Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế

Chia sẻ: Cẩn Ngữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:178

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài làm rõ các hoạt động cụ thể mà Hội đồng Bảo an cần tiến hành nhằm thực hiện vai trò duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; đánh giá khách quan hiệu quả thực tế của các hoạt động đó, chỉ ra được những hạn chế và nguyên nhân của nó trong thời gian qua; đề xuất được giải pháp cụ thể trong cải tổ Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng Bảo an trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt nguyÔn thÞ hoµi h-¬ng héi ®ång b¶o an liªn hîp quèc trong duy tr× hßa b×nh vµ an ninh quèc tÕ luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2008 1
®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt nguyÔn thÞ hoµi h-¬ng héi ®ång b¶o an liªn hîp quèc trong duy tr× hßa b×nh vµ an ninh quèc tÕ Chuyªn ngµnh : LuËt quèc tÕ M· sè : 60 38 60 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Hoµng Ngäc Giao Hµ néi - 2008 3
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LIÊN HỢP QUỐC VÀ 6 HỘI ĐỒNG BẢO AN 1.1. Khái quát về tổ chức Liên hợp quốc 6 1.1.1. Lịch sử hình thành Liên hợp quốc 6 1.1.2. Tôn chỉ mục đích hoạt động của Liên hợp quốc 9 1.1.3. Nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc 11 1.1.4. Các cơ quan tham gia hoạt động duy trì hòa bình và an 15 ninh quốc tế của Liên hợp quốc 1.1.4.1. Đại hội đồng 15 1.1.4.2. Tòa án công lý quốc tế 18 1.1.4.3. Ban thư ký 21 1.1.4.4. Hội đồng bảo an 22 1.2. Những vấn đề chung về Hội đồng bảo an 22 1.2.1. Thành viên của Hội đồng bảo an 22 1.2.2. Chức năng, quyền hạn của Hội đồng bảo an 24 1.2.3. Thủ tục hoạt động của Hội đồng bảo an 30 1.2.3.1. Các phiên họp của Hội đồng bảo an 30 1.2.3.2. Thủ tục bỏ phiếu của Hội đồng bảo an 32 Chương 2: VAI TRÕ CỦA HỘI ĐỒNG BẢO AN TRONG DUY 38 TRÌ HÕA BÌNH VÀ AN NINH QUỐC TẾ 2.1. Giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế 38 2.1.1. Cơ sở pháp lý 38 2.1.2. Thực tiễn hoạt động giải quyết hòa bình các tranh chấp 40 1
quốc tế của Hội đồng bảo an 2.2. Hành động trong trường hợp có sự đe dọa, phá hoại hòa 43 bình hoặc có hành vi xâm lược 2.2.1. Cơ sở pháp lý 43 2.2.2. Thực tiễn hành động của Hội đồng bảo an 46 2.2.2.1. Giải thích thuật ngữ "đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế" 46 2.2.2.2. Cho phép sử dụng vũ lực 51 2.2.2.3. Mối đe dọa của chủ nghĩa đơn phương 56 2.2.2.4. Vấn đề sử dụng quyền phủ quyết trong hoạt động của Hội 65 đồng bảo an 2.3. Tiến hành các hoạt động gìn giữ hòa bình 69 2.3.1. Cơ sở pháp lý 69 2.3.2. Thực tiễn tiến hành các hoạt động gìn giữ hòa bình của 75 Hội đồng bảo an 2.3.2.1. Mở rộng nhiệm vụ, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của 75 lực lượng gìn giữ hòa bình 2.3.2.2. Sử dụng các tổ chức khu vực trong các chiến dịch gìn giữ 80 hòa bình 2.3.2.3. Đánh giá hiệu quả hoạt động gìn giữ hòa bình của Hội 85 đồng bảo an 2.4. Hoạt động chống khủng bố quốc tế 89 2.4.1. Cơ sở pháp lý 89 2.4.2. Thực tiễn hoạt động chống khủng bố quốc tế của Hội 92 đồng bảo an Chương 3: CẢI TỔ HỘI ĐỒNG BẢO AN - NỖ LỰC NHẰM 102 NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG DUY TRÌ HÕA BÌNH VÀ AN NINH QUỐC TẾ 2
3.1. Sự cần thiết phải cải tổ Hội đồng bảo an 102 3.2. Nguyên tắc cải tổ Hội đồng bảo an 112 3.3. Nội dung cải tổ Hội đồng bảo an 112 3.3.1. Mở rộng Hội đồng bảo an 112 3.3.1.1. Tiêu chí mở rộng và lựa chọn thành viên 112 3.3.1.2. Các phương án cải tổ Hội đồng bảo an 121 3.3.2. Cải cách quyền phủ quyết 130 3.3.3. Nâng cao tính dân chủ và trách nhiệm của Hội đồng bảo an 138 3.4. Một số kiến nghị về cải tổ Hội đồng bảo an Liên hợp quốc 143 KẾT LUẬN 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 150 PHỤ LỤC 154 3
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Là một trong những tổ chức quốc tế đa phương toàn cầu lớn nhất hiện nay, duy trì hòa bình và an ninh thế giới luôn được coi là tôn chỉ, mục đích quan trọng nhất mà Liên hợp quốc (LHQ) theo đuổi. Để thực hiện mục đích này, các cơ quan của LHQ đều được trao những chức năng, nhiệm vụ quyền hạn cụ thể, trong đó, Hội đồng bảo an (HĐBA) là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Sau khi trật tự thế giới hai cực sụp đổ, tình hình chính trị thế giới tiếp tục đan xen giữa ổn định và mất ổn định. Ít có khả năng xảy ra chiến tranh thế giới, nhưng chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, xung đột dân tộc, tôn giáo, chạy đua vũ trang, hoạt động can thiệp lật đổ, khủng bố… còn xảy ra ở nhiều nơi với tính chất phức tạp ngày càng tăng, đe dọa nghiêm trọng đến hòa bình và an ninh quốc tế. Thực tế này buộc LHQ mà cụ thể là HĐBA phải không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động, đáp ứng nguyện vọng chung của cộng đồng quốc tế về một môi trường quốc tế hòa bình, ổn định và an ninh để phát triển bền vững kinh tế - xã hội. Là một thành viên không thường trực HĐBA LHQ nhiệm kỳ 2008 - 2009, hợp tác và tham gia tích cực vào các hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế của HĐBA là quyền lợi và nghĩa vụ của Việt Nam. Để thực hiện tốt hoạt động này, một trong những công việc quan trọng mà chúng ta cần làm là nghiên cứu và nắm vững các hoạt động cụ thể của HĐBA LHQ trong lĩnh vực duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Đề tài "Hội đồng bảo an Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế" là hết sức cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn cao nhằm chuẩn bị cho Việt Nam có thể tham gia tích cực vào các hoạt động của cơ quan này, cũng như trở thành thành viên có trách nhiệm cùng với cộng đồng quốc tế đóng 4
góp cho việc cải tổ HĐBA tương xứng với vai trò đại diện chính của LHQ trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài So với thời điểm kết thúc cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai khi HĐBA mới được thành lập, các nguy cơ đe dọa đến hòa bình và an ninh quốc tế ngày nay đã có những biến đổi cơ bản. Thế giới ngày càng xuất hiện nhiều hơn các nguy cơ an ninh phi truyền thống đòi hỏi HĐBA phải có những điều chỉnh nhất định cả về cơ cấu tổ chức, lĩnh vực hoạt động cụ thể và nguyên tắc vận hành nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ duy trì hòa bình và an ninh quốc tế trong tình hình mới. Thêm vào đó, thành phần của HĐBA ngày nay cũng chưa phản ánh được những thay đổi trong tương quan lực lượng trên trường quốc tế, những bất cập trong thực tiễn hoạt động vẫn còn tồn tại khá nhiều, điều đó khiến cho nhu cầu cải tổ HĐBA ngày càng trở nên bức thiết hơn. Đứng trước tình hình này, đã có không ít những chuyên đề nghiên cứu và những bài viết của các tác giả cả trong nước và ngoài nước liên quan đến một số khía cạnh nhất định của đề tài với nội dung tìm hiểu về cơ cấu tổ chức, nguyên tắc vận hành, chức năng nhiệm vụ của HĐBA, đánh giá hiệu quả hoạt động thực tiễn của cơ quan này cũng như đưa ra đề xuất về phương án cải tổ HĐBA. Ở Việt Nam, trong thời gian chúng ta tham gia chạy đua và đảm nhận ghế Ủy viên không thường trực HĐBA, đặc biệt trong năm 2005 - năm kỷ niệm 60 năm thành lập LHQ - đã xuất hiện khá nhiều bài viết trên các tạp chí chuyên ngành và chuyên đề nghiên cứu có liên quan đến đề tài này như: "Phương hướng cải tổ Liên hợp quốc: Trường hợp Hội đồng bảo an Liên hợp quốc", đề tài cấp viện của Viện Kinh tế và Chính trị thế giới, năm 2005, do tác giả Bùi Trường Giang thực hiện; các chuyên đề về hoạt động gìn giữ hòa bình (GGHB) của LHQ do tác giả Nguyễn Hồng Quân thực hiện; đề tài về chống khủng bố quốc tế do Viện Quan hệ Quốc tế Bộ Quốc Phòng thực hiện năm 2006… Tuy nhiên, những đề tài, chuyên đề, bài viết này mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh nhất định trong hoạt động của HĐBA cũng như phương 5
hướng cải tổ cơ quan này. Hiện nay, vẫn còn thiếu một đề tài tìm hiểu tương đối toàn diện và cơ cấu tổ chức, chức năng nhiệm vụ, thủ tục hoạt động, đánh giá những lĩnh vực hoạt động chủ yếu của HĐBA trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, phân tích và đánh giá những phương án cải tổ HĐBA trong thời gian qua, đề xuất một phương án cải tổ mới có tính khả thi. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài * Mục đích Đề tài làm rõ các hoạt động cụ thể mà HĐBA cần tiến hành nhằm thực hiện vai trò duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; đánh giá khách quan hiệu quả thực tế của các hoạt động đó, chỉ ra được những hạn chế và nguyên nhân của nó trong thời gian qua; đề xuất được giải pháp cụ thể trong cải tổ HĐBA LHQ nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐBA trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. * Nhiệm vụ Để thực hiện được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: - Nghiên cứu những quy định của Hiến chương Liên hợp quốc (HCLHQ) và quy chế hoạt động với tư cách là cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của HĐBA. - Trên cơ sở những quy định của HCLHQ và các nghị quyết có liên quan của tổ chức này đi sâu tìm hiểu các lĩnh vực hoạt động cụ thể của HĐBA để thực hiện vai trò duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, đánh giá hiệu quả hoạt động, đồng thời chỉ ra nguyên nhân của những bất cập còn tồn tại trong hoạt động của cơ quan này. - Phân tích, đánh giá những phương án cải tổ HĐBA đã được đưa ra trong thời gian qua, đồng thời đề xuất giải pháp cải tổ HĐBA để cơ quan này đảm đương tốt hơn vai trò chính trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế của 6
LHQ. 4. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu cơ cấu tổ chức, thủ tục hoạt động của HĐBA cũng như khả năng kiềm chế cơ quan này của các cơ quan khác trong LHQ khi tiến hành hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. - Nghiên cứu hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế của HĐBA trong bốn lĩnh vực hoạt động chủ yếu, bao gồm: giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế; hành động trong trường hợp hòa bình bị đe dọa, bị phá hoại hay có hành vi xâm lược; hoạt động GGHB và chống khủng bố quốc tế. - Nghiên cứu các phương án cải tổ HĐBA trong thời gian qua, trên cơ sở đó đề xuất hướng cải tổ HĐBA trong tình hình hiện nay. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; kết hợp sử dụng các phương pháp hệ thống - cấu trúc, lịch sử, so sánh, lấy ý kiến chuyên gia… 7. Những đóng góp của luận văn - Việc phân tích làm rõ thực trạng những hoạt động của HĐBA trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế giúp chúng ta đánh giá được thực chất hoạt động của HĐBA, trên cơ sở đó góp phần củng cố vững chắc nhu cầu sửa đổi HCLHQ và quy chế hoạt động của HĐBA một cách hợp lý để nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan này. - Nghiên cứu, làm rõ tổ chức và hoạt động của HĐBA cũng như hiệu quả hoạt động của nó trong lĩnh vực duy trì hòa bình và an ninh quốc tế là cơ sở để xác định phương hướng, giải pháp cụ thể cải tổ cơ quan này ngang tầm với nhiệm vụ được giao. - Nghiên cứu vai trò của HĐBA trong duy trì hòa bình và an ninh 7
quốc tế sẽ giúp Việt Nam, với tư cách là thành viên của HĐBA, hiểu rõ hoạt động của cơ quan này, chủ động trong tham gia hợp tác giải quyết các công việc ở HĐBA. Việt Nam sẽ đóng góp được nhiều hơn cho hoạt động của HĐBA, đồng thời có thêm cơ hội để thể hiện chính sách hòa bình, hợp tác; thiện chí và năng lực hoạt động quốc tế của mình, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. - Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, phục vụ cho công tác thúc đẩy hợp tác Việt Nam - LHQ, làm tài liệu tham khảo cho sinh viên chuyên ngành Luật quốc tế… 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về Liên hợp quốc và Hội đồng bảo an. Chương 2: Vai trò của Hội đồng bảo an trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Chương 3: Cải tổ Hội đồng bảo an - nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. 8
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LIÊN HỢP QUỐC VÀ HỘI ĐỒNG BẢO AN 1.1. KHÁI QUÁT VỀ TỔ CHỨC LIÊN HỢP QUỐC 1.1.1. Lịch sử hình thành Liên hợp quốc Trong lịch sử hình thành và phát triển của xã hội loài người, hòa bình và an ninh quốc tế luôn là nguyện vọng tha thiết, là nền tảng để phát triển quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các quốc gia. Chính vì vậy, cộng đồng quốc tế đã có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng hệ thống an ninh tập thể bảo đảm duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Trước khi LHQ ra đời, trên thế giới đã tồn tại một tổ chức an ninh tập thể toàn cầu, đó là tổ chức Hội quốc liên được thành lập sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, thể hiện sự cân bằng quyền lực giữa các cường quốc ở châu Âu. Trong quá trình hoạt động, Hội quốc liên đã không hoàn thành được nhiệm vụ của mình trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế khi để cho cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ. Thế giới không thể tồn tại hòa bình nếu thiếu sự điều phối của một tổ chức an ninh tập thể, do đó, ngay trong quá trình diễn ra chiến tranh thế giới lần thứ hai, ý tưởng thiết lập một hệ thống an ninh tập thể hiệu quả hơn Hội quốc liên đã xuất hiện. Không thể làm sống lại Hội quốc liên và cải tổ nó vì tổ chức này đã thất bại rõ ràng, hơn nữa, tương quan so sánh lực lượng giữa các nước trên thế giới lúc này đã có nhiều thay đổi so với thời kỳ thiết lập trật tự Versailles - Washington. Tổ chức quốc tế được thành lập phải là một tổ chức mới có quy mô toàn cầu, phản ánh được tương quan so sánh lực lượng giữa các cường quốc sau chiến tranh. Ý tưởng đầu tiên của việc thành lập LHQ được thể hiện trong Hiến chương Đại Tây Dương do Mỹ và Anh ký ngày 14/8/1941 với dự kiến thiết lập "hệ thống an ninh chung dựa trên những cơ sở rộng rãi hơn" sau chiến tranh. Ngày 24/9/1941, trong Hội nghị đồng minh họp tại London, Liên Xô 9
tuyên bố tán thành những nguyên tắc của Hiến chương Đại Tây Dương, ủng hộ việc thành lập một hệ thống an ninh chung đã mở ra khả năng hợp tác xây dựng LHQ giữa các nước lớn trong đồng minh chống phát xít. Tiếp đó, ngày 1/1/1942, tại Washington, đại diện 26 nước tham chiến chống khối Trục đã ký bản Tuyên ngôn LHQ do Mỹ soạn thảo, cam kết xây dựng một hệ thống hòa bình và an ninh sau chiến tranh. Tên gọi LHQ chính thức xuất hiện và được sử dụng từ thời gian này. Cuối tháng 10/1943, tại hội nghị Moskva, các Bộ trưởng Ngoại giao bốn nước Liên Xô, Anh, Mỹ và Trung Quốc thông qua bản "Tuyên bố về an ninh chung" khẳng định sự cần thiết phải thành lập trong thời hạn ngắn nhất có thể được một tổ chức quốc tế chung để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, mà cơ sở của nó là nguyên tắc bình đẳng chủ quyền của tất cả các quốc gia ưu chuộng hòa bình. Ngày 1/12/1943, quyết định này được chuẩn y tại hội nghị thượng đỉnh giữa nguyên thủ quốc gia ba nước Liên Xô, Anh, Mỹ tại Teheran. Do đã đi trước khá nhiều so với người Anh và Liên Xô trong việc lập kế hoạch thành lập LHQ, nên tại hội nghị này, Tổng thống Mỹ Roosevelt đã chủ động đưa ra dự kiến đầu tiên về cơ cấu tổ chức của LHQ gồm ba cơ quan chính là: Đại hội đồng (ĐHĐ - gồm tất cả các quốc gia thành viên để thảo luận các vấn đề chung); Cơ quan "cảnh sát" (chỉ gồm tứ cường Anh - Mĩ - Xô - Trung) có trách nhiệm thi hành, áp dụng các biện pháp cần thiết, kể cả biện pháp quân sự để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; Ban chấp hành (gồm có tứ cường Anh - Mĩ - Xô - Trung, hai đại diện cho châu Âu, một đại diện cho Nam Mĩ, một đại diện cho Trung Đông, một đại diện cho Viễn Đông và một đại diện cho khối Liên hiệp Anh) để xử lý các vấn đề không liên quan tới hòa bình, an ninh, chiến tranh, quân sự. Phần công việc chính quan trọng nhất chuẩn bị cho việc thành lập LHQ được tiến hành ở Dumbarton Oaks thông qua hai hội nghị: Hội nghị chính tiến hành từ 21/8 đến 29/8/1944 giữa các chuyên viên đại diện của Mỹ, Anh và Liên Xô. Hội nghị kém quan trọng hơn từ 29/9/1944 đến 7/10/1944 giữa Mỹ, Anh và Trung Quốc. Theo lời một đại biểu Mỹ, các nước lớn "từng đổ máu cho toàn thế giới" đã tự giành quyền đặt cơ sở cho tổ chức quốc tế này. 10
Tại các hội nghị này, các nước lớn đã thỏa thuận được nhiều vấn đề quan trọng tạo dựng nền móng cho LHQ sau này như: mục đích và nguyên tắc hoạt động của LHQ; các cơ quan chính của LHQ sẽ gồm có một ĐHĐ, một HĐBA, Ban thư ký, Tòa án quốc tế (TAQT) và theo đề xuất của Mỹ gồm cả Hội đồng kinh tế xã hội (cho đến lúc đó cả Anh và Liên Xô vẫn chủ trương chỉ giới hạn hoạt động của LHQ trong lĩnh vực an ninh mà thôi); cơ chế đảm bảo hòa bình và an ninh quốc tế; hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực kinh tế xã hội; tiêu chuẩn thành viên… Đặc biệt, hội nghị cũng đạt được thỏa thuận rằng chức năng của HĐBA là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, bốn nước lớn tham gia hội nghị Dumbarton Oaks và nước Pháp sẽ là thành viên thường trực của HĐBA. Tuy nhiên, Hội nghị vẫn chưa giải quyết được một số vấn đề như quy chế của lãnh thổ quản thác, quy chế của TAQT, số phiếu dành cho Liên Xô tại ĐHĐ… mà quan trọng nhất là vấn đề bỏ phiếu tại HĐBA. Để giải quyết vấn đề thủ tục bỏ phiếu tại HĐBA, ngày 5/12/1944, Tổng thống Mỹ Roosevelt đã đưa ra đề nghị: nguyên tắc nhất trí hoàn toàn giữa các thành viên thường trực của HĐBA (Xô - Anh - Mĩ - Pháp - Trung) sẽ được áp dụng cho tất cả mọi vấn đề, trừ vấn đề thủ tục. Mặt khác, nếu một thành viên nào đó của HĐBA (kể cả thành viên thường trực) là một bên tranh chấp trong các cuộc tranh chấp mà HĐBA đang xem xét giải quyết, thì thành viên ấy không được tham gia biểu quyết trong HĐBA. Liên Xô kiên quyết bác bỏ ngoại lệ này và yêu cầu phải duy trì sự nhất trí giữa các nước lớn trong mọi trường hợp. Các vướng mắc còn tồn tại trong Hội nghị Dumbarton Oaks được nêu ra và giải quyết tại Hội nghị Yanta giữa các nhà lãnh đạo Liên Xô, Anh, Mĩ (2/1945). Tại đây, vấn đề bỏ phiếu trong HĐBA đã được giải quyết. Hội nghị quyết định rằng các thành viên thường trực sẽ sử dụng quyền phủ quyết trong mọi trường hợp trừ các vấn đề thủ tục. Trên cơ sở những thỏa thuận cơ bản này, ngày 25/4/1945, Hội nghị San Francisco được triệu tập nhằm mục đích soạn thảo HCLHQ. Sau hai tháng làm việc, ngày 25/6/1945, HCLHQ được Hội nghị nhất trí thông qua. Ngày 24/10/1945, HCLHQ bắt đầu có hiệu lực, sau khi 5 cường quốc là Liên 11
Xô, Mỹ, Anh, Pháp, Trung Hoa và đa số các nước ký kết khác hoàn thành thủ tục phê chuẩn Hiến chương (HC). Ngày 24/10/1945, do đó, cũng trở thành ngày kỷ niệm thành lập LHQ. Có thể khẳng định được rằng, lịch sử hình thành LHQ không có giai đoạn nào không thể hiện sự hợp tác, đấu tranh và nhân nhượng lẫn nhau giữa các nước lớn, đặc biệt là giữa Mỹ và Liên Xô. Không có sự hợp tác của các nước lớn thì không có sự ra đời của LHQ vào thời kỳ đầu sau chiến tranh thế giới lần thứ hai. Chính vì vậy, ngay từ khi mới ra đời, LHQ đã luôn mang dấu ấn và chịu sự chi phối bởi các nước lớn cũng như quan hệ giữa họ với nhau. Cơ cấu tổ chức, nguyên tắc vận hành của LHQ phản ánh đúng tương quan lực lượng giữa các nước, đặc biệt là các nước lớn trong giai đoạn cuối của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai. Hơn nữa, rút kinh nghiệm qua những thất bại trên thực tế của Hội quốc liên, nguyên tắc nhất trí giữa các nước lớn với tư cách là lý do cơ bản để LHQ ra đời, đồng thời cũng là điều kiện không thể thiếu, là nguồn sinh lực để LHQ có thể phát huy được vai trò của mình đã được ghi nhận như một nguyên tắc vận hành cơ bản, quan trọng nhất của HĐBA - cơ quan đại diện cho LHQ giữ vai trò chủ yếu trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Theo đó, các nước lớn với tư cách là thành viên thường trực HĐBA được coi là những "viên cảnh sát" của cộng đồng quốc tế, họ giành được nhiều quyền lực hơn so với các thành viên trong Hội đồng Hội quốc liên. Chỉ có họ mới có quyền "phủ quyết" các quyết định của HĐBA. Vì vậy, hoạt động của LHQ trên thực tế cũng dựa nhiều hơn vào các nước lớn, nó phản ánh sự dàn xếp và cân bằng quyền lực giữa các nước lớn trên thế giới. 1.1.2. Tôn chỉ mục đích hoạt động của Liên hợp quốc Điều 1 HCLHQ ghi nhận bốn mục đích hoạt động của LHQ như sau: Một là, duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Hai là, phát triển quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng và tự quyết của các dân tộc. Ba là, thực hiện hợp tác quốc tế trong việc giải quyết các vấn đề quốc 12
tế mang tính chất kinh tế, xã hội, văn hóa hoặc nhân đạo, khuyến khích tôn trọng các quyền con người và các quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, giới tính, ngôn ngữ hoặc tôn giáo. Bốn là, trở thành một trung tâm phối hợp mọi hành động của các quốc gia nhằm thực thi các mục đích nói trên. Các mục đích hoạt động của LHQ là một thể thống nhất, nó mang tính bao quát, phản ánh mối quan tâm toàn diện của các quốc gia đối với các lĩnh vực khác nhau của đời sống quốc tế. Trong thực tiễn hoạt động của LHQ, mức độ ưu tiên đối với từng mục đích nêu trên phụ thuộc vào tương quan lực lượng giữa các thành viên của LHQ, vào bối cảnh tình hình quốc tế và xu thế quan hệ quốc tế. Thời gian đầu khi mới ra đời, cùng với phong trào đấu tranh giành quyền độc lập về chính trị của các quốc gia, dân tộc, hoạt động của LHQ chủ yếu tập trung vào các vấn đề chính trị như hòa bình và an ninh quốc tế, vấn đề phi thực dân hóa, quyền dân tộc tự quyết… Gần đây, với sự nổi lên của xu hướng hòa bình hợp tác và phát triển, xu hướng ưu tiên cho phát triển kinh tế… LHQ ngày càng quan tâm nhiều hơn tới các vấn đề kinh tế, môi trường và phát triển. Tuy nhiên, từ khi thành lập đến nay, mục tiêu quan trọng nhất mà LHQ theo đuổi vẫn là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Điều này được thể hiện rõ ngay trong Lời nói đầu của HC: Chúng tôi, nhân dân các nước liên hợp lại, quyết tâm phòng ngừa cho những thế hệ tương lai khỏi thảm họa chiến tranh đã hai lần trong một cuộc đời người gây cho nhân loại đau thương không kể xiết… Bày tỏ lòng mong muốn cùng chung sống trong hòa bình trên tinh thần láng giềng thân thiện, cùng chung nhau góp sức để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế… [1]. Để đạt được mục đích này, ngay tại Điều 1 HC đã xác định LHQ cần thi hành những biện pháp tập thể có hiệu quả để phòng ngừa và loại trừ các mối đe dọa hòa bình, cấm mọi hành vi xâm lược và phá hoại hòa bình khác; 13
điều chỉnh hoặc giải quyết các vụ tranh chấp hoặc những tình thế có tính chất quốc tế có thể đưa đến sự phá hoại hòa bình bằng biện pháp hòa bình theo đúng nguyên tắc của công lý và pháp luật quốc tế. Thực tế cho thấy, trong các lĩnh vực khác như hợp tác kinh tế, lao động… trên thế giới có thể tìm thấy các cơ chế hợp tác quốc tế hiệu quả như Tổ chức thương mại quốc tế, Tổ chức lao động quốc tế… còn trong lĩnh vực duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, cho đến nay, chưa có cơ chế đa phương toàn cầu nào có thể thay thế được cho LHQ. Thực hiện mục đích này, các cơ quan của LHQ đều được trao những chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể, trong đó, HĐBA là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Theo quy định của HCLHQ, HĐBA có thể áp dụng các biện pháp nhằm giải quyết hòa bình các tranh chấp, xung đột, và khi cần thiết có thể cưỡng chế bằng vũ lực, nhằm loại trừ các mối đe dọa, phá hoại hòa bình, hoặc các hành động xâm lược. Những nghị quyết của HĐBA được thông qua, phù hợp với HCLHQ sẽ có hiệu lực bắt buộc thi hành đối với các quốc gia thành viên LHQ. 1.1.3. Nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc Để đạt được những mục đích đã đề ra, HCLHQ (Đ2) quy định các nguyên tắc buộc bản thân LHQ và tất cả các thành viên phải tuân thủ như sau: Thứ nhất, bình đẳng về chủ quyền giữa tất cả các nước thành viên. Bình đẳng về chủ quyền giữa các quốc gia là nền tảng của quan hệ quốc tế hiện đại, đó là cơ sở để trật tự thế giới phát triển theo xu hướng ổn định, hội nhập và tiến bộ. Với tư cách là tổ chức đa phương toàn cầu lớn nhất hiện nay, LHQ đảm bảo cho tất cả các nước thành viên dù lớn hay nhỏ, giàu hay nghèo, phát triển hay đang phát triển, bất kể thuộc chế độ chính trị xã hội nào đều có địa vị pháp lý ngang nhau, tức là có các quyền và nghĩa vụ pháp lý quốc tế cơ bản ngang nhau trong quan hệ với LHQ. Nguyên tắc này chi phối mọi hoạt động của LHQ, đặc biệt là trong cơ chế bỏ phiếu tại ĐHĐ LHQ, theo đó, tất 14
cả các quốc gia thành viên đều sở hữu một lá phiếu có giá trị ngang nhau (trừ vấn đề liên quan tới tài chính của LHQ). Thứ hai, tôn trọng và làm tròn các nghĩa vụ do HC quy định. Đây là điều kiện mà các quốc gia phải đáp ứng để có thể trở thành thành viên gia nhập LHQ theo Điều 4 HC. Khi đã trở thành thành viên LHQ, các quốc gia cần thực hiện nghiêm chỉnh nghĩa vụ để được đảm bảo hưởng toàn bộ các quyền và ưu đãi do tư cách thành viên mang lại. Quốc gia thành viên nào không tuân thủ nguyên tắc này có thể bị đình chỉ sử dụng các quyền và ưu đãi của thành viên, thậm chí, có thể bị ĐHĐ khai trừ khỏi LHQ theo quy định tại Điều 5 và Điều 6 HC. Với tư cách là văn bản pháp lý đặc biệt quan trọng của pháp luật quốc tế hiện đại, yêu cầu chấp hành nghiêm chỉnh những nghĩa vụ quốc tế theo quy định của HC có giá trị ưu tiên hơn so với bất kỳ điều ước quốc tế nào khác. Theo quy định tại Đ103 HC, trong trường hợp có xung đột về nghĩa vụ giữa các thành viên LHQ chiếu theo HC và những nghĩa vụ chiếu theo bất cứ một điều ước quốc tế nào khác thì những nghĩa vụ chiến theo HC cần phải được tôn trọng hơn. Thứ ba, giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình. HC yêu cầu các quốc gia thành viên phải giải quyết các tranh chấp quốc tế của họ bằng biện pháp hòa bình, sao cho không tổn hại đến hòa bình, an ninh và công lý quốc tế. Có rất nhiều biện pháp hòa bình mà Điều 33 HC nêu ra như: đàm phán, điều tra, trung gian, hòa giải, trọng tài, tòa án, sử dụng những tổ chức hoặc những hiệp định khu vực hoặc những biện pháp hòa bình khác do các bên lựa chọn. HC chỉ quy định các quốc gia có nghĩa vụ giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, kiềm chế trước mọi hành động có thể đẩy tranh chấp đến tình trạng nghiêm trọng hơn khi tranh chấp chưa được giải quyết dứt điểm, còn lựa chọn biện pháp hòa bình cụ thể nào để giải quyết tranh chấp là quyền tự do lựa chọn của bản thân các nước thành viên. Thứ tư, không dùng vũ lực hoặc đe dọa bằng vũ lực trong quan hệ quốc tế nhằm chống lại sự bất khả xâm phạm về lãnh thổ hoặc nền độc lập chính trị của bất kỳ quốc gia nào cũng như bằng cách khác trái với những mục 15
đích của LHQ. Theo nguyên tắc này, trừ một số trường hợp ngoại lệ, việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa bằng vũ lực trong quan hệ quốc tế là hành vi bất hợp pháp, trong đó, LHQ đặc biệt cấm các cuộc chiến tranh xâm lược. Theo Nghị quyết số 3314 của ĐHĐ LHQ ngày 12/4/1974 thì chiến tranh xâm lược bị coi là tội ác quốc tế, các quốc gia gây chiến tranh xâm lược phải gánh vác trách nhiệm pháp lý quốc tế, còn các cá nhân cầm đầu thế lực hiếu chiến xâm lược phải chịu trách nhiệm hình sự quốc tế. Thứ năm, hợp tác, giúp đỡ LHQ trong mọi hành động mà LHQ áp dụng phù hợp với HC. Ngay từ khi thành lập LHQ, rút kinh nghiệm từ những thất bại mà Hội quốc liên đã mắc phải, cộng đồng quốc tế tin tưởng rằng, chính sức mạnh quân sự và kinh tế do LHQ quản lý chứ không phải là ý kiến đạo đức được coi là chìa khóa cho hòa bình trong tương lai. Tuy nhiên, với tư cách là một tổ chức quốc tế, LHQ không có lực lượng quân sự và lực lượng cảnh sát của riêng mình mà phải dựa vào lực lượng này của các quốc gia thành viên. Do vậy, để có thể trở thành một trung tâm phối hợp những cố gắng chung nhằm duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy sự phát triển của các quốc gia thành viên, LHQ yêu cầu tất cả các quốc gia thành viên hợp tác với LHQ trong mọi hành động mà nó áp dụng theo đúng HC, đồng thời tránh giúp đỡ bất cứ quốc gia nào bị LHQ áp dụng các biện pháp phòng ngừa hoặc cưỡng chế. Vi phạm nghĩa vụ hợp tác này, quốc gia thành viên sẽ phải đối mặt với các biện pháp trừng phạt tương ứng với mức độ vi phạm. Thứ sáu, bảo đảm cho các quốc gia thành viên cũng như không phải thành viên LHQ phải hành động theo nguyên tắc của HC nếu điều đó cần thiết để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Luật quốc tế điều chỉnh quan hệ giữa các chủ thể bình đẳng, ngang nhau nhưng lại hết sức khác nhau về lợi ích. Chính vì vậy, phương thức duy nhất để xác định các nguyên tắc và quy phạm luật quốc tế là sự thỏa thuận tự nguyện giữa các chủ thể của luật quốc tế với nhau thông qua việc thừa nhận các tập quán quốc tế hay ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế. Các nguyên tắc và quy phạm luật quốc tế vì thế chỉ có giá trị bắt buộc thi hành đối với những chủ thể thừa nhận nó. Với tư cách là một điều ước quốc tế, về 16
nguyên tắc, HCLHQ không có giá trị ràng buộc đối với các nước không phải thành viên LHQ, không tạo ra quyền và nghĩa vụ pháp lý quốc tế cho họ. Tuy nhiên, các nguyên tắc của LHQ được ghi nhận trong HC hầu hết đều đồng thời là các nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế, có giá trị bắt buộc thực hiện đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Do vậy, HC quy định trách nhiệm chung cho các nước thành viên là cần làm thế nào để các nước không phải thành viên của LHQ hành động theo các nguyên tắc trong HC nếu điều đó cần thiết để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Điều này không trái với nguyên tắc tự nguyện, nguyên tắc bình đẳng về chủ quyền giữa các quốc gia trong Luật quốc tế. Bởi lẽ, những quốc gia không phải thành viên LHQ cũng có nghĩa vụ tuân thủ các nguyên tắc này, không phải với tư cách là nội dung của Hiến chương - một dạng điều ước quốc tế - mà là luật tập quán có giá trị bắt buộc chung. Thứ bảy, không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia. Đây là một trong những nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế hiện đại, là kết quả của cuộc đấu tranh lâu dài giữa các lực lượng dân chủ, cách mạng với các thế lực phản động trong đời sống quốc tế, được thể hiện trong khoản 7 Điều 2 HCLHQ. Trong đó, công việc nội bộ của quốc gia là toàn bộ những công việc nhằm thực hiện hai nhiệm vụ đối nội, đối ngoại của quốc gia, được tiến hành phù hợp với luật quốc gia cũng như luật quốc tế. Ví dụ: việc lựa chọn và tiến hành đường lối chính trị và các chính sách kinh tế - văn hóa - xã hội để phát triển đất nước; việc xây dựng và duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước... Cần chú ý rằng, các hành vi của quốc gia làm phương hại đến hòa bình và an ninh quốc tế, vi phạm các nguyên tắc cơ bản của luật quốc tế không được xem là công việc nội bộ của quốc gia, dù hành vi đó được thực hiện trọn vẹn trên lãnh thổ của quốc gia. Phạm vi "công việc nội bộ" của các quốc gia khác nhau sẽ không giống nhau, nó tùy thuộc vào mức độ tham gia vào đời sống quốc tế của từng quốc gia. Phạm vi này có thể do quốc gia tự xác định hoặc được xác định bằng những thỏa thuận quốc tế của quốc gia với các chủ thể khác phù hợp với quy định của luật quốc tế. 17
Hiến chương nêu rõ việc cấm các hoạt động được coi là can thiệp vào công việc thực chất thuộc thẩm quyền nội bộ của mỗi quốc gia. Nội dung nguyên tắc này được hiểu dưới cả hai góc độ: một là, LHQ không có quyền can thiệp vào công việc nội bộ của bất cứ quốc gia nào, dù là quốc gia thành viên hay không thành viên. Hai là, các quốc gia không được can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Các nguyên tắc hoạt động của LHQ có mối quan hệ mật thiết với nhau, thể hiện ở sự ràng buộc qua lại giữa các nguyên tắc về nội dung và yêu cầu thực hiện những nội dung đó. Đây được xem là những chuẩn mực cho hành vi ứng xử của các thành viên LHQ cũng như chính bản thân tổ chức LHQ. Thực hiện tốt các nguyên tắc này sẽ đảm bảo cho LHQ hoàn thành được các sứ mệnh của mình, trong đó sứ mệnh quan trọng nhất là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. 1.1.4. Các cơ quan tham gia hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế của Liên hợp quốc 1.1.4.1. Đại hội đồng Đại hội đồng là cơ quan duy nhất của LHQ có đại diện của tất cả các quốc gia thành viên. Tại đây, nguyên tắc bình đẳng giữa các nước thành viên của LHQ được thể hiện rõ ràng nhất. Tất cả các nước thành viên dù lớn hay nhỏ, giàu hay nghèo đều có không quá năm đại biểu chính thức (và năm đại biểu dự khuyết). Trừ những quyết định liên quan đến tài chính của LHQ, mỗi quốc gia thành viên đều sở hữu một lá phiếu có giá trị ngang nhau. ĐHĐ không phải là cơ quan hoạt động thường xuyên, trừ các khóa họp đặc biệt hoặc đặc biệt khẩn cấp nhằm giải quyết các vấn đề bất thường nảy sinh thuộc chức năng của ĐHĐ, mỗi năm ĐHĐ chỉ họp một khóa thường kỳ. Các vấn đề đưa ra thảo luận tại ĐHĐ được thông qua bằng một nghị quyết. Nghị quyết về các vấn đề quan trọng được thông qua với đa số hai phần ba phiếu thuận của tổng số thành viên có mặt và tham gia bỏ phiếu. Nghị quyết về các vấn đề khác được thông qua với đa số thường, kể cả trong trường hợp bỏ phiếu để quyết định 18