Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là thông qua việc xem xét các quy định của pháp luật hình sự từ năm 1945 đến nay về hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam về hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội trên cả hai phương diện là luật thực định và thực tiễn áp dụng hình phạt này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THU HUYỀN HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN ÁP DỤNG ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ THU HUYỀN HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN ÁP DỤNG ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật hình sự Mã số : 60 38 40 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Cao Thị Oanh HÀ NỘI - 2012 2
môc lôc Trang Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc Danh môc c¸c b¶ng Më ®Çu 1 Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ Ng-êi ch-a thµnh 7 niªn ph¹m téi vµ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 7 1.1.1. Kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 7 1.1.2. Nguyªn t¾c xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 10 1.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi 19 víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.2.1. Kh¸i niÖm h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi 20 ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.2.2. Môc ®Ých cña h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông víi ng-êi 25 ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.2.3. §iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi 30 ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.3. Ph¸p luËt h×nh sù mét sè n-íc vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p 34 dông víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi Ch-¬ng 2: H×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi 38 ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo quy ®Þnh cña luËt h×nh sù ViÖt Nam 2.1. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 1945 38 4
®Õn tr-íc khi Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 cã hiÖu lùc thi hµnh 2.2. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù 1985 44 2.3. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù 1999 50 Ch-¬ng 3: Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n 62 ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t 3.1. Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a 62 thµnh niªn ph¹m téi 3.2. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi 78 h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 3.2.1. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam 79 vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 3.2.2. Gi¶i ph¸p t¨ng c-êng ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p 85 luËt trong viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi KÕt luËn 89 danh môc tµi liÖu tham kh¶o 92 phô lôc 97 5
Danh môc c¸c b¶ng Sè hiÖu Tªn b¶ng Trang b¶ng 3.1 Thèng kª sè l-îng bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn ®· bÞ 63 xÐt xö tõ 2007 ®Õn n¨m 2010 3.2 C¬ cÊu h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn 65 ph¹m téi tõ 1/10/2006 ®Õn n¨m 30/9/2010 3.3 C¬ cÊu lo¹i téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn 68 tõ n¨m 2007 ®Õn 2010 6
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Thanh, thiÕu niªn lµ thÕ hÖ t-¬ng lai cña ®Êt n-íc, lµ líp ng-êi kÕ tôc sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, cã vai trß quan träng trong c«ng cuéc c¸ch m¹ng cña d©n téc ta. ChÝnh v× vËy, vÊn ®Ò ch¨m sãc, gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ nãi chung vµ phßng ngõa, ng¨n chÆn ng-êi ch-a thµnh niªn cã hµnh vi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng lµ mèi quan t©m ®Æc biÖt cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta, lµ tr¸ch nhiÖm cña gia ®×nh, nhµ tr-êng, c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc chÝnh trÞ x· héi vµ cña toµn céng ®ång. §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· giµnh nhiÒu -u tiªn, ®Çu t- cho sù ph¸t triÓn cña thanh, thiÕu niªn hiÖn nay vµ ®· thu ®-îc nh÷ng thµnh qu¶ to lín, nhiÒu thÕ hÖ thanh thiÕu niªn tr-ëng thµnh ®ãng gãp cho ®Êt n-íc nhiÒu nh©n tµi. Tuy nhiªn, do sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m ®ang cã xu h-íng gia t¨ng, bªn c¹nh ®a sè thanh, thiÕu niªn tÝch cùc v-¬n lªn xøng ®¸ng víi vai trß vÞ trÝ vµ sù quan t©m cña x· héi th× vÉn cßn mét bé phËn thanh, thiÕu niªn l-êi biÕng, thÝch h-ëng thô, suy ®åi vÒ ®¹o ®øc lèi sèng, bÞ c¸c tÖ n¹n x· héi c¸m dç, hoÆc thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi ph¹m téi nguy hiÓm g©y ¶nh h-ëng xÊu ®Õn an ninh trËt tù, t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn ®êi sèng x· héi, g©y ¶nh h-ëng xÊu ®Õn thuÇn phong mü tôc ViÖt Nam. §øng tr-íc nh÷ng ®ßi hái vµ th¸ch thøc ®ã Nhà n-íc ta còng ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt, x©y dùng hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p xö lý ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Mét trong nh÷ng v¨n b¶n c¬ b¶n, quan träng vÒ mÆt ph¸p lý lµ Bé luËt h×nh sù. Trong Bé luËt nµy ®· thÓ hiÖn râ nÐt chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta trong viÖc xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ nh»m môc ®Ých phßng ngõa, c¶i t¹o, gi¸o dôc ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. Tuy nhiªn ®Ó ®¹t ®-îc 7
môc ®Ých ®ã th× vÊn ®Ò cÇn thiÕt lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc hÖ thèng c¸c chÕ tµi cã tÝnh chÊt ®ång bé vµ tæng hîp. Mét trong nh÷ng chÕ tµi cã hiÖu qu¶ ®ã lµ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n. Tuy nhiªn, nh×n nhËn tõ gãc ®é x©y dùng ph¸p luËt còng nh- thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t nµy ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cßn béc lé nh÷ng h¹n chÕ vµ bÊt cËp nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn ë n-íc ta hiÖn nay. Do ®ã ph¶i cã sù ®iÒu tra, nghiªn cøu vµ tæng kÕt ®Çy ®ñ râ rµng vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó nh»m môc ®Ých gi¸o dôc, c¶i t¹o ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trë thµnh ng-êi cã Ých cho x· héi, cã ý thøc tu©n theo ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c cña cuéc sèng x· héi, phßng ngõa hä ph¹m téi míi ®ång thêi ®¶m b¶o phßng ngõa chung. Víi nh÷ng lý do ®ã chóng t«i m¹nh d¹n lùa chän ®Ò tµi: "H×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo luËt h×nh sù ViÖt Nam" lµ ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi H×nh ph¹t ¸p dông víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p. Trong khoa häc ph¸p lý h×nh sù ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ h×nh ph¹t nãi chung vµ h×nh ph¹t ¸p dông víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi nãi riªng nh-: 1) LuËn ¸n tiÕn sÜ LuËt häc: C¸c h×nh ph¹t chÝnh trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, cña NguyÔn S¬n; 2) LuËn v¨n th¹c sÜ LuËt häc: H×nh ph¹t tï trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, cña t¸c gi¶ §µo Tó Hoa; 3) LuËn v¨n th¹c sÜ LuËt häc: C¸c h×nh ph¹t vµ biÖn ph¸p t- ph¸p ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo luËt h×nh sù ViÖt Nam (trªn c¬ së nghiªn cøu sè liÖu thùc tÕ trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi), cña L-u Ngäc C¶nh.... vµ mét sè bµi viÕt ®-îc ®¨ng trªn c¸c b¸o vµ t¹p chÝ khoa häc ph¸p lý vÒ lÜnh vùc nµy cã thÓ kÓ ®Õn c¸c c«ng tr×nh sau: 1). GS. TSKH. Lª C¶m, TS. §ç ThÞ Ph-îng, T- ph¸p h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn: Nh÷ng khÝa c¹nh ph¸p lý h×nh sù, tè tông h×nh sù, téi ph¹m häc vµ so s¸nh luËt häc, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 20, 10/2004; 2) TS. D-¬ng TuyÕt Miªn, 8
QuyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, T¹p chÝ LuËt häc, sè 4/2002; 3) TrÞnh §×nh ThÓ, Mét sè ý kiÕn vÒ ¸p dông h×nh ph¹t tï ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè 10/1997; 4) NguyÔn Thanh Tróc, BiÖn ph¸p miÔn chÊp hµnh cã ®iÒu kiÖn thêi h¹n cßn l¹i cña h×nh ph¹t tï ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, T¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p, sè 20/2008; 5) NguyÔn Mai Bé, Mét sè ý kiÕn vÒ chÝnh s¸ch h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trong Bé luËt h×nh sù 1999, T¹p chÝ Nhµ n-íc vµ ph¸p luËt, sè 4/2001; 6) §inh V¨n QuÕ, QuyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 5/2001. MÆc dï, viÖc nghiªn cøu cña c¸c c«ng tr×nh trªn ®©y diÔn ra ë nhiÒu cÊp ®é vµ b×nh diÖn kh¸c nhau nh-ng ch-a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vµ toµn diÖn vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, ®Æc biÖt lµ ë cÊp ®é mét luËn v¨n th¹c sÜ vÒ ®Ò tµi H×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo luËt h×nh sù ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, trong thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam còng ®· vµ ®ang gÆp kh«ng Ýt v-íng m¾c trong quy ®Þnh vµ ¸p dông h×nh ph¹t nµy ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Do vËy, trong luËn v¨n nµy, chóng t«i nghiªn cøu vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo quy ®Þnh cña luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t nµy ®Ó gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng quy ®Þnh ®ã ®ång thêi ®-a ra nh÷ng kiÕn nghÞ kh¶ thi nh»m x©y dùng mét hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch h×nh sù vµ c¸c biÖn ph¸p c-ìng chÕ cã hiÖu qu¶ ®Ó phßng, chèng c¸c téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn trong giai ®o¹n hiÖn nay. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n * Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ th«ng qua viÖc xem xÐt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù tõ n¨m 1945 ®Õn nay vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng 9
ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trªn c¶ hai ph-¬ng diÖn lµ luËt thùc ®Þnh vµ thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t nµy. §ång thêi, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông h×nh ph¹t nµy ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. * NhiÖm vô vµ ph¹m vi nghiªn cøu §Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých nãi trªn luËn v¨n tËp trung nghiªn cøu kh¸i niÖm, môc ®Ých, ®iÒu kiÖn ¸p dông cña h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn nay; thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi th«ng qua sè liÖu cña c¸c Tßa ¸n vµ c¸c b¶n ¸n cña Tßa ¸n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Tõ ®ã nªu lªn thùc tr¹ng ¸p dông h×nh ph¹t nµy trong thùc tiÔn vµ ®-a ra gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt còng nh- nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông h×nh ph¹t nµy trong thùc tiÔn. 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n ®-îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c vµ ph-¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, trªn nÒn t¶ng t- t-ëng, quan ®iÓm cña §¶ng, Nhµ n-íc vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ con ng-êi vµ sù ph¸t triÓn cña con ng-êi. VÒ b¶o vÖ, ch¨m sãc, gi¸o dôc thanh thiÕu niªn; vÒ ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m nãi chung vµ ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn nãi riªng. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu cßn sö dông ®ång bé c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ lµ ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch ®èi chiÕu, ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ph-¬ng ph¸p tæng hîp, ph-¬ng ph¸p m« t¶, gi¶i thÝch, ph-¬ng ph¸p thèng kª... 5. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn v¨n Néi dung cña luËn v¨n ®-îc nghiªn cøu tõ tæng thÓ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù n-íc ta tõ n¨m 1945 ®Õn nay vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p 10
dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Tõ viÖc nghiªn cøu thùc tiÔn, luËn v¨n ®· nªu lªn nh÷ng bÊt cËp, v-íng m¾c trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù còng nh- trong qu¸ tr×nh ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi ë n-íc ta. Tõ ®ã ®-a ra nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ h-íng gi¶i quyÕt sao cho phï hîp víi thùc tiÔn, ®ång thêi h¹n chÕ phÇn nµo nh÷ng sai lÇm, khiÕm khuyÕt trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¸p luËt h×nh sù, thùc tiÔn ¸p dông vµ thi hµnh h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña h×nh ph¹t nµy. 6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng: - VÒ lý luËn: luËn v¨n lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu lý luËn ®Çu tiªn ®Ò cËp ®Õn viÖc lµm s¸ng tá mét c¸ch toµn diÖn vµ hÖ thèng vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. LuËn v¨n ®· lµm râ mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, ph©n tÝch quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vÒ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t nµy. Trªn c¬ së ®ã luËn v¨n ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông cña h×nh ph¹t ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi trªn khÝa c¹nh lËp ph¸p vµ viÖc ¸p dông trong thùc tiÔn. VÒ thùc tiÔn: luËn v¨n cã thÓ ®-îc sö dông víi tÝnh chÊt lµm tµi liÖu tham kh¶o trong c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vµ häc tËp t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o bËc ®¹i häc vÒ chuyªn ngµnh luËt vµ c¸c viÖn nghiªn cøu vÒ khoa häc ph¸p lý. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n cã thÓ ®-îc sö dông ®Ó tham kh¶o trong qu¸ tr×nh tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi, qua ®ã gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m vµ gi¸o dôc c¶i t¹o ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi ë n-íc ta hiÖn nay. 11
7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Ch-¬ng 2: H×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi theo quy ®Þnh cña luËt h×nh sù ViÖt Nam. Ch-¬ng 3: Thùc tiÔn ¸p dông h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t. 12
Ch-¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi 1.1.1. Kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ mét vÊn ®Ò phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi bÊt kÓ n-íc ®ã cã thÓ chÕ chÝnh trÞ nh- thÕ nµo. VÊn ®Ò ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi ®ang lµ mèi lo ng¹i chung cho mäi x· héi vµ toµn cÇu. Song hiÓu thÕ nµo lµ ng-êi ch-a thµnh niªn th× mçi quèc gia l¹i cã mét quan niÖm kh¸c nhau, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n hãa - x· héi, d©n trÝ, phong tôc, tËp qu¸n cña mçi n-íc. Trong ph¸p luËt còng vËy mÆc dï ®· ®-îc ®Ò cËp tíi trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ song ë mçi v¨n kiÖn còng tån t¹i nh÷ng tªn gäi kh¸c nhau: ng-êi ch-a thµnh niªn, trÎ vÞ thµnh niªn vµ trÎ em. Ph¸p luËt ë mçi quèc gia còng cã nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ quy ®Þnh vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn kh¸c nhau. §a sè c¸c quèc gia ®Òu ghi nhËn trong hÖ thèng ph¸p luËt ®é tuæi ®-îc coi lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. C«ng -íc Quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em ®-îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 20/11/ 1990 t¹i §iÒu 1 quy ®Þnh nh- sau: "Trong ph¹m vi cña C«ng -íc nµy, trÎ em cã nghÜa lµ ng-êi d-íi 18 tuæi, trõ tr-êng hîp luËt ph¸p ¸p dông ®èi víi trÎ em ®ã quy ®Þnh tuæi thµnh niªn sím h¬n" [23]. Nh- vËy ®é tuæi cña trÎ em ®-îc ph¸p luËt quèc tÕ quy ®Þnh lµ "ng-êi d-íi 18 tuæi" vµ lµ "ng-êi cßn non nít vÒ thÓ chÊt cÇn ®-îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ thÝch hîp vÒ mÆt ph¸p lý tr-íc còng nh- sau khi ra ®êi". 13
Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) løa tuæi 10 - 19 tuæi lµ ®é tuæi vÞ thµnh niªn. Thanh niªn trÎ lµ løa tuæi 19 - 24 tuæi. Ch-¬ng tr×nh Søc kháe sinh s¶n/Søc kháe t×nh dôc vÞ thµnh niªn - thanh niªn cña khèi Liªn minh ch©u ¢u (EU) vµ Quü D©n sè Liªn HiÖp Quèc (UNFPA) lÊy ®é tuæi 15 - 24 tuæi. Bªn c¹nh C«ng -íc vÒ quyÒn trÎ em th× Quy t¾c tèi thiÓu phæ biÕn cña Liªn hîp quèc vÒ viÖc ¸p dông ph¸p luËt víi ng-êi ch-a thµnh niªn hay cßn gäi lµ Quy t¾c B¾c Kinh (United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice /Beijing Rules) do §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 29/11/1985 còng lµ mét v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ quan träng ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm "ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi d-íi 18 tuæi" nh- lµ mét sù kÕ thõa cña C«ng -íc vÒ QuyÒn trÎ em. Quy t¾c Ri¸t vÒ phßng ngõa ph¹m ph¸p ë ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc Liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 14/12/1990 mÆc dï kh«ng ®-a ra mét kh¸i niÖm cô thÓ vÒ kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn, song th«ng qua c¸c quy ®Þnh còng gióp chóng ta hiÓu ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi d-íi 18 tuæi. Tuy nhiªn, do sù ph¸t triÓn cña tõng quèc gia kh¸c nhau, nªn kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ë c¸c quèc gia còng kh¸c nhau, bªn c¹nh viÖc ®-a ra kh¸i niÖm nµy th× C«ng -íc vÒ QuyÒn trÎ em vÉn cßn nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Ó ngá cho c¸c n-íc quy ®Þnh vÒ ®é tuæi cho ng-êi ch-a thµnh niªn, thËm chÝ ngay trong mét quèc gia c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt còng quy ®Þnh kh«ng thèng nhÊt vÒ vÊn ®Ò nµy. Trong ph¸p luËt ViÖt Nam, tõ nh÷ng kinh nghiÖm ®-îc thõa nhËn trong qu¸ khø, dùa trªn nh÷ng thµnh tùu do c¸c ngµnh khoa häc kh¸c mang l¹i còng nh- sù tiÕp thu tõ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ. Ph¸p luËt ViÖt Nam ®· ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch c¬ b¶n c¸c vÊn ®Ò vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn. Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th× kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc ®Þnh nghÜa nh- sau: "Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi ch-a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, toµn diÖn vÒ thÓ lùc, trÝ tuÖ, tinh thÇn còng nh- ch-a cã ®Çy ®ñ quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n". 14
Bé luËt lao ®éng ViÖt Nam §iÒu 119 kho¶n 1 quy ®Þnh: Ng-êi lao ®éng ch-a thµnh niªn lµ ng-êi lao ®éng d-íi 18 tuæi. N¬i cã sö dông ng-êi lao ®éng ch-a thµnh niªn ph¶i lËp sæ theo dâi riªng, ghi ®Çy ®ñ hä tªn, ngµy sinh, c«ng viÖc ®ang lµm, kÕt qu¶ kiÓm tra søc kháe ®Þnh kú vµ xuÊt tr×nh khi thanh tra viªn lao ®éng yªu cÇu [29]. Nh- vËy, cã thÓ thèng nhÊt mét quan ®iÓm lµ ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi d-íi 18 tuæi. Quan niÖm nµy còng hoµn toµn phï hîp víi C«ng -íc quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em ngµy 20/2/1990 mµ n-íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ thµnh viªn. Trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc nhµ lµm luËt sö dông víi t- c¸ch võa lµ ®èi t-îng t¸c ®éng cña téi ph¹m võa lµ chñ thÓ thùc hiÖn téi ph¹m. Víi t- c¸ch lµ chñ thÓ cña téi ph¹m, ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ kh¸i niÖm kh«ng chØ mang tÝnh ph¸p lý mµ cßn cã ý nghÜa chÝnh trÞ x· héi s©u s¾c. Bé luËt h×nh sù 1999 quy ®Þnh ng-êi ch-a thµnh niªn lµ nh÷ng ng-êi ch-a ®ñ 18 tuæi, nh-ng chØ nh÷ng ng-êi ch-a thµnh niªn tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi míi cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi, cßn ng-êi ch-a thµnh niªn d-íi 14 tuæi th× kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn, nh-ng ch-a ®ñ 16 tuæi chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi ph¹m rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, cßn ng-êi tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ mäi téi ph¹m (§iÒu 12 Bé luËt h×nh sù). §ång thêi, luËt h×nh sù ViÖt Nam còng ®-a ra kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi chØ bao gåm nh÷ng ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh-ng ch-a ®ñ 18 tuæi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®-îc quy ®Þnh trong luËt h×nh sù lµ téi ph¹m (§iÒu 68 Bé luËt h×nh sù). Ng-êi ch-a thµnh niªn lµ ng-êi ch-a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ chÊt vµ t©m sinh lý. ChÝnh v× vËy ng-êi ch-a thµnh niªn th-êng cã nh÷ng hµnh ®éng 15
bång bét, thiÕu kinh nghiÖm, xèc næi, sù hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt cßn h¹n chÕ, thiÕu chÝnh x¸c. Do ®ã m«i tr-êng sèng cã t¸c ®éng rÊt m¹nh mÏ ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch còng nh- c¸c phÈm chÊt kh¸c thuéc vÒ nh©n th©n. Hä dÔ tiÕp thu nh÷ng thãi h-, tËt xÊu, dÔ bÞ tha hãa vÒ nh©n c¸ch vµ còng dÔ bÞ kÝch ®éng, l«i kÐo tham gia vµo nh÷ng hµnh vi ph¹m ph¸p. Nh-ng ng-îc l¹i nÕu ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc sèng trong mét m«i tr-êng ®-îc gi¸o dôc tèt cña gia ®×nh, nhµ tr-êng vµ x· héi th× hä sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c¶ vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn ®Ó trë thµnh ng-êi cã Ých cho x· héi. Tãm l¹i, kh¸i niÖm ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc x©y dùng dùa trªn sù ph¸t triÓn vÒ mÆt thÓ chÊt vµ tinh thÇn cña con ng-êi vµ ®-îc cô thÓ hãa b»ng giíi h¹n ®é tuæi trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña tõng quèc gia. Theo ®ã, ng-êi ta quy ®Þnh nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô cô thÓ cña ng-êi ch-a thµnh niªn. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã thÓ ®-a ra ®Þnh nghÜa vÒ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi nh- sau: Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®-îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù vµ hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi cña m×nh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù. 1.1.2. Nguyªn t¾c xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ nh÷ng ng-êi ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi cã hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù vµ hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi cña m×nh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù. Khi ng-êi ch-a thµnh niªn cã hµnh vi ph¹m téi th× Nhµ n-íc bao giê còng ®Æt vÊn ®Ò gi¶i quyÕt tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña hä trong mèi quan hÖ víi tr¸ch nhiÖm gi¸o dôc, qu¶n lý cña x· héi, cña gia ®×nh vµ nhµ tr-êng trong mäi tr-êng hîp ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hµnh vi ph¹m téi cña ng-êi ch-a thµnh niªn. C¸c c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ph¶i x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng nhËn thøc cña hä vÒ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi, nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn g©y ra téi ph¹m. 16
ChÝnh v× vËy viÖc xö lý nh÷ng hµnh vi ph¹m téi do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn cÇn ph¶i ®-îc xem xÐt kü l-ìng nh»m phï hîp vµ thÓ hiÖn ®-îc tinh thÇn nh©n ®¹o cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ nh»m phï hîp víi tinh thÇn c«ng -íc cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em. Nguyªn t¾c xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ nh÷ng t- t-ëng chØ ®¹o xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh x©y dùng còng nh- ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù, ph¸p luËt tè tông h×nh sù, c¸c v¨n b¶n cã liªn quan ®Õn ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. C¨n cø vµo chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta vÒ cuéc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ dùa trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn còng nh- c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt h×nh sù ViÖt Nam, nhµ lµm luËt ®· quy ®Þnh mét c¸ch toµn diÖn vµ thèng nhÊt ®-êng lèi xö lý vÒ h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi t¹i mét ch-¬ng riªng cña Bé luËt h×nh sù (Ch-¬ng X - PhÇn chung). Nguyªn t¾c xö lý ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi ®-îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù, c¸c nguyªn t¾c nµy ®· thÓ hiÖn ®Çy ®ñ quan ®iÓm, ®Þnh h-íng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta trong viÖc b¶o vÖ ng-êi ch-a thµnh niªn. C¸c nguyªn t¾c nµy bao gåm: - Nguyªn t¾c thø nhÊt: ViÖc xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi chñ yÕu nh»m gi¸o dôc, gióp ®ì hä söa ch÷a sai lÇm, ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. Trong mäi tr-êng hîp ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hµnh vi ph¹m téi cña ng-êi ch-a thµnh niªn, c¸c c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ph¶i x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng nhËn thøc cña hä vÒ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi, nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn g©y ra téi ph¹m [32]. Ng-êi ch-a thµnh niªn víi ®Æc ®iÓm lµ nh÷ng ng-êi ë trong ®é tuæi ch-a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ chÊt còng nh- vÒ t©m sinh lý, ®ang trong qu¸ 17
tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch, tr×nh ®é nhËn thøc, kinh nghiÖm sèng cña hä cßn h¹n chÕ. Nh÷ng yÕu tè ®ã ¶nh h-ëng tíi qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña ng-êi ch-a thµnh niªn, lµm cho hä khã cã quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n cho c¸c hµnh vi cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn dÉn tíi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi phÇn lín do m«i tr-êng sèng cña hä, trong ®ã cã mét phÇn tr¸ch nhiÖm lín cña gia ®×nh vµ x· héi. Do vËy, viÖc xö lý ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ nh»m gi¸o dôc hä ý thøc t«n träng ph¸p luËt, t«n träng c¸c quy t¾c cña x· héi, gióp hä nhËn ra vµ söa ch÷a sai lÇm, ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. §©y lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n vµo bao trïm xuyªn suèt toµn bé chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng, Nhµ n-íc ta ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ ®-îc thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh xö lý c¸c vô ¸n mµ bÞ can, bÞ c¸o lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Do ch-a ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn vÒ c¸c mÆt, cho nªn kh«ng ph¶i bÊt cø tr-êng hîp ph¹m téi cô thÓ nµo ng-êi ch-a thµnh niªn còng cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù, tøc lµ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®Çy ®ñ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi mµ m×nh thùc hiÖn vµ hËu qu¶ cña nã còng nh- kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi ®ã. Thªm vµo ®ã víi môc ®Ých lµ gi¸o dôc, söa ch÷a lçi lÇm cña ng-êi ch-a thµnh niªn. V× thÕ, luËt h×nh sù ViÖt Nam ®ßi hái trong qu¸ tr×nh tè tông, c¸c c¬ quan vµ ng-êi tiÕn hµnh tè tông cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phï hîp nh»m x¸c ®Þnh chÝnh x¸c tÝnh chÊt, møc ®é nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi. Ngoµi ra, cßn cÇn lµm râ kh¶ n¨ng nhËn thøc cña ng-êi ch-a thµnh niªn vÒ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi, nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn ph¹m téi, thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y ra, c¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng, gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù… ChØ khi lµm râ nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn møc ®é nguy hiÓm cña hµnh vi vµ nh©n th©n ng-êi ph¹m téi th× c¸c c¬ quan t- ph¸p vµ ng-êi tiÕn hµnh tè tông míi cã thÓ gióp hä nhËn thøc ®-îc sai lÇm, ®Ó tõ ®ã cã thÓ gi¸o dôc, uèn n¾n nh÷ng hµnh vi kh«ng phï hîp, lµm cho hä tù gi¸c söa ch÷a ®Ó trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. Qua ®ã gãp phÇn ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m do ng-êi 18
ch-a thµnh niªn thùc hiÖn, còng nh- cã nh÷ng chÝnh s¸ch h×nh sù phï hîp ¸p dông ®èi víi hä khi bÞ xö lý. - Nguyªn t¾c thø hai: "Ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nÕu ng-êi ®ã ph¹m téi Ýt nghiªm träng hoÆc téi nghiªm träng, g©y h¹i kh«ng lín, cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ vµ ®-îc gia ®×nh hoÆc c¬ quan, tæ chøc nhËn gi¸m s¸t, gi¸o dôc" [32]. Nh- vËy, ®Ó cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong tr-êng hîp nµy cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: + Ng-êi ph¹m téi lµ ng-êi ch-a thµnh niªn. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù, ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi lµ ng-êi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 18 tuæi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®-îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù vµ hä ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ hµnh vi cña m×nh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù. + Téi ph¹m do ng-êi ch-a thµnh niªn thùc hiÖn ph¶i lµ téi Ýt nghiªm träng hoÆc téi ph¹m nghiªm träng, g©y h¹i kh«ng lín. Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 8 Bé luËt h×nh sù 1999 th×: "Téi ph¹m Ýt nghiªm träng lµ téi ph¹m g©y nguy h¹i kh«ng lín cho x· héi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ ®Õn 3 n¨m tï; téi ph¹m nghiªm träng lµ téi ph¹m g©y nguy h¹i lín cho x· héi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ ®Õn 7 n¨m tï" [32]. So víi Bé luËt h×nh sù 1985, Bé luËt h×nh sù 1999 ®· quy ®Þnh mét ®iÓm míi lµ ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi kh«ng chØ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù khi ph¹m téi Ýt nghiªm träng mµ ®èi víi téi nghiªm träng còng ®-îc xem xÐt miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Ngoµi ra, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 8 Bé luËt h×nh sù 1999 th× "téi ph¹m Ýt nghiªm träng lµ téi ph¹m g©y nguy h¹i kh«ng lín cho x· héi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ ®Õn 3 n¨m tï; téi ph¹m nghiªm träng lµ téi ph¹m g©y nguy h¹i lín cho x· héi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ ®Õn 7 n¨m tï" [32]. Bé luËt h×nh sù 1985 lµ téi ph¹m nghiªm träng lµ téi g©y nguy h¹i lín cho x· héi mµ møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ trªn 5n¨m tï, tï chung 19
th©n hoÆc tö h×nh. Nh- vËy, Bé luËt h×nh sù 1999 quy ®Þnh theo h-íng cã lîi h¬n cho ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Theo ®ã ph¹m vi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi cã thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù réng h¬n. Ngoµi ra trong ®iÒu kiÖn nµy cßn kÌm theo mét néi dung lµ téi ph¹m ®ã ph¶i g©y h¹i kh«ng lín. + Cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù. T×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ nh÷ng t×nh tiÕt thuéc vÒ mÆt kh¸ch quan, chñ quan cña téi ph¹m, ph¶n ¸nh nh©n th©n ng-êi ph¹m téi hoÆc chÝnh s¸ch nh©n ®¹o cña ph¸p luËt h×nh sù mµ sù xuÊt hiÖn cña nã lµm gi¶m tÝnh nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi, ng-êi ph¹m téi vµ kÕt qu¶ lµm gi¶m tÝnh chÊt, møc ®é nghiªm kh¾c cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù, chñ thÓ ®-îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®-îc miÔn h×nh ph¹t, ®-îc xö lý theo téi danh nhÑ h¬n, khung h×nh ph¹t nhÑ h¬n hoÆc møc h×nh ph¹t thÊp h¬n. Theo nguyªn t¾c nµy ®ßi hái ng-êi ph¹m téi ph¶i cã Ýt nhÊt tõ hai t×nh tiÕt gi¶m nhÑ trë lªn. C¸c t×nh tiÕt nµy ®-îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 46 Bé luËt h×nh sù. + Ng-êi ph¹m téi ®-îc gia ®×nh hoÆc c¬ quan, tæ chøc nhËn gi¸m s¸t, gi¸o dôc. LuËt kh«ng quy ®Þnh tr-êng hîp nµo th× gia ®×nh, tr-êng hîp nµo th× c¬ quan tæ chøc. V× vËy tïy tõng tr-êng hîp cô thÓ ®Ó chÊp nhËn ¸i gi¸m s¸t, gi¸o dôc, cô thÓ lµ: nÕu ng-êi ph¹m téi ®ang sinh sèng víi gia ®×nh, th× ph¶i ®-îc gia ®×nh nhËn gi¸m s¸t, gi¸o dôc; cßn tr-êng hîp ng-êi ph¹m téi kh«ng ë víi gia ®×nh nh ®i lµm, ë c¬ quan, tæ chøc hoÆc ®i häc… th× ph¶i ®îc c¬ quan, tæ chøc nhËn gi¸m s¸t, gi¸o dôc. Ngoµi ra, kho¶n 2 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù 1999 còng kh¾c phôc ®-îc mét ®iÓm ch-a hîp lý trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 ®ã lµ: Tr-íc ®©y trong Bé luËt h×nh sù 1985 (§iÒu 59) míi chØ quy ®Þnh thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cho ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn quy ®Þnh trong Bé luËt cho duy nhÊt mét c¬ quan lµ ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n. Cßn t¹i kho¶n 2 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 th× thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù thuéc vÒ c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông tïy 20
thuéc c¸c giai ®o¹n tè tông t-¬ng øng (C¬ quan ®iÒu tra víi sù phª chuÈn cña ViÖn kiÓm s¸t, ViÖn kiÓm s¸t vµ Tßa ¸n). Nh- vËy, theo quy ®Þnh cña nguyªn t¾c nµy th× ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®-îc ¸p dông chung, ng-êi ch-a thµnh niªn tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn ph¹m téi cã thÓ ®-îc miÔn truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nÕu ng-êi ®ã ph¹m téi Ýt nghiªm träng, g©y h¹i kh«ng lín, cã nhiÒu t×nh tiÕt gi¶m nhÑ vµ ®-îc gia ®×nh, c¬ quan, tæ chøc nhËn gi¸m s¸t, gi¸o dôc. Ng-êi ch-a thµnh niªn tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d-íi 16 tuæi chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù khi ph¹m téi rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc ph¹m téi ®Æc biÖt nghiªm träng. ViÖc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ®-îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh chung. - Nguyªn t¾c thø ba: "ViÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi vµ ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi hä ®-îc thùc hiÖn chØ trong nh÷ng tr-êng hîp thËt cÇn thiÕt vµ ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña hµnh vi ph¹m téi, vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n th©n vµ yªu cÇu cña phßng ngõa téi ph¹m" [32]. Theo nguyªn t¾c nµy th× c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p xö lý kh¸c khi thÊy kh«ng cÇn thiÕt ph¶i truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn ph¹m téi. Tr-êng hîp cÇn thiÕt ph¶i truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng-êi ch-a thµnh niªn th× kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi hä mµ cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t- ph¸p vµ thËm chÝ miÔn c¶ h×nh ph¹t ®èi víi hä. §-a ng-êi ch-a thµnh niªn ra xÐt xö vµ ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi hä chØ trong nh÷ng tr-êng hîp ph¹m téi cã tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cao cho x· héi, cã ý thøc ph¹m téi s©u s¾c vµ xÐt thÊy c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc vµ t¸c ®éng kh¸c cña x· héi kh«ng ®¹t ®-îc môc ®Ých gi¸o dôc, c¶i t¹o. ViÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng chØ c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña hµnh vi ph¹m téi mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm vÒ nh©n th©n, ®Þa vÞ x· héi, t©m sinh lý, c¸c t×nh tiÕt gi¶m nhÑ kh¸c. 21