Luận văn thạc sĩ Luật học: Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Từ thực tế Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Hinh Duyệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

313
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn dưới góc độ Luật Hiến pháp và luật Hành chính nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi nói riêng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Luật học: Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Từ thực tế Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VŨ ANH TUẤN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH – TỪ THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH CHUYÊN NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. PHẠM HỒNG THÁI THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, có sự hỗ trợ từ Giảng viên hướng dẫn là GS.TS. Phạm Hồng Thái. Các số liệu, nội dung nghiên cứu và kết quả trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Huế, ngày 19 tháng 5 năm 2017 Học viên Vũ Anh Tuấn
Lời Cảm Ơn Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn, ngoài sự nỗ lực cûa bân thån, em đã nhận được sự giâng däy, hướng dẫn, giúp đỡ, góp ý nhiệt tình cûa quý thæy cô täi Học viện Hành chính Quốc gia. Trước hết, em xin chån thành câm ơn Ban Giám hiệu, quý thæy cô Khoa Nhà nước và Pháp luật, Khoa Sau đäi học - Học viện Hành chính Quốc gia và quý thæy cô tham gia giâng däy đã tận tình truyền đät kiến thức, giúp đỡ em trong thời gian học tập. Đặc biệt, em xin gửi lời câm ơn såu sắc tới GS.TS. Phäm Hồng Thái đã dành nhiều thời gian, công sức trong giâng däy và hướng dẫn em hoàn thành luận văn này. Em xin gửi lời câm ơn đến ông Phäm Trung Uy - Chánh án Tòa án nhån dån tînh Quâng Ngãi, tập thể Lãnh đäo Tòa án nhån dån tînh Quâng Ngãi; Phòng Tổ chức - Cán bộ và toàn thể cán bộ Tòa án nhån dån tînh Quâng Ngãi là nơi em công tác đã giúp đỡ, täo điều kiện thuận lợi để em hoàn thành khóa học và luận văn. Cuối cùng, em xin bày tô lời câm ơn đến gia đình, bän bè là nguồn động viên lớn, täo điều kiện và hết lòng chăm sóc, khuyến khích em tham gia học tập và nghiên cứu, để em có thể hoàn thành luận văn này. Luận văn là thành quâ sự nỗ lực cûa cá nhån tác giâ trong thời gian qua. Tuy nhiên, do kiến thức bân thån còn hän chế nên luận văn không tránh khôi những thiếu sót, kính mong nhận được sự góp ý quý báu cûa quý thæy cô và các bän để Luận văn này được hoàn chînh hơn. Xin chån thành câm ơn! Huế, ngày 19 tháng 5 năm 2017 Học Viên Vü Anh Tuçn
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH ........................................................................ 11 1.1. Khái quát về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân .................... 11 1.1.1. Vị trí, vai trò của Tòa án nhân dân trong bộ máy nhà nước ........ 11 1.1.2. Các nguyên tắc cơ bản tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân17 1.2. Khái quát về tổ chức và hoạt động của Hệ thống Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam ........................................................................................... 25 1.2.1. Khái quát về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân cấp tỉnh ..... 25 1.2.2. Nguyên tắc của tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh........................................................................................................... 31 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và mục tiêu đặt ra đối với việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ................................................ 31 1.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ............................................................................................. 31 1.3.2. Mục tiêu đặt ra đối với việc tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. ............................................................................................ 33 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 37 Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH Ở VIỆT NAM .............................................. 38
2.1. Khái quát quá trình hình thành, phát triển về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh từ năm 1945 đến nay ......................................... 38 2.1.1. Giai đoạn từ 1945 đến 1959 ......................................................... 38 2.1.2. Giai đoạn từ 1959 đến 1980 ......................................................... 40 2.1.3. Giai đoạn từ 1980 đến 1992 ......................................................... 43 2.1.4. Giai đoạn từ 1992 đến 2002 ......................................................... 45 2.1.5. Giai đoạn từ 2002 đến 2014 ......................................................... 49 2.2. Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 ......................................................................... 55 2.3. Thực trạng tổ chức và hoạt động của TAND tỉnh Quảng Ngãi ........... 63 2.3.1 Thực trạng về cơ cấu tổ chức tại Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi ...63 2.3.2. Thực trạng hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi ......................................................................................................... 68 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 88 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH HIỆN NAY ...... 89 3.1. Quan điểm đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh . 89 3.1.1. Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh phải gắn liền với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân. ................................................................. 89 3.1.2. Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh phải được tiến hành đồng bộ với cải cách hệ thống Tòa án nhân dân, các cơ quan tư pháp và các thiết chế khác trong bộ máy nhà nước. ................. 90 3.1.3. Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh phải được thực hiện một cách đồng bộ với quá trình cải cách thể chế. ......... 90 3.1.4. Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh phải gắn với yêu cầu hội nhập quốc tế, phục vụ cho việc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta................................. 91
3.2. Một số giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ........................................................................................................ 92 3.2.1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tổ chức và hoạt động của Tòa án ............................................................................................... 92 3.2.2. Trong hoạt động xét xử của Tòa án phải tuyệt đối trung thành với Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng và bảo vệ quyền con người, bảo vệ công lý, công bằng xã hội. ...................................................................... 92 3.2.3. Nghiên cứu khả năng trao cho Tòa án quyền giải thích pháp luật, phán xét tính hợp pháp, hợp hiến của các văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan Nhà nước ban hành. ...................................................... 95 3.2.4. Nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ Thẩm phán và cán bộ của Tòa án. ............................................. 95 3.2.5. Nâng cao năng lực của Hội thẩm nhân dân. .............................. 100 3.2.6. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả xét xử của Tòa án thông qua các bản án, quyết định đảm bảo công bằng, đúng pháp luật, khả thi................ 101 3.2.7. Kiện toàn đội ngũ cán bộ công chức Hệ thống Tòa án theo hướng tinh giản, hiệu quả, bố trí sắp xếp nhân sự một cách hợp lý, sử dụng nhân sự đúng người đúng việc, đúng sở trường; đồng thời có chính sách phù hợp để thu hút đội ngũ những người có năng lực và phẩm chất đạo đức tốt phục vụ cho sự phát triển của Hệ thống Tòa án....................... 102 3.2.8. Khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng thống nhất, đồng bộ phù hợp, khả thi, dễ hiểu và dễ tiếp cận làm cơ sở pháp lý trong hoạt động xét xử của Tòa án. ...................................................... 104 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................... 106 KẾT LUẬN .................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 110
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ luật tố tụng hình sự : BLTTHS Bộ luật hình sự : BLHS Bộ luật dân sự : BLDS Tòa án nhân dân : TAND Xã hội chủ nghĩa : XHCN Viện kiểm sát nhân dân : VKSND Tòa án nhân dân : TAND
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Trong thời kỳ đất nước phát triển và hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới, trước nhiệm vụ phát triển và bảo vệ đất nước, trước yêu cầu Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta hiện nay đã đặt ra yêu cầu phải đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân là một nội dung quan trọng được thể hiện trong nhiều văn kiện Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Trước hết, nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định nhiều nội dung về đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó có đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân. Nghị quyết nêu rõ: Tòa án là: “Cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân. Bên cạnh đó, Nghị quyết còn xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và việc hoàn thiện tổ chức, bộ máy các cơ quan tư pháp. Triển khai thực hiện những quy định của Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014, Tòa án nhân dân tối cao xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và hoàn thiện tổ chức, bộ máy các cơ quan tư pháp, trọng tâm là xây dựng hoàn thiện tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án theo chức năng, nhiệm vụ đã được Hiến định. Theo đó, tòa án là “Cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp” nhằm 1
đáp ứng yêu cầu của cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN trong giai đoạn mới. Mô hình hệ thống Tòa án nhân dân khi được tổ chức lại theo tinh thần cải cách tư pháp có bốn cấp gồm: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp cao, Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án nhân dân cấp huyện (huyện, quận, thị xã, thành phố và tương đương). Trong đó: Tòa án nhân dân cấp huyện có nhiệm vụ, thẩm quyền xét xử sơ thẩm hầu hết các vụ, việc thuộc thẩm quyền theo luật định; Tòa án nhân dân cấp tỉnh có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm các bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp huyện có kháng cáo, kháng nghị và xét xử sơ thẩm một số vụ án không thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện, thành phố. Tuy nhiên, tòa án nhân dân cấp tỉnh không thực hiện nhiệm vụ giám đốc thẩm và tái thẩm. Tòa án nhân dân cấp cao có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm các bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh có kháng cáo, kháng nghị và giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định của Tòa án cấp dưới đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị. Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm, tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ. Việc đổi mới tổ chức Tòa án nhân dân tối cao cần thực hiện theo hướng tinh gọn với đội ngũ thẩm phán là những chuyên gia đầu ngành về pháp luật và có kinh nghiệm trong ngành. Điều đáng lưu ý là việc thành lập Tòa chuyên trách phải căn cứ vào thực tế xét xử của từng cấp Tòa án, ở từng địa phương. Việc nghiên cứu, xác định phạm vi thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự cần theo hướng chủ yếu xét xử những vụ án về các tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân và những vụ án liên quan đến bí mật quân sự. 2
Đổi mới việc tổ chức phiên Tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất lượng tại các phiên Tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp. Trong Văn kiện đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ X của Đảng cộng sản Việt Nam cũng nêu rõ: Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, và quyền con người. Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Cải cách tư pháp khẩn trương, đồng bộ, lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm, thực hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra. Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp… Đặc biệt là, Đại hội đại biểu Toàn quốc lần thứ XI của Đảng tiếp tục đề ra mục tiêu: “Đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý; tôn trọng và bảo vệ quyền con người. Hoàn thiện chính sách pháp luật về hình sự, dân sự, thủ tục tố tụng tư pháp và về tổ chức bộ máy các cơ quan tư pháp, đảm bảo tính khoa học, đồng bộ, đề cao tính độc lập, khách quan, tuân thủ pháp luật của từng cơ quan và chức danh tư pháp. Đổi mới hệ thống tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, bảo đảm cải cách hoạt động xét xử là trọng tâm của cải cách tư pháp; mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa đối với các khiếu kiệnhành chính” [10]. Các quan điểm, định hướng nêu trên đều khẳng định vị trí trung tâm của Tòa án trong hệ thống cơ quan tư pháp và trọng tâm của công tác xét xử. Vì vậy, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp được coi là một nhiệm vụ trọng tâm của quá trình cải cách tư pháp. Tuy nhiên, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân nói chung và Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói riêng trong thời gian qua cũng đặt ra những vấn đề cần giải quyết cả về mặt lý luận và thực tiễn. Cụ thể như 3
về thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, vấn đề mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện cũng đặt ra vấn đề thẩm quyền xét xử phúc thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh; vấn đề đổi mới việc tranh tụng tại phiên Tòa… Chính vì vậy, đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh có ý nghĩa quan trọng cho việc nâng cao hiệu quả công tác xét xử trong điều kiện cải cách tư pháp hiện nay. Với lý do nêu trên, học viên đã lựa chọn đề tài: "Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh – Từ thực tế Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi" có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn, nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Hệ thống Tòa án nhân dân nói chung, Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói riêng để làm luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, hội thảo, các bài viết trên các tạp chí liên quan đến nội dung tổ chức hoạt động của Tòa án nhân dân. Có thể phân loại thành hai nhóm như sau:  Nhóm thứ nhất: Những công trình là đề tài khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, các luận án tiến sĩ, sách chuyên khảo nghiên cứu về hệ thống tư pháp Việt Nam có liên quan đến Tòa án nhân dân như: + Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04.06 "Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân". + Luận án tiến sĩ luật học, Viện nghiên cứu nhà nước và pháp luật "Đổi mới tổ chức và hoạt động Tòa án nhân dân ở nước ta trong giai đoạn hiện nay" của tác giả Lê Thành Dương năm 2002. 4
+ Luận án tiến sĩ luật học, Đại học luật Hà nội "Đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp theo hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền" của tác giả Trần Huy Liệu năm 2003. + Luận án tiến sĩ luật học, Đại học quốc gia Hà nội "Những vấn đề lý luận và thực tiễn về cải cách hệ thống cơ quan Tòa án Việt Nam theo định hướng xây dựng Nhà nước pháp quyền" của tác giả Đỗ Thị Ngọc Tuyết năm 2005. + Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học Xã hội “Đổi mới tổ chức Tòa án nhân dân cấp huyện trong quá trình cải cách tư pháp ở Việt Nam” của tác giải Nguyễn Minh Sử năm 2011. + Sách tham khảo: "Một số vấn đề về Hiến pháp và bộ máy Nhà nước" của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung, Nxb Giao thông vận tải năm 2002; + Sách "Hệ thống tư pháp và cái cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay" của tập thể các tác giả do GS.TS Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Khoa học xã hội năm 2002; + “Cơ sở khoa học của việc xây dựng đội ngũ thẩm phán ở nước ta hiện nay” của tác giả Đỗ Gia Thư (Luận án tiến sĩ luật học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam, 2006); + “Đổi mới tổ chức Tòa án nhân dân cấp huyện trong quá trình cải cách tư pháp ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Minh Sử (Luận án tiến sĩ luật học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam, 2011); + Liên quan đến nhóm vấn đề này còn có kỷ yếu các cuộc hội thảo về lịch sử ngành Tòa án nhân dân.  Nhóm thứ hai: Các bài viết liên quan đến nội dung đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân được đăng trên các tạp chí: + “Những vấn đề chủ yếu của công cuộc cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt nam” của TSKH.PGS Lê Cảm, tạp chí Tòa án nhân dân số 3 năm 2006; 5
+ "Yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền đối với đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp " của tác giả Nguyễn Mạnh Cường, tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 10 năm 2002; + “Bàn về quản lý thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp” của tác giả Đỗ Gia Thư đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, 2005; + “Cải cách tư pháp trong cơ cấu tổ chức quyền lực nhà nước” của tác giả Nguyễn Đăng Dung đăng trên đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Số chuyên đề 2011; + “Nguyên tắc hai cấp xét xử và việc tổ chức Tòa án theo tiêu chí chức năng, thẩm quyền” của tác giả Nguyễn Ngọc đăng trên Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Số chuyên đề 2011; + “Kiến nghị nhằm nâng cao vị thế độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử” của tác giả Nguyễn Minh Sử đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, số tháng 7, 2011. + “Một vài ý kiến về hoàn thiện hệ thống Tòa án nhân dân ở nước ta” của tác giả Nguyễn Minh Sử đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật, số tháng 7, 2011. + "Cải cách tư pháp và vấn đề tranh tụng" của tác giả Nguyễn Mạnh Kháng, tạp chí Nhà nước và pháp luật số 10. + Báo cáo tổng kết của Tòa án nhân dân tối cao từ năm 2010 đến năm 2016. + Bài viết về: Tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân, tương xứng với chức năng, nhiệm vụ “Tòa án là cơ quan xét xử của nước CHXHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp” của Đồng chí Trương Hòa Bình, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao năm 2013 + Bài viết về: “Hoạt động của Tòa án nhân dân trong thời kỳ mới” của Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Tưởng Duy Lượng năm 2014. 6
+ Bài viết về “Thành tựu cải cách tư pháp nổi bật của Tòa án nhân dân” của Báo Công lý năm 2016. + Bài viết về “Cải cách tư pháp nâng tầm vị thế của Hệ thống Tòa án nhân dân” của Tiến sĩ Lưu Bình Nhưỡng, Phó Chánh Văn phòng, Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương năm 2014. Tuy vậy các công trình bài viết trên chủ yếu đi sâu vào lĩnh vực nghiên cứu chung nhất về tổ chức quyền lực Nhà nước, hoặc có công trình nghiên cứu đề cập trực tiếp về vấn đề này, nhưng khác về phạm vi nghiên cứu và thời điểm nghiên cứu đã lâu nên không cập nhật được những vấn đề đang đặt ra trong lý luận và thực tiễn hiện nay, đồng thời không phù hợp với Hiến pháp 2013 và Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014, do đó nội dung không còn mang tính thời sự. Qua nghiên cứu, khái quát chung có thể thấy các công trình khoa học trên đây đã nghiên cứu và làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân. Bởi vậy, luận văn tập trung nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay theo hướng có hệ thống và toàn diện hơn để làm cơ sở lý luận và thực tiễn cho quá trình đổi mới và cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn dưới góc độ Luật Hiến pháp và luật Hành chính nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi nói riêng, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. 7
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động của Tòa án như phân tích, làm rõ vị trí, vai trò, các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án trong bộ máy nhà nước; - Phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay, trong đó đánh giá những thành tựu, những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém; - Xây dựng các quan điểm và đề xuất các giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh là vấn đề tương đối rộng, có thể được nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau. Trong khuôn khổ luận văn thạc sỹ, tác giả tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh; thực trạng và giải pháp đổi mới tổ chức, nâng cao hiệu quả hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh trong thời gian tới. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghiên cứu công tác tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi. - Về thời gian: Nghiên cứu từ năm 2015 đến 2017. - Về nội dung: Luận văn nghiên cứu công tác tổ chức và hoạt động tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói chung và tổ chức, hoạt động của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi nói riêng. 8
Trong phạm vi luận văn, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân mà không nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Tòa án quân sự. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về lý luận và lịch sử Nhà nước và Pháp luật, về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong tiến trình cải cách tư pháp, những thành tựu của khoa học pháp lý trên thế giới. Đồng thời, tác giả nghiên cứu luận văn trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Các phương pháp nghiên cứu được tác giả sử dụng trong luận văn bao gồm: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Được sử dụng để phân tích, khái quát các vấn đề lý luận cũng như đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân nói chung, Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói riêng. - Phương pháp hệ thống: Luận văn sử dụng phương pháp phân tích theo hệ thống các vấn đề nghiên cứu đặt trong hệ thống có mối quan hệ biện chứng, hữu cơ như một chỉnh thể thống nhất. Tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh là một nội dung của đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân, do vậy, phương pháp hệ thống được sử dụng để nghiên cứu tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh trong mối quan hệ với đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân và bộ máy nhà nước. - Phương pháp lịch sử được sử dụng trong luận văn để nghiên cứu quá trình hình thành, phát triển và yêu cầu đổi mới pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. 9
- Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn, xem xét từng vấn đề nghiên cứu trong mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn, các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân. - Phương pháp trừu tượng hóa, khái quát hóa được sử dụng trong Chương 3 nhằm đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh; phát huy vai trò của Tòa án nhân dân trong việc bảo vệ pháp luật, bảo vệ công lý và tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân đối với hoạt động của Tòa án. Các kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung vào lý luận về tổ chức và hoạt động của Hệ thống Tòa án nhân dân nói chung và Tòa án nhân dân cấp tỉnh nói riêng nhằm thống nhất nhận thức về bản chất, vai trò hoạt động xét xử của toà án trong đời sống xã hội, bảo vệ các quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức. - Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các các Tòa án và các cơ quan, tổ chức liên quan trong việc nghiên cứu, chỉ đạo, phối hợp trong hoạt động của Tòa án nhân dân, đồng thời có thể sử dụng được cho việc giảng dạy tại Học viện Tư pháp; Học viện Tòa án, Đại học Kiểm sát và các cơ sở đào tạo... 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam Chương 3: Quan điểm và giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân cấp tỉnh hiện nay. 10
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH 1.1. Khái quát về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân 1.1.1. Vị trí, vai trò của Tòa án nhân dân trong bộ máy nhà nước Nghiên cứu học thuyết Mác - Lênin cho thấy rằng, trong quá trình phát triển của đời sống xã hội, khi chế độ tư hữu ra đời, xã hội phân chia giai cấp và đấu tranh giai cấp không thể điều hòa được thì Nhà nước ra đời. Nhà nước ra đời đã trở thành công cụ bạo lực của giai cấp thống trị, nhằm đàn áp, cai trị giai cấp khác. Giai cấp thống trị đã thông qua nhà nước để thống trị về kinh tế, nắm giữ quyền lực chính trị, quản lý xã hội, thể hiện ý chí giai cấp mình thành pháp luật và buộc các giai cấp khác trong xã hội phải tuân thủ (lịch sử các nhà nước quân chủ cho thấy các chiếu chỉ, mệnh lệnh của nhà vua có tính phục tùng tuyệt đối). Tuy nhiên, ý chí của giai cấp thống trị sẽ không đạt được, nếu ý chí đó chỉ mới dừng lại ở việc thể hiện thành những quy phạm, những điều luật, hay bộ luật. Để ý chí của giai cấp thống trị đi vào cuộc sống, trở thành ý chí chung của toàn xã hội thì nhà nước phải tổ chức ra bộ máy để thực hiện nhiệm vụ này, đó chính là bộ máy hành pháp với lực lượng đàn áp, cưỡng chế là quân đội và cảnh sát. Đồng thời, để cho pháp luật – ý chí của giai cấp thống trị được tuân thủ trong đời sống xã hội, đòi hỏi phải hình thành một hệ thống cơ quan bảo đảm việc giám sát, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, đó là cơ quan xét xử. Hệ thống cơ quan nhân danh Nhà nước để xét xử các hành vi vi phạm pháp luật chính là Tòa án. Như vậy, với sự ra đời của Nhà nước thì quyền lực nhà nước được thể hiện bởi: Quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp; trong đó quyền tư pháp là quyền xét xử do Tòa án thực hiện và chức năng xét xử không thể 11
tách rời khỏi Nhà nước. Ở chế độ chiếm hữu nô lệ và chế độ phong kiến, Nhà nước chủ yếu được tổ chức theo hình thức quân chủ, nên quyền lập pháp, hành pháp và xét xử đều tập trung vào giai cấp chủ nô và phong kiến do nhà vua thống trị. Nhà vua vừa là người ban hành các đạo luật, vừa là người quyết định tổ chức thực hiện và cũng là người có quyền lực xét xử cao nhất. Vì vậy, Tòa án chưa được tổ chức thành hệ thống rõ nét và hoạt động độc lập với các tổ chức khác trong bộ máy nhà nước chiếm hữu nô lệ và phong kiến. Vào thế kỷ 17 và 18, với sự phát triển mạnh mẽ của giai cấp tư sản - giai cấp đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến của thời đại đã có tiếng nói, trào lưu chính trị kêu gọi, đấu tranh để hạn chế quyền lực tuyệt đối của nhà vua, tiến tới xóa bỏ Nhà nước phong kiến. Các học giả tư sản trong thời kỳ này đã đưa ra các luận điểm cho rằng cần phải có sự tách bạch quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, trong đó điển hình là tư tưởng của John Locce, Montesquieu... Theo Montesquieu, quyền lực nhà nước được phân chia thành quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp và tư tưởng phân chia quyền lực này đã trở thành hạt nhân của học thuyết "Tam quyền phân lập". Montesquieu cho rằng khi quyền lập pháp được sáp nhập với quyền hành pháp và tập trung trong tay một người hay một tập đoàn người, thì sẽ không có tự do, bởi vì điều này có thể dẫn tới việc chính nhà vua hay nghị viện ấy sẽ đưa ra những đạo luật độc đoán để thi hành một cách vô nguyên tắc. Đồng thời, sẽ không có tự do nếu quyền xét xử không được phân biệt với quyền lập pháp và quyền hành pháp. Nếu quyền xét xử được sáp nhập vào quyền lập pháp, thì sẽ không có tự do; nếu quyền xét xử được nhập vào quyền hành pháp thì Thẩm phán sẽ trở thành những kẻ áp bức. Với tư tưởng này, ông cho rằng để có một Nhà Nước pháp quyền theo quan niệm phân lập quyền lực của Nhà nước tư sản, cũng như các cơ quan nhà nước khác, thì Tòa án phải được tổ chức độc lập, có sự tham gia đối trọng và chế ước, kiểm soát với nhánh quyền lập pháp và hành pháp. Theo quan 12
điểm của giai cấp tư sản thì Tòa án là cơ quan bảo vệ pháp luật quan trọng nhất, bảo vệ công lý và là người trọng tài vô tư, khách quan để đánh giá các hành vi vi phạm pháp luật, giải quyết các tranh chấp phát sinh trong thực tiễn đời sống xã hội. Muốn vậy, hoạt động của Tòa án phải được quy định để không chỉ giới hạn ở việc xét xử đối với hành vi của các cá nhân mà còn đối với hoạt động của các cơ quan nhà nước. Hay nói cách khác, sự độc lập của Tòa án với cơ quan lập pháp và hành pháp là đảm bảo quan trọng nhất cho việc bảo vệ các quyền con người, hạn chế sự lạm quyền, xâm hại các quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân. Sự độc lập của Tòa án với hai nhánh quyền lực lập pháp và hành pháp đã có ảnh hưởng rất lớn đến việc xác lập chế độ dân chủ tư sản, đáp ứng những đòi hỏi chính đáng của nhân dân trong cuộc đấu tranh chống chế độ phong kiến, hạn chế sức mạnh của nhà vua. Tuy nhiên, tính độc lập của Tòa án trong Nhà nước tư sản cũng phụ thuộc rất nhiều vào cách thức tổ chức hình thức chính thể (Cộng hòa Đại nghị, Cộng hòa Tổng thống), nhưng cho dù được tổ chức theo hình thức chính thể nào thì sự độc lập của Tòa án chính là yếu tố quan trọng nhất để bảo vệ công lý, bảo vệ quyền và lợi ích Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Bàn về vấn đề này, A.Hamiton cho rằng trong tất cả các yếu tố khiến cho ngành tư pháp có thể duy trì được tính độc lập và cương quyết của mình, thì nhiệm kỳ của vị Chánh án là yếu tố quan trọng nhất. Chính vì vậy, với sự phát triển của tinh thần dân chủ thì hoạt động của Tòa án ngày càng mở rộng đến cả những người thực thi pháp luật khi chính họ có những hành vi vi phạm pháp luật, thậm chí Tòa án còn xem xét đến các hành vi vi hiến. Ngay từ khi Nhà nước ra đời thì chức năng chung của Nhà nước là quản lý xã hội, biến ý chí của giai cấp thống trị thành pháp luật và dùng các công cụ, biện pháp quyền lực để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện. Để quản lý Nhà nước, quyền lực nhà nước được thể hiện dưới các hình thức là 13