Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn góp phần làm sáng tỏ thêm một số điểm mới về mặt lý luận khoa học và thực tiễn của việc QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo LHS Việt Nam năm 2015, xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số biện pháp đảm bảo nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT LÂM THỊ LIÊN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƢỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƢA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số : 8380101.03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG VĂN HÙNG HÀ NỘI – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Lâm Thị Liên
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ............................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài ........................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 5. Nội dung, địa điểm và phương pháp nghiên cứu .......................................... 5 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƢỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƢA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .................................................. 7 1.1. Khái niệm, căn cứ và ý nghĩa của việc quyết định hình phạt .................... 7 1.1.1. Khái niệm quyết định hình phạt .............................................................. 7 1.1.2. Các căn cứ quyết định hình phạt ........................................................... 10 1.1.3. Ý nghĩa của việc quyết định hình phạt .................................................. 16 1.2. Khái niệm và đặc điểm của quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ........................................................................ 19 1.2.1. Khái niệm quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ............................................................................................ 19 1.2.2. Đặc điểm của quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ............................................................................................ 24 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 29
Chƣơng 2: QUY PHẠM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƢỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƢA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƢỚC ...................................................................................................... 30 2.1. Quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay ............................. 30 2.1.1. Các quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt từ sau Cách mạng tháng tám năm 1945 đến trước pháp điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam 1985 ................................. 30 2.1.2. Các quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trong Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 ................. 33 2.1.3. Các quy phạm về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trong BLHS Việt Nam năm 1999 ..................................................... 37 2.2. Quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo Bộ luật hình sự năm 2015 .......................................... 40 2.2.1. Quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội theo Bộ luật hình sự năm 2015 ....................................................................... 40 2.2.2. Quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt theo Bộ luật hình sự năm 2015 ....................................................................... 44 2.2.3. Nhận xét quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 .............. 49 2.3. Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trong pháp luật hình sự một số nước ......................................................... 51 2.3.1. Pháp luật hình sự Liên bang Nga .......................................................... 51 2.3.2. Pháp luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa ................................ 53 2.3.3. Pháp luật hình sự Thụy Điển................................................................. 54 2.3.4. Pháp luật hình sự Nhật Bản................................................................... 56
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 58 Chƣơng 3: THỰC TIỄN XÉT XỬ VÀ BIỆN PHÁP ĐẢM BẢO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CHUẨN BỊ PHẠM TỘI VÀ PHẠM TỘI CHƢA ĐẠT.................... 59 3.1. Thực tiễn xét xử về chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trong giai đoạn 05 năm (2014 - 2018) ...................................................................................... 59 3.2. Biện pháp đảm bảo hiệu quả áp dụng pháp luật về quyết định hình phạt đối với chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt ............................................. 85 3.2.1. Biện pháp giải thích, tuyên truyên, phổ biến pháp luật hình sự ........... 86 3.2.2. Biện pháp đảm bảo năng lực chuyên môn của cán bộ bảo vệ pháp luật ......................................................................................................................... 89 3.2.3. Đảm bảo nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động xét xử các vụ án hình sự ..................................................................................................................... 94 3.2.4. Đảm bảo thủ tục tại phiên tòa được thực hiện đầy đủ, đúng quy định ....... 96 3.2.5. Đảm bảo công tác giám sát, kiểm tra, kiểm sát các vụ án chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ...................................................................................... 97 PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................ 99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. BLHS : Bộ Luật hình sự 2. QĐHP : Quyết định hình phạt 3. TNHS : Trách nhiệm hình sự 4. LHS : Luật hình sự 5. PLHS : Pháp luật hình sự
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 3.1. Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong năm 2014 ...................................................................... 60 Bảng 3.2. Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong năm 2015 ...................................................................... 63 Bảng 3.3. Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong năm 2016 ...................................................................... 66 Bảng 3.4. Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong năm 2017 ...................................................................... 69 Bảng 3.5. Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong năm 2018 ...................................................................... 72 Bảng 3.6. Kết quả khảo sát 300 vụ án hình sự của một số tỉnh trong giai đoạn 05 năm (2014 - 2018) ...................................................................................... 75 Biểu đồ 3.1. Tổng số vụ án hình sự và bị cáo bị đưa ra xét xử sơ thẩm của 63 tỉnh/Thành phố trong giai đoạn 05 năm (2014 - 2018) ................................... 74 Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo sát 300 vụ án hình sự của một số tỉnh trong giai đoạn 05 năm (2014 - 2018) ............................................................................. 76
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tội phạm được các nhà khoa học nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau, trong khoa học LHS, tội phạm được hiểu theo nghĩa khái quát nhất là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, trái PLHS và phải chịu hình phạt. Sự xuất hiện của tội phạm diễn ra cùng với sự chuyển đổi xã hội từ trạng thái tự nhiên sang trạng thái xã hội có Nhà nước và Pháp luật, để bảo đảm cho xã hội không bị xâm hại bởi các xung đột, mâu thuẫn nội tại nhà nước đã quy định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm và áp dụng trách TNHS nhiệm hình sự đối với người nào thực hiện các hành vi đó. Quy định tội phạm và hình phạt luôn luôn là một phương thức đấu tranh chống tội phạm và nó đã chứng tỏ là một trong những phương thức bảo vệ quyền con người, giữ cho xã hội ổn định và phát triển, nó phải được duy trì và phát huy hiệu quả, bằng cách nhận thức ngày càng tốt hơn, đầy đủ hơn về tội phạm và hình phạt. Chính sự vận động và biến đổi không ngừng của bản thân tội phạm trên thực tế và tính phức tạp, đa dạng của bản thân tội phạm, làm phát sinh nhu cầu nghiên cứu những quy định về tội phạm và hình phạt một cách thường xuyên và dưới nhiều góc độ, trong đó có cả phương thức thực hiện một tội phạm cụ thể, vấn đề mà đề tài luận văn này muốn đề cập đến. Kết quả pháp điển hóa lần thứ ba tại Việt Nam là Bộ luật hình sự năm 2015, bộ luật đã quy định rất cụ thể và rõ ràng về vấn đề QĐHP của Tòa án đối với các trường hợp phạm tội nói chung, trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt nói riêng, trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử ở nước ta nhiều năm qua cho thấy các vụ án về chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt còn có những hạn chế nhất định. TNHS đối với người thực hiện hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt là cần thiết, hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt là những
2 hành vi nguy hiểm cho xã hội, chúng đe dọa trực tiếp gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ. Người chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt đã có ý thức lựa chọn thái độ phủ định với các yêu cầu và chuẩn mực xã hội, người chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt chưa thực hiện tội phạm đến cùng hoàn toàn do những nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn của họ. Xác định chính xác từng giai đoạn phạm tội để phân hóa tội phạm và cá thể hóa TNHS đối với người phạm tội không phải lúc nào cũng dễ dàng và chính xác, đặc biệt là phân định ranh giới giữa các hình thức phạm tội khác nhau trong quá trình thực hiện tội phạm. QĐHP đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt có nơi còn thiếu chính xác, đôi khi còn nặng quá hay nhẹ quá, thậm chí áp dụng sai quy định pháp luật làm mất đi tính công bằng và giảm đi hiệu quả của áp dụng hình phạt, ảnh hưởng đến kết quả đấu tranh phòng chống tội phạm. Làm sáng tỏ bản chất giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết, qua đó nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo đảm yêu cầu xử lý đúng người, đúng tội và đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, tránh làm oan người vô tội. Trước khi LHS Việt Nam được pháp điển hóa lần thứ ba thì đã có một số công trình nghiên cứu về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Tiếp cận và nghiên cứu đề tài QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, những vấn đề lý luận và việc áp dụng nó trong thực tiễn có ý nghĩa quan trọng trong quá trình đấu tranh xử lý và phòng chống tội phạm. Đây cũng chính là lý do học viên quyết định lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam”.
3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn nghiên cứu một cách đồng bộ có hệ thống và riêng biệt toàn diện nhất về những vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam. Luận văn góp phần hoàn thiện hơn các quy định của BLHS hiện hành về chế định này, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trong thực tiễn xét xử của Tòa án về QĐHP trong các trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt. Luận văn tiếp cận nghiên cứu các bản án của Toà án đã xét xử, qua đó xác định đúng và chính xác việc QĐHP trong các trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. Luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo cần thiết phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu khoa học. 2.2. Mục tiêu cụ thể Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, tác giả đặt ra cho mình các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: - Xây dựng khái niệm QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, chỉ ra các đặc điểm và ý nghĩa của việc QĐHP trong hai trường hợp này; - Phân tích các căn cứ QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt; - Hệ thống hóa các quy định về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt theo BLHS năm 1985 đến nay; - Luận văn nghiên cứu kết quả hoạt động xét xử của Tòa án đối với việc QĐHP cho người phạm tội trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. 3. Tính mới và những đóng góp của đề tài Mục đích của luận văn góp phần làm sáng tỏ thêm một số điểm mới về mặt lý luận khoa học và thực tiễn của việc QĐHP trong trường hợp chuẩn bị
4 phạm tội, phạm tội chưa đạt theo LHS Việt Nam năm 2015, xác định những điểm bất cập chưa hợp lý trong thực tiễn xét xử và đề xuất một số biện pháp đảm bảo nâng cao hiệu quả áp dụng các quy phạm về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo LHS Việt Nam. 4.1. Tổng quan tài liệu Trước khi có BLHS Việt Nam năm 2015, các nhà khoa học LHS đã có một số công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về QĐHP nói chung, nhưng QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo LHS Việt Nam, có rất ít công trình nghiên cứu về vấn đề này. * Sách chuyên khảo bao gồm: 1) Chế định các giai đoạn thực hiện tội phạm trong sách Các nghiên cứu chuyên khảo về Phần chung luật hình sự, tập IV, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, năm 2000 của tác giả TSKH. GS. Lê Văn Cảm; 2) Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung), sách chuyên khảo, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2005 của GS. TSKH. Lê Văn Cảm; 3) Sách giáo trình: Các giai đoạn phạm tội (chương XII, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam Phần chung), NXB Đại học Quốc gia Hà Nội của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Chí, 2001 (tái bản 2003, 2007). * Các bài viết bao gồm: 1) Trần Văn Độ, Hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự về giai đoạn thực hiện tội phạm, Tạp chí Toà án nhân dân, số 02/1999; 2) GS. TS. Võ Khánh Vinh: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và đồng phạm, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 1/1992; 3) Lâm Minh Hạnh, Chương III - Các giai đoạn phạm tội, trong sách: Những vấn đề lý luận cơ bản về tội phạm trong Luật hình sự Việt
5 Nam, NXB Khoa học Xã hội Hà Nội, năm 1986; 4) TS. Phạm Mạnh Hùng: Hoàn thiện các quy định về cơ sở của trách nhiệm hình sự với trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và đồng phạm, Tạp chí Kiểm sát, số 10/1999; 5) PGS. TS. Trịnh Quốc Toản: Một số vấn đề về giai đoạn phạm tội chưa đạt, Tạp chí Khoa học (chuyên san Kinh tế - Luật), số 4/2002; 6) TS. Trịnh Tiến Việt: Về phạm tội chưa đạt và một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm, Tạp chí Khoa học (chuyên san Luật học), số 02/2009; 7) TS. Dương Tuyết Miên: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, Tạp chí Luật học, số 4/2001 và "Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam", Luận án Tiến sỹ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, năm 2002; 8) TS. Trần Văn Sơn trong: Quyết định hình phạt theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 11/2000; 9) Nguyễn Thị Mai, Chuẩn bị phạm tội hay phạm tội chưa đạt, Tạp chí Toà án nhân dân, số 6/1993,… Nhận diện một cách tổng quát, các sách báo khoa học pháp lý trên đây đều đề cập đến một số khía cạnh nhất định về QĐHP trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, nhưng chủ yếu nghiên cứu dưới góc độ khác nhau, chưa đưa đến một nhận thức thống nhất, toàn diện. Với nội dung đề tài đã chọn, học viên lựa chọn nghiên cứu làm luận văn của mình, sẽ góp phần làm rõ bản chất về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. 5. Nội dung, địa điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Nội dung nghiên cứu Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được bố cục thành 03 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam;
6 Chương 2: Quy phạm về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự một số nước; Chương 3: Thực tiễn xét xử và biện pháp đảm bảo hiệu quả áp dụng pháp luật về quyết định hình phạt đối với chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận Chủ nghĩa Mác - Lê Nin, phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Trao đổi chuyên gia, tổng hợp, phân tích, so sánh, đối chiếu… 5.3. Địa điểm nghiên cứu Tác giả chọn địa điểm nghiên cứu tại cơ sở đào tạo Sau đại học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, trụ sở thuộc Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Hà Nội và một số địa điểm khác thuận lợi cho việc nghiên cứu đề tài.
7 Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƢỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƢA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm, căn cứ và ý nghĩa của việc quyết định hình phạt 1.1.1. Khái niệm quyết định hình phạt Để thực hiện nhiệm vụ đấu tranh phòng và chống tội phạm, Nhà nước thường sử dụng đồng thời nhiều biện pháp khác nhau về chính trị, kinh tế, xã hội, giáo dục và pháp lý, các biện pháp này đan xen, hỗ trợ nhau và tùy thuộc vào yêu cầu cụ thể của công tác đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm trong từng thời kỳ lịch sử mà biện pháp này hay biện pháp kia được đặt lên hàng đầu, trong tất cả các biện pháp đấu tranh phòng và chống tội phạm thì hình phạt là biện pháp nghiêm khắc nhất, được áp dụng phổ biến nhất và có lịch sử lâu đời nhất. QĐHP được coi là một công việc quan trọng trong hoạt động xét xử vụ án hình sự của Tòa án [42, tr.11]. QĐHP chính xác, khách quan và công minh là cơ sở để đạt được các mục đích của hình phạt: Trừng trị và giáo dục, cải tạo người phạm tội; ngăn ngừa họ phạm tội mới; răn đe, ngăn ngừa những người khác trong xã hội, chỉ khi hình phạt được quyết định một cách chính xác thì mục đích của hình phạt mới đạt được. Trong khoa học LHS đã có rất nhiều tác giả đưa ra khái niệm QĐHP, chẳng hạn như: PGS. TS. Nguyễn Ngọc Chí đưa ra định nghĩa: QĐHP là việc nhận thức và áp dụng PLHS do Tòa án có thẩm quyền, nhân danh Nhà nước thực hiện sau khi đã định tội danh và tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể để quyết định khung hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung) mức hình phạt cụ thể áp dụng cho cá nhân người phạm tội trong phạm vi giới hạn
8 của khung hình phạt do luật định, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn hình phạt cho người phạm tội theo quy định của BLHS [8]. TS. Chu Thị Trang Vân thì cho rằng: QĐHP là một giai đoạn rất quan trọng trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân, là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt và mức hình phạt cụ thể được quy định trong LHS tương ứng với cấu thành tội phạm cụ thể để áp dụng với người phạm tội, thể hiện trong bản án buộc tội [50, tr.73]. ThS. Đinh Văn Quế đưa ra định nghĩa còn mang tính khái quát như: “QĐHP là việc Tòa án lựa chọn hình phạt buộc người bị kết án phải chấp hành. Tòa án lựa chọn loại hình phạt nào, mức hình phạt bao nhiêu phải tuân thủ theo những quy định của BLHS” [25, tr.88]. GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa cho rằng: QĐHP là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt (đối với loại hình phạt có các mức khác nhau) trong phạm vi luật định để áp dụng đối với chủ thể chịu TNHS (bao gồm người phạm tội và pháp nhân thương mại phạm tội) [12, tr.246]. Các tác giả đều cho rằng: “QĐHP là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng cho chủ thể phạm tội”. QĐHP có thể được hiểu theo hai nghĩa: Thứ nhất, QĐHP bao gồm việc QĐHP chính và QĐHP bổ sung [12, tr.247]. Thậm chí, có quan điểm còn cho rằng QĐHP là quyết định biện pháp xử lý đối với người phạm tội, nghĩa là bao gồm cả việc quyết định lựa chọn hình phạt, mức hình phạt, quyết định biện pháp tư pháp hoặc quyết định các biện pháp tha miễn trong luật hình sự [13, tr.65], [55, tr.71]. Thứ hai, QĐHP là quyết định biện pháp xử lý đối với chủ thể chịu TNHS. Theo nghĩa này, QĐHP là hoạt động tiếp theo việc định tội của Tòa án, bao gồm quyết định miễn hình phạt, QĐHP chính, hình phạt bổ sung,
9 quyết định các biện pháp tư pháp và quyết định biện pháp chấp hành hình phạt (như quyết định cho hưởng án treo) [12, tr.247]. Giáo trình LHS Việt Nam (Phần chung) của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001 định nghĩa: “QĐHP là việc Tòa án lựa chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội” [6, tr.317]. Hoặc Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội, 2001 cũng tương đồng với quan điểm này khi nêu: “QĐHP là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể” [14, tr.201]. Ngoài ra, đây cũng là quan điểm về QĐHP được sử dụng trong một số sách tham khảo, chuyên khảo khác như: Sách chuyên khảo “Định tội danh và QĐHP theo luật hình sự Việt Nam”, Hà Nội, 2003 của PGS. TS. Lê Văn Đệ và sách chuyên khảo “Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt theo luật hình sự Việt Nam”, Hà Nội, 2000 của ThS. Đinh Văn Quế; ... [25, tr.89]. Trên cơ sở những phân tích nêu trên thì dưới góc độ khoa học LHS theo quan điểm của học viên thì khái niệm QĐHP có thể được hiểu như sau: QĐHP là hoạt động của Tòa án lựa chọn loại hình phạt và mức hình phạt cụ thể bao gồm hình phạt chính và hình phạt bổ sung, trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội. Có thể hiểu QĐHP là hoạt động thực tiễn áp dụng PLHS thực định, là một quá trình nhận thức lý luận mang tính logic để Tòa án lựa chọn loại và mức hình phạt áp dụng với người có hành vi phạm tội theo quy định của BLHS Việt Nam. QĐHP chỉ diễn ra sau khi Tòa án đã tiến hành hoạt động định tội danh và người phạm tội hoặc pháp nhân thương mại phạm tội được khẳng định là có tội. Người phạm tội hoặc pháp nhân thương mại phạm tội bị kết án bằng bản án của Tòa án và phải chịu TNHS về hành vi phạm tội của mình bằng hình phạt cụ thể.
10 Hình phạt và QĐHP có mối quan hệ khăng khít với nhau, Điều 30 BLHS Việt Nam năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định về hình phạt như sau: “Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được quy định trong Bộ luật này, do Tòa án quyết định áp dụng đối với người hoặc pháp nhân thương mại phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người, pháp nhân thượng mại đó” [32]. QĐHP được hiểu là hoạt động ở giai đoạn xét xử, cho ra kết quả là biện pháp xử lý đối với chủ thể phạm tội, QĐHP sẽ bao gồm cả việc quyết định loại hình phạt, mức hình phạt hay quyết định áp dụng biện pháp tư pháp, biện pháp chấp hành hình phạt lẫn miễn hình phạt, miễn TNHS. Nội dung của hoạt động QĐHP theo đó sẽ bao gồm: 1) Lựa chọn áp dụng hình phạt đối với người phạm tội hay không áp dụng hình phạt mà quyết định miễn TNHS, miễn hình phạt hoặc áp dụng biện pháp tư pháp; 2) Lựa chọn loại hình phạt bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội nếu quyết định áp dụng hình phạt. 1.1.2. Các căn cứ quyết định hình phạt Quan điểm của các nhà khoa học hiện nay về các căn cứ QĐHP tương đối giống nhau và chỉ khác nhau về chi tiết. Theo tác giả Trần Văn Sơn thì “Các căn cứ QĐHP là những yêu cầu đòi hỏi có tính bắt buộc do Luật hình sự quy định mà Tòa án phải tuân thủ khi quyết định hình phạt đối với người phạm tội” [62, tr.26]. PGS. TS. Võ Khánh Vinh thì cho rằng, “Các căn cứ QĐHP là những đòi hỏi cơ bản có tính nguyên tắc do Luật hình sự quy định hoặc do giải thích luật mà có buộc Tòa án phải tuân theo khi QĐHP đối với người thực hiện tội phạm” [61, tr.127]. Theo cuốn từ điển Tiếng Việt thì “căn cứ” được hiểu là “cái làm chỗ dựa, làm cơ sở để lập luận hoặc hành động”. Như vậy, có thể hiểu các căn cứ
11 QĐHP chính là chỗ dựa, là cơ sở pháp lý để Tòa án QĐHP đối với người phạm tội. Trong LHS Việt Nam, các căn cứ QĐHP được quy định cụ thể trong BLHS để cho Tòa án dựa vào đó QĐHP trong từng trường hợp cụ thể cho chính xác. Trên cơ sở quy định của BLHS, việc tuân thủ các quy định các căn cứ QĐHP của Tòa án có tính chất bắt buộc. Tòa án không thể tùy tiện thêm, bớt trong việc cân nhắc các căn cứ QĐHP. Việc tuân thủ chặt chẽ các căn cứ QĐHP sẽ tạo khả năng cho Tòa án có thể QĐHP được đúng đối với người phạm tội, đảm bảo hình phạt đã tuyên đạt được mục đích của hình phạt. Các căn cứ QĐHP là những cơ sở pháp lý được quy định trong BLHS mà Tòa án buộc phải tuân thủ khi QĐHP cho chủ thể phạm tội nhằm đảm bảo hình phạt đã tuyên đạt được mục đích của hình phạt [21, tr.153]. Các căn cứ QĐHP được quy định tại Điều 50 BLHS năm 2015, bao gồm bốn căn cứ: 1) Quy định của Bộ luật hình sự; 2) Tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội; 3) Nhân thân người phạm tội; 4) Các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự [32]. a) Căn cứ vào các quy định của Bộ luật hình sự Các quy định của BLHS là căn cứ cơ bản nhất của việc QĐHP, đó cũng là đòi hỏi quan trọng của nguyên tắc pháp chế xã hội khi QĐHP [6, tr.317]. Khi QĐHP Tòa án phải căn cứ vào các quy định của BLHS để lựa chọn loại và xác định mức hình phạt cụ thể áp dụng đối với chủ thể phạm tội. Những quy định này bao gồm các quy định trong phần thứ nhất của BLHS - Những quy định chung và các quy định trong phần thứ hai của BLHS - Các tội phạm. Các quy định Phần chung BLHS cung cấp những nguyên tắc chung cho việc QĐHP; nội dung, điều kiện và phạm vi áp dụng của các hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các biện pháp tư pháp; điều kiện áp dụng các biện pháp tha miễn, giảm hình phạt. Các quy định Phần các tội phạm BLHS cung cấp quy định về khung hình phạt, loại hình phạt tương ứng với hành vi phạm tội.
12 Việc xác định các quy định của BLHS là căn cứ đầu tiên của QĐHP được xem như sự đảm bảo để thực hiện nguyên tắc pháp chế trong QĐHP đối với người phạm tội đồng thời cũng để thực hiện các nguyên tắc khác của LHS, vì trong các quy định của BLHS đều hiện các nguyên tắc đó [12, tr.249]. b) Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội Các khung chế tài của các tội phạm được xây dựng chủ yếu dựa trên tính chất nguy hiểm cho xã hội của từng tội phạm nhưng khi QĐHP cụ thể trong phạm vi khung chế tài xác định, đòi hỏi Tòa án vẫn phải cân nhắc tính chất nguy hiểm cho xã hội của từng tội phạm. Điều này đặc biệt có ý nghĩa khi QĐHP cho người phạm nhiều tội hoặc cho nhiều người phạm nhiều tội. Hình phạt cụ thể được quyết định mặc dù chỉ trong phạm vi khung chế tài cho phép nhưng phải tương xứng với tính chất nguy hiểm của từng tội phạm trong sự so sánh với những tội phạm khác. Có như vậy mới đảm bảo được tính thống nhất trong QĐHP đối với tất cả các hành vi phạm tội. Cân nhắc mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội khi QĐHP sẽ đảm bảo được tính thống nhất và sự công bằng trong QĐHP đối với các trường hợp phạm tội khác nhau trong cùng tội phạm. Vì QĐHP là quyết định trong phạm vi khung hình phạt cho phép nên có quan điểm cho rằng QĐHP chủ yếu căn cứ vào mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội được xác định bởi tổng thể các dấu hiệu thuộc cấu thành tội phạm mà khi cân nhắc để QĐHP cần tập trung vào những yếu tố sau: a) Tính chất của hành vi phạm tội như thủ đoạn, công cụ, phương tiện, hình thức thực hiện...; b) Tính chất và mức độ của hậu quả đã gây ra hoặc đe dọa gây ra; c) Mức độ lỗi như tính chất của động cơ, quyết tâm phạm tội...; d) Hoàn cảnh phạm tội; đ) Những tình tiết về nhân thân có ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội ... [32, tr.250].
13 Từ những sự phân tích nêu trên, tính chất mức độ của hành vi phạm tội là một trong các căn cứ quan trọng khi QĐHP đối với bị can, bị cáo. c) Căn cứ vào nhân thân người phạm tội Nhân thân người phạm tội là một phạm trù xã hội phức tạp, nó là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học khác nhau. Trong PLHS hiện nay, có nhiều cách hiểu khác nhau về vấn đề này. Trong tập I Tuyển tập Mác - Anghen từng viết: "Bản thân con người không phải là những cái trừu tượng, cố hữu của cá nhân riêng biệt trong tính hiện thực của nhóm bản chất con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội" [22, tr.257]. Có ý kiến cho rằng, nhân thân người phạm tội được hiểu là toàn bộ các yếu tố về tự nhiên và xã hội có liên quan tới người phạm tội. Còn theo quan điểm chung thì: Nhân thân người phạm tội là tổng hợp các đặc điểm mang tính chất xã hội của cá nhân người phạm tội đó, mà những đặc điểm này có ảnh hưởng đối với việc cá thể hóa TNHS và hình phạt khi Tòa án áp dụng. Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt đòi hỏi loại và mức hình phạt cụ thể không chỉ tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội mà còn phải phù hợp với nhân thân người phạm tội để bảo đảm hình phạt đã tuyên đạt được mục đích trừng trị và giáo dục người phạm tội. Những đặc điểm nhân thân người phạm tội cần cân nhắc trong tổng thể khi QĐHP là những đặc điểm nhân thân sau: a) Những đặc điểm nhân thân người phạm tội có ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội như phạm tội lần đầu hay đã có tiền án, tiền sự, tái phạm thường hay tái phạm nguy hiểm, phạm tội có tính chất chuyên nghiệp hay không, là người chưa thành niên phạm tội hay đã thành niên...; b) Những đặc điểm nhân thân của người phạm tội phán ánh khả năng giáo dục họ như có thái độ tự thú hoặc hối cải, lập công chuộc tội hay có thái độ ngoan cố...; c) Những đặc điểm nhân thân của người phạm tội phản ánh hoàn cảnh đặc biệt của họ như là