Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang" được hoàn thành với mục tiêu nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam trên địa bàn tỉnh Hà Giang, luận văn có mục đích đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội phạm này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI PHẠM TRỌNG HẢI TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TẠI ĐỊA BÀN TỈNH HÀ GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2022
VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI PHẠM TRỌNG HẢI TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TẠI ĐỊA BÀN TỈNH HÀ GIANG Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Lê Minh Long Hà Nội – 2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận văn này. Tác giả luận văn PHẠM TRỌNG HẢI
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước hết tôi xin tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến giảng viên TS. Lê Minh Long, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu, viết luận văn. Những ý kiến đóng góp của TS. Lê Minh Long là nền tảng đã giúp đỡ tôi hoàn thiện luận văn của mình một cách tốt nhất. Tôi cũng chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo trường Đại học Kiểm sát Hà Nội đã tận tình truyền đạt kiến thức trong suốt thời gian tôi học tập tại trường. Với những kiến thức thu thập được đó không chỉ là cơ sở cho quá trình nghiên cứu luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn đồng hành, ủng hộ và khích lệ tôi trong suốt thời gian vừa qua. Đây chính là nguồn động viên lớn lao nhất mà tôi may mắn có được, giúp tôi có thêm niềm tin và động lực để học tập và nghiên cứu.
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ đầy đủ Từ viết tắt Bộ luật hình sự BLHS Bộ luật tố tụng hình sự BLTTHS Tòa án nhân dân TAND Tiến hành tố tụng THTT Trách nhiệm hình sự TNHS Viện kiểm sát nhân dân VKSND Xã hội chủ nghĩa XHCN
DANH MỤC BẢNG Số bảng Tên bảng biểu Trang Thống kê tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được đưa Bảng 2.1. ra xét xử từ năm 2018 đến năm 2021 trên địa bàn tỉnh 35 Hà Giang Những hình phạt được áp dụng đối với các bị cáo Bảng 2.2. phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ năm 2018 36 đến năm 2021 trên địa bàn tỉnh Hà Giang
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI....................................................... 6 1.1. Một số vấn đề lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi .................... 6 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ...................... 6 1.1.2. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với một số tội xâm phạm tình dục khác trong Bộ luật Hình sự năm 2015 ......................................................... 9 1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi........................ 14 1.2.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 14 1.2.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999........................................................................ 16 1.2.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 2015........................................................................ 17 1.3. Quy định của pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) .................................. 19 1.3.1. Các dấu hiệu định tội ............................................................................. 19 1.3.2. Các dấu hiệu định khung tăng nặng hình phạt ...................................... 26 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 32 Chương 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ GIANG ................................................................................................... 33 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên – xã hội và tổ chức bộ máy xét xử của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hà Giang ...................................................... 33 2.2. Thực tiễn xét xử các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang ..................................................................................................... 34 2.2.1. Những kết quả đã đạt được trong xét xử và thực tiễn áp dụng hình phạt đối với vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang............ 34
2.2.2. Những tồn tại, hạn chế trong áp dụng quy định của pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ....................................................................... 41 2.2.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế .......................................................... 51 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 59 Chương 3. NHỮNG YÊU CẦU ĐẶT RA VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI .............................................................................. 60 3.1. Những yêu cầu đặt ra đối với việc nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự trong giải quyết các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong thời gian tới ................................................................................................. 60 3.1.1. Tiếp tục quán triệt và tăng cường thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về cải cách tư pháp .................................................................................. 60 3.1.2. Nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự phải thông qua việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi đáp ứng yêu cầu về tính phù hợp, đồng bộ, khả thi .............................................................. 61 3.1.3. Tập trung trọng điểm vào thực hiện yêu cầu chống oan, sai, bỏ lọt tội phạm, bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự................................... 63 3.1.4. Chủ động ứng phó với sự gia tăng tội phạm về xâm hại tình dục và những thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư....................... 63 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ....................................................................... 65 3.2.1 Hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự, tăng cường hướng dẫn áp dụng về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ......................................................... 65 3.2.2. Tăng cường chất lượng mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng .................................................................................... 69 3.2.3. Giải pháp đối với Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hà Giang .................. 70 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 76 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các tội xâm hại tình dục trẻ em theo quy định của BLHS năm 2015 bao gồm: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; Tội môi giới mại dâm; Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi; Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm; Tội mua dâm người dưới 18 tuổi. Mặc dù quy định của BLHS khá đầy đủ và khoa học nhưng hiện nay trên địa bàn cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Hà Giang nói riêng, tình trạng xâm hại tình dục trẻ em, trong đó có hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi đang diễn biến hết sức phức tạp, vẫn gia tăng đáng lo ngại, báo động về sự suy đồi và băng hoại những giá trị đạo đức, gây hoang mang lo lắng, căm phẫn, bức xúc trong dư luận xã hội với phương thức, thủ đoạn thực hiện tội phạm ngày càng tinh vi, xảo nguyệt. Tội phạm này để lại những hậu quả nặng nề cho nạn nhân và gia đình nạn nhân cả về thể chất (tổn hại về sức khỏe, mắc các bệnh xã hội, bệnh truyền nhiễm, mang thai ngoài ý muốn, vô sinh,…) và tinh thần (tổn thương, mặc cảm, phát triển không bình thường, khó hòa nhập với xã hội, muốn tự sát,…); Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng các quy định đối với Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại TAND tỉnh Hà Giang còn những tồn tại, hạn chế nhất định dẫn đến chất lượng xét xử các vụ án này còn chưa cao. Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những hạn chế trong công tác xử lý đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có thể kể đến đó là quy định pháp luật hình sự đối với loại tội phạm này vẫn còn một số “lỗ hổng” và nhận thức pháp luật của người tiến hành tố tụng vẫn còn hạn chế. Mặt khác, bảo vệ trẻ em là một nội dung quan trọng được ghi nhận trong nhiều văn kiện quốc tế cũng như mỗi quốc gia. Trong Công ước quốc tế về quyền trẻ em tại Điều 34 ghi nhận “...Các quốc gia thành viên cam kết bảo vệ trẻ em chống lại tất cả các hình thức bóc lột tình dục và lạm dụng tình dục”[7]. Trên cơ sở là thành viên của Công ước, Việt Nam đã nội luật hóa nhiều quy định nhằm bảo vệ tốt nhất quyền của trẻ em. Cụ thể tại khoản 1 Điều 37 Hiến pháp năm 2013 quy
2 định: “Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em"[19]. Như vậy, thông qua Hiến pháp năm 2013, Đảng và Nhà nước ta đã xác định trách nhiệm bảo vệ trẻ em là một nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân và tất cả các tổ chức chính trị xã hội, do nhiều ngành luật điều chỉnh trong đó có pháp luật hình sự. Do vậy, việc nghiên cứu luận văn “Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang” là cần thiết, góp phần hạn chế nhất án bị hủy, sửa với lỗi chủ quan của người tiến hành tố tụng. Qua đó nâng cao chất lượng xét xử và áp dụng pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hà Giang trong thời gian sắp tới, bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. 2. Tình hình nghiên cứu của luận văn Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi đã được nghiên cứu dưới nhiều khía cạnh khác nhau trong đó phải kể đến một số công trình nghiên cứu sau đây: - Các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ: Nguyễn Thị Ngọc Linh (2018), Các tội xâm phạm tình dục trong luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Đại học quốc gia Hà Nội; Nguyễn Quốc Việt (2019), Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Long An, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện khoa học xã hội; Đoàn Thị Thúy (2020), Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Hải Dương, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện khoa học xã hội; Trần Thế Anh (2020), Tội hiếp dâm trẻ em từ thực tiễn Thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện khoa học xã hội; Lê Thành Phương (2021), Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn Tòa án quân sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện khoa học xã hội. - Giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo: GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên) (2014), Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), NXB Công an nhân dân, Hà Nội; GS.TS Nguyễn Ngọc
3 Hoà (Chủ biên) (2018), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Phần các tội phạm) - Quyển 2, NXB Tư pháp, Hà Nội; TS Nguyễn Đức Mai (2018), Bình luận khoa học – Bộ luật hình sự (hiện hành) (sửa đổi, bổ sung năm 2017, NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật TP.HCM, TP.HCM; Đinh Văn Quế (2018), Bình luận Bộ luật hình sự năm 2015, Phần thứ hai: Các tội phạm, Chương XIV: Các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người (Bình luận chuyên sâu), NXB Thông tin và truyền thông;…. - Các bài nghiên cứu được đăng trong các báo và tạp chí chuyên ngành như: Vũ Hải Anh (2015), “Một số vướng mắc trong xét xử trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em chưa đủ 13 tuổi có tính chất loạn luân”, Tạp chí Nghề luật Số 1/2015, tr.43-47; Trần Thủy Quỳnh Trang (2014), “Nâng cao hiệu quả áp dụng Điều 112 Bộ luật hình sự về tội hiếp dâm trẻ em”, Tạp chí kiểm sát Số 16/2014, tr.52-58; Phạm Minh Tuyên (2020), “Các tội xâm phạm tình dục người đưới 18 tuổi - những vướng mắc và kiến nghị”, Tạp chí khoa học kiểm sát, số 02/2020, tr.3-10; Phạm Minh Tuyên (2019), “Một số vấn đề về hành vi quấy rối tình dục và xâm hại tình dục trẻ em ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí khoa học kiểm sát số 1 (30)/2019, tr.12-24; Đỗ Vọng Linh -Nguyễn Đình Dũng (2021), “Mối quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi”, Tạp chí khoa học kiểm sát số 47/2021, tr.45-49;…. Đây là các công trình khoa học nghiên cứu rất công phu về lý luận và thực tiễn giải quyết tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Qua thực tiễn nghiên cứu tại một số công trình nghiên cứu đã kể trên có thể khẳng định rằng tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được sự quan tâm nghiên cứu với hình thức nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu khác nhau với nhiều góc độ. Các công trình đã đánh giá chuyên sâu và làm rõ những vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn giải quyết tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào với quy mô luận văn thạc sĩ nghiên cứu vấn đề về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hà Giang trong giai đoạn xét xử. Vì vậy, trên tinh thần tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa của các công trình nghiên cứu đã công bố, luận văn tiếp tục nghiên cứu
4 và làm rõ hơn về những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng các quy định về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong công tác xét xử tại địa bàn tỉnh Hà Giang, từ đó đưa ra những đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang trong thời gian sắp tới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu của luận văn Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự Việt Nam trên địa bàn tỉnh Hà Giang, luận văn có mục đích đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự về tội phạm này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn Từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn có các nhiệm vụ cụ thể sau: - Phân tích các vấn đề lý luận, các quan điểm khoa học có liên quan đến tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. - Phân tích về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong lịch sử lập pháp. - Phân tích các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. - Đánh giá thực tiễn áp dụng, những kết quả đạt được, áp dụng các quy định pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi hiện nay tại địa bàn tỉnh Hà Giang và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn Luận văn nghiên cứu dưới góc độ luật hình sự những vấn đề lý luận và tập trung vào thực tiễn hoạt động xét xử các vụ án về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn - Về nội dung: Đề tài nghiên cứu trên cơ sở các quy định của BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và các văn bản hướng dẫn áp dụng thực hiện.
5 - Về không gian, thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trong công tác xét xử tại địa bàn tỉnh Hà Giang trong phạm vi 04 năm (từ năm 2018 - 2021). 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn dựa trên quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác – Lê nin, quan điểm của Đảng và Nhà nước về đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và về xét xử sơ thẩm các vụ án về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng. Luận văn kết hợp sử dụng một số phương pháp cụ thể như phương pháp hệ thống, logic; phân tích, tổng hợp, so sánh; thống kê; vụ việc điển hình trong việc nghiên cứu áp dụng các quy định pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hà Giang. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận: Luận văn đóng góp và làm phong phú thêm về hệ thống lý luận pháp luật Hình sự đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Về mặt thực tiễn: Luận văn góp phần đóng góp phương án xây dựng pháp luật, là tài liệu tham khảo trong hoạt động tố tụng, giảng dạy và nghiên cứu khoa học nhằm áp dụng có hiệu quả trong quá trình giải quyết vụ án hình sự hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng và nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật hình sự nói chung. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 03 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Chương 2: Thực tiễn áp dụng quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 về Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa bàn tỉnh Hà Giang. Chương 3: Những yêu cầu đặt ra và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi.
6 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI 1.1. Một số vấn đề lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 1.1.1.1. Khái niệm Trong khoa học luật hình sự và tội phạm học, tội phạm và nội dung của khái niệm tội phạm là những vấn đề quan trọng nhất, nó phản ánh rõ nét và đầy đủ bản chất giai cấp, các đặc điểm chính trị - xã hội, cũng như những đặc điểm pháp lý của luật hình sự quốc gia, đồng thời, nó còn "được xem như là điều kiện cần thiết có tính nguyên tắc để giới hạn giữa tội phạm và không phải là tội phạm, giữa trách nhiệm hình sự và những trách nhiệm pháp lý khác..."[32]. Theo pháp luật Hình sự hiện hành ở nước ta, khái niệm tội phạm được các nhà làm luật ghi nhận trong Điều 8 BLHS Việt Nam năm 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017). Theo đó, “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự”[20]. Còn hiếp dâm được hiểu là “Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc bằng thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân”[20]. Dưới góc độ khoa học, một số khái niệm về hiếp dâm người dưới 16 tuổi (trước đây theo các BLHS cũ được quy định là Tội hiếp dâm trẻ em) được sử dụng khá phổ biến như:
7 Tội hiếp dâm là một loại tội phạm hình sự mà người phạm tội đã dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ đoạn khác giao cấu với nạn nhân trái với ý muốn của họ. Trong trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em, người phạm tội còn gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe, sự phát triển bình thường về tâm, sinh lý của nạn nhân [11]. Hiếp dâm trẻ em là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu với trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ hoặc hành vi giao cấu với trẻ em dưới 13 tuổi [4]. Hiếp dâm trẻ em là hành vi của một hoặc nhiều người dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ đoạn khác giao cấu với nạn nhân dưới 16 tuổi trái ý muốn của họ hoặc là hành vi giao cấu với trẻ em chưa đến 13 tuổi [3, tr.34]. Hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ đoạn khác giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác với người chưa đủ 16 tuổi [9, tr.252]. Có thể thấy, các khái niệm được đưa ra đều hướng về một điểm chung đó là hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hành vi giao cấu trái ý muốn với nạn nhân là người dưới 16 tuổi, các thủ đoạn được thực hiện là: Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu với trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ. Mọi trường hợp thực hiện hành vi giao cấu với trẻ em dưới 13 tuổi thì đều được xác định là hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Chủ thể của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi cũng được xác định là những người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ 14 tuổi trở lên. Ngoài ra, BLHS năm 2015 bổ sung hành vi “thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác” trong cấu thành tội phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi nên khi đưa ra khái niệm về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi tác giả nhận thấy cần bổ sung phần về hành vi quan hệ tình dục khác.
8 Do đó, khái niệm một tội phạm cụ thể - tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, chính là sự cụ thể hóa khái niệm tội phạm (chung) ở trên. Trên cơ sở tổng kết các quan điểm khác nhau trong khoa học và căn cứ vào các quy định của BLHS năm 2015 hiện hành, khái niệm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có thể được hiểu đầy đủ là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ, hoặc giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi, do người từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, xâm phạm quyền được bảo vệ thân thể, nhân phẩm, danh dự và bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi. 1.1.1.2. Đặc điểm Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có đầy đủ đặc điểm của tội phạm như: Nguy hiểm cho xã hội; có lỗi; được quy định trong luật hình sự (trái pháp luật hình sự); do người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện và phải chịu hình phạt. Ngoài ra thì tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có những đặc điểm đặc trưng thể hiện ở các yếu tố cấu thành tội phạm. Các đặc điểm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi về cơ bản tương tự như tội hiếp dâm mà nạn nhân từ đủ 16 tuổi trở lên quy định tại Điều 141 BLHS năm 2015. Tuy nhiên, vì nạn nhân là người dưới 16 tuổi nên có một vài dấu hiệu thuộc về phía nạn nhân không giống với trường hợp hiếp dâm mà nạn nhân đã đủ 16 tuổi trở lên như: Đối với nạn nhân từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi thì phải xác định việc giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, còn đối với nạn nhân dưới 13 tuổi thì không cần xác định nạn nhân có đồng ý hay không đồng ý giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác thì người phạm tội vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Tuổi của nạn nhân (người bị hiếp) là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Việc xác định tuổi của người bị hại trên cơ sở giấy
9 khai sinh của họ, nếu trường hợp mất giấy khai sinh hoặc không có giấy khai sinh thì các cơ quan tiến hành tố tụng phải áp dụng tất cả các biện pháp có thể được để xác định tuổi thật của người bị hại. Việc xác định tuổi đối với nạn nhân phải theo quy định tại Điều 417 BLTTHS năm 2015 như đối với các trường hợp xác định tuổi của người bị hại là người chưa thành niên [9, tr.252]. 1.1.2. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với một số tội xâm phạm tình dục khác trong Bộ luật Hình sự năm 2015 1.1.2.1. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi Giống nhau: - Xâm phạm đến quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng và bảo vệ để không bị xâm hại tình dục của trẻ em theo Luật trẻ em . - Được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp và nhằm mục đích, động cơ là thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác với người dưới 16 tuổi của người phạm tội là để thỏa mãn ham muốn tình dục, nhu cầu sinh lý của bản thân. Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác Khác nhau Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi Căn cứ Điều 142 BLHS năm 2015 Điều 145 BLHS năm 2015 pháp lý Sức khỏe, tính mạng, danh dự, Danh dự, nhân phẩm, quyền bất Khách thể nhân phẩm và quyền bất khả xâm khả xâm phạm về tình dục của của tội phạm về tình dục của người dưới người dưới 16 tuổi phạm 16 tuổi Hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng Hành vi của người đủ 18 tuổi trở Mặt khách vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng lên, giao cấu hoặc thực hiện quan của tội không thể tự vệ được của nạn hành vi quan hệ tình dục khác phạm nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu nhưng có sự thuận tình của của
10 hoặc thực hiện hành vi quan hệ người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tình dục khác, trái ý muốn của nạn tuổi. nhân. Nạn nhân là người dưới 13 tuổi thì mọi hành vi giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác với nạn nhân đều bị coi là hiếp dâm. Người từ đủ 14 tuổi trở lên, có Người từ đủ 18 tuổi trở lên, có Chủ thể của năng lực trách nhiệm hình sự năng lực trách nhiệm hình sự. tội phạm Đối tượng Người dưới 16 tuổi Người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tác động Trường hợp nạn nhân dưới 13 tuổi tuổi. của tội đều xác định là hiếp dâm phạm Trái với ý muốn của nạn nhân là Có sự thuận tình của nạn nhân. người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi. Ý chí của Đối với người dưới 13 tuổi thì nạn nhân không xem xét yếu tố này mà đều được coi là hành vi hiếp dâm Tính nguy Có tính nguy hiểm cho xã hội cao Có tính nguy hiểm cho xã hội hiểm cho xã hơn thấp hơn hội Phạt tù từ 07 năm đến 20 năm, tù Phạt tù từ 01 năm đến 15 năm Hình phạt chung thân hoặc tử hình 1.1.2.2. Phân biệt Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi Giống nhau: - Khách thể đều bao gồm: Sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm và quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi.
11 - Mặt chủ quan của tội phạm: Được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp và nhằm mục đích, động cơ là thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác với người dưới 16 tuổi của người phạm tội là để thỏa mãn ham muốn tình dục, nhu cầu sinh lý của bản thân. - Ý chí của nạn nhân: Được thực hiện trái với ý muốn của nạn nhân. Tội hiếp dâm người dưới 16 Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 Khác nhau tuổi tuổi đến dưới 16 tuổi Căn cứ Điều 142 BLHS 2015 Điều 144 BLHS 2015 pháp lý Sức khỏe, tính mạng, danh dự, Danh dự, nhân phẩm, quyền bất Khách thể nhân phẩm và quyền bất khả khả xâm phạm về tình dục của của tội xâm phạm về tình dục của người người dưới 16 tuổi phạm dưới 16 tuổi Hành vi dùng vũ lực, đe dọa Dùng mọi thủ đoạn tác động vào dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình người lệ thuộc hoặc người đang ở trạng không thể tự vệ được của trong tình trạng quẫn bách miễn nạn nhân hoặc thủ đoạn khác cưỡng giao cấu. Những thủ đoạn giao cấu hoặc thực hiện hành vi do người phạm tội này thực hiện quan hệ tình dục khác, trái ý không làm tê liệt sự kháng cự của muốn của nạn nhân. Tất cả các nạn nhân nhưng lại khiến nạn Mặt khách nạn nhân là người dưới 13 tuổi nhân phải đồng ý giao cấu hoặc quan của tội thì mọi hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình phạm hành vi quan hệ tình dục khác dục khác một cách miễn cưỡng với nạn nhân đều bị coi là hành với người phạm tội. vi hiếp dâm. Mọi hành vi trên đều hướng đến mục đích là làm tê liệt sự kháng cự của nạn nhân để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với
12 ý muốn của nạn nhân. Người từ đủ 14 tuổi trở lên, có Người từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự năng lực trách nhiệm hình sự. Nạn nhân có mối quan hệ lệ Chủ thể của thuộc với người phạm tội hoặc tội phạm người phạm tội có quan hệ nhất định trong việc giúp đỡ nạn nhân thoát khỏi tình trạng quẫn bách. Đối tượng Người dưới 16 tuổi Người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tác động Trường hợp nạn nhân dưới 13 tuổi và là người lệ thuộc vào của tội tuổi đều xác định là hiếp dâm người phạm tội hoặc người đang phạm ở trong tình trạng quẫn bách. Tính nguy Có tính nguy hiểm cho xã hội Có tính nguy hiểm cho xã hội hiểm cho xã cao hơn thấp hơn hội Phạt tù từ 07 năm đến 20 năm, tù Phạt tù từ 05 năm đến 20 năm Hình phạt chung thân hoặc tử hình hoặc tù chung thân 1.1.2.3. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi Giống nhau: Đối tượng tác động của tội phạm đều là người dưới 16 tuổi Tội hiếp dâm người dưới 16 Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 Khác nhau tuổi tuổi đến dưới 16 tuổi Căn cứ Điều 142 BLHS năm 2015 Điều 146 BLHS năm 2015 Sức khỏe, tính mạng, danh dự, Xâm phạm danh dự, nhân phẩm, Khách thể nhân phẩm và quyền bất khả quyền bất khả xâm phạm về tình của tội xâm phạm về tình dục của người dục của người dưới 16 tuổi phạm dưới 16 tuổi Mặt khách Hành vi dùng vũ lực, đe dọa Có hành vi kích dục đối với người quan của tội dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình dưới 16 tuổi như sờ, bóp, cọ