, cưỡng đoạt tài sản…), chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính. Theo quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 thì nếu trong thời hạn 06 tháng, kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt cảnh cáo hoặc 01 năm kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt hành chính khác hoặc từ ngày hết thời hiệu thi hành quyết định xử phạt hành chính mà không tái phạm thì được coi là chưa bị xử phạt hành chính [13]. + Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các Điều 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. [13]. + Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Có thể hiểu là gây ra những tác động xấu đến tình hình an ninh, tác động tiêu cực đến trật tự, an toàn xã hội. Khi áp dụng tình tiết này phải căn cứ vào từng trường hợp cụ thể để đánh giá mức độ ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội. + Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ. Đây là trường hợp chiếm đoạt tài sản dưới 2 triệu đồng nhưng tài sản bị chiếm đoạt là phương tiện kiếm sống của người bị hại hoặc gia đình họ. Xác định trường hợp này cần chú ý phương tiện kiếm sống chính là trường hợp cuộc sống của người bị hại và gia đình họ phụ thuộc vào việc sử dụng tài sản đó làm phương tiện kiếm sống, việc bị chiếm đoạt làm cho người đó không còn phương tiện kiếm sống khác. + Tài sản là di vật, cổ vật. Di vật là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. Cổ vật là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa, khoa học, có từ một trăm năm tuổi trở lên [18, Điều 4]. 13
Tội trộm cắp tài sản có cấu thành vật chất bởi dấu hiệu hậu quả được phản ánh trong cấu thành tội phạm của tội trộm cắp tài sản. Đối với những trường hợp một người có ý định trộm cắp tài sản có giá trị lớn hoặc rất lớn như ôtô, xe máy, máy tính xách tay, đồng hồ đắt tiền… và người này có đủ các dấu hiệu khác của tội phạm (như chủ thể, khách thể, mặt chủ quan và hành vi khách quan là lén lút chiếm đoạt tài sản) nhưng thực tế người đó chưa chiếm đoạt được tài sản (Ví dụ: B biết được A để số tiền 500 triệu đồng trong két sắt tại nhà riêng, nên đã lén lút đột nhập vào nhà A với ý định chiếm đoạt số tiền trên, nhưng khi đang tìm cách mở két sắt thì A về, nên B trốn khỏi nhà A...) thì dù người đó chưa chiếm đoạt được tài sản vẫn bị coi là phạm tội trộm cắp tài sản, nhưng tội phạm ở giai đoạn phạm tội chưa đạt. c) Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả. Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả của tội phạm là mối quan hệ giữa các hiện tượng trong đó một hiện tượng được gọi là nguyên nhân (là hành vi khách quan) làm phát sinh một hiện tượng khác là kết quả (là hậu quả của tội phạm). Dựa vào cơ sở lý luận của cặp phạm trù nguyên nhân – kết quả trong phép biện chứng có thể xác định được các điều kiện của mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả của tội trộm cắp tài sản như sau: - Hành vi chiếm đoạt bằng thủ đoạn lén lút phải xảy ra trước thiệt hại cho tài sản của người khác về mặt thời gian. - Trong bản thân hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác phải chứa đựng khả năng thực tế, mầm mống nội tại, nguyên nhân trực tiếp làm phát sinh hậu quả (thiệt hại về tài sản). - Hậu quả của tội phạm (thiệt hại về tài sản của người khác) xảy ra là thực hiện hóa khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả của hành vi chiếm đoạt tài sản. 14