Luận văn Thạc sĩ Lưu trữ học: Cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại Uỷ ban nhân dân các quận của thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Elfredatran Elfredatran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chính của đề tài là tổng hợp kết qủa triển khai thực hiện cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội. Đề xuất một số giải pháp và tổ chức thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả của cơ chế “một cửa”.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Lưu trữ học: Cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại Uỷ ban nhân dân các quận của thành phố Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN PHẠM THỊ HỒNG QUYÊN CẢI CÁCH CÁC THỦ TỤC HÀNH CHÍNH THEO CƠ CHẾ “ MỘT CỬA” TẠI ỦY BAN NHÂN DÂN CÁC QUẬN CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LƯU TRỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. Nguyễn Văn Hàm HÀ NỘI - 2006 0
MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU 2 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CẢI CÁCH THỦ TỤC 10 HÀNH CHÍNH “MỘT CỬA” 1.1. Quan niệm, đặc điểm và phân loại thủ tục hành chính 10 1.1.1. Quan niệm về thủ tục hành chính 10 1.1.2. Đặc điểm của thủ tục hành chính 12 1.1.3. Phân loại thủ tục hành chính 13 1.2. Một số vấn đề chung về cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” 14 1.2.1. Về cải cách thủ tục hành chính 14 1.2.2. Cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” 19 CHƢƠNG 2. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH 24 CHÍNH THEO CƠ CHẾ “MỘT CỬA” TẠI UBND CÁC QUẬN CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI 2.1. Tình hình thực hiện thủ tục hành chính tại UBND các quận trƣớc 24 khi áp dụng cơ chế “một cửa” 2.1.1. Quy trình giải quyết hồ sơ và những hạn chế 24 2.1.2. Thí điểm các mô hình theo hình thức “một cửa” ở một số UBND quận 27 thuộc thành phố Hà Nội 2.2. Tình hình thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một 33 cửa” tại UBND các quận 2.2.1.Sự chỉ đạo của thành phố và UBND các quận 33 2.2.2. Thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại 38 UBND các quận 2.2.2.1. Tổ chức công tác tuyên truyền 38
2.2.2.2. Thành lập và ban hành Quy chế về tổ chức hoạt động của Bộ phận 39 tiếp nhận và trả kết qủa giải quyết 2.2.2.3. Bố trí địa điểm làm việc và chuẩn bị cơ sở vật chất - kỹ thuật 41 2.2.2.4. Bố trí và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức làm việc tại Bộ phận 44 tiếp nhận hồ sơ và trả kết qủa 2.2.2.5. Quy định về phí và lệ phí 47 2.2.2.6. Giải quyết hồ sơ của công dân, tổ chức theo cơ chế “một cửa” 49 2.3. Nhận xét về tình hình thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ 58 chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QỦA CẢI 68 CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH THEO CƠ CHẾ “MỘT CỬA” 3.1. Nâng cao nhận thức và sự chỉ đạo, lãnh đạo của các cấp uỷ đảng và chính quyền 68 3.2. Hoàn thiện thể chế 69 3.3. Kiện toàn tổ chức bộ máy, cơ chế phối hợp giữa các đơn vị, ngành chức năng 72 3.4. Bố trí nơi làm việc khoa học và hiện đại hóa cơ sở vật chất 75 3.5. Điều chỉnh nhân sự, đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đội ngũ 78 cán bộ, công chức 3.6. Cải tiến quy trình giải quyết thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” 87 3.7. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin 90 3.8. áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn TCVN ISO 92 9001:2000 3.9. Tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền và đẩy mạnh hoạt động 95 kiểm tra, giám sát 3.10. Nâng cao vai trò của công tác văn thư, lưu trữ 96 KẾT LUẬN 103 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
2 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thủ tục hành chính là cơ sở và điều kiện cần thiết để cơ quan nhà nước giải quyết công việc của dân và các tổ chức theo pháp luật, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Trong những năm qua, mặc dù Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản và đề ra các chủ trương chỉ đạo, hướng dẫn vấn đề cải cách thủ tục hành chính nhưng trên thực tế thủ tục hành chính mà các cơ quan nhà nước áp dụng trong qúa trình giải quyết công việc của công dân, tổ chức vẫn còn một số hạn chế cơ bản sau: - Thủ tục hành chính còn đòi hỏi qúa nhiều giấy tờ, nặng nề, nhiều cửa, nhiều cấp trung gian, rườm rà, không rõ ràng. - Thủ tục hành chính ở các cơ quan còn thiếu thống nhất, tuỳ tiện thay đổi và thiếu công khai. Những hạn chế đó khiến thủ tục hành chính trở thành một trở ngại trong việc thực hiện các quyền lợi hợp pháp của người dân, giao lưu hợp tác với nước ngoài. Mặt khác, gây ra tệ cửa quyền, sách nhiễu, tệ quan liêu giấy tờ trong guồng máy hành chính và tạo thuận lợi cho tham nhũng phát triển, làm giảm lòng tin của nhân dân vào chính quyền. Trước thực trạng nêu trên, cải cách thủ tục hành chính trở thành yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay và được xác định là khâu đột phá của cải cách nền hành chính nhà nước. Ngày 04/9/2003, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số: 181/2003/QĐ-TTg về việc ban hành Quy chế thực hiện cơ chế “một cửa” tại các cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. Cùng với nhiều địa phương khác trong cả nước, UBND Thành phố Hà Nội cũng như tại UBND các quận đã có những hoạt động tích cực để triển khai theo đúng thời gian quy định. Sau gần 3 năm thực hiện đã đem lại những hiệu qủa tích cực như rút ngắn thời gian giải quyết hồ sơ, giảm phiền hà cho công dân, tổ chức, nâng cao tinh thần trách nhiệm của công chức nhà nước, hạn chế những
3 tiêu cực trong qúa trình thực thi công vụ, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của người dân. Tuy nhiên, bên cạnh những kết qủa đã đạt được thì việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội cũng bộc lộ một số tồn tại, hạn chế nhất định như hệ thống thể chế và cơ chế phối hợp còn yếu, một số quy định chưa nhất quán, quy trình giải quyết hồ sơ giữa các quận hiện nay còn thiếu thống nhất… Thực tế đó đòi hỏi phải có sự tổng kết, đánh giá để rút ra những ưu điểm, nhược điểm của cơ chế này nhằm đưa ra những điều chỉnh phù hợp. Song trên thực tế, chúng ta mới chỉ tiến hành sơ kết việc thực hiện cơ chế “một cửa” trong phạm vi từng địa phương và toàn quốc chứ chưa có tổng kết. Hơn nữa, rõ ràng ở mỗi cấp hành chính do phân cấp có những đặc điểm khác nhau dẫn đến việc triển khai cơ chế “một cửa” là không hoàn toàn giống nhau giữa các cấp, song chúng ta lại chưa có tổng kết riêng về tình hình thực hiện của từng cấp. Bên cạnh đó, việc sơ kết chủ yếu được thực hiện trên cơ sở tổng hợp báo cáo của các cơ quan, mà độ chính xác của một số báo cáo chưa phản ánh đầy đủ, cụ thể tình hình thực tế nên việc khảo sát, nghiên cứu thực tế để từ đó đưa ra những đánh giá khách quan, đầy đủ nhằm đề xuất những giải pháp khả thi là việc làm cần thiết. Từ những lý do đó, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài Cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại Uỷ ban nhân dân các quận của thành phố Hà Nội cho luận văn thạc sĩ khoa học của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu: - Tổng hợp kết qủa triển khai thực hiện cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội. - Đề xuất một số giải pháp và tổ chức thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu qủa của cơ chế “một cửa”
4 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu trong đề tài này là thủ tục hành chính đang được triển khai thực hiện theo cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội. - Cải cách thủ tục hành chính – một trong những nội dung cơ bản của cải cách thể chế bao gồm nhiều vấn đề. Tuy nhiên, trong luận văn này chúng tôi chỉ tập trung vào vấn đề thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa”. Ngoài ra, cơ chế “một cửa” hiện nay được áp dụng tại nhiều cấp, nhiều ngành, nhiều cơ quan, địa phương như UBND các cấp, các cơ quan thuế, cơ quan hải quan…nhưng với yêu cầu của đề tài này, chúng tôi chỉ đề cập đến hoạt động cải cách thủ tục hành chính ở một loại hình cơ quan là UBND các quận của thành phố Hà Nội với những nội dung được quy định trong Quyết định 181/2003/QĐ-TTg. 4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Với ý nghĩa là khâu “đột phá khẩu” của cải cách hành chính, cải cách thủ tục hành chính là vấn đề mà nhiều đề tài nghiên cứu tập trung khai thác. Hầu hết các khía cạnh của vấn đề đã được khai thác và giải quyết tương đối triệt để và tuỳ góc độ nghiên cứu, người nghiên cứu đã giải quyết vấn đề này theo những hướng khác nhau. - Về lý luận, những đề tài tiếp cận theo hướng này đã nghiên cứu và giải quyết vấn đề cải cách thủ tục hành chính một cách khá toàn diện. Tuy nhiên ít đề tài phân tích sâu, thường tiếp cận theo hướng vận dụng lý thuyết chung của cải cách hành chính sau đó mới đi vào phân tích những vấn đề của cải cách thủ tục hành chính. Mặc dù còn một số điểm chưa được giải quyết thoả đáng song theo quan điểm của chúng tôi về hướng nghiên cứu lý luận của cải cách thủ tục hành chính đã được giải quyết tốt và khi thực hiện đề tài luận văn này, chúng tôi có thể kế thừa và dựa trên những kết qủa nghiên cứu trước đó về mặt lý luận để giải quyết những nhiệm vụ nghiên cứu của chúng tôi.
5 - Ở một góc độ khác nhiều nhà nghiên cứu lại tiếp cận theo hướng so sánh giữa lý luận và thực tiễn công tác cải cách thủ tục hành chính của Việt Nam với một số nước trên thế giới. Theo hướng nghiên cứu này, các đề tài chẳng những đã cung cấp những vấn đề lý luận và thực tiễn cải cách thủ tục hành chính ở Việt Nam mà còn giới thiệu và so sánh nội dung này với một số quốc gia khác trên thế giới. Từ đó cung cấp cho những người nghiên cứu cái nhìn mới và rộng mở hơn về cải cách thủ tục hành chính. - Một số đề tài khác tiếp cận theo hướng vận dụng lý luận vào thực tiễn nhằm làm sáng tỏ lý luận hoặc vận dụng lý luận để giải quyết các vấn đề của thực tiễn và đưa ra một số đề xuất. Đây cũng là hướng nghiên cứu mà nhiều sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành quản lý nhà nước, hành chính và một số chuyên ngành khác có liên quan lựa chọn làm đề tài niên luận, khóa luận và luận văn. Những đề tài này phần lớn hướng vào việc mô tả, phân tích tình hình thực tế cải cách thủ tục hành chính ở một cơ quan cụ thể, nêu thực trạng, kết qủa thực hiện và vận dụng lý thuyết để đưa ra một số kiến nghị, đề xuất. Bản thân tôi trong thời gian học đại học cũng đã từng thực hiện một số đề tài về vấn đề này, cụ thể là niên luận năm thứ 3: “Cải cách thủ tục hành chính ở UBND quận Ba Đình”, đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên: Mô hình “Một cửa, tiến tới một dấu- bước đột phá trong cải cách thủ tục hành chính ở UBND quận Ba Đình”; đề tài nghiên cứu khoa học “Dịch vụ hành chính công- Giải pháp mới trong cải cách thủ tục hành chính ở thành phố Hà Nội” và đề tài khoá luận tốt nghiệp: “Dịch vụ hành chính công ở thành phố Hà Nội qua thí điểm ở một số cơ quan, đơn vị”. Trên cơ sở lý luận đã được trang bị và kinh nghiệm thực hiện những đề tài nghiên cứu trước đây và với tính cấp thiết của vấn đề, hướng nghiên cứu của chúng tôi trong đề tài này là phân tích tình hình triển khai thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” hiện đang áp dụng tại UBND các quận của
6 thành phố Hà Nội, xác định những ưu, nhược điểm để từ đó đưa ra một số giải pháp góp phần giúp các cơ quan tăng cường hiệu qủa của cải cách thủ tục hành chính thông qua việc áp dụng cơ chế “một cửa”. Với đề tài này, chúng tôi không đi sâu vào việc phân tích lý luận chung của cải cách thủ tục hành chính do những vấn đề này đã được giải quyết tương đối triệt để trong các đề tài khác mà tập trung chủ yếu vào thực tiễn cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội. Điểm khác biệt của đề tài so với các đề tài khác cũng tiếp cận theo hướng nghiên cứu này trước hết ở thời điểm thực hiện đề tài. Đề tài của chúng tôi lấy mốc thời gian là từ 01/01/2004 đến nay- tức là thời điểm UBND các quận chính thức triển khai thực hiện cơ chế “một cửa” theo quy định tại Quyết định số 181/2003/QĐ-TTg. Do đó, nội dung vấn đề là hoàn toàn mới so với các đề tài cũng nghiên cứu về cải cách thủ tục hành chính nhưng được thực hiện trước thời điểm nêu trên. Mặt khác, theo khảo sát của chúng tôi những đề tài nghiên cứu về tình hình triển khai thực hiện cơ chế “một cửa” theo Quyết định 181 chỉ giới hạn trong một cơ quan cụ thể. Còn với đề tài này, phạm vi nghiên cứu có chúng tôi được mở rộng hơn và khái quát hơn là UBND các quận của thành phố Hà Nội. Ngoài ra, trong luận văn chúng tôi cũng đưa ra một số giải pháp và cách thức tổ chức thực hiện các giải pháp này trong thực tiễn hoạt động của các cơ quan. Là những giải pháp được đề xuất trên cơ sở nghiên cứu lý luận chuyên ngành, khảo sát thực tiễn và tìm hiểu kinh nghiệm của các địa phương khác trong nước và một số quốc gia khác vì vậy những giải pháp chúng tôi nêu ra cũng có thể coi là một nét mới trong đề tài nghiên cứu này của chúng tôi. 5. Tài liệu tham khảo Khi thực hiện đề tài, chúng tôi đã tham khảo các khối tài liệu chính sau: - Các văn bản của Đảng, Nhà nước về cải cách hành chính và cải cách thủ tục hành chính. - Giáo trình, báo cáo tham luận, tài liệu hội thảo, các sách tham khảo, tài liệu chuyên đề.
7 - Luận văn, khóa luận tốt nghiệp, đề tài nghiên cứu khoa học - Kỷ yếu hội thảo, các tạp chí chuyên ngành, báo, tài liệu trên các Website - Hệ thống văn bản liên quan đến việc xây dựng, triển khai thực hiện, báo cáo kết qủa giải quyết thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” của UBND các quận. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài tiếp cận phương pháp của phép duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, lấy học thuyết Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng làm cơ sở lý luận. Về phương pháp cụ thể: - Phương pháp điều tra, khảo sát: là đề tài vận dụng lý luận vào thực tiễn, do đó điều tra, khảo sát là phương pháp quan trọng mà chúng tôi sử dụng để thực hiện đề tài. Chúng tôi đã tiến hành khảo sát công tác cải cách thủ tục hành chính tại một số UBND quận trong đó tập trung chủ yếu vào quy trình giải quyết hồ sơ theo cơ chế “một cửa”. Trong qúa trình khảo sát, chúng tôi cũng chú ý đến phương pháp phỏng vấn sâu, tiếp xúc và trao đổi trực tiếp với các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên và các cán bộ làm việc tại bộ phận tiếp nhận hồ sơ và trả kết qủa giải quyết thủ tục hành chính của UBND các quận. Ngoài ra, chúng tôi cũng phỏng vấn một số người dân đến làm thủ tục để khai thác thêm thông tin và xác minh trên thực tế những vấn đề chúng tôi đề cập đến trong đề tài. - Phương pháp phân tích, so sánh: Sau khi thu thập tài liệu, khảo sát thực tế, chúng tôi tiến hành phân tích thông tin, lựa chọn những thông tin có giá trị để đảm bảo cho luận văn có tính chính xác và độ tin cậy cao. Mặt khác, cải cách thủ tục hành chính theo tinh thần của Quyết định 181/2003/QĐ-TTg hiện nay đang được tiến hành sâu rộng ở nhiều cấp, nhiều cơ quan và nhiều địa phương do đó việc khảo sát và so sánh kết qủa thực hiện giữa các cơ quan, các cấp, các địa phương sẽ tạo cơ sở để đánh giá chính xác và khách quan hơn đối với đối tượng nghiên cứu của luận văn này. - Phương pháp tổng hợp: Những kết qủa thu hoạch trong qúa trình điều tra, khảo sát và toàn bộ các tư liệu, tài liệu đã thu thập, chúng tôi tiến hành tổng hợp, phân
8 tích, đánh giá khái quát về thực trạng công tác cải cách thủ tục hành chính của UBND các quận để từ đó có cơ sở đề ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu qủa của công tác này. 7. Đóng góp của đề tài Là đề tài vận dụng lý luận vào thực tiễn do đó những vấn đề chúng tôi nghiên cứu trong luận văn này sẽ góp phần củng cố và làm sáng tỏ hơn về mặt lý luận của cải cách thủ tục hành chính. Qua việc khảo sát, tổng kết tình hình triển khai thực hiện cải cách thủ tục hành chính của UBND các quận tại thành phố Hà Nội, chúng tôi sẽ cung cấp cho những người quan tâm đến vấn đề này những kiến thức thực tế và chứng minh tính hiệu qủa của việc cải cách thủ tục thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa”. Theo đó, với những cơ quan có đặc điểm tương đồng, chủ yếu là các UBND cấp quận, huyện có thể vận dụng những điểm phù hợp vào thực tiễn cải cách thủ tục hành chính của cơ quan, đơn vị mình. Với những ý nghĩa đó chúng tôi thiết nghĩ luận văn này có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, phục vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy trong lĩnh vực hành chính học, văn thư, lưu trữ và trong thực tiễn hoạt động quản lý nhà nước. 8. Bố cục của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo gồm có ba chương: - Chƣơng 1: Một số vấn đề chung về cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” Giới thiệu khái quát một số vấn đề lý luận về thủ tục hành chính, cải cách thủ tục hành chính và cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa”. - Chƣơng 2: Tình hình thực hiện cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” tại UBND các quận của thành phố Hà Nội Trong chương này chúng tôi khái quát những công việc mà UBND các quận đã tiến hành để triển khai thực hiện cơ chế “một cửa”, trong đó nội dung
9 chủ yếu là nghiên cứu quy trình giải quyết hồ sơ hành chính theo cơ chế này trên cơ sở có sự so sánh với các quy trình giải quyết hồ sơ hành chính trước đây (có các sơ đồ minh họa) - Chƣơng 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu qủa cơ chế “một cửa” Từ kết qủa khảo sát, nghiên cứu và vận dụng lý luận chúng tôi đề ra một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu qủa của công tác cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” của UBND các quận trong thời gian tới. Đề tài được thực hiện trên cơ sở định hướng, hướng dẫn của PGS. Nguyễn Văn Hàm. Qúa trình thực hiện đề tài không tránh khỏi những thiếu sót nhất định vì vậy chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy cô, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Trong phần mở đầu này, với tình cảm trân trọng nhất chúng tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới PGS. Nguyễn Văn Hàm- người đã tận tình giúp đỡ chúng tôi trong suốt qúa trình thực hiện luận văn. Chúng tôi cũng chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo, các chuyên viên, cán bộ công chức công tác tại bộ phận tiếp nhận hồ sơ và trả kết qủa giải quyết thủ tục hành chính của UBND các quận đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi và dành nhiều thời gian trao đổi, góp ý trong qúa trình chúng tôi đến các cơ quan để khảo sát.
10 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH THEO CƠ CHẾ “MỘT CỬA” 1.1. Quan niệm, đặc điểm và phân loại thủ tục hành chính 1.1.1. Quan niệm về thủ tục hành chính Về thủ tục hành chính, hiện nay có một số quan điểm như sau: Trong quản lý, để giải quyết các công việc cần phải tuân theo những thủ tục phù hợp. Với nghĩa chung nhất, thủ tục là phương thức, cách thức giải quyết công việc theo một trình tự nhất định, một thể lệ thống nhất, gồm một loạt nhiệm vụ liên quan chặt chẽ với nhau nhằm đạt được kết qủa mong muốn. Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, thủ tục trước hết được hiểu là những trình tự được quy định phải tuân theo khi thực hiện công việc. Theo quan niệm này, ở nhiều nước có luật thủ tục cho hoạt động của các cơ quan nhà nước tương đối cụ thể. Những thủ tục như vậy không đơn thuần chỉ là yêu cầu về giấy tờ hành chính cần có mà còn là trật tự hoạt động của cơ quan nhà nước được quy định. Theo quy định của pháp luật và thực tiễn quản lý nhà nước ở nước ta, hoạt động chấp hành và điều hành (hành pháp) của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước được thực hiện bằng hành động liên tục theo một trình tự nhất định nhằm đạt mục đích quản lý đã được đề ra. Đó là thủ tục quản lý hành chính nhà nước, được gọi là thủ tục hành chính. - Dưới góc độ luật học, hoạt động quản lý nhà nước luôn luôn tuân thủ những quy tắc pháp lý, những quy định cụ thể về trình tự, cách thức khi sử dụng thẩm quyền nhà nước đối với từng cơ quan để giải quyết công việc, gọi chung là những quy phạm thủ tục; trong đó có thủ tục lập pháp, thủ tục tố tụng tư pháp và thủ tục hành chính. “Thủ tục hành chính là trình tự về thời gian, không gian,
11 cách thức giải quyết công việc của các cơ quan hành chính nhà nước trong mối quan hệ với các cơ quan, tổ chức và các cá nhân công dân” 39; 126-127 Như vậy, thủ tục hành chính là thủ tục của các hoạt động quản lý hành chính, là những công việc cụ thể được tiến hành theo một trật tự nhất định do nhà nước quy định để giải quyết công việc thuộc chức năng của cơ quan hành chính nhà nước. Đó là các thủ tục buộc phải tuân theo của cơ quan hành chính nhà nước trong qúa trình tiến hành các hoạt động quản lý điều hành các công việc nhà nước. Chỉ có hoạt động quản lý hành chính nhà nước chứa đựng quy phạm thủ tục hành chính mới tạo thành thủ tục hành chính. - PGS.TSKH Nguyễn Văn Thâm trong bài tham luận tại Hội nghị khoa học: “Công tác văn thư trong cải cách nền hành chính nhà nước” có nêu: Thủ tục hành chính là cách thức mà các cơ quan nhà nước áp dụng để thực hiện các giao dịch nhằm giải quyết công việc cho dân và cho các tổ chức. Đó cũng chính là trình tự thực hiện thẩm quyền của các cơ quan nhà nước trong qúa trình giải quyết các công việc cụ thể theo chức năng và nhiệm vụ được giao [98,1] - Theo tài liệu tập huấn cho cán bộ tiếp nhận hồ sơ hành chính tại Uỷ ban nhân dân quận, huyện, xã, phường, thị trấn do Sở Nội vụ Hà Nội tổ chức vào tháng 9 năm 2005: Thủ tục hành chính là quy trình giải quyết quyền, nghĩa vụ hợp pháp của công dân, tổ chức, do cơ quan có thẩm quyền ban hành. Như vậy, về thủ tục hành chính hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau do đó việc xây dựng một quan niệm chung, thống nhất về thủ tục hành chính là rất quan trọng. Điều này không những có ý nghĩa, vai trò to lớn trong hoạt động lập pháp, lập quy mà còn hết sức cần thiết để có nhận thức hành động đúng đắn trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước, đặc biệt là trong tiến trình cải cách nền hành chính nhà nước.
12 Đối với chúng tôi khi thực hiện đề tài này chúng tôi thống nhất với quan niệm về thủ tục hành chính được nêu trong giáo trình thủ tục hành chính (Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 2005): Thủ tục hành chính là trình tự, cách thức giải quyết công việc của các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền trong mối quan hệ nội bộ của cơ quan hành chính và giữa các cơ quan hành chính nhà nước với các tổ chức và cá nhân công dân. Nó giữ vai trò đảm bảo cho công việc đạt được mục đích đã định, phù hợp với thẩm quyền của các cơ quan nhà nước hoặc của các cá nhân, tổ chức được uỷ quyền trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước. [40,8-9] 1.1.2. Đặc điểm của thủ tục hành chính Tính chất đa diện và nội dung phong phú của hoạt động quản lý hành chính nhà nước có quy định đặc điểm của thủ tục hành chính. Thứ nhất, thủ tục hành chính được điều chỉnh bằng các quy phạm thủ tục hành chính. Mọi hoạt động quản lý hành chính nhà nước phải được trật tự hóa, nghĩa là phải tiến hành theo những thủ tục nhất định, nhưng không có nghĩa là mọi hoạt động trong quản lý nhà nước đều phải được điều chỉnh bởi quy phạm thủ tục hành chính mà có hoạt động tổ chức tác nghiệp cụ thể trong nội bộ tổ chức Nhà nước do các quy định nội bộ điều chỉnh. Thứ hai, thủ tục hành chính là trình tự thực hiện thẩm quyền trong quản lý hành chính nhà nước. Nghĩa là thủ tục hành chính được phân biệt với thủ tục tư pháp, khác với thủ tục tố tụng tại toà án; kể cả tố tụng hành chính cũng không thuộc về khái niệm thủ tục hành chính. Thứ ba, thủ tục hành chính rất đa dạng, phức tạp. Tính đa dạng, phức tạp đó được quy định bởi hoạt động quản lý nhà nước, là hoạt động diễn ra ở hầu hết các lĩnh vực đời sống xã hội và bộ máy hành chính bao gồm rất nhiều các cơ quan từ trung ương đến địa phương, mỗi cơ quan đó trong việc thực hiện thẩm quyền của mình đều phải tuân thủ theo những thủ tục nhất định. Hơn nữa, nền hành chính nhà nước hiện nay đang chuyển từ hành chính cai quản sang hành chính phục vụ, làm dịch vụ cho xã hội, từ quản lý tập trung sang cơ chế thị
13 trường làm cho hoạt động quản lý hành chính đa dạng về nội dung và phong phú về hình thức, biện pháp. Bên cạnh đó, với xu hướng hợp tác quốc tế, đối tượng quản lý không chỉ trong phạm vi nội bộ công dân trong nước mà còn liên quan đến các yếu tố nước ngoài do đó thủ tục hành chính càng trở nên đa dạng, phong phú và phức tạp hơn. Thứ tư, so với các quy phạm nội dung của luật hành chính, thủ tục hành chính có tính năng động hơn và đòi hỏi phải thay đổi nhanh hơn một khi thực tế cuộc sống đã có những yêu cầu mới. [40,8-12] 1. 1.3. Phân loại thủ tục hành chính Tuỳ theo tiêu chí phân loại thủ tục hành chính được chia thành nhiều loại khác nhau. Ví dụ, nếu lấy tiêu chí là theo thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết có thể phân loại thủ tục hành chính thành 3 nhóm: + Nhóm I: gồm những thủ tục hành chính đơn ngành, thuộc thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết của một cơ quan hành chính. + Nhóm II: gồm những thủ tục hành chính liên ngành, thuộc thẩm quyền tiếp nhận giải quyết của một cơ quan hành chính sau khi có sự thỏa thuận của một hay một số cơ quan hành chính cùng cấp. + Nhóm III: gồm những thủ tục hành chính liên thông giữa hai hoặc ba cấp hành chính (những thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền tiếp nhận giải quyết của một cơ quan hành chính, chuyển lên cơ quan hành chính cấp cao hơn giải quyết). 55, 3-4 Căn cứ vào Nghị quyết số 38-CP ngày 04/5/1994 của Chính phủ về cải cách một bước thủ tục hành chính thì có thể phân loại thủ tục hành chính theo đối tượng quản lý hành chính nhà nước. Theo đó, thủ tục hành chính được xác định cho từng lĩnh vực quản lý nhà nước và được phân chia theo cơ cấu chức năng của bộ máy quản lý hiện hành. Ví dụ, thủ tục trong xây dựng cơ bản, thủ tục trước bạ, thủ tục đăng ký kinh doanh, thủ tục hải quan, thủ tục vay vốn...
14 Cách phân loại này giúp xác định được tính đặc thù của lĩnh vực quản lý làm cơ sở xây dựng những thủ tục hành chính cần thiết, thích hợp, nhằm quản lý theo mục tiêu quản lý. Theo công việc cụ thể của các cơ quan nhà nước, có thể phân loại thủ tục hành chính thành: thủ tục thông qua và ban hành văn bản trong các cơ quan, thủ tục xét và quyết định về thi đua, khen thưởng, thủ tục tuyển dụng cán bộ, công chức... Đặc điểm của các thủ tục này là gắn liền với hoạt động cụ thể của các cơ quan, phản ánh tính đặc thù trong qúa trình vận dụng các thủ tục đó vào thực tiễn. Đặc biệt, dựa trên quan hệ công tác có thể phân chia thủ tục hành chính thành 3 nhóm: - Thủ tục hành chính nội bộ: đây là các thủ tục liên quan đến quan hệ trong qúa trình thực hiện các công việc nội bộ của các cơ quan, công sở trong hệ thống cơ quan nhà nước và trong bộ máy nhà nước nói chung. - Thủ tục liên hệ: là thủ tục thực hiện thẩm quyền tiến hành giải quyết các công việc liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, phòng ngừa, ngăn chặn, xử phạt các vi phạm hành chính, trưng thu, trưng mua các động sản và bất động sản của tổ chức và của công dân. - Thủ tục văn thư: là toàn bộ hoạt động lưu trữ, xử lý, cung cấp các loại giấy tờ và đưa ra giải quyết một công việc nhất định. Loại thủ tục này có liên quan chặt chẽ với hoạt động văn thư và thường xuyên xảy ra trong hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước. Hai nội dung cơ bản của thủ tục văn thư là: + Nhà nước được quyền quy định các loại giấy tờ cần thiết cho việc giải quyết một yêu cầu của tổ chức hay của công dân nhằm xác định mối quan hệ pháp lý rõ ràng. + Nhà nước quy định những loại giấy tờ được xem là hợp lệ có thể dùng để giải quyết công việc. [40,17-27]
15 Với đề tài này, chúng tôi tập trung nghiên cứu loại thủ tục hành chính áp dụng trong cơ quan hành chính nhà nước cấp quận để giải quyết những công việc thuộc quan hệ của cơ quan nhà nước đối với công dân và các tổ chức xã hội. 1.2. Một số vấn đề chung về cải cách thủ tục hành chính theo cơ chế “một cửa” 1.2.1. Về cải cách thủ tục hành chính Với quan niệm về thủ tục hành chính như trên thì thủ tục hành chính phức tạp đồng nghĩa với cách thức giải quyết công việc cho dân và các tổ chức không thuận lợi, nặng nề, phiền hà. Nó cũng đồng nghĩa với việc thực hiện thẩm quyền không theo một trình tự khoa học cần có mà tuỳ tiện, cục bộ. Để khắc phục tình trạng trên thì cần phải tiến hành cải cách thủ tục hành chính. Cũng theo quan niệm về thủ tục hành chính như vậy thì cải cách thủ tục hành chính nhà nước thực chất là cải cách trình tự thực hiện thẩm quyền hành chính trong mối liên hệ tới quyền và nghĩa vụ của công dân, tổ chức và trong nội bộ cơ quan hành chính nhà nước. Cải cách thủ tục hành chính là một bộ phận của cải cách thể chế nền hành chính nhà nước nhằm xây dựng và thực thi thủ tục hành chính theo những chuẩn mực nhất định, đơn giản, gọn nhẹ, vận hành nhịp nhàng, hành động theo đúng quy trình, quy phạm; thích ứng với từng loại đối tượng, từng loại công việc; phù hợp với điều kiện thực tế và đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. * Mục tiêu của cải cách thủ tục hành chính: Cải cách thủ tục hành chính không những là yêu cầu khách quan của nền kinh tế, của các tầng lớp nhân dân và cộng đồng quốc tế đòi hỏi mà còn là nhu cầu tự thân của hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Mục tiêu trước mắt của cải cách thủ tục hành chính mà Đảng và Nhà nước ta chủ trương là phải đạt được chuyển biến căn bản trong quan hệ về thủ tục giải quyết công việc của công dân và tổ chức, bao gồm:
16 Một là, phát hiện và xóa bỏ những thủ tục hành chính thiếu đồng bộ, chồng chéo, rườm rà, phức tạp đã và đang gây trở ngại trong việc tiếp nhận và xử lý công việc giữa cơ quan nhà nước với nhau, giữa cơ quan nhà nước với công dân và tổ chức. Những thủ tục như cấp phép, đăng ký, chứng thực, chứng nhận…ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của tổ chức, công dân nhưng lại do từng ngành, từng địa phương ban hành nên rất dễ mâu thuẫn, chồng chéo, khó thực hiện; nhiều cơ quan tự ý đặt ra các khoản phí, lệ phí không đúng thẩm quyền hoặc thu phí và lệ phí qúa mức quy định; không công khai các quy định về thủ tục cho dân biết…đã làm ảnh hưởng đến lòng tin của người dân đối với cơ quan nhà nước, làm giảm hiệu lực quản lý hành chính nhà nước. Hai là, xây dựng và ban hành các thủ tục hành chính giải quyết công việc đơn giản, rõ ràng, thống nhất, đúng pháp luật và công khai, vừa tạo thuận tiện cho công dân và tổ chức có yêu cầu giải quyết công việc, vừa giữ vững kỷ cương, ngăn chặn tệ cửa quyền, sách nhiễu và tham nhũng trong công chức nhà nước, đồng thời vẫn bảo đảm được trách nhiệm quản lý hành chính nhà nước. Thủ tục hành chính và việc thi hành nghiêm túc các thủ tục hành chính là hai mặt của hoạt động quản lý hành chính nhà nước. Thủ tục hành chính khoa học, chặt chẽ, đơn giản, đáp ứng các yêu cầu đặt ra sẽ được nhân dân đồng tình ủng hộ. Ngược lại, thủ tục hành chính không sát với thực tế, phức tạp sẽ khó có thể đi vào cuộc sống. Vì vậy, cải cách thủ tục hành chính thông qua việc xây dựng và thực hiện được các thủ tục hành chính đơn giản, rõ ràng, thống nhất đúng pháp luật và công khai, minh bạch vừa là mục tiêu trước mắt đồng thời cũng là mục tiêu lâu dài của công cuộc cải cách nền hành chính nước ta. * Yêu cầu của cải cách thủ tục hành chính Cải cách hành chính là một yêu cầu có tính khách quan, là khâu quan trọng trong qúa trình cải cách nền hành chính nhà nước. Để thực hiện thành công cải cách thủ tục trong giai đoạn mới theo yêu cầu mà Đảng và Nhà nước đã đặt ra cần tuân thủ một số yêu cầu sau:
17 - Bảo đảm tính thống nhất của hệ thống thủ tục hành chính Đây là một yêu cầu quan trọng nhằm giữ vững được tính thống nhất của hệ thống hành chính nhà nước từ trung ương đến cơ sở; nhằm để quy định sự hoạt động của các cấp chính quyền trong việc giải quyết đề nghị, yêu cầu của công dân và tổ chức. Điều này không những phải được chú ý khi xây dựng, điều chỉnh các thủ tục hành chính mà còn phải bảo đảm tuân thủ trong qúa trình triển khai vào thực tế. - Bảo đảm sự chặt chẽ của hệ thống thủ tục hành chính Quy trình xây dựng và thực hiện thủ tục hành chính cần được tuân thủ một cách nghiêm khắc, chặt chẽ, theo đúng pháp luật. Xây dựng và thực hiện thủ tục hành chính thiếu chặt chẽ là nguyên nhân đã tạo ra sự tuỳ tiện của các cơ quan hành chính nhà nước trong việc giải quyết các yêu cầu của công dân, là điều kiện làm cho các tệ quan liêu, cửa quyền, sách nhiễu dân của các cơ quan quản lý hành chính có cơ sở phát triển. - Bảo đảm tính hợp lý của thủ tục hành chính Nếu như sự thống nhất và chặt chẽ của quy trình thủ tục hành chính nhằm đảm bảo tính hợp pháp của các hoạt động quản lý, bảo đảm sự bình đẳng của các chủ thể bị quản lý, bảo đảm hiệu lực pháp luật thì tính hợp lý của các thủ tục hành chính sẽ góp phần làm cho việc thực hiện thủ tục hành chính đạt hiệu qura cao. Tính hợp lý của quy trình thủ tục hành chính có thể biểu hiện trên nhiều khía cạnh khác nhau: + Hợp lý về môi trường chính trị + Hợp lý về môi trường kinh tế + Hợp lý về môi trường xã hội + Hợp lý về tâm lý công dân - Bảo đảm tính khoa học của quy trình thực hiện các thủ tục hành chính đã ban hành. Tính khoa học của quy trình thực hiện thủ tục hành chính được hiểu là sự tính toàn của các bước đi cần thiết, hợp lý cho việc thực hiện một thủ tục nhất
18 định. Đây là một yêu cầu quan trọng nhằm làm cho hệ thống các thủ tục hành chính có hiệu qủa. - Bảo đảm tính rõ ràng và công khai của các thủ tục hành chính Tính rõ ràng của thủ tục hành chính đòi hỏi các thủ tục phải được xây dựng trên cơ sở xem xét một cách cụ thể các bước của toàn bộ quy trình xây dựng và thực hiện thủ tục. Chính vì sự thiếu rõ ràng của hệ thống các thủ btucj hành chính trong việc giải quyết các yêu cầu, đề nghị của công dân, tổ chức mà thời gian qua, nhiều công dân, tổ chức đến cơ quan quản lý nhà nước để xin giải quyết một vấn đề gì đó thường gặp nhiều khó khăn. Công khai hóa một cách đầy đủ các quy trình thủ tục hành chính, đặc biệt là thủ tục hành chính trong việc giải quyết mối quan giữa nhà nước và công dân, tổ chức là điều kiện góp phần tăng hiệu qủa của qúa trình giải quyết các yêu cầu của công dân, tổ chức. Mặt khác, tính công khai, rõ ràng của một hệ thống thủ tục hành chính là một đòi hỏi cấp thiết phải được tôn trọng và thực hiện. Đây cũng là sự biểu hiện cao nhất của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta, đảm bảo cho hệ thống pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh. - Các thủ tục phải dễ hiểu, dễ tiếp cận Đây là yêu cầu quan trọng trong tiến trình hoàn thiện các thủ tục hành chính phục vụ yêu cầu của dân. Cần xem xét ban hành những quy trình thủ tục hành chính sao cho đơn giản và phải đảm bảo có thể hiểu được dễ dàng, phù hợp với trình độ dân trí. Mặt khác, thủ tục hành chính phải đảm bảo tính dễ tiếp cận, tức là thủ tục hành chính phải được xem xét cụ têêr và phải được mô tả, giải thích, vừa bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật hành chính nhà nước, đồng thời làm cho người dân nhanh chóng tiếp cận được. - Các thủ tục hành chính ban hành phải có tính khả thi cao Thủ tục hành chính phải có tính khả thi nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của công dân và có thể kiểm soát sự hoạt động của các cơ quan nhà nước trong qúa trình giải quyết thủ tục. Đồng thời, công dân, tổ chức phải đảm bảo thực thi đúng quy định của pháp luật.