Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của các Tòa án theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: Cỏ Xanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cấu trúc luận văn bao gồm những mục sau: Một số vấn đề lý luận về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án; Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án; Thực tiễn thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án và kiến nghị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của các Tòa án theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN HÀ MY PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN HÀ MY PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 8380101.04 Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN KIÊN Hà Nội – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN NGUYỄN HÀ MY
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN ................................................................ 7 1.1 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án ............................................................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án .......... 7 1.1.2. Đặc điểm của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa của các Tòa án ...................................................................................................................................... 12 1.1.3. Ý nghĩa của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án .. 12 1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án ......................................................................................... 14 1.3 Quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án qua các giai đoạn lịch sử ............................................. 18 1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1989.............................................................. 18 1.3.2. Giai đoạn từ năm 1989 đến năm 2004.............................................................. 21 1.3.3. Giai đoạn từ năm 2004 đến nay......................................................................... 23 CHƢƠNG 2: PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN ....... 26 2.1 Các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa Tòa án các cấp . 26 2.1.1. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện................................................ 27 2.1.2 Thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ...................................................... 51 2.2 Các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án cùng cấp..................................................................................................................................... 58 2.2.1 Phân định thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự của Tòa án theo lãnh thổ.... 60 2.2.2 Thẩm quyền của Tòa án theo sự lựa chọn của nguyên đơn, người yêu cầu . 66 2.2.3 Chuyển vụ việc dân sự cho Tòa án khác, giải quyết tranh chấp về thẩm quyền ................................................................................................................................ 68 CHƢƠNG 3: THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN VÀ KIẾN NGHỊ ............... 71 3.1 Thực tiễn thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án ........................................................................................................................ 71 3.1.1 Thực tiễn thực hiện các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa Tòa án các cấp ....................................................................................................... 71 3.1.2 Thực tiễn thực hiện các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án cùng cấp.............................................................................................. 74
3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án................................................................................................... 84 3.2.1 Kiến nghị sửa đổi các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa Tòa án các cấp ....................................................................................................... 84 3.2.2 Kiến nghị sửa đổi các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án cùng cấp.............................................................................................. 86
DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ĐHQGHN: Đại học Quốc gia Hà Nội BLDS: Bộ luật dân sự BLTTDS: Bộ luật tố tụng dân sự
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tố tụng nói chung và tố tụng dân sự nói riêng có vai trò quan trọng trong hệ thống pháp luật của một quốc gia. Không chỉ là các quy tắc điều chỉnh trình tự, thủ tục, thẩm quyền, cơ cấu tổ chức của các cơ quan tài phán trong việc giải quyết tranh chấp giữa các chủ thể pháp luật, luật tố tụng dân sự còn có vai trò thiết yếu đảm bảo quyền tiếp cận công lý của các chủ thể cũng là công cụ chính yếu để tòa án thực thi trách nhiệm bảo vệ công lý của mình. Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy để tòa án hoàn thành chức năng nhiệm vụ của mình, áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật vào giải quyết tranh chấp áp dụng quy định tố tụng dân sự khi giải quyết vụ việc dân sự thì bƣớc đầu tiên là xác định loại việc sẽ thuộc thẩm quyền sơ thẩm về dân sự của Tòa án nhân dân, tiếp theo là cần xác định đƣợc vụ việc đó thuộc thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án cấp nào và Tòa án nơi nào sẽ có thẩm quyền giải quyết. Mặc dù pháp luật đã có các quy định khá chi tiết về vấn đề này, nhƣng khi áp dụng để giải quyết các vụ việc dân sự, ngƣời dân hay nhƣ chính các thẩm phán vẫn còn lúng túng, hay phân vân khi xác định thẩm quyền sơ thẩm. Bộ luật Tố tụng dân sự càng xây dựng chi tiết, cụ thể, phân định rõ phạm vi của từng cấp tòa, tòa từng khu vực sẽ giúp ngƣời dân và những ngƣời hành nghề luật dễ dàng hơn khi tham gia vào tố tụng. Thế nhƣng trên thực tế, các tranh chấp dân sự ngày càng đa dạng, phong phú, cùng với mức độ phức tạp tăng cao. Mặc dù pháp luật quy định phân định thẩm quyền có cụ thể nào đi chăng nữa thì đôi khi vẫn không đáp ứng đƣợc nhu cầu thực tiễn. Nghiên cứu vấn đề phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án là việc xác định một Tòa án cụ thể sẽ có thẩm quyền thụ lý giải quyết vụ việc dân sự phát sinh. Đây là vấn đề căn bản trong quá trình phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án. Khi nghiên cứu về phân định thẩm quyền sơ thẩm giữa các Tòa án thì hai vấn đề đƣợc tập trung, đó là phân định 1
thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa Tòa án các cấp và phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo phạm vi lãnh thổ. Từ thực trạng pháp luật về việc xác định thẩm quyền khi xét xử sơ thẩm dân sự, vƣớng mắc gặp phải, tác giả lựa chọn đề tài "Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của các Tòa án theo pháp luật Việt Nam" để có nghiên cứu chuyên sâu, phân tích những vƣớng mắc gặp phải, từ đó có thể đƣa ra một số kiến nghị nhằm giải quyết đƣợc vƣớng mắc áp dụng quy định. 2. Tình hình nghiên cứu Chủ đề thẩm quyền và phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của tòa án theo pháp luật Việt Nam đã nhận đƣợc sự chú ý của không ít các tác giả cả từ góc độ lý thuyết và thực tiễn. Qua quá trình tìm hiểu tài liệu và thực hiện luận văn, tác giả nhận thấy đã có các công trình nghiên cứu điển hình về vấn đề thẩm quyền dân sự của Tòa án, ví dụ nhƣ: - Luận án tiến sĩ “Phân cấp thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự trong hệ thống Tòa án ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Lê Thu Hà năm 2005 tại Đại học Luật Hà Nội nghiên cứu về sự phân cấp thực hiện thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự trong hệ thống Toà án theo thủ tục sơ thẩm, thủ tục phúc thẩm, thủ tục tái thẩm về dân sự. Cách thức tổ chức thực hiện thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự trong mỗi cấp Toà án cũng nhƣ giữa các cấp Toà án trong hệ thống Toà án. Nghiên cứu những bất cập trong cách thức tổ chức phân cấp thẩm quyền sơ thẩm, thẩm quyền phúc thẩm, thẩm quyền giám đốc thẩm, thẩm quyền tái thẩm khi Toà án giải quyết một tranh chấp dân sự. Luận án không nghiên cứu sự phân cấp thẩm quyền giải quyết việc dân sự trong hệ thống Toà án ; - Luận văn thạc sĩ “Thẩm quyền giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài của Tòa án nhân dân trong Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam” của tác giả Đào Thị Thúy năm 2010 nghành Luật dân sự, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu một cách hệ thống những vấn đề lý luận về thẩm quyển giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nƣớc ngoài. Phân tích nội dung các quy tắc xác định thẩm quyền giải các vụ việc dân sự có yếu tố 2
nƣớc ngoài theo pháp luật Việt Nam hiện hành. Luận văn chủ yếu nghiên cứu chế định thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố nƣớc ngoài dƣới góc độ tƣ pháp Việt Nam, đặt trọng tâm vào khía cạnh xung đột thẩm quyền của toà án nhân dân về giải quyết các vụ việc dân ; - Luận văn thạc sĩ “Thẩm quyền dân sự theo loại việc của Tòa án về giải quyết tranh cấp kinh doanh, thương mại‟‟ của Nguyễn Thị Hiên năm 2014 nghành Luật dân sự, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu và làm rõ các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn áp dụng về thẩm quyền dân sự theo loại việc của Toà án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Luận văn không nghiên cứu toàn bộ thẩm quyền của toà án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại mà chỉ tập trung nghiên cứu thẩm quyền theo loại việc của Toà án về giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Trong phạm vi nghiên cứu đề tài không xem xét thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại theo cấp và theo lãnh thổ; - Luận văn thạc sĩ “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng dân sự của Việt Nam” của tác giả Lê Hoài Nam năm 1997; Tuy nhiên, các công trình trên chỉ tập trung nghiên cứu một cách khái quát về việc phân định thẩm quyền nói chung chứ chƣa thật sự đi sâu giải quyết câu hỏi cụ thể về phân định thẩm quyền dân sự sơ thẩm giữa tòa án các cấp và theo lãnh thổ. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu đƣợc thực hiện theo luật cũ, đã hết hiệu lực nên không còn nhiều giá trị sử dụng. Do đó, đề tài “Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của các Tòa án theo pháp luật Việt Nam”, tác giả sẽ đi sâu nghiên cứu khía cạnh phân định thẩm quyền cụ thể là các quy định của pháp luật Việt Nam về xét xử sơ thẩm của Tòa án bao gồm phân định theo lãnh thổ (chiều ngang) và phân định theo cấp Tòa án (chiều dọc). 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của Luận văn là quy định của pháp luật Việt Nam về thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân, đƣợc quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự và các văn bản pháp luật, văn bản hƣớng dẫn có liên quan. 3
3.2 Phạm vi nghiên cứu: Với đề tài này, tác giải sẽ tập trung nghiên cứu trong phạm vi sau:Về thời gian: Tác giả sẽ nghiên cứu quy định của pháp luật từ năm 1945 đến nay. Năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập đã đánh dấu mốc lịch sử quan trọng nƣớc ta. Kể từ đây, các văn bản pháp luật của Việt Nam đƣợc ban hành, thay đổi phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội của từng thời kỳ.Tuy nhiên, trong phạm vi luận văn thạc sĩ, tác giải sẽ sơ lƣợc về lịch sử các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự và tập trung, phân tích quy định của pháp luật ở giai đoạn hiện nay, cụ thể là Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2014 và các văn bản pháp luật, văn bản hƣớng dẫn có liên quan.Về không gian: Tác giả tập trung nghiên cứu phạm vi quy định pháp luật quốc gia của Việt Nam. Ngoài ra, tác giả có nghiên cứu quy định về vấn đề này của một số quốc gia trên thế giới nhằm mục đích so sánh với quy định của Việt Nam, để đƣa ra đƣợc hƣớng giải quyết vƣớng mắc trong thực tiễn áp dụng. 4. Nội dung, phƣơng pháp nghiên cứu 4.1 Nội dung nghiên cứu Đối với đề tài này, bƣớc đầu, tác giả sẽ đi nghiên cứu các vấn đề lý luận về vấn đề phân định thẩm quyền để có đƣợc cái nhìn tổng quan về vấn đề. Trong phần này, tác giả cũng nghiên cứu sơ lƣợc về quá trình lịch sử của các quy định về phân định thẩm quyền dân sự của Việt Nam, thấy đƣợc sự thay đổi của các quy định qua từng thời kỳ. Ở phần tiếp theo, tác giả nghiên cứu quy định hiện hành của Việt Nam về vấn đề phân định thẩm quyền. Phần cuối, tác giả nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định trên, những vƣớng mắc, và có so sánh với pháp luật nƣớc ngoài để đƣa ra đƣợc hƣớng giải quyết cho các vƣớng mắc đã nêu. 4.2 Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc các mục tiêu nghiên cứu đề tài đặt ra, trong quá trình thực hiện, tác giả đã vận dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu chung của khoa học 4
xã hội và các phƣơng pháp đặc thù của luật học để nghiên cứu đề tài. Các phƣơng pháp chủ yếu bao gồm: - Phương pháp phân tích: đây là phƣơng pháp đƣợc sử dụng để chia tách đề tài thành các mặt, các vấn đề, các khía cạnh khác nhau để từ đó chọn lọc các thông tin cần thiết phục vụ cho đề tài. Cụ thể: phƣơng pháp phân tích đƣợc sử dụng để làm sáng tỏ các quy định của vấn đề phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án nhân dân; - Phương pháp tổng hợp: Phƣơng pháp này giúp liên kết các mặt, các vấn đề, các khía cạnh từ các thông tin thu thập đƣợc thành một chỉnh thể thống nhất đầy đủ. - Phương pháp so sánh, đối chiếu: Phƣơng pháp này sẽ đƣợc sử dụng nhằm mục đích tìm ra đƣợc những vƣớng mắc khi áp dụng các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự vào thực tiễn của ngành Tòa án các cấp. Ngoài ra, tác giả sẽ so sánh quy định của pháp luật Việt Nam với một số quốc gia trên thế giới về vấn đề phân định thẩm quyền, đối chiếu với quy định pháp luật và điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam để tìm ra đƣợc hƣớng giải quyết vƣớng mắc 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết thúc, cấu trúc luận văn bao gồm những mục sau: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 1.1 Khái niệm vàý nghĩa cuủa iệc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 1.3 Quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án qua các giai đoạn lịch sử 5
Chương 2: Pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 2.1 Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa Tòa án các cấp 2.2 Phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án cùng cấp Chương 3: Thực tiễn thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án và kiến nghị 3.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án Kết luận 6
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN ĐỊNH THẨM QUYỀN SƠ THẨM DÂN SỰ GIỮA CÁC TÒA ÁN 1.1 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án 1.1.1. Khái niệm về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án Khái niệm thẩm quyền gắn liền với chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan trong bộ máy Nhà nƣớc. Vì thế để thực hiện những chức năng, nhiệm vụ này, nhà nƣớc trao cho các cơ quan những thẩm quyền riêng và có sự phân định rõ ràng về thẩm quyền giữa chúng. Tòa án là cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền xét xử các vụ án, vụ việc trong lĩnh vực hình sự, dân sự, hành chính….Trong lĩnh vực dân sự (theo nghĩa rộng), Tòa án có chức năng giải quyết các loại tranh chấp, yêu cầu trong lĩnh vực dân sự (theo nghĩa hẹp), lao động, kinh doanh thƣơng mại, hôn nhân gia đình.... Việc quy định hợp lý về thẩm quyền dân sự của Tòa có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo quyền tiếp cận công lý của công dân, tạo điều kiện thuận lợi cho họ có thể thực hiện đƣợc quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Để có thể hiểu rõ về việc phân định thẩm quyền dân sự giữa các Tòa án thì chúng ta cần làm rõ các khái niệm liên quan [47]. Thuật ngữ "thẩm quyền" bắt nguồn từ tiếng la tinh "competentia" có hai nghĩa là: thứ nhất là phạm vi các quyền hạn của cơ quan hoặc ngƣời có chức vụ nào đó; thứ hai là phạm vi những kiến thức và kinh nghiệm mà ai đó có [47]. Trong quan hệ điều hành và quản lý nhà nƣớc, thẩm quyền thông thƣờng đƣợc hiểu theo nghĩa đầu tiên. Lý luận pháp luật của các quốc gia trên thế giới đƣa ra nhiều cách hiểu khác nhau về thuật ngữ này. Trong tiếng Pháp, thẩm quyền “Compétence” đƣợc hiểu là quyền của cơ quan nhà nƣớc, hành chính hay tƣ pháp, quan chức hành chính hay tƣ pháp đƣợc làm một số việc, đƣợc quyết định và ra một số văn bản về một số vấn đề trong phạm vi đƣợc pháp luật cho phép [1]. Theo 7
Lenmeiunier, tác giả cuốn từ điển pháp luật của Pháp thì cho rằng thẩm quyền của Tòa án đƣợc hiểu là “khả năng của một Tòa án xem xét một vụ việc trong phạm vi pháp luật cho phép” [52, tr.74]. Trong tiếng Anh, ngƣời ta dùng thuật ngữ “Jurisdistion” để chỉ thẩm quyền hoặc phán quyền - tức là quyền lắng nghe và phán quyết vụ kiện hay đƣa ra án lệnh nào đó của tòa án một vùng lãnh thổ mà trong phạm vi đó thẩm quyền của Tòa án (Jurisdistion of Court) đƣợc thi hành [1]. Theo Từ điển Luật học của Nhà xuất bản Từ điển bách khoa năm 1999 thì thẩm quyền là: “Tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của các cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống bộ máy Nhà nƣớc do luật pháp quy định nhƣ thẩm quyền của Tòa án các cấp, thẩm quyền của Viện kiểm sát các cấp, của cơ quan Công an các cấp… Hành động, quyết định trong phạm vi thẩm quyền do luật pháp quy định là điều kiện để đảm bảo trật tự pháp luật và pháp chế thống nhất, tránh đƣợc sự trùng lặp, lấn sân trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan các cấp, các ngành. Vƣợt qua thẩm quyền, làm trái thẩm quyền trong ban hành các văn bản, quyết định là cơ sở pháp lý để hủy bỏ các văn bản ấy”[43, tr.459]. Nhƣ vậy, dƣới những góc độ khác nhau thì khái niệm “thẩm quyền” đƣợc giải thích có đôi chút khác nhau. Tuy nhiên, có thể hiểu chung quy lại, thẩm quyền là thuật ngữ dùng để chỉ phạm vi, giới hạn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cá nhân hoặc cơ quan nhà nƣớc trong việc thực thi quyền lực nhà nƣớc đƣợc pháp luật quy định. Ở thuật ngữ này chứa đựng những thành tố nhất định nhƣ sau: thứ nhất đó là quyền hạn của cơ quan nhà nƣớc hoặc cá nhân để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình; và thứ hai là quyền hạn này đƣợc pháp luật thừa nhận và quy định chi tiết về nội dung và phạm vi; cá nhân hoặc cơ quan đó chỉ đƣợc thực hiện trong phạm vi pháp luật cho phép. Đi vào nội dung cụ thể hơn về khái niệm thẩm quyền dân sự của Tòa án, thông thƣờng đƣợc hiểu là thẩm quyền xét xử lần đầu tiên đối với các vụ việc dân sự. Trong quan hệ dân sự (theo nghĩa rộng), có thể phát sinh tranh chấp có nhu cầu cần giải quyết hoặc phát sinh yêu cầu cần đƣợc cơ quan có nhà nƣớc công nhận. Đối với ngƣời khởi kiện hoặc ngƣời yêu cầu, vấn đề đầu tiên và 8
quan trọng nhất mà họ quan tâm và thắc mắc đó là cơ quan nào, chi tiết hơn là Tòa án cụ thể nào sẽ giải quyết vụ việc của mình. Do đó nhu cầu thông qua các quy định xác định rõ Tòa án có thẩm quyền xét xử lần đầu tiên là một điều tất yếu cho quá trình giải quyết vụ án. Theo giáo trình tố tụng dân sự, Khoa Luật – ĐHQGHN, “Thẩm quyền dân sự của Tòa án là quyền xem xét giải quyết các vụ việc dân sự và quyền ra các quyết định khi giải quyết các vụ việc đó theo thủ tục tố tụng dân sự ở cấp sơ thẩm” [16,tr. 69]. Trên thế giới, thẩm quyền dân sự sơ thẩm đƣợc tiếp cận chủ yếu dƣới hai góc độ: thẩm quyền theo loại việc và thẩm quyền theo lãnh thổ. Thẩm quyền theo loại việc (hay còn đƣợc gọi là thẩm quyền chung) xác định những loại vụ việc cụ thể nào thuộc quyền xem xét, giải quyết của Tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự sơ thẩm. Loại thẩm quyền này có đặc điểm là không xác định rõ Tòa án cụ thể nào sẽ giải quyết vụ việc mà tập trung phân định rõ những nội dung tranh chấp, yêu cầu thuộc thẩm quyền xem xét của hệ thống Tòa án nói chung. Về kỹ thuật pháp lý, việc xác định thẩm quyền theo loại việc đƣợc xây dựng trên cơ sở phân loại pháp luật của mỗi quốc gia; luật công – luật tƣ; luật dân sự - luật hình sự. Ví dụ nhƣ ở các nƣớc thuộc hệ thống châu Âu lục địa có truyền thống phân loại pháp luật thành luật công và luật tƣ thì hệ thống và thẩm quyền theo vụ việc của các tòa án cũng đƣợc xác định tƣơng ứng với sự tồn tại của tác tòa án dân sự, tòa hành chính, tòa hình sự. Bên cạnh đó, pháp luật một số quốc gia dựa trên giá trị tranh chấp để phân loại các loại việc dân sự. Pháp luật tố tụng Pháp xác định Tòa án thẩm quyền hẹp (Tribunal de paix) có thẩm quyền xét xử các vụ án dân sự nhỏ, giá trị tranh chấp đến 30.000 fr (trƣớc khi sử dụng đồng Euro). Tòa sơ thẩm thẩm quyền rộng (Tribunal de Grande Instance) có thẩm quyền xét xử các vụ kiện có giá trị tránh chấp lớn hơn 30.000 fr [37, tr.160-161]. Ngoài ra, còn có các Tòa án dân sự chuyên trách giải quyết các vụ việc trong các lĩnh vực cụ thể bao gồm Tòa án thƣơng mại (Tribunal de Commerce), Tòa án lao động (Conseil prud hommes), và tòa xét xử hợp đồng nông nghiệp (Tribunal paritaire des baux ruraux). Pháp luật tố tụng của Đức cũng xác định Tòa án địa phƣơng (Amtsgericht) có thẩm quyền xét xử các tranh chấp có giá trị đến 5.000 EUR. Tòa án khu vực (Landgericht), 9
có thẩm quyền xét xử dân sự đối với các vụ tranh chấp có giá ngạch từ 5.000 EUR trở lên [37, tr.291]. Tòa án Hoa Kỳ, do đặc trƣng bởi chính quyền liên bang (có tính liên kết không chặt chẽ) nên có hai hệ thống Tòa án độc lập là Tòa án liên bang và Tòa án bang. Hệ thống Tòa án bang thƣờng bao gồm Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và Tòa án tối cao. Tòa sơ thẩm có thể bao gồm Tòa sơ thẩm địa phƣơng có thẩm quyền riêng và Tòa sơ thẩm bang có thẩm quyền chung. Hệ thống Tòa án Liên bang bao gồm các Tòa án quận (U.S district courts) là Tòa sơ thẩm với thẩm quyền chung và các Tòa án thẩm quyền riêng (ví dụ: Tòa án phá sản, Tòa án thuế), Tòa phúc thẩm và Tòa án tối cao Hoa Kỳ. Phần lớn các vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết tranh chấp của các Tòa án bang. Tòa án Liên bang chỉ có thẩm quyền giải quyết các vụ việc sau: (1) Các vụ việc về Hiến pháp Liên bang, các hiệp định hoặc luật Liên bang. Ví dụ: các vụ việc phá sản thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án Liên bang, các tranh chấp liên quan đến việc thực thi các luật chứng khoán Liên bang thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án Liên bang; (2) Các vụ tranh chấp mà nguyên đơn và bị đơn ở các bang khác nhau và giá trị tranh chấp trên 75.000 USD. Trong một số ít trƣờng hợp là tranh chấp giữa quốc gia nƣớc ngoài với công dân của một bang và tranh chấp giữa công dân của một bang với một thể nhân hoặc pháp nhân nƣớc ngoài. [37, tr. 217-218] Đối với pháp luật Anh, thẩm quyền sơ thẩm dân sự thuộc thẩm quyền của Tòa án địa phƣơng (Country Courts) và Tòa án cấp cao (High Courts). Thông thƣờng, Tòa án cấp cao chỉ xém xét các vụ việc quan trọng, phức tạp, giá trị lớn. Giá trị yêu câu hoặc tranh chấp phải lớn hơn 15.000 Bảng Anh (không phải yêu cầu bồi thƣờng thƣơng tích cá nhân) hoặc lớn hơn 50.000 Bảng Anh đối với yêu cầu bồi thƣờng thƣơng tích cá nhân. Tòa án địa phƣơng có thẩm quyền chung để xem xét bất cứ khiếu nại nào xuất phát từ hợp đồng hoặc bồi thƣờng trách nhiệm dân sự với bất kể giá trị tranh chấp, đọ phức tạp và sự quan trọng. Tuy nhiên có một vài các khiếu kiện liên quan đến hợp đồng và bồi thƣờng trách nhiệm dân sự mà Tòa án địa phƣơng không đƣợc trao thẩm 10
quyền xem xét, giải quyết đó là các khiếu kiện liên quan đến tội phỉ báng và vu khống [50, tr.14]. Thẩm quyền theo lãnh thổ là quyền của một Tòa án cụ thể, trong việc xem xét giải quyết các vụ việc dân sự và quyền hạn ra các quyết định khi lần đầu tiên giải quyết các vụ việc đó, đƣợc xác định trên cơ sở nơi cƣ trú, nơi có trụ sở của một trong các bên đƣơng sự, nơi phát sinh các sự kiện hoặc các dấu hiệu khác do pháp luật quy định. Thông thƣờng pháp luật trên thế giới dựa trên hai cơ sở để xác định thẩm quyền theo lãnh thổ: một là, mối liên hệ giữa đƣơng sự (thƣờng là bị đơn) với Tòa án ở một khu vực địa lý nhất định, và mối liên hệ giữa khu vực địa lý của đối tƣợng tranh chấp với Tòa án nhất định. Ngoài ra, có thể xem xét yêu cầu của nguyên đơn, sự thỏa thuận giữa các đƣơng sự để xác định thẩm quyền của Tòa án cụ thể [16, tr. 70]. Do tổ chức hệ thống Tòa án Việt Nam hiện nay là tổ chức theo đơn vị hành chính – lãnh thổ, trong đó cả Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án nhân dân cấp huyện đều có thẩm quyền giải quyết vụ việc dân sự ở cấp xét xử sơ thẩm, nên khác với nhiều quốc gia trên thế giới, thẩm quyền xét xử dân sự cấp sơ thẩm ở Việt Nam còn đƣợc xem xem dƣới góc độ thẩm quyền của các Tòa án các cấp, tức xác định Tòa án cấp tỉnh hay Tòa án cấp huyện sẽ có thẩm quyền giải quyết vụ việc. Chính vì lí do trên, trong phạm vi đề tài, tác giả không tập trung phân tích việc phân định thẩm quyền theo loại việc, mà tập trung phân tích việc phân định thẩm quyền theo các cấp Tòa án và theo lãnh thổ để xác định rõ Tòa án cụ thể nào có thẩm quyền giải quyết một vụ việc dân sự. Việc phân tích chi tiết các loại việc trong phạm vi đề tài chỉ nhằm mục đích xác định rõ loại việc nào thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp huyện hay Tòa án cấp tỉnh theo quy định của pháp luật hiện hành. Nhƣ vậy, phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án, theo ý kiến của tác giả, là việc phân định quyền hạn giữa các Tòa án nhằm xác định Tòa án cụ thể có quyền xem xét các vụ việc dân sự và có quyền đưa ra các quyết định khi giải quyết các vụ việc đó theo thủ tục tố tụng dân sự cấp sơ thẩm. 11
1.1.2. Đặc điểm của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa của các Tòa án Thứ nhất, phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án là việc xác định thẩm quyền của Tòa án xém xét, giải quyết vụ việc dân sự lần đầu tiên. Điều này để phân biệt với thẩm quyền phúc thẩm dân sự, thông thƣờng ít đƣợc nhắc đến do việc xác định thẩm quyền này đơn thuần là quan hệ hành chính – lãnh thổ với Tòa án nhân dân cấp trên. Tuy nhiên đặc điểm này nhấn mạnh vai trò quan trọng, là bƣớc đầu tiên cần thực hiện khi xem xét giải quyết vụ việc dân sự. Thứ hai, việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án có tính chất cụ thể. Theo đó, kết quả của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án là việc xác định cụ thể Tòa án nào sẽ có thẩm quyền xem xét, giải quyết và đƣa ra các quyết định liên quan đến vụ việc đang tranh chấp, yêu cầu. Đặc điểm này cũng nhằm phân biệt với thẩm quyền dân sự theo loại việc – có ý nghĩa phân loại các tranh chấp, yêu cầu dựa trên đặc điểm, tính chất phức tạp của vụ việc để xác định những tranh chấp, yêu cầu nào thuộc thẩm quyền xem xét, giải quyết của Tòa dân sự nói chung. Thứ ba, việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án dựa trên cơ sở kết quả của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự theo lãnh thổ và việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các cấp Tòa án. Đây là một đặc điểm đặc thù của hệ thống pháp luật tố tụng dân sự của Việt Nam do đặc trƣng của Việt Nam là hệ thống Tòa án đƣợc xây dựng gắn liền với đơn vị hành chính – lãnh thổ nên trong cùng một khu vực địa lý, có nhiều hơn một Tòa án có thể có thẩm quyết sơ thẩm dân sự (Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án nhân dân cấp tỉnh). Bên cạnh đó, việc xác định thẩm quyền sơ thẩm dân sự theo các cấp Tòa án đƣợc xác định dựa trên thẩm quyền của Tòa án theo loại việc. 1.1.3. Ý nghĩa của việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án Việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong chính sách hoàn thiện hệ thống tƣ pháp của Việt Nam, đồng thời đảm bảo các quyền hiến định, đảm bảo đƣợc hành lang pháp lý cho việc giao lƣu quan hệ dân sự của đất nƣớc. 12
Thứ nhất, việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự góp phần tạo điều kiện để giải quyết vụ việc nhanh chóng, khách quan. Kết quả của quá trình phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự sẽ giải quyết đƣợc vấn đề Tòa án cụ thể nào có thẩm quyền xem xét giải quyết vụ việc. Do đó, các quy định về việc phân định thẩm quyền trƣớc hết sẽ giúp các đƣơng sự dễ dàng xác định đúng Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ việc của mình, đồng thời các Tòa án sẽ có cơ sở để xác định rõ mình có hay không có thẩm quyền xét xử vụ án, để kịp thời trong việc thụ lý hoặc hƣớng dẫn đƣơng sự nộp hồ sơ vụ việc đến Tòa án phù hợp. Thứ hai, việc phân định thẩm quyền xét xử đảm bảo chất lƣợng giải quyết các vụ án dân sự. Tòa án nhân dân cấp huyện là Tòa án gần dân hơn, nên nếu quy định thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện càng rộng càng tạo điều kiện thuận lợi cho ngƣời dân tham gia vào quá trình tố tụng. Tuy nhiên, xét về trình độ chuyên môn, điều kiện cơ sở vật chất, kỹ thuật thì Tòa án nhân dân cấp tỉnh cỏ ƣu thế hơn, do đó đối với những vụ việc phức tạp, nhiều tình tiết thì Tòa án nhân dân cấp tỉnh sẽ có điều kiện tốt nhất để đảm bảo quyền và lợi ích của các đƣơng sự. Thứ ba, việc xác định thẩm quyền giữa các Tòa án một cách hợp lý, khoa học tránh đƣợc sự chồng chéo trong việc thực hiện nhiệm vụ giữa Tòa án với các cơ quan nhà nƣớc, giữa các Tòa án với nhau. Từ đó, góp phần tạo điều kiện cần thiết cho Tòa án giải quyết nhanh chóng và đúng đắn các việc dân sự, nâng cao đƣợc hiệu quả giải quyết việc dân sự, góp phần thúc đẩy cho hoạt động giao dịch, giao lƣu dân sự Thứ tƣ, quy định về việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án đảm bảo nguyên tắc xét xử công bằng, quyền tiếp cận công lý của ngƣời dân. Việc cho phép Tòa án nơi cƣ trú, nơi có trụ sở của bị đơn có thẩm quyền thụ lý, xem xét và giải quyết vụ án đảm bảo sự công bằng giữa các đƣơng sự do bị đơn là trƣờng hợp tham gia vụ kiện một cách bị động, chƣa có chuẩn bị trƣớc nên đƣợc tạo điều kiện xét xử ở Tòa án có mối quan hệ mật thiết với mình để thuận tiện hơn trong quá trình theo đuổi vụ án. Thứ năm, phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự đảm bảo sự thuận tiện trong quá trình giải quyết vụ án và thi hành án. Đây là ý nghĩa quan trọng mà 13
việc phân định hƣớng tới và mau chóng đạt đƣợc hiệu quả tối đa. Các tranh chấp chủ yếu đƣợc giải quyết tại Tòa án cấp huyện (ngoại trừ các tranh chấp có giá trị lớn, tình tiết phức tạp…) và cụ thể thông thƣờng là toà án nơi cƣ trú của bị đơn góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho Tòa án xen xét, thu thập và xác minh chứng cứ cũng nhƣ tiến hành các thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án. Tòa án nhân dân nơi có bất động sản giải quyết vụ việc cũng tạo điều kiện thuận lợi hơn trong quá trình thực hiện thi hành án. Ngoài ra, việc xác định thẩm quyền của Tòa án có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định những điều kiện về chuyên môn, nghiệp vụ cần thiết của đội ngũ cán bộ ở Tòa án. Trên cơ sở đó có kế hoạch đáp ứng bảo đảm cho Tòa án phải thực hiện đƣợc chức năng, nhiệm vụ của mình. 1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án Để xây dựng các quy định về việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án một cách hợp lý, đúng đắn, phù hợp với đƣờng lối cải cách tƣ pháp của đất nƣớc, việc xây dựng phải đƣợc nghiên cứu trên các cơ sở khoa học. a) Việc xây dựng các quy định về phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự phải phù hợp với Hiến pháp và các quy định của pháp luật về tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân Do thẩm quyền sơ thẩm dân sự theo lãnh thổ là một cơ sở để phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Tòa án nên việc xây dựng các quy định về thẩm quyền sơ thẩm dân sự phải phù hợp với quy định của Hiến pháp về thẩm quyền của tòa án nhân dân và các quy định của pháp luật về tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân. Hiện nay, hệ thống Tòa án của Việt Nam bao gồm các Tòa án sau: „‟1. Tòa án nhân dân tối cao; 2. Các Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; 3. Các Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; 4. Các Tòa án quân sự; 5. Các Tòa án khác do luật định.‟‟ [Điều 2, 29]. 14