Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn với đề tài hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi làm sáng tỏ về mặt lý luận, phân tích các quy định của pháp luật và thực tiễn hoạt động bào chữa của Luật sư.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi

DƯƠNG HỮU THƯƠNG VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI DƯƠNG HỮU THƯƠNG NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC KHÓA IX đợt 1- 2018
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI DƯƠNG HỮU THƯƠNG HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI Ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8380104 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS CAO THỊ OANH HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Dương Hữu Thương
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU…………………………………………………………………... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ……………….. 10 1.1. Khái niệm hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình 10 sự………………………………………………………………………………….. 1.2. Đặc điểm hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình 12 sự………………………………………………………………………………….. 1.3. Mục đích hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình 15 sự…................................................................................................................. 1.4. Nội dung hoạt động bào chữa của Luật sư tham gia trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự……………………………………………………………………... 16 1.5. Ý nghĩa hoạt động bào chữa của Luật sư tham gia trong giai đoạn Điều tra vụ án hình sự…………………………………………………………………........ 20 Chương 2: THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH VÀ THỰC HIỆN HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ 23 TỪ THỰC TIỄN TỈNH QUẢNG NGÃI………………………………………….. 2.1. Khái quát về tỉnh Quảng Ngãi và hoạt động của Đoàn luật sư tỉnh Quảng Ngãi……………………………………………………………………………….. 23 2.2 Thực trạng quy định về hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình ………………………………………………………………. 24 2.3. Thực trạng hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi……………………………………. 32
Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ …..…………… 44 3.1. Các yêu cầu bảo đảm hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn Điều tra vụ án hình sự.……………………………..…………………………….. 44 3.2. Các giải pháp bảo đảm hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự ..………..….……………………………………………... 47 3.3. Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, một số giải pháp ……………………………………………………………….. 53 KẾT LUẬN………………………………………………………………………... 59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………….. 61
DANH MỤC VIẾT TẮT BLTTHS : Bộ luật Tố tụng hình sự BCA : Bộ Công an GRDP : Tổng sản phẩm trên điện bàn PGS.TS : Phó Giáo Sư. Tiến sĩ NXB : Nhà xuất bản NQ/TW : Nghị quyết/ Trung ương
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Bảng tổng kết số lượng các vụ án hình sự trong 05 năm (từ năm 2014 đến năm 2018) 2.2 Bảng thống kê các vụ án có luật sư tham gia từ giai đoạn điều tra vụ án hình sự trong 05 năm (từ năm 2014 – 2018)
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhờ người khác bào chữa hoặc tự mình bảo chữa khi bị nghi ngờ phạm tội trong vụ án hình sự là quyền bào chữa mà Hiến pháp đã quy định, đó là quyền được quy định cụ thể của pháp luật tố tụng hình sự, là gian đoạn đầu tiên cho quá trình giải quyết một vụ án hình sự đồng thời cũng có thể những tiền đề để quyết định pháp lý của một con người Điều tra vụ án hình sự là giai đoạn thứ hai trong vụ án hình sự mà những người có thẩm quyền trong vụ tố tụng hình sự thực hiện. Điều tra được dựa theo và căn cứ vào các quy định của pháp luật, đồng thời thực hiện sự chi phối và kiểm tra giám sát của Viện kiểm sát. Thực hiện và tiến hành các biện pháp thu thập và củng cố các chứng cứ, thu thập tài liệu và thực hiện nghiên cứu những tình tiết của vụ án hình sự, phát hiện tội phạm một cách kịp thời. Luật sư là một nghề cao quý trong những nghề cao quý, được tôn vinh và ngày càng có chỗ đứng quan trọng trong xã hội. Nhiệm vụ lớn lao của Luật sư trong lĩnh vực tố tụng nói chung và trong tố tụng hình sự nói riêng đó chính là dùng kỹ năng nghề nghiệp để bảo vệ khách hàng, bảo vệ công bằng. Hoạt động của luật sư trong gian đoạn điều tra vụ án hình sự là thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình là để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho con người không may rơi vào vòng lao lý, trực tiếp góp phần bảo vệ công bằng, lẽ phải, pháp chế xã hội chủ nghĩa đồng thời thúc đẩy kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế của đất nước. Tìm hiểu về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn này có ý nghĩa hết sức to lớn đối với những công việc trong hoạt động bào chữa nhằm bảo vệ quyền con người. Quyền được tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa đó là luật định. Từng đó nâng cao tính nhân đạo,...của một chế độ, đó là Trang 1
mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đồng thời thực hiện thắng lợi công cuộc cải cách tư pháp mà Đảng, Nhà Nước ta đã đề ra. Việc Luật sư tham gia bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự không những bảo đảm tốt hơn quyền bào chữa của người bị buộc tội mà còn giúp các cơ quan tiến hành tố tụng phát hiện, làm rõ sự thật khách quan của vụ án, hạn chế oan sai góp phần giải quyết nhanh chóng, chính xác vụ án, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” với mong muốn là thông qua các cơ sở pháp lý và tình hình hoạt động thực hiện quyền và nghĩa vụ của Luật sư cho việc bào chữa cho người bị tạm giữ, bị can,…đồng thời chứng minh, phân tích giữa vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Tìm ra những bất cập về quy định của pháp luật, cũng như những có khăn, vướng mắc,…trong quá trình tác nghiệp hành nghề. Đề xuất các giải pháp để nâng cao vị thế, vai trò của Luật sư trong hoạt động bào chữa nói chung, hoạt động bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nhằm đảm đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị tam giam, bị can,... làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là đề tài không phải là mới, nhưng mang tính nhân văn sâu sắc. Với đề tài này nhiều năm qua đã thu hút sự chú ý, quan tâm của nhiều nhà khoa học, những người làm công tác lý luận nghiên cứu và cán bộ hoạt động thực tiễn quan tâm, nghiên cứu dưới nhiều góc độ, khía cạnh khác nhau. Trong quá tìm hiểu, nghiên cứu đề tài, tác giả được tiếp cận, tìm hiểu một số công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan như: - Thực hiện nghị quyết số 49/NQ-TW về chiến lược cải cách tư pháp đến Trang 2
năm 2020 của Ban chỉ đạo Cải cách tư pháp trung ương (2016), Hà Nội. (Báo cáo tổng kết năm 2016). - Tạp chí khoa học pháp lý, số: 7/2002 của Phan Trung Hoài “Bàn về khái niệm và đặc điểm của nghề luật sư”. - Lê Minh Đức (2016), “Phát huy vai trò của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự”, Tạp chí Luật sư Việt Nam, dẫn theo http://liendoanluatsu.org.vn/web/phat-huy-vai-tro-cua-luat-su-trong-giai- doan- dieu-tra-vu-an-hinh-su-773.html, truy cập ngày 19/07/2016. - Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 5, tr.12-15 của Phạm Hồng Hải (2004) “Những điểm mới về trách nhiệm, nghĩa vụ của người bào chữa trong bộ luật tố tụng hình sự năm 2003”. - Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 3, tr.12-17 của Phạm Hồng Hải, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam (2012), “Bàn về sự tham gia của người bào chữa trong giai đoạn điều tra”. - Tạp chí Kiểm sát, số 7, tr.12-19 của Phan Trung Hoài (2004), “Hoàn thiện các quy định của pháp luật về sự tham gia của Luật sư từ giai đoạn điều tra và quyết định truy tố”. - Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội của Phan Trung Hoài (2007) “Vấn đề hoàn thiện pháp luật về luật sư ở Việt Nam”. - Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội của Phan Trung Hoài (2009), “Hành nghề luật sư trong vụ án hình sự”. - “Một giấy bào chữa xuyên suốt tố tụng” của Luật sư - Tiến sĩ. Phan Trung Hoài (2013); Báo luatnet.Mạng pháp luật Việt Nam ngày 03/8/2013 (www.phapluattttp.vn), Hà Nội. Trang 3
- Bản chất của hoạt động điều tra trong tố tụng hình sự của Nguyễn Viết Hoạt (2007), Tạp chí Khoa học pháp luật số 3(40)/2007, tr.10-15. - Học viện Tư pháp (2011), Giáo trình kỹ năng giải quyết vụ án hình sự, Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội. - Vũ Huy Khánh (2013), Luận án tiến sĩ đề tài: “Bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can trong điều tra vụ án hình sự”, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. - Luận văn thạc sĩ đề tài: “Vai trò của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự” của Nguyễn Đăng Khoa (2008), Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. - Luận văn thạc sĩ đề tài: “Vai trò của người bào chữa trong giai đoạn điều tra, truy tố vụ án hình sự từ thực tiễn thành phố Hà Nội” của Bùi Phương Lan (2015), Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội. - “Sự tham gia bắt buộc của người bào chữa trong tố tụng hình sự” của Nguyễn Thái Phúc (2007), Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4, tr.21-26. - Hoàng Thị Minh Sơn (2009), “Những hạn chế trong việc thực hiện quyền bào chữa của người vị tạm giữ, bị can, bị cáo”, Tạp chí Luật học, số 10, tr.12-17. Ngoài ra, còn nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả khác đã được đăng trong các tập san, tạp chí chuyên ngành như: Tạp chí nhà nước và pháp luật, Tạp chí tòa án nhân dân, Tạp chí dân chủ và pháp luật... Một số công trình nghiên cứu và các bài viết này dù ở các phạm vi nghiên cứu khác nhau nhưng đã thể hiện phần nào hoạt động bào chữa của Luật sư nói riêng, khi tham gia vào quá trình tố tụng hình sự của người bào chữa nói chung. Khi tiếp cận những công trình nghiên cứu liệt kê phía trên giúp tác giả nhìn nhận Trang 4
được tổng quát về hoạt động bào chữa của Luật sư trong các giai đoạn tố tụng hình sự đặc biệt là giai đoạn điều tra vụ án hình sự để từ đó kế thừa và tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn, đầy đủ hơn, hệ thống hơn về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Tuy nhiên, hiện nay chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi. Cho nên tác giả chọn đề tài: “Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ Luật học, để nghiên cứu nhằm phản ánh những vấn đề còn bất cập, còn hạn chế cũng như nghiên cứu thực trạng, tìm ra nguyên nhân và đưa ra giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi nói riêng và trong hệ thống pháp luật tố tụng của Việt Nam nói chung. 3. Mục đích và nhiệm vụ của nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn với đề tài hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi làm sáng tỏ về mặt lý luận, phân tích các quy định của pháp luật và thực tiễn hoạt động bào chữa của Luật sư. Phát hiện ra những bất cập còn tồn tại trong quy định của pháp luật khi Luật sư tham gia bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Tìm ra những nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến thực trạng hạn chế sự tham gia bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Từ đó có những đề xuất, kiến nghị, giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Trang 5
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Muốn có được những mục đích nghiên cứu đã đặt ra cho đề tài cần thực hiện những công việc sau: - Cơ sở pháp lý về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự phải được làm rõ. Thứ nhất: Tính pháp lý của Luật sư với tư cách là người bào chữa trong vụ án hình sự từ giai đoạn điều tra Thứ hai: Luật sư tham gia bào chữa từ giai đoạn điều tra vụ án hình sự nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tình nghi, bị bắt, bị giữ, bị tạm giữ, … - Phân tích các quyền của Luật sư theo quy định của pháp luật Việt Nam được thực hiện như thế nào. - Phân tích thực trạng hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian 5 năm (từ năm 2014 – 2018). Phát hiện ra những bất cập còn tồn tại trong quy định của pháp luật khi Luật sư tham gia bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Tìm ra những nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến thực trạng hạn chế sự tham gia bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Từ đó có những đề xuất, kiến nghị, giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu tập trung ở đề tài “Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự” theo quy định của Bộ luật tố tụng hình Trang 6
sự hiện hành và Thông tư số: 70/2011/TT/BCA của Bộ trưởng Bộ công an ban hành ngày 10 tháng 10 năm 2011 quy định chi tiết thi hành các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự liên quan đến việc bảo đảm hoạt động của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và một số văn bản quy phạm pháp luật khác. 4.1 Phạm vi nghiên cứu Tập trung nghiên cứu, phân tích làm rõ hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, các quy định bảo đảm quyền bào chữa của luật trong giai đoạn điều tra. Một số tồn tại, hạn chế trong thực tiễn bảo đảm nguyên tắc hoạt động bào chữa của luật sư đến từ phía cơ quan điều tra. Tìm ra những hạn chế và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra có hiệu quả thì nhiều vấn đề phải làm rõ cả về pháp lý, lý luận và thực tiễn cần, đó là vấn không nhỏ. Quá trình nghiên cứu một luận văn thạc sĩ không thể nghiên cứu tất cả những kía cạch đề mà chỉ dừng lại nghiên cứu một vấn đề: “Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” 4.2. Phạm vi nghiên cứu: Tác giả nghiên cứu tổng quát về hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, nghiên cứu chuyên sâu về những vấn đề lý luận và thực tiễn về những việc làm cụ thể mà pháp luật hình sự đã quy định của hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi từ năm 2014 đến năm 2018. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu: 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Để giải quyết các vấn đề của đề tài đặt ra của luận văn, được thực hiện Trang 7
dựa trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin về quyền con người; Tư tưởng Hồ Chí Minh; Đường lối và quan điểm chỉ đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, Nhà Nước về địa vị pháp lý, vị trí vai trò, chức năng của Luật sư trong tố tụng hình sự ở Việt Nam. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Muốn hoàn thành đề tài này thì tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, các bản án, phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp sử dụng ý kiến của các chuyên gia. Các tài liệu báo cáo tổng kết chuyên đề, báo cáo quý, báo cáo năm của các Cấp, Ban, Ngành của tỉnh Quảng Ngãi như: Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Ngãi, Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ngãi, Cơ quan cảnh sát điều tra tỉnh Quảng Ngãi, Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi, Trung tâm trợ giúp pháp lý tỉnh Quảng Ngãi, Sở Tư pháp tỉnh Quảng Ngãi trong 5 năm (từ năm 2014 – đến năm 2018) Ngoài những phương pháp tiếp cận nêu trên, luận văn tham khảo các tư liệu, số liệu từ thực tiễn, những đề tài của các học giả trong lĩnh vực pháp luật hình sự. 6. Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của luận văn Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà Nước ta hướng tới một Nhà nước pháp quyền Xã Hội Chủ Nghĩa mang bản sắc Việt Nam thì việc nghiên cứu luận văn với đề tài: “Hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” có ý nghĩa rất thiết thực và nhân văn. 6.1. Về mặt lý luận: Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa của luật sư trong việc tham gia bào chữa từ giai đoạn điều tra vụ án hình sự; Góp Trang 8
phần hoàn thiện pháp luật hình sự và tăng cường hiệu quả hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự; kết quả nghiên cứu có thể là tài liệu phục vụ công tác đào tạo và nghiên cứu trong khoa học pháp lý về tố tụng hình sự. 6.2. Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở lý luận, tác giả đã nghiên cứu, phân tích hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi về những việc làm cụ thể của luật sư trong giai đoạn này. Kết quả nghiên cứu của đề tài này giúp các cơ quan, người tiến hành tố tụng cũng như các cá nhân hành nghề Luật sư khắc phục được những hạn chế, thiếu sót của luật sư bào chữa từ giai đoạn điều tra vụ án hình sự, khắc phục các thiếu sót trong tố tụng hình sự, góp phần đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn được thế kế như sau: Phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục tài liệu tham khảo, bố cục luật văn được trình bày như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về hoạt động của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Chương 2: Thực trạng quy định về hoạt động của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi. Chương 3: Các giải pháp đảm bảo hoạt động bào chữa của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Trang 9
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG BÀO CHỮA CỦA LUẬT SƯ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Quan niệm hoạt động bào chữa của Luật sư như một nghề nghiệp trong xã hội không phải đã được thừa nhận trong hệ thống pháp luật ở nước ta trong một thời gian dài, cho đến năm 1987 Pháp lệnh luật sư ra đời và sau đó là Pháp lệnh 2001, Luật luật sư năm 2006 sửa đổi bổ sung năm 2012. Điều đó cho thấy xuất phát từ các cuộc đấu tranh dài lâu giành độc lập và bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ của nhân dân ta. Người có đủ điều kiện hành nghề luật theo quy định của Luật luật sư là luật sư, luật sư tham gia tố tụng theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho cá nhân, tổ chức theo quy định của pháp luật. Hoạt động của Luật sư là những việc làm cụ thể mang tính chuyên nghiệp, vì Luật sư là người không những am hiểu sau về pháp luật mà còn hiểu sau về kiến thức xã hội. Luật sư là một chức danh tư pháp độc lập không những có ý nghĩa về lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn, làm cơ sở cho việc cải cách các hệ thống cơ quan tư pháp và xây dựng đội ngũ Luật sư Việt Nam chuyên nghiệp. Bào chữa là việc dùng lời nói áp dụng kỹ năng nghề nghiệp, kết hợp với chứng cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị can, bị cáo. Bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự có quyền bào chữa đó là luật định. Có nghĩa là bị can, bị cáo được đưa ra các chứng cứ, lí lẽ, được đặt câu hỏi, được tranh luận trong các giai đoạn điều của vụ án hình sự. Hoạt động là “Tiến hành những việc làm có quan hệ chặt chẽ với nhau Trang 10
nhằm mục đích chung, trong lĩnh vực nhất định” Theo Từ điển Tiếng Việt thông dụng, NXB Đà Nẵng năm 2009 [2; 342]. Hoạt động cũng có thể hiểu là làm những việc khác nhau với mục đích nhất định trong đời sống xã hội. {46}. Và những công việc khác nhau nhưng được tiến hành trên một chủ thể nhất định. Tùy theo hoạt động của từng lĩnh vực khác nhau, mỗi công việc có một chủ thể thực hiện. Hoạt động là công vụ được thực hiện bởi cơ quan nhà nước, trực tiếp là cán bộ công viên chức. Hoạt động xét xử vụ án được thực hiện bởi chủ thể là Tòa án… Để trở thành Luật sư thì có những điều kiện theo quy định cụ thể trong Luật luật sư, cụ thể theo Điều 10 Luật Luật sư quy định về tiêu chuẩn Luật sư như sau: Những người không đủ điều kiện hành nghề Luật sư theo quy định của pháp luật mà tham gia vào các quan hệ xã hội với danh xưng là Luật sư dưới bất kỳ hình thức nào thì được xem là vi phạm pháp luật và sẽ bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của pháp luật. Đối với Luật sư, sự hiện diện của Luật sư thông qua công việc hoạt động tham gia tố tụng, cụ thể ở đây là hoạt động bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Để thực hiện vai trò của mình trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự , luật sư tiến hành rất nhiều công việc trong phạm vi hành nghề của mình theo các quy định của pháp luật. Liệt kê các công việc mà Luật sư phải thực hiện trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là hết sức cần thiết, qua đó thể hiện vai trò của Luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự như thế nào. Tuy nhiên việc liệt kê này đôi khi cũng không cần và không thể. Bởi vì trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Luật sư làm rất nhiều công việc mang tính chất chuyên nghiệp nhằm bảo vệ quyền và lợi Trang 11
ích cho người bị tạm giam, bị can: Tiếp nhận yêu cầu tư vấn nhằm bảo vệ người bị tạm giam, bị can hoặc gia đình của họ; Tư vấn, hướng dẫn người bị tạm giữ, bị can, gia đình của họ cung cấp, thu thập chứng cứ liên quan đến vụ án: Tư vấn liên quan đến hình phạt;…hướng dẫn văn bản yêu cầu Luật sư bào chữa; Tiến hành đăng ký bào chữa tại cơ quan điều tra; Tiếp xúc với người bị tạm giữ, bị can…; Tư vấn cho người bị tạm giữ, bị can…về quyền và nghĩa vụ cho họ; Tham gia các buổi hỏi cung, lấy lời khai để làm rõ tình tiết bảo vệ quyền và lợi ích cho người bị tạm giữ, bị can… Tuy nhiên có thể khái quát hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự như sau: Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là những việc làm cụ thể của luật sư bào chữa cho người bị tạm giữ, bị can trong giai đoạn điều tra của vụ án hình sự. 1.2. Đặc điểm hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Trong giai đoạn điều tra vụ hình sự luật sư được bào chữa là do người bị tạm giữ, bị can, hoặc người đại diện hợp pháp của họ chọn lựa. Nếu như người bị tạm giữ, bị can, hoặc người đại diện hợp pháp của họ không nhờ luật sư, nhưng họ là thuộc đối tượng phải có luật sư bào chữa tham gia thì lúc này các tiến hành tố tụng như cơ quan điều tra, viện kiểm sát…phải yêu cầu đoàn luật sư phân công cho tổ chức hành nghề luật sư, sau đó tổ chức hành nghề luật sư phân công luật sư bào chữa cho họ hoặc đề nghị các tổ chức theo luật định như Trung tâm trợ giúp pháp lý…cử người bào chữa theo luật định. [3] Luật sư bào chữa không có quyền và lợi ích liên quan đến vụ án, họ tham gia tố tụng là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giam, bị can trong gia đoạn điều tra vụ án hình sự, luật sư bào chữa không phải là người tiến hành tố tụng cũng không thể đồng nhất người bào chữa với người bảo vệ quyền lợi của đương sự quy định. Trường hợp người luật sư bào chữa có quyền Trang 12
và lợi ích đối lập với người bị tạm giam, bị can, người đại diện hợp pháp của họ chưa nhờ luật sư bào chữa, nay mới nhờ luật sư bào chữa hoặc tuy đã có nhờ luật sư bào chữa nhưng nay nhờ luật sư bào chữa khác thì cần phải xem xét có vi phạm trong số trường hợp không được tham gia bào chữa hay không Hoạt động của luật sư bào chữa trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là hoạt động mang tính chất nghề nghiệp đặc biệt. Khi nói đến hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là một hoạt động mang tính nghề nghiệp, trước hết là để phân biệt với các hoạt động nghề nghiệp khác của xã hội. Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự có những khác biệt những hoạt động nghề nghiệp liên quan đến pháp luật như công an, công tố, công chứng, thẩm phán…không chỉ ở chức năng, sự phân công của xã hội, phương thức hoạt động hành nghề luật sư một cách tự do. Khi hành nghề luật sư thì không được kiêm nhiệm các chức vụ liên quan đến Cơ quan Nhà nước, như cán bộ công, viên chức. Là một danh xưng được đặt ra theo sự phát triển và được cụ thể hóa pháp lý. Nghề luật sư là những người đủ tiêu chuẩn theo luật định mới được hành nghề Luật sư, điều này nó khác biệt với một số đối tượng bào chữa như bào chữa viên nhân dân, luật gia…không phải là người hoạt động hành nghề Luật sư theo quy định của pháp luật. Hoạt động bào chữa của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự phải tuân thủ quy định của pháp luật và quy tắc đạo đức khi hành nghề. Cũng như bất kỳ hoạt động nghề nghiệp nào cũng dựa trên pháp luật, hoạt động bào chữa của luật sư cũng không ngoại lệ. Luật sư khi tham gia tố tụng trong một giai đoạn nào đó chỉ được điều chỉnh pháp luật của giai đoạn đó mà pháp luật tố tụng hình sự, luật luật sư cho phép. Quyền và nghĩa vụ của luật sư trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự được quy định cụ thể trong Bộ luật tố tung hình sự năm 2015. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để luật sư hành nghề thực Trang 13