Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về sáp nhập Ngân hàng thương mại cổ phẩn ở Việt Nam

Chia sẻ: Tri Lý | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn sẽ vạch ra những khiếm khuyết và thiếu sót của khung pháp luật điều chỉnh liên quan đến hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam. Đặt trong tương quan so sánh và học hỏi kinh nghiệm một số nước trong chính sách pháp luật về vấn đề trên, Luận văn sẽ đưa ra những phương hướng nhằm giải quyết những tồn tại vướng mắc này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về sáp nhập Ngân hàng thương mại cổ phẩn ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ DUNG PHÁP LUẬT VỀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2013 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN THỊ DUNG PHÁP LUẬT VỀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 60 38 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: T.S Nguyễn Thị Lan Hƣơng Hà nội – 2013 [ 2
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu tổng quát .............................................................................................. 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 2 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài ..................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3 4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 5. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 4 5.1. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................... 4 5.2. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4 Chƣơng 1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP......................................................................................................................... 5 1.1. Một số vấn đề lý luận về hoạt động sáp nhập NHTMCP ......................................... 5 1.1.1 Khái quát chung về hoạt động sáp nhập NH ...................................................... 5 1.1.2. Khái niệm ........................................................................................................ 9 1.1.3. Các yếu tố thúc đẩy sáp nhập NHTMCP ........................................................ 14 1.1.4. Phương thức sáp nhập NHTMCP ................................................................... 16 1.2. Một số vấn đề lý luận về pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ............... 18 1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển khung pháp lý điều chỉnh hoạt động sáp nhập NHTMCP ................................................................................................................ 18 1.2.2. Đặc điểm pháp luật điều chỉnh hoạt động sáp nhập NHTMCP........................ 27 Chƣơng 2. Thực trạng pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam hiện nay.......................................................................................................................... 30 2.1. Quy định về điều kiện sáp nhập ............................................................................ 30 2.1.1. Các quy định hạn chế tập trung kinh tế ........................................................... 31 2.1.2. Về chủ thể tham gia sáp nhập: ........................................................................ 33 2.1.3. Về Đề án sáp nhập ......................................................................................... 35 2.1.4. Về mức vốn điều lệ: ....................................................................................... 36 2.2. Quy định về thẩm quyền quyết định sáp nhập ....................................................... 37 2.2.1. Thẩm quyền của cơ quan Nhà nước: .............................................................. 37 2.2.2. Thẩm quyền quyết định tại nội bộ NHTMCP ................................................. 38 2.3. Quy định về trình tự, thủ tục sáp nhập ................................................................... 43 2.3.1. Phối hợp xây dựng Đề án sáp nhập, hợp đồng sáp nhập và Điều lệ ............................. 43 2.3.2. Thông báo cho cơ quan quản lý cạnh trạnh ................................................. 49 2.3.3. Chấp thuận nguyên tắc sáp nhập và chấp thuận sáp nhập ............................ 51 2.3.4. Chuyển giao tài sản .................................................................................... 52 2.3.5. Hậu sáp nhập .............................................................................................. 53 2.4. Quy định về quyền và nghĩa vụ của chủ thể tham gia sáp nhập.............................. 55 2.4.1. Quyền và nghĩa vụ đối ứng giữa các bên NH tham gia sáp nhập: .................... 55 2.4.2. Quyền và nghĩa vụ của NH đối với bên thứ ba ............................................... 58 2.4.3. Quyền và nghĩa vụ đối với Nhà nước ............................................................. 65 3
Chƣơng 3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam hiện nay .................................................................................... 67 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ................. 67 3.2. Một số kiến nghị cụ thể ......................................................................................... 68 3.2.1. Hoàn thiện các quy định về điều kiện sáp nhập............................................... 68 3.2.2. Hoàn thiện các quy định về thẩm quyền quyết định sáp nhập ......................... 72 3.2.3. Hoàn thiện các quy định về trình tự, thủ tục sáp nhập ..................................... 72 3.2.4. Hoàn thiện các quy định về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia sáp nhập......................................................................................................................... 76 3.2.5. Hoàn thiện các quy định về quản lý Nhà nước đối với hoạt động sáp nhập ..... 79 KẾT LUẬN..................................................................................................................... 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 83 4
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Công ty cổ phần : CTCP Luật các Tổ chức tín dụng năm 2010: Luật TCTD 2010 Luật Chứng Khoán : Luật CK Ngân hàng : NH Ngân hàng thƣơng mại : NHTM Ngân hàng thƣơng mại cổ phần : NHTMCP Tổ chức tín dụng : TCTD Ủy Ban chứng khoán : UBCK 5
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Nền kinh tế Việt Nam đang bước vào giai đoạn trải nghiệm đầy thách thức của cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế sâu rộng. Song song trong quá trình này là cơ hội và cũng là những vấn đề phức tạp phát sinh đòi hỏi sự phản ứng nhạy bén, linh hoạt của các chủ thể liên quan. Theo đó từ đường lối, chính sách kinh tế của Chính phủ đến phương án chiến lược kinh doanh của các doanh nghiệp… cũng cần có thay đổi cho phù hợp. Trong bối cảnh trên, tại Đại hội Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa 11, vấn đề về tái cơ cấu kinh tế trong đó có tái cơ cấu thị trường tài chính với trọng tâm là tái cấu trúc hệ thống NHTM và các tổ chức tài chính đã được Trung ương Đảng thống nhất đưa ra. Bên cạnh đó do mức độ tác động và ảnh hưởng đến lợi ích của đa số các chủ thể, mà có thể thấy việc tái cấu trúc hệ thống NHTM đang nhận được nhiều sự quan tâm, chú ý của giới lập chính sách cũng như của toàn xã hội. Một trong những khía cạnh của tái cấu trúc hệ thống NH đáng được quan tâm đó chính là vấn đề về khung pháp lý cho hoạt động sáp nhập NHTMCP. Đứng trước yêu cầu của việc cấu trúc lại thị trường tài chính nói chung và hệ thống NHTM nói riêng thì một khung pháp luật hoàn thiện và phù hợp với các điều kiện hội nhập là điều rất cần thiết. Tuy nhiên một vướng mắc vẫn hay được đề cập trong quá trình sáp nhập NHTMCP chính là sự thiếu đồng bộ và hoàn chỉnh của hệ thống pháp luật điều chỉnh trong lĩnh vực này. Xét trên góc độ Luật học đã có một số các bài nghiên cứu, bình luận về mua bán sáp nhập doanh nghiệp như vấn đề về hợp đồng mua bán doanh nghiệp hay những vấn đề pháp lý về mua bán công ty cổ phần…Nhưng chưa có bài viết nào đi sâu nghiên cứu đầy đủ và toàn diện các quy định của pháp luật Việt Nam về sáp nhập NHTMCP. 6
Bên cạnh đó, việc tìm hiểu và hệ thống hóa những lý luận về pháp luật sáp nhập NHTMCP cũng sẽ giúp chúng ta hoàn thiện hơn hành lang pháp lý nói chung. Xuất phát từ những lý do trên tôi đã chọn đề tài: “Pháp luật về sáp nhập Ngân hàng thương mại cổ phẩn ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận văn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn sẽ vạch ra những khiếm khuyết và thiếu sót của khung pháp luật điều chỉnh liên quan đến hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam. Đặt trong tương quan so sánh và học hỏi kinh nghiệm một số nước trong chính sách pháp luật về vấn đề trên, Luận văn sẽ đưa ra những phương hướng nhằm giải quyết những tồn tại vướng mắc này. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Phân tích được bản chất của hoạt động sáp nhập NHTMCP; - Hệ thống hóa các văn bản pháp luật Việt Nam điều chỉnh hoạt động sáp nhập NHTMCP; - Vạch ra những điểm thiếu sót, chưa đồng bộ trong các quy định của pháp luật về sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam hiện nay: + Quy định về điều kiện sáp nhập + Quy định về thẩm quyền quyết định sáp nhập + Quy định về trình tự, thủ tục sáp nhập + Quy định về quyền và trách nhiệm của các bên chủ thể tham gia sáp nhập + Quy định về quản lý Nhà nước đối với hoạt động sáp nhập NHTMCP - Phân tích đánh giá những khiếm khuyết trên trong việc ảnh hưởng đến thực tiễn hoạt động sáp nhập NHTMCP ở nước ta hiện nay. 7
- Sau khi đánh giá sẽ đưa ra được những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động sáp nhập NHTMCP. 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài Luận văn có tham khảo và kế thừa một số điểm nổi bật của các bài viết về các vấn đề pháp lý trong hoạt động mua bán và sáp nhập của nước ngoài cũng như Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay chưa có bài viết đánh giá bình luận một cách đầy đủ và toàn diện về các hoạt động sáp nhập NHTMCP dưới sự điều chỉnh của pháp luật Việt Nam nên cách tiếp cận của đề tài có thể thấy một số điểm mới như sau:  Phân tích rõ hơn về khái niệm sáp nhập NHTMCP- một khái niệm còn chưa rõ ràng và đầy đủ;  Phân tích khá toàn diện các vấn đề liên quan đến hoạt động sáp nhập NHTMCP từ quá trình tiền sáp nhập đến khi thực hiện xong giao dịch, đưa ra các bất cập còn gặp phải trong quá trình thực hiện sáp nhập trên;  Hệ thống hóa các văn bản pháp luật về sáp nhập NHTMCP, đưa ra cái nhìn tổng quát và nhận xét các bất cập về hành lang pháp lý ở nước ta trong lĩnh vực này;  Đề xuất một số giải pháp và phương hướng khắc phục những tồn tại trong hệ thống pháp luật về sáp nhập NHTMCP ở nước ta. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Một số vấn đề xoay quanh về khung pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về sáp nhập NHTMCP. Các vấn đề về khái niệm, chủ thể, nguyên tắc, mục đích, thực hiện việc sáp nhập cũng được đề cập trong khóa luận trong phần tổng 8
quan về hoạt động này. Bên cạnh đó các thực trạng trong quy định và thực hiện pháp luật về sáp nhập NHTMCP cũng được đề cập đến: quy định về điều kiện sáp nhập, thẩm quyền quyết định sáp nhập, trình tự thủ tục sáp nhập, quyền và nghĩa vụ của các bên trong việc thực hiện sáp nhập. 5. Nội dung và phương pháp nghiên cứu 5.1. Nội dung nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về sáp nhập NHTMCP. Các vấn đề về khái niệm, chủ thể, nguyên tắc, mục đích, thực hiện việc sáp nhập cũng được đề cập trong khóa luận trong phần tổng quan về hoạt động này. Bên cạnh đó các thực trạng trong quy định và thực hiện pháp luật về sáp nhập NHTMCP cũng được đề cập đến: quy định về điều kiện sáp nhập, thẩm quyền quyết định sáp nhập, trình tự thủ tục sáp nhập, quyền và nghĩa vụ của các bên trong việc thực hiện sáp nhập. Từ các thực trạng trên Luận văn đánh giá và đưa ra phương hướng, kiến nghị cụ thể để giải quyết, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sáp nhập MHTMCP. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận được thực hiện dựa trên phương pháp triết học Mác-Lênin về duy vật biện chứng. Đồng thời khóa luận còn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu gồm: Phương pháp phân tích; Phương pháp tổng hợp dữ liệu; Phương pháp suy luận logic; Phương pháp so sánh; Phương pháp liệt kê. Kết cấu chính của Luận văn gồm có ba phần: Chương 1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP: Chương 2. Thực trạng pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam hiện nay; Chương 3.Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP ở Việt Nam hiện nay. 9
Chƣơng 1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật trong hoạt động sáp nhập NHTMCP 1.1. Một số vấn đề lý luận về hoạt động sáp nhập NHTMCP 1.1.1 Khái quát chung về hoạt động sáp nhập NH * Trên thế giới: Hơn 100 năm qua, lịch sử nền kinh tế thế giới đã chứng kiến sáu làn sóng mua bán, sáp nhập diễn ra xung quanh những mốc thời gian: năm 1900, 1920, 1960, 1980, 1990, 2000. Những làn sóng mua bán, sáp nhập này được diễn ra chủ yếu ở các nước phương Tây, nơi mà nền kinh tế sớm phát triển với trình độ khoa học-kỹ thuật cao hơn so với các khu vực khác. Làn sóng thứ nhất bắt đầu ở Mỹ và châu Âu và diễn ra trong ngành công nghiệp để tạo ra sự độc quyền ngang. Làn sóng mua bán với mục tiêu tạo độc quyền đi đến kết thúc trong giai đoạn 1903-1905, khi thị trường vốn gặp khó khăn. Làn sóng thứ hai được bắt đầu như một sự phản ứng đối với việc thực hiện các quy định của luật chống độc quyền - bản luật ra đời sau hệ quả để lại của làn sóng mua bán, sáp nhập đầu tiên. Mục đích của luật là chống lại sự độc quyền vì vậy các công ty thống lĩnh buộc phải giải tán và hướng tới hoạt động mua bán, sáp nhập dọc. Giai đoạn này được bắt đầu từ cuối những năm 1910 và tiếp tục cho đến năm 1929 khi thị trường chứng khoán đi xuống. Làn sóng thứ ba bắt đầu khoảng vào năm 1965. Do sự suy thoái kinh tế trên toàn thế giới vào những năm 1930 và chiến tranh thế giới thứ hai diễn ra ngay sau đó, trong giai đoạn này không có nhiều điểm lưu ý đối hoạt động mua bán, sáp nhập. Được bắt đầu từ giữa những năm 1960, làn sóng này kết thúc vào năm 1973 khi cuộc khủng hoảng dầu mỏ đầy nền kinh tế thế giới đi vào đợt suy thoái khác. Ở Mỹ, sự bắt đầu của làn sóng mua bán, sáp nhập thứ ba đi cùng với những quy định chống độc quyền vào những năm 1950. Những quy định nghiêm khắc về chống độc quyền này đã buộc các 10
công ty của Mỹ phải đi theo hướng đa dạng hóa thông qua việc thực hiện mua bán, sáp nhập. Theo đó các công ty theo đuổi sự phát triển nhanh chóng bị bỏ lại với lựa chọn duy nhất là tiếp quản các công ty ngoài lĩnh vực kinh doanh của họ. Trong những năm 1960, các công ty đã phải tìm cơ hội phát triển với thị trường sản phẩm mới không liên quan để nâng cao giá trị cho công ty mình. Làn sóng thứ 4 được đặt ra bởi quá trình chuyển đổi môi trường kinh doanh như thay đổi trong chính sách độc quyền, tạo ra các thị trường và công cụ tài chính mới cũng như những tiến bộ công nghệ trong ngành công nghiệp thông tin và viễn thông. Làn sóng mua bán, sáp nhập này được đặc trưng bởi sự thâu tóm mang tính thù địch chưa từng xuất hiện trước đó. Nó được bắt đầu từ năm 1978, khi thị trường chứng khoán được phục hồi từ cuộc suy thoái kinh tế trước đó và kết thúc vào năm 1989. Làn sóng thứ năm được bắt đầu từ năm 1993. Cũng giống như các giai đoạn trước, nó phát triển cùng với sự bùng nổ của nền kinh tế và dừng lại khi thị trường chứng khoán sụp đổ vào năm 2000. Giai đoạn này được đặc trưng bởi các thương vụ tái cơ cấu lớn trong toàn ngành công nghiệp. Làn sóng thứ sáu bắt đầu vào khoảng giữa năm 2003. Giai đoạn này, hoạt động mua bán, sáp nhập phát triển cùng với sự phục hồi của nền kinh tế và thị trường tài chính sau cuộc suy thoái đã xảy ra vào năm 2000 [53]. Theo xu hướng tự do hóa tài chính và xóa bỏ những hạn chế về đầu tư, các nền kinh tế Đông Á cũng tham gia vào lĩnh vực mua bán, sáp nhập doanh nghiệp từ giữa những năm 1980. Đi đầu trong hoạt động này phải kể đến những nền kinh tế phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông [50]. Trong bối cảnh diễn ra các làn sóng sáp nhập trên, hoạt động mua bán sáp nhập NHTM trên thế giới cũng được thực hiện từ sớm. Các NH ở những quốc gia phát triển đã phát triển đến mức bão hoà với quy luật lợi nhuận giảm dần nên doanh thu, lợi nhuận cũng giảm do đó hoạt động sáp nhập diễn ra 11
nhằm cắt giảm chi phí, mở rộng mạng lưới hoạt động, bổ sung, đa dạng hoá sản phẩm, tăng cường quy mô kinh doanh cũng như lợi thế cạnh tranh đáp ứng với xu thế phát triển của nền kinh tế khu vực hoá và quốc tế hoá. Ví dụ, tại Mỹ thời gian qua đã có nhiều cuộc sáp nhập với những lý do như: Các NH Mỹ đã cho vay các nước đang phát triển quá nhiều nên nguy cơ thiếu vốn gia tăng; Sự khác biệt về luật pháp làm cho nguồn dự trữ của hệ thống dự trữ liên bang không lớn; Mạng lưới chi nhánh của các NH Mỹ không lớn do các hạn chế về mở chi nhánh ở các bang khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, tuỳ thuộc vào quy mô của các NH mà lý do sáp nhập cũng khác nhau. Đối với các NH lớn, lý do quan trọng nhất là cắt giảm chi phí hoạt động và gia tăng quy mô kinh doanh nhờ việc sáp nhập sẽ tăng vốn huy động, tăng vốn điều lệ và giới hạn cho vay từng khách hàng đơn lẻ. Ngoài ra cũng có thể để đa dạng hoá sản phẩm và dịch vụ kinh doanh, tăng uy tín của NH hoặc tiết kiệm chi phí thành lập chí nhánh. Đối với các NHTM, M&A hoặc bán lại cho những NHTM lớn vì thiếu vốn điều lệ hoặc tránh phá sản hoặc để tối đa hoá lợi ích của các cổ đông. Ngoài ra, các NHTM nhỏ cũng có thể tiến hành M&A để thành một NHTM. * Tại Việt Nam: Tại Việt Nam đã có nhiều vụ sáp nhập NH diễn ra từ cuối thập niên 90 của thế kỷ XX, chẳng hạn như NHTMCP Đồng Tháp, NHTMCP Đại Nam, NHTMCP Nông thôn Châu Phú, NHTMCP Nông thôn Cái Sắn được sáp nhập vào NHTMCP Phương Nam lần lượt các năm 1997, 1999, 2001, 2003; NHTMCP Thạnh Thắng được sáp nhập vào NHTMCP Sài Gòn thương tín năm 2001; NHTMCP Nông thôn Tây Đô sáp nhập vào NHTMCP Phương Đông năm 2003. Với quy mô nhỏ của các NH bị sáp nhập, việc chuyển các quyền và nghĩa vụ trong hoạt động của TCTD cổ phần được sáp nhập (gồm tiền gửi, 12
tiền vay, các khoản đầu tư, cho vay, công nợ các khoản phải thu phải trả...) sang TCTD nhận sáp nhập cũng đơn giản hơn. Cùng với đó thì quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của các cổ đông của TCTD cổ phần được sáp nhập cũng được giải quyết trên cơ sở tự thoả thuận giữa hai chủ thể. Trên thực tế, với kinh nghiệm sáp nhập của mình, NHTMCP Phương Nam đã tiến hành nhiều thương vụ nhận sáp nhập nhằm nâng cao năng lực, mở rộng quy mô hoạt động mà không gây ra những rắc rối xung quanh vấn đề sáp nhập. Một số các giao dịch sáp nhập NH khác trong thời gian này cũng không đặc biệt gây nhiều ấn tượng về mặt pháp lý mặc dù hàng lang pháp luật cho hoạt động sáp nhập có nhiều hạn chế. Chính vì vậy trong khoảng thời gian hơn chục năm kể từ khi Quy chế sáp nhập, hợp nhất, mua lại TCTD cổ phần Việt Nam năm 1998 được ban hành, nhu cầu xây dựng văn bản mới thay thế Quy chế này vẫn chưa thật sự bức thiết. Chỉ đến khi chịu ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, một trong những chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ nhằm chủ động ứng phó với tác động từ cuộc khủng hoảng trên là việc NHNN sớm xây dựng, trình Chính phủ ban hành quy định về việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại, phá sản những NH gặp vấn đề, để có căn cứ pháp lý thực hiện chủ trương về cơ cấu lại đối với những NH thương mại và tổ chức tín dụng yếu kém, bảo đảm sự lành mạnh, an toàn của cả hệ thống. Chúng ta có thể thấy đến giai đoạn này thì nhu cầu sáp nhập NH không chỉ đặt ra với các NH nông thôn mà áp lực từ nhiều phía đã đòi hỏi nhiều chủ thể với quy mô lớn, hoạt động không hiệu quả cũng phải tiến hành sáp nhập. Theo đó những vấn đề pháp lý về nhân sự, đãi ngộ, tích hợp hoạt động, bán và thanh lý tài sản, phản ứng của các đối thủ cạnh tranh, quan hệ và giao tiếp giữa các bộ phận và công ty thành viên, kế hoạch dự phòng cần phải được xem xét cẩn trọng. Trong khoảng thời gian diễn ra cuộc khủng hoảng tài 13
chính toàn cầu này, một số thông tin về việc sau khi Petro Việt Nam từ bỏ kế hoạch thành lập NH Hồng Việt, đã từng có kế hoạch đổ vốn, nhân lực và công nghệ dự định dành cho Hồng Việt để tham gia tái cấu trúc NH Dầu khí Toàn cầu. Tuy nhiên, sau rất nhiều vòng đàm phán, hai bên đã không đi đến được thỏa thuận cuối cùng. Petro Vietnam đã phải trả lại tiền góp vốn thành lập NH Hồng Việt cho cán bộ, công nhân viên trong Tập đoàn, sắp xếp lại nhân sự đã từng tuyển dụng và dự kiến chuyển hệ thống công nghệ thông tin đã đầu tư cho Hồng Việt sang Tổng công ty Tài chính cổ phần Dầu khí. Trước đây, một số NH lớn khi nhận nhiệm vụ sáp nhập một số NH nhỏ đã mất rất nhiều thời gian và nguồn lực để giải quyết những tồn tại của các đơn vị này [44]. Như vậy có thể thấy không phải thương vụ tái cơ cấu nào cũng có thể đi kết hồi kết tốt đẹp, thậm chí còn gây nhiều tổn thất về tài chính cho các chủ thể này. Gần đây, cùng với đề ántái cấu trúc hệ thống NHTM được đưa ra bởi Chính phủ, một số vụ sáp nhập mới cũng được thực hiện. 1.1.2. Khái niệm * Khái niệm sáp nhập: “Sáp nhập” thường được nhắc đến trong thuật ngữ “mua lại và sáp nhập” là một thuật ngữ được dịch từ “merger and acquisition – M&A”. Ngoài nghĩa được dịch khá thông dụng là “mua lại và sáp nhập” [1], M&A còn được dịch “mua bán và sáp nhập” [48], “thâu tóm và hợp nhất” [15], tuy nhiên ý nghĩa nội hàm của chúng không thay đổi. Theo từ điển luật học “mua lại và sáp nhập” là sự kết hợp của hai hay nhiều công ty khi một trong hai công ty bị hấp thụ bởi công ty còn lại. Công ty yếu hơn sẽ mất đi tư cách pháp lý và trở thành một phần của công ty mạnh hơn - chủ thể vẫn giữ lại tư cách pháp lý của mình. Bên nhận sáp nhập sẽ triệt tiêu bên được sáp nhập và công ty tồn tại sẽ tiếp nhận tất cả các quyền, lợi ích và nghĩa vụ của bên được sáp nhập [47]. Trong cuốn sách hướng dẫn về mua 14
lại, sáp nhập của Công ty xuất bản Delta cũng ghi nhận khái niệm sáp nhập tương tự như trên. Sáp nhập là khi hai hay nhiều công ty kết hợp với nhau thành một thực thể và chỉ công ty nhận sáp nhập tiếp tục tồn tại tư cách pháp lý. Thông thường bên mạnh hơn sẽ là bên nhận sáp nhập. Khái niệm này cũng được đưa ra so sánh những điểm khác biệt so với khái niệm hợp nhất. Theo đó hợp nhất là khi hai hay nhiều công ty cùng kết hợp tạo ra một công ty mới. Tất cả các công ty tham gia kết hợp sẽ chấm dứt tư cách pháp lý của mình [51]. Trong tài liệu nghiên cứu về mua lại sáp nhập của trường Đại học Kinh doanh Edinburgh, thuộc trường Đại học Heriot-Watt cũng đưa ra nội dung các khái niệm trên với nội hàm tương tự. Tài liệu cũng chỉ ra một số điểm khác nhau giữa “mua lại” và “sáp nhập”. Trong một giao dịch sáp nhập, quá trình thương lượng, đàm phán giữa các bên thường được thực hiện trước khi đi đến sự kết hợp giữa chúng. Còn trong giao dịch mua lại, quá trình thương lượng không nhất thiết cần thực hiện vì vậy có thể xuất hiện mua lại với tính chất thân thiện hoặc thù địch [49]. Sáp nhập NH là sự kết hợp của hai hay nhiều NH khi một hoặc một số NH bị hấp thụ bởi NH còn lại. Bên yếu hơn sẽ mất đi tư cách pháp lý và trở thành một phần của bên mạnh hơn - chủ thể vẫn giữ lại tư cách pháp lý của mình. Bên nhận sáp nhập sẽ triệt tiêu bên được sáp nhập và bên tồn tại sẽ tiếp nhận tất cả các quyền, lợi ích và nghĩa vụ của bên được sáp nhập. Hoạt động này đặc biệt hữu ích khi các NHTM rơi vào những thời kỳ khó khăn do cạnh tranh, tác động thị trường hay bất kỳ yếu tố nào khác. Ở nước ta, những khái niệm về sáp nhập, mua lại và hợp nhất được đưa ra với những nội hàm khác nhau. Điều 17 – Luật Cạnh tranh 2004 quy định: “sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập. 15
Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp mua toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại”. Luật Cạnh tranh cũng đề cập đến “hợp nhất doanh nghiệp” là việc “hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp bị hợp nhất.” Luật Doanh nghiệp 2005 đưa ra khái niệm “sáp nhập doanh nghiệp” tại khoản 1, Điều 153 như sau: “một hoặc một số công ty cùng loại (công ty bị sáp nhập) có thể sáp nhập vào một công ty khác (công ty nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập. Có thể thấy sáp nhập khác với hợp nhất ở chỗ sau giao dịch tư cách của các chủ thể có sự thay đổi khác nhau: cả hai bên chấm dứt tư cách pháp lý trong giao dịch hợp nhất để tạo ra một chủ thể có tư cách mới; chỉ một bên được sáp nhập chấm dứt tư cách pháp lý trong khi bên nhận vẫn tiếp tục tồn tại trong giao dịch sáp nhập. Tuy nhiên giữa haikhái niệm “sáp nhập” và “mua lại” lại chưa thật sự có nội hàm rõ ràng theo quy định của pháp luật Việt Nam. Bài Luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu về “sáp nhập” để có thể đưa ra cái nhìn cụ thể và toàn diện hơn về khái niệm này. * Khái niệm NHTMCP NH bắt đầu hoạt động từ việc giữ các đồ vật quý cho những người chủ sở hữu nó. Đổi lại,người chủ sở hữu phải trả cho người giữ một khoản phí. Cùng với sự phát triển của nền sản xuất hàng hóa thì NH ra đời và phát triển thành một loại hình tổ chức quan trọng đối với nền kinh tế. Dựa trên những góc độ khác nhau về chức năng, vai trò hay hoạt động mà định nghĩa về NH có thể được hiểu cụ thể. Cách tiếp cận thận trọng nhất là có thể xem xét các tổ chức này trên phương diện loại hình dịch vụ mà 16
chúng cung cấp: “NH là các tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất-đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán – và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một chức kinh doanh nào trong nền kinh tế” [18]. Bên cạnh đó, tùy từng hoàn cảnh, điều kiện lịch sử khác nhau của mỗi quốc gia các loại hình NH khác nhau cũng được hình thành.Trong đó NHTM là loại hình không thể thiếu và thường chiếm tỷ trọng lớn nhất về quy mô tài sản, thị phần, số lượng các NH. NHTM được biết đến như là một định chế tài chính mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán, ngoài ra còn nhiều dịch vụ khác nhằm thỏa mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. Ở Việt Nam, NHTM là một loại hình NH được thực hiện tất cả các hoạt động NH: nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật TCTD 2010 nhằm mục tiêu lợi nhuận. NHTM trong nước được tổ chức dưới hình thức công ty cổ phần, trừ NHTM nhà nước được thành lập, tổ chức dưới hình thức công ty THHH một thành viên do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ. Vì vậy, khi nhắc đến NHTM chúng ta thường nhớ tới NHTMCP và bắt gặp nhiều các vấn đề về liên quan đến tổ chức, hoạt động của loại hình NH này. Một số đặc điểm trong hoạt động của NHTM có thấy được như sau: Thứ nhất, hoạt động NHTM là loại hình kinh doanh với mục đích kiếm lời (bao gồm 2 hình thức chủ yếu là kinh doanh tiền tệ và dịch vụ NH).Trong đó, hoạt động kinh doanh tiền tệ được biểu hiện ở nghiệp vụ huy động vốn dưới các hình thức khác nhau để cấp tín dụng cho khách hàng có nhu cầu về vốn với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận. Còn hoạt động dịch vụ NH được biểu hiện thông qua các nghiệp vụ sẵn có về tiền tệ, thanh toán, ngoại hối và chứng khoán… để cam kết thực hiện công việc nhất định cho khách hàng trong một 17
thời hạn nhất định nhằm mục đích thụ hưởng tiền công dịch vụ do khách hàng chi trả dưới dạng phí hay hoa hồng. Thứ hai, hoạt động NHTM là loại hình hoạt động kinh doanh có điều kiện, nghĩa là chỉ khi nào NHTM thoả mãn đầy đủ những điều kiện khắt khe do pháp luật quy định (vốn pháp định, phương án kinh doanh,...) thì mới được phép hoạt động trên thị trường. Thứ ba, hoạt động NHTM là loại hình kinh doanh có độ rủi ro cao hơn nhiều so với các loại hình kinh doanh khác và thường có ảnh hưởng sâu sắc, mang tính chất dây chuyền đối với nền kinh tế. Sở dĩ nói như vậy là vì, trong hoạt động NH, đặc biệt là hoạt động kinh doanh tiền tệ, do các NHTM phải tiến hành huy động vốn của người khác để cấp tín dụng cho khách hàng và trên nguyên tắc NHTM chỉ có thể đòi tiền của người vay sau một thời hạn nhất định, nên đã tạo ra khả năng rủi ro cao cho hoạt động NH, kéo theo đó là sự rủi ro đối với người gửi tiền ở NHTM, cũng như rủi ro đối với nền kinh tế. Chính những đặc điểmtrong hoạt động của NHTM trên đã dẫn tới việc thực hiện sáp nhập đối với các chủ thể này cũng có những đặc thù riêng. Một số điểm đặc thù chúng ta có thể thấy được như sau: Một là, để đi đến sáp nhập NHTM cần phải tuân theo những điều kiện nghiêm ngặt hơn so với các doanh nghiệp đơn thuần khác. Ngoài việc không vi phạm những điều khoản về ngăn chặn tập trung kinh tế, NHTM muốn tiến hành sáp nhập cần phải tuân thủ nhiều điều kiện khác như: bắt buộc phải có Đề án sáp nhập bao gồm tối thiểu các nội dung nhất định theo quy định của pháp luật; yêu cầu về mức vốn, tài sản; thời gian thành lập. Hai là, để sáp nhập NHTM đòi hỏi phải có sự chấp thuận của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.Trong trường hợp này, chủ thể có thẩm quyền cũng có thể là cơ quan khác so với trong một thương vụ sáp nhập doanh nghiệp đơn thuần. 18
Ba là, trình tự, thủ tục sáp nhập cần tuân thủ nghiêm ngặt theo những bước được ghi nhận cụ thể trong luật. Trình tự và thủ tục này so với quy trình áp dụng ở các doanh nghiệp thì mức độ phức tạp cao hơn. Việc xác định, thẩm định giá trị của NH cũng cần phải tuân thủ theo những quy trình, cách thức riêng xuất phát từ các hoạt động mang tính đặc thù của tổ chức tín dụng. Bốn là, bên cạnh vấn đề về quyền lợi, nghĩa vụ của NHTM tham gia sáp nhập thì quyền lợi và nghĩa vụ của các tổ chức và cá nhân có liên quan cũng cần phải đảm bảo giải quyết triệt để. NH thực hiện các nghiệp vụ huy động vốn để cho vay rộng rãi trong nhân dân, chỉ cần một bất ổn nhỏ xuất phát từ một NH cũng có thể gây mất niềm tin vào cả hệ thống gây ra những hiệu ứng không tốt cho nền kinh tế. Vì vậy ngoài các quyền lợi cần được đảm bảo như trong một thương vụ sáp nhập doanh nghiệp thì các quyền lợi mang tính chất đặc thù trong sáp nhập NH cũng cần được ghi nhận và bảo vệ bởi luật, điển hình như Luật Bảo hiểm tiền gửi. Trên đây là một số đặc điểm nổi bật của hoạt động sáp nhập NH. Xuất phát từ những đặc điểm trên mà các quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động này cũng có sự chuyên biệt hơn so với hoạt động sáp nhập doanh nghiệp đơn thuần. 1.1.3. Các yếu tố thúc đẩy sáp nhập NHTMCP Theo đánh giá chung, Ngân hàng Việt Nam hiện nay tuy phát triển về số lượng nhưng chất lượng chưa thật sự cao. Việt Nam hiện tại có hơn 30 NHTMCP [27]. Đó là chưa kể đến các NHNN, NH chính sách xã hội, hay các công ty tài chính, các quỹ tín dụng nhân dân cũng có chức năng huy động vốn và cho vay như NH. Bên cạnh đó, dù gặp khá nhiều khó khăn trước bối cảnh kinh tế chung, nhưng do cạnh tranh giành thị phần nên các NH Việt Nam có một thời gian dài chạy đua mở rộng mạng lưới, làm cho số lượng điểm giao dịch của NH trên cả nước tăng đến con số hàng ngàn. Tại những khu vực đô 19
thị, mật độ điểm giao dịch NH rất cao, có tính cạnh tranh khốc liệt. Tuy nhiên việc mở rộng trên đối với nhiều NH có số vốn điều lệ không cao, kinh doanh không có lãi… không những tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh mà còn ẩn chứa rất nhiều rủi ro cho hệ thống tài chính NH Việt Nam. Trong bối cảnh như vậy, phương án sáp nhập các NH là một trong những xu hướng đúng đắn, cần thiết để tăng năng lực cho các chủ thể này. Bởi sự hợp tác sẽ mang lại nhiều lợi thế (gia tăng quy mô hoạt động; kết hợp sử dụng hiệu quả hơn khi các nguồn lực được bổ sung; tiết giảm chi phí giao dịch; chi phí hoạt động…) [2] hỗ trợ cùng nhau phát triển bền vững, giúp ngành NH trong nước đủ sức cạch tranh với các tập đoàn tài chính nước ngoài. Việc hoàn thiện hơn về khung khổ pháp lý điều chỉnh hoạt động sáp nhập nói chung và sáp nhập NH nói riêng cũng tạo một môi trường thu hút các thương vụ sáp nhập NH. Hiện nay, các quy định về hoạt động mua lại và sáp nhập ngành NH cũng đang từng bước hoàn thiện. Cụ thể năm 2010, NHNN đã ban hành Thông tư 04/2010/TT-NHNN quy định việc sáp nhập, hợp nhất, mua lại TCTD gồm: NHTM, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính, TCTD hợp tác. Thông tư này cũng đang được nghiên cứu để sửa đổi và hoàn thiện hơn nữa. Các quy định về sở hữu của các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam cũng được thay đổi cho phù hợp với lộ trình gia nhập Tổ chức thương mại thế giới của nước ta. Bên cạnh đó, tham gia vào hoạt động sáp nhập trong lĩnh vực tài chính nói chung và lĩnh vực NH nói riêng tại Việt Nam là một trong những chiến lược của các tập đoàn tài chính NH nước ngoài. Trong những năm gần đây, từ điều kiện thuận lợi của chính sách mở cửa hội nhập, các tập đoàn tài chính NH nước ngoài đã lựa chọn các NH Việt Nam làm đối tác như một chiến lược cho kế hoạch thâm nhập ngành tài chính nước ta của các tập đoàn này. Các 20