Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Bương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là tìm ra những bất cập, vướng mắc của các quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật về hòa giải cũng như nâng cao hiệu quả thực thi các quy định trên thực tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Bương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT PHẠM PHÚ THÀNH PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN – THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 3 8 0 1 0 7 LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC BÌNH DƯƠNG – 2023
ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT PHẠM PHÚ THÀNH PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN – THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8 3 8 0 1 0 7 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRỊNH THỤC HIỀN TS. TRƯƠNG THẾ MINH BÌNH DƯƠNG -2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn thạc sĩ “Pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án – Thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Bương” là công trình nghiên cứu khoa học do cá nhân tôi thực hiện và dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trịnh Thục Hiền và Tiến sĩ Trương Thế Minh. Những tài liệu, số liệu được sử dụng trong luận văn bảo đảm tính khách quan, chính xác. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả Phạm Phú Thành i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, Tôi xin trân trọng cảm ơn hai Thầy/Cô đã hướng dẫn tôi là TS. Trịnh Thục Hiền và TS. Trương Thế Minh, đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình học tập cũng như trong việc hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô thuộc Chương trình cao học Luật Kinh tế - Trường Đại học Thủ Dầu Một đã tận tình giảng dạy cho tôi trong thời gian học tập. Do giới hạn kiến thức và khả năng lý luận của bản thân còn nhiều thiếu sót và hạn chế, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các Thầy, Cô để bài luận văn của tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Phạm Phú Thành ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Bộ luật Tố tụng dân sự BLTTDS Luật Hòa giải, đối thoại tại Tòa án Luật HGĐTTA Kinh doanh, thương mại KD, TM Tòa án TA Tòa án Nhân dân tối cao TANDTC iii
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài .................................................................. 3 2.1. Sách, giáo trình ................................................................................... 3 2.2. Luận văn, luận án ................................................................................ 4 3. Mục đích, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu ................................................. 7 3.1. Mục đích nghiên cứu............................................................................ 7 3.2. Nhiệm vụ.............................................................................................. 8 3.3. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 8 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................... 9 4.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 9 4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 9 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ........................................... 9 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu ............................................................. 9 5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể ........................................................... 9 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài ...................................................... 10 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HOÀ GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN ................. 12 1.1. Cơ sở lý luận về hoà giải ........................................................................ 12 1.1.1. Khái niệm hòa giải.......................................................................... 12 1.1.2. Đặc điểm và vai trò của hòa giải .................................................... 13 1.1.3. Phân biệt hòa giải với các phương thức giải quyết tranh chấp lựa chọn khác .......................................................................................................... 17 1.2. Cơ sở lý luận hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại tòa án ........................................................................................................... 20 1.2.1. Khái niệm hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại tòa án .................................................................................................... 20 1.2.2. Đặc điểm của hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ........................................................................................................ 22 iv
1.2.3. Phân biệt hòa giải tại tòa án và hòa giải trong tố tụng trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại .......................................................... 24 1.2.4. Phân biệt hòa giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại với hòa giải thương mại .................................................................. 28 1.2.5. Phân biệt hòa giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại với hòa giải bằng Trọng tài thương mại.......................................... 31 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................. 35 CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI TẠI TÒA ÁN TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI VÀ THỰC TRẠNG TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG ......................... 36 2.1. Pháp luật hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án ............................................................................................................... 36 2.1.1. Nguyên tắc hòa giải......................................................................... 36 2.1.2. Phạm vi hòa giải.............................................................................. 39 2.1.3 Trình tự, thủ tục hòa giải .................................................................. 41 2.1.4 Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự .................... 44 2.2. Các hạn chế của pháp luật hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án ............................................................................ 47 2.2.1. Thủ tục hoà giải tại toà án............................................................... 47 2.2.2. Công nhận hòa giải thành ............................................................... 51 2.2.3. Thi hành Quyết định công nhận hòa giải thành ............................... 54 2.2.4. Những thủ tục sau khi hòa giải không thành theo Luật HGĐTTTA đối với tranh chấp kinh doanh, thương mại ............................................................. 55 2.3. Thực tiễn áp dụng pháp luật hoà giải tại toà án ở Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương ....................................................................................................... 57 2.3.1 Khái quát chung về tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương ..................... 57 2.3.2. Kết quả các vụ hòa giải thành trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương giai đoạn 2021 - đến nay .................................................................................................................... 60 2.3.3. Hạn chế trong hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương ............................................. 62 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 66 v
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ HOÀ GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI ............................................................................... 67 3.1. Định hướng hoàn thiện quy định pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại .................................................................... 67 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về hoà giải, trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại .................................................... 71 3.2.1. Giải pháp về hoàn thiện pháp luật .................................................. 71 3.2.2. Giải pháp về tổ chức thực hiện pháp luật ........................................ 74 3.2.3. Các giải pháp khác ......................................................................... 77 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................. 81 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ vii PHỤ LỤC vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong những năm gần đây, Việt Nam luôn được đánh giá là quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định trong khu vực và thế giới, cụ thể theo Tổng cục Thống kê, GDP Việt Nam trong năm 2022 đạt 409 tỷ USD, trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đứng thứ 5, và trên thế giới, Việt Nam là quốc gia đứng thứ 37 về quy mô kinh tế1. Chính phủ Việt Nam đã có nhiều cam kết và hành động mạnh mẽ để cải cách theo hướng kiến tạo nhiều hơn nữa, với mục tiêu xây dựng một môi trường đầu tư kinh doanh với nhiều điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, cho doanh nghiệp đồng thời giúp doanh nghiệp có thể làm ăn lâu dài, bền vững tại Việt Nam. Trong đó, không thể thiếu được việc hoàn thiện khung pháp lý cho các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại. Năm 2005, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cái cách tư pháp đến 2020 đề cập đến việc khuyến khích giải quyết các tranh chấp bằng phương thức thương lượng, hòa giải hoặc trọng tài. Để cụ thể hóa NQ 49 thì một loạt những văn bản như là Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Nghị định số 22/2017/NĐ- CP về hòa giải thương mại đã được ban hành. Mặc dù hiện nay có khá nhiều các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại ở nước ta nhưng cho đến nay, tầm quan trọng và hiệu quả của hòa giải dường như chưa được nhận thức đầy đủ trong xã hội và giới doanh nhân, việc áp dụng hòa giải vào giải quyết tranh chấp thương mại còn khá hạn chế. Những năm gần đây, đặc biệt là trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, kinh tế thế giới nói chung đều có sự sụt giảm thì kinh tế Việt Nam được đánh giá ngày càng khởi sắc, vươn lên trong nghịch cảnh và đang trên đà hội nhập sâu với thế giới. Đi kèm với sự phát triển là những tranh chấp, rủi ro không thể lường trước được trong quá trình thực hiện các hợp đồng kinh doanh, 1 Thái Quỳnh (2023), GDP Việt Nam đứng thứ bao nhiêu thế giới năm 2022, Trang thông tin điện tử tổng hợp, truy cập ngày 21/4/2023, https://cafef.vn/gdp-viet-nam-dung-thu-bao-nhieu-the-gioi-nam-2022- 20230320092746924.chn#:~:text=Theo%20T%E1%BB%95ng%20c%E1%BB%A5c%20Th%E1%BB% 91ng%20k%C3%AA,Vi%E1%BB%87t%20Nam%20%C4%91%E1%BB%A9ng%20th%E1%BB%A9% 205. 1
thương mại. Khi giải quyết các vụ án tranh chấp kinh tế, thương mại vẫn còn nhiều khó khăn và hạn chế, nguyên do là các doanh nghiệp Việt Nam còn chưa nắm chắc các quy định của pháp luật, chưa trang bị kiến thức đầy đủ, chưa lường trước hết tình huống có thể xảy ra. Vì vậy, khi phát sinh tranh chấp liên quan đến hoạt động kinh doanh thương mại thì các doanh nghiệp có nhiều phương thức giải quyết tranh chấp để lựa chọn, tuy nhiên mỗi phương thức có các ưu và nhược điểm khác nhau buộc các doanh nghiệp phải cân nhấc để lựa chọn nhằm đảm bảo tối đa được quyền và lợi ích của mình khi giải quyết tranh chấp. Hiện nay, Việt Nam là thành viên của WTO thì lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp bằng thương mại bằng hòa giải hoàn toàn phù hợp với xu thế chung với thế giới, mặc dù đây là phương thức giải quyết tranh chấp còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Phương thức giải quyết tranh chấp bằng hòa giải tại tòa án được chính thức ghi nhận trong Luật HGĐTTTA 2020 được Quốc Hội thông qua ngày 16/6/2020 và có hiệu lực từ 01/01/2021, với thời gian triển khai và áp dụng còn khá mới vì vậy các cá nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước chưa quan tâm và hiểu rõ về đặc điểm, ý nghĩa các quy định và mục tiêu mà Luật hướng tới. Luật HGĐTTTA năm 2020 đã có những quy định liên quan đến hòa giải tại tòa án để giải quyết các tranh chấp thương mại nhằm tạo thêm một cơ chế mới, trước tố tụng để các bên được thể hiện ý chí, nguyện vọng giải quyết tranh chấp. Cơ chế hòa giải tại tòa án đã bổ sung vào các phương thức giải quyết tranh chấp cho các bên trong kinh doanh thương mại. Với phạm vi này, Luật HGĐTTTA năm 2020 được xây dựng nhằm tạo cơ chế pháp lý mới về hòa giải, đối thoại, không trùng lặp, không mâu thuẫn, không thay thế các cơ chế pháp lý về hòa giải, đối thoại hiện có. Tại tỉnh Bình Dương hiện nay, một trong số các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại phải kể đến đó là hòa giải. Theo Báo cáo tổng kết giải quyết các vụ án Hành chính, vụ việc Lao động, Kinh doanh, Thương mại và những việc khác theo quy định của pháp luật tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình 2
Dương, tính từ 2021- đến nay có 2311 đơn là tranh chấp kinh doanh, thương mại và chỉ riêng hòa giải trong lĩnh vực kinh doanh thương mại tại Bình Dương đã có 69 vụ việc được giải quyết bằng hòa giải thương mại, giúp các bên đạt được tiếng nói đồng thuận sau tranh chấp2. Dù số vụ việc giải quyết bằng hòa giải chưa cao so với số lượng các vụ việc tranh chấp thương mại đã diễn ra, song đây là bước tiến tích cực khi các bên sử dụng hòa giải thương mại ngoài tòa án. Do đó để hiểu rõ hơn về vấn đề này tác giả xin chọn đề tài “Pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án – Thực tiễn áp dụng tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương”. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài 2.1. Sách chuyên khảo Viết về vấn đề các phương thức giải quyết trong tranh chấp thương mại có rất nhiều công trình nghiên cứu tuy nhiên riêng vấn đề nghiên cứu về các phương thức hòa giải trong tranh chấp thương mại thì chưa có nhiều. Có thể kể đến một số công trình có đề cập đến chế định hòa giải giải quyết tranh chấp thương mại như: Sách “Các phương pháp giải quyết tranh chấp kinh tế ở Việt Nam” thuộc Dự án VIE/94/2017 của Bộ Tư pháp; đề tài đã phân tích và nghiên cứu những vụ việc thực tế liên quan đến phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải, đối thoại tại tòa án ở Hà Nội và HCM trong giai đoạn 2017. Sách “Hòa giải, thương lượng trong việc giải quyết tranh chấp kinh tế tại Tòa án ở Việt Nam”, T.S Trần Đình Hảo, năm 2020; tác giả đã phân tích những khó khăn, thuận lợi trong giải quyết các vụ việc thực tế liên quan đến phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải tại tòa án trong giai đoạn 2020-2021. 2 Báo cáo Kết quả hoạt động năm 2021 và phương hướng, nhiệm vụ năm 2022 của Tòa án nhân dân 2 cấp tỉnh Bình Dương, ngày 30 tháng 11 năm 2021. Xem thêm phụ lục 01 Báo cáo Kết quả hoạt động năm 2022 và phương hướng, nhiệm vụ năm 2023 của Tòa án nhân dân 2 cấp tỉnh Bình Dương, ngày 9 tháng 12 năm 2021. Xem phụ lục 02 3
Sách chuyên khảo “Hòa giải thương mại và xu hướng phát triển tại Việt Nam”, TS Nguyễn Thị Minh, Phó vụ trưởng Vụ Bổ trợ Tư pháp, Bộ Tư pháp, năm 2018; tác giả đã phân tích thực trạng phương thức hòa giải thương mại và xu hướng phát triển tại Việt Nam trong năm 2017-2018 và định hướng cho những giai đoạn tiếp theo. Sách chuyên khảo “Hoàn thiện cơ chế hòa giải ở Việt Nam – Bài học từ kinh nghiệm các nước”, ThS. Lê Thị Hoàng Thanh, năm 2018. Tác giả đã phân tích và đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế hòa giải ở Việt Nam trong những năm qua, đồng thời rú ra bài học từ kinh nghiệm từ các nước trên thế giới. 2.2. Luận văn, luận án Trong nền kinh tế thị trường, các nhà đầu tư khi tham gia vào các hoạt động kinh doanh, thương mại thì luôn mong muốn đạt được lợi nhuận một cách tối đa, tuy nhiên không phải nhà đầu tư nào cũng thuận lợi trong quá trình đầu tư, có những trường hợp phát sinh tranh chấp giữa các nhà đầu tư buộc phải lựa chọn một phương thức giải quyết tranh chấp đảm bảo được quyền và lợi ích giữa các bên. Hiện nay, các công trình nghiên cứu liên quan đến việc giải quyết các tranh chấp thương mại bằng thương lượng, bằng trọng tài, bằng tòa án khá nhiều, có thể liệt kê những công trình như sau: Luận văn “Hòa giải trong tố tụng dân sự-một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả La Phương Na năm 2020 (Trường Đại học luật Hà Nội). Tác giả nghiên cứu quy định pháp luật về hòa giải trong tố tụng dân sự, phân tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về hòa giải trong tố tụng dân sự ở Việt Nam và đề xuất giải pháp khắc phục những bất cập trông quy định pháp luật. Luận văn “Giải quyết tranh chấp thương mại bằng thương lượng, hòa giải” của tác giả Ngô Thế Lập năm 2019 (Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội). Tác giả trình bày và phân tích những vấn đề lý luận và pháp lý cũng 4
như đánh giá và phân tích thực trạng về giải quyết tranh chấp thương mại bằng thương lượng, hòa giải ở Việt Nam. Đồng thời tác giả đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm mục đích hoàn thiện quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp bằng thương lượng, hòa giải. Luận văn “Xây dựng pháp luật về phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải ở Việt Nam” của tác giả Ngô Thị Thanh Tuyền năm 2018 (Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội). Luận văn tác giả đã có phân tích và đánh giả một cách tổng quan quy định pháp luật Việt Nam về phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng hòa giải. Tác giả xác định bất cập và hạn chế trong hoạt động xây dựng pháp luật điều chỉnh về vấn đề nghiên cứu và đề xuất hướng hoàn thiện. Luận văn “Pháp luật hòa giải tranh chấp kinh doanh thương mại ở Việt Nam” của tác giả Phạm Lê Mai Ly năm 2018 (Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội), đề tài nghiên cứu các quy định pháp luật về hòa giải tranh chấp kinh doanh thương mại ở Việt Nam, phân tích, đánh giá và so sánh các phương thức gải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại được áp dụng tại Việt Nam để xác định tính hiệu quả và sự cần thiết của việc áp dụng phương pháp giải quyết tranh chấp bằng phương thức hòa giải. Luận văn “Pháp luật về trung gian hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại” của tác giả Lê Hữu Lam Sơn (Trường Đại học Luật Tp.HCM), đề tài đưa ra những lý luận chung về trung gian hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. Ngoài ra đề tài còn nghiên cứu thực trạng vấn đề này ở Việt Nam và một số nước trên thế giới, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện chế định về trung gian hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại. 2.3 Bài báo khoa học, tạp chí Bên cạnh các công trình nghiên cứu khoa học như sách chuyên khảo, luận văn nghiên cứu về hòa giải trong tranh chấp kinh doanh thương mại thì còn rất 5
nhiều các bài viết tạp chí, hội thảo nghiên cứu về vấn đề này. Có thể liệt kê một số bài viết khoa học như sau: Bài viết “Hòa giải và trọng tài thương mại ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Trần Văn Chương đăng trên tạp chí Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, 2020, Số 8+9, tr. 36 – 38, bài viết phân tích và xác định nguyên nhân việc người dân, doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án ADR đồng thời đề xuất, kiến nghị một số giải pháp để các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án được quan tâm lựa chọn. Bài viết “Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng hòa giải thương mại” của tác giả Mai Hùng Nhân trên Tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, 2019, Số 17, tr. 21 – 24 đã có những bàn luận liên quan đến việc đánh giá vai trò của phương thức giải quyết tranh chấp bằng hòa giải thương mại và phân tích các nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng hòa giải thương mại cũng như đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật về nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng hòa giải thương mại. Bài viết “Một số vấn đề về bảo đảm thực thi thỏa thuận hòa giải” của tác giả Ngô Thu Trang trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, 2018, Số 1 (357), tr. 32 – 39, đã nghiên cứu cơ chế bảo đảm thực thi thỏa thuận hòa giải theo pháp luật một số quốc gia trên thế giới và Luật mẫu UNCITRALvề hòa giải thương mai và đưa ra những khuyến nghị cơ chế bảo đảm thực thi thỏa thuận hòa giải theo pháp luật Việt Nam. Bài viết “Phương thức hòa giải trung gian trong giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế” của tác giả Nguyễn Thanh Tâm trên tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, 2017, Số 9 (353), tr. 60 – 70, bài viết làm rõ quan niệm về hòa giải/trung gian, khuôn khổ pháp luật cho phương thức hòa giải/trung gian và bình luận về tính thực thi của thỏa thuận hòa giải/trung gian trong giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế và rút ra một số kinh nghiệm cho Việt Nam. 6
Bài viết “Tổng quan về thương lượng, hòa giải (ADR) tại Việt Nam” của GS. Lê Hồng Hạnh tại Hội thảo quốc tế Biện pháp giải quyết tranh chấp ngoài tòa án do Bộ Tư pháp và JPP tổ chức năm 2015, bài viết nghiên cứu một cách tổng quan các phương thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án ở Việt Nam, phân tích các quy định và thực tiễn giải quyết tranh chấp thương mại ngoài tòa án ở Việt Nam, và đề xuất giải pháp để hoàn thiện quy định pháp luật. Bên canh đó còn một số bài viết như: “Tổng quan về thương lượng, hòa giải (ADR quốc tế” của GS. Nadja Alexander; “phương thức tiếp cận của quốc tế đối với các chương trình hòa giải gắn với Tòa án” tại hội thảo biện pháp giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án do Bộ Tư pháp và JPP tổ chức năm 2015; bài viết “Hòa giải trong thương mại và phát triển phương thức hòa giải trong thương mại ở Việt Nam” của tác giả Lưu Hương Ly đăng trên Tạp chí Tòa án điện tử năm 2015 (hvta.toaan.gov.vn)…đều có những nghiên cứu, phân tích và đánh giá về phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài. Nhìn chung, có thể thấy các công trình nghiên cứu liên quan đến phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại khá là đa dạng. Các công trình này đã đạt được một số kết quả nhất định trong việc chỉ ra bản chất và khía cạnh của việc giải quyết tranh chấp thương mại. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp và toàn diện về hòa giải giải quyết tranh cchấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án như phương thức giải quyết tranh chấp độc lập, bao gồm tổng thể các vấn đề như: Vấn đề về thẩm quyền giải quyết, quy trình giải quyết tranh chấp, địa vị pháp lý của hòa giải viên,... và đến nay chưa có một công trình nghiên cứu về phương diện lý luận, quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. Vì vậy, đề tài là công trình đầu tiên nghiên cứu việc áp dụng pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. 3. Mục đích, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu 7
Mục đích nghiên cứu đề tài là tìm ra những bất cập, vướng mắc của các quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật về hòa giải cũng như nâng cao hiệu quả thực thi các quy định trên thực tế. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện các mục đích trên, tác giả xác định các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau Thứ nhất: trình bày, phân tích những vấn đề lý luận và pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại tòa án. Thứ hai: phân tích thực trạng quy định pháp luật Việt Nam hiện nay (cụ thể là Luật HGĐTTTA năm 2020 và những văn bản hướng dẫn liên quan) và phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. Thứ ba: đề xuất những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật Việt Nam về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Việt Nam và đề xuất những giải pháp cụ thể góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp cũng như đảm bảo được quyền và lợi ích của các bên tranh chấp tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. 3.3. Câu hỏi nghiên cứu - Hòa giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại là gì? - Pháp luật Việt Nam hiện hành quy định như thế nào về hoà giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại? - Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc áp dụng pháp luật về hoà giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương? - Cần có những kiến nghị nào để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu 8
quả áp dụng pháp luật về hoà giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương? 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về phương thức giải quyết tranh chấp bằng hoà giải trong tố tụng/ngoài tố tụng phát sinh từ các vụ tranh chấp kinh doanh, thương mại được giải quyết tranh chấp bằng hòa giải theo Luật Hòa giải, đối thoại năm 2020. 4.2. Phạm vi nghiên cứu (1) Phạm vi nội dung: Quy định pháp luật về chế định hoà giải theo Luật Hoà giải, đối thoại năm 2020 và những văn bản liên quan. (2) Phạm vi không gian: giải quyết tranh chấp kinh doanh thông qua hoà giải tại Việt Nam nói chung, và tại tỉnh Bình Dương nói riêng. (3) Phạm vi thời gian: Từ thời điểm Luật Hoà giải, đối thoại năm 2020 có hiệu lực đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận nghiên cứu Luận văn vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước, pháp luật, kinh tế, xã hội; chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại. 5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể Để làm rõ các vấn đề nghiên cứu, luận văn sử dụng phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp nghiên cứu lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, phương pháp khảo sát thực tiễn và đánh giá… Cụ thể, như sau: 9
- Chương 1: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp để nghiên cứu những vấn đề tổng quan về hòa giải trong giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại tại tòa án, phân biệt giữa hòa giải tại tòa án với những phương pháp giải quyết tranh chấp khác. Phương pháp lịch sử được áp dụng để nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển của hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. - Chương 2: Tác giả sử dụng phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp để nghiên cứu các quy định pháp luật liên quan đến hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. Phương pháp khảo sát thực tiễn được sử dụng để tập hợp, xử lý các tài liệu, số liệu liên quan đến vụ án về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Toà án nhân dân tỉnh Bình Dương. - Chương 3: Tác giả sử dụng phương pháp đánh giá, tổng hợp, và phương pháp so sánh để so sánh hệ thống pháp luật của một số quốc gia, từ đó gợi mở các giải pháp để cải cách pháp luật quốc gia và đề ra những định hướng nhằm mục đích hoàn thiện các quy định pháp luật về hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại tòa án. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa lý luận Là một công trình nghiên cứu về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại qua thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương, luận văn góp phần làm sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận, quy định pháp luật về trình tự thủ tục tiến hành hòa giải, nguyên tắc hòa giải, những vấn đề liên quan đến thủ tục sau hòa giải,... trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án. - Ý nghĩa thực tiễn Qua việc đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại qua thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương, luận văn chỉ ra những bất cập của quy định pháp luật hiện hành về hoà 10
giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại. Từ đó, luận văn đề xuất các kiến nghị hoàn thiện pháp luật về trình tự thủ tục tiến hành hòa giải để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương và những nội dung cơ bản sau: Chương 1: Tổng quan về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại tại Tòa án Chương 2: Thực trạng áp dụng pháp luật về hòa giải tại tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về hoà giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại. 11
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HOÀ GIẢI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN 1.1. Cơ sở lý luận về hoà giải 1.1.1. Khái niệm hòa giải Hòa giải là một quá trình trình giải quyết các tranh chấp hoặc xung đột giữa hai hoặc nhiều bên, trong đó một bên thứ ba – chính là hòa giải viên sẽ giúp các bên tranh chấp ngồi lại với nhau phân tích lợi ích của mỗi bên và tìm ra giải pháp riêng để cùng giải quyết vấn đề của họ cho việc tranh chấp đó3. Hòa giải nhằm mục đích thuyết phục các bên đồng ý chấm dứt xung đột hoặc xích mích một cách ổn thỏa. Và kết quả hòa giải phụ thuộc vào thiện chí của các bên tranh chấp và uy tín, kinh nghiệm, kỹ năng của trung gian hòa giải, quyết định cuối cùng của việc giải quyết tranh chấp không phải của trung gian hòa giải mà hoàn toàn phụ thuộc các bên tranh chấp. Thông qua các cuộc đàm phán, thương lượng và thỏa thuận để đạt được một giải pháp chấp nhận được cho tất cả các bên liên quan. Hòa giải được xem là sự tiếp nối của quá trình thương lượng của các bên trong hợp đồng, theo đó các bên cố gắng dàn xếp những sự bất đồng để đảm bảo về quyền và lợi ích. Hiện nay, việc sử dụng phương thức hòa giải có nhiều ưu điểm trong việc giải quyết tranh chấp, đặc biệt hiệu quả khi giải quyết những tranh chấp kinh doanh, thương mại mang tính chất kỹ thuật (xây dựng, tài chính…). Hòa giải thường nhanh chóng hơn và đáng tin cậy hơn so với việc đưa ra tòa án, cũng như giúp các bên tiết kiệm chi phí pháp lý và tốn ít thời gian hơn để giải quyết tranh chấp. Hòa giải giúp các bên duy trì mối quan hệ tốt đẹp hơn sau khi vấn đề được giải quyết. Điều này có thể quan trọng đặc biệt trong các mối quan hệ thương mại hoặc tài chính nơi mối quan hệ chặt chẽ với đối tác là rất quan trọng. Hòa giải cho phép các bên tham gia có quyền kiểm soát quá trình giải quyết tranh chấp và quyết định kết quả, theo đó các bên được quyền chủ 3 Nguyễn, Kim Dung (2016), Xu thế giải quyết tranh chấp bằng hòa giải, Luật sư Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Số 11 (32). 12