Luận văn thạc sĩ Nhân văn: Kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (Lào)(1975-2014)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trình bày khái quát về thành phố Viêng Chăn và quá trình định cư của người Việt; kinh tế của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (1975-2014); văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (1975-2014). Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Nhân văn: Kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (Lào)(1975-2014)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHONGSAVATH SILIPANYA KINH TẾ, VĂN HÓA CỦA NGƢỜI VIỆT Ở THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN (LÀO) (1975- 2014) LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM PHONGSAVATH SILIPANYA KINH TẾ, VĂN HÓA CỦA NGƢỜI VIỆT Ở THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN (LÀO) (1975- 2014) Chuyên ngành: LỊCH SỬ VIỆT NAM Mã số: 60.22.03.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : TS. NGHIÊM THỊ HẢI YẾN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu: “Kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn, Lào (1975 - 2014)” dưới sự hướng dẫn của TS. Nghiêm Thị Hải Yến là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực chưa được công bố. Tác giả luận văn Phong Sa Vath SI LI PANYA i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn khoa học TS. Nghiêm Thị Hải Yến đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên và sự giúp đỡ của các thầy cô giáo khoa Lịch Sử. Chân thành tri ân sự chỉ dẫn và giúp đỡ của cán bộ thư viện Viện nghiên cứu Đông Nam Á, thư viện Quốc gia Việt Nam. Xin cảm ơn thư viện Quốc gia Lào, Hội người Việt Nam tại Viêng Chăn. Lời cảm ơn cuối cùng, tôi xin gửi tới bạn bè ở Việt Nam, đồng nghiệp nơi tôi công tác và gia đình đã cổ vũ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện đề tài. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Phong Sa Vath SI LI PANYA ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 1 3. Đối tượng, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .............................................. 4 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ................................................ 4 5. Đóng góp của luận văn ................................................................................ 5 6. Bố cục của luận văn ..................................................................................... 5 Chƣơng 1: KHÁI QUÁT VỀ THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN VÀ QUÁ TRÌNH ĐỊNH CƢ CỦA NGƢỜI VIỆT .......................................................... 6 1.1. Lịch sử và cảnh quan tự nhiên của thành phố Viêng Chăn ...................... 6 1.2. Người Việt đến Lào và định cư tại Viêng Chăn ....................................... 8 1.3. Chính sách của chính phủ Lào đối với cộng đồng người Việt ở Lào .... 12 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 16 Chƣơng 2: KINH TẾ CỦA NGƢỜI VIỆT Ở THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN (1975- 2014) ......................................................................................... 18 2.1. Nông nghiệp ........................................................................................... 18 2.1.1. Trồng trọt ......................................................................................... 19 2.1.2. Chăn nuôi ......................................................................................... 20 2.2. Nghề buôn bán ........................................................................................ 21 2.3. Nghề dịch vụ ........................................................................................... 24 Tiểu kết chương 2. ......................................................................................... 30 iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chƣơng 3: VĂN HÓA CỦA NGƢỜI VIỆT Ở THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN (1975-2014) .......................................................................................... 33 3.1. Văn hóa vật chất ..................................................................................... 33 3.1.1. Ẩm thực ........................................................................................... 33 3.1.2. Trang phục ....................................................................................... 35 3.1.3. Nhà ở................................................................................................ 37 3.2. Văn hóa tinh thần .................................................................................... 38 3.2.1.Tín ngưỡng và tôn giáo..................................................................... 38 3.2.2. Hôn nhân và gia đình ....................................................................... 44 3.2.3. Tang ma ........................................................................................... 50 3.2.4. Giáo dục và bảo tồn chữ viết, ngôn ngữ Việt .................................. 55 Tiểu kết chương 3. ......................................................................................... 60 KẾT LUẬN....................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 65 PHỤ LỤC iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Viết là Đọc là KHXH Khoa học xã hội CHDCND Cộng hòa Dân chủ Nhân dân THPT Trung học phổ thông TL Tư liệu QĐ Quyết định iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu nghề nghiệp ........................................................................... 27 Bảng 2.2. Mức thu nhập hàng tháng.................................................................. 27 Bảng 2.3. Thống kê thuế thu nhập của cửa hàng vàng tại chợ Sáng (Viêng Chăn) ..................................................................................... 29 Bảng 3.1: Thống kê đời sống tôn giáo của người Việt ở thành phố Viêng Chăn ........................................................................................ 40 Bảng 3.2. Trình độ học vấn của người Việt được điều tra ở thành phố Viêng Chăn ........................................................................................ 56 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lào là một quốc gia đa dân tộc, mỗi dân tộc có nguồn gốc lịch sử và văn hóa riêng tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng. Trong lịch sử,người Việt đến Lào do “ lực đẩy” chứ không phải do “lực hút”, số lượng người Việt ở Lào ngày một nhiều, họ sống hòa nhập với nhân dân Lào, cùng nhân dân Lào đấu tranh giành độc lập trong thời chiến. Thời bình, người Việt góp sức mình xây dựng đất nước Lào yên bình và tươi đẹp. Người Việt ở Lào, chính là “cầu nối” quan trọng khẳng định tình hữu nghị đoàn kết đặc biệt Việt Nam - Lào. Người Việt sinh sống ở nhiều tỉnh khác nhau trên đất Lào. Thủ đô Viêng Chăn là nơi cư trú khá đông người Việt, có những gia đình đã trải qua bảy thế hệ sinh sống trên mảnh đất này. Vì thế, Lào đã trở thành tổ quốc thứ hai của họ. Trong quá trình cộng cư ở Lào, người Việt đã tạo nên một cộng động với hoạt động kinh tế và nét văn hóa đặc trưng. Lâu nay, giới khoa học tìm hiểu về Lào chủ yếu quan tâm đến lịch sử đấu tranh của Lào hoặc chú trọng khẳng định đến mối quan hệ ngoại giao Việt - Lào. Nghiên cứu về cộng đồng người Việt ở Lào mới chỉ dừng lại ở mức khảo sát chung. Hoạt động kinh tế, giao thoa văn hóa của người Việt sinh sống tại thủ đô Viêng Chăn (Lào) góp phần không nhỏ tạo nên sự sống động và đa dạng của lịch sử dân tộc Lào. Là người Lào, tác giả nhận thấy việc nêu lên giá trị, vai trò của người Việt ở Lào rất quan trọng, với lý do trên, tác giả lựa chọn chủ đề: “Kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (Lào) giai đoạn 1975 - 2014” cho luận văn thạc sĩ. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Kinh tế, văn hóa của người Việt ở Viêng Chăn đã được các nhà nghiên cứu đề cập tới trong một số công trình khoa học sau: 2.1. Tác giả Việt Nam Tại viện Nghiên cứu Đông Nam Á, tài liệu lưu hành nội bộ có kí hiệu TL2034 do PGS.TS Phạm Đức Thành viết vào năm 2006 có tiêu đề: “ Vai trò Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1
của cộng đồng người Việt ở Lào trong mối quan hệ Việt Nam - Lào”. Nội dung tài liệu bước đầu khái quát về đời sống kinh tế, văn hóa, giáo dục…của cộng đồng người Việt ở Lào qua quá trình thực địa của tác giả. Từ những nét chấm phá ban đầu khi nghiên cứu về cộng đồng người Việt, năm 2008 với vai trò chủ biên, PGS.TS Phạm Đức Thành công bố với bạn đọc cuốn: “Cộng đồng người Việt ở Lào trong mối quan hệ Việt Nam - Lào”. Công trình được xuất bản tại Nhà xuất bản Khoa học xã hội. Nội dung của cuốn sách được trình bày trong 200 trang đánh máy. Ở đây, tác giả tiếp cận và trình bày về quá trình hình thành cộng đồng người Việt ở Lào; Vai trò Việt kiều được nhấn mạnh về công lao đóng góp trong quá trình cách mạng Lào. Chính sự có mặt và hoạt động cách mạng của người Việt ở Lào là nhân tố thắt chặt tình đoàn kết, chiến đấu Việt Nam - Lào trong thời kì kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Cũng trong năm 2008, bạn đọc yêu thích và quan tâm đến cộng đồng người Việt ở Lào đón nhận thêm công trình: “Di cư và chuyển đổi lối sống trường hợp cộng đồng người Việt ở Lào” do Nguyễn Duy Thiệu - Chủ biên. Công trình đã được kiểm duyệt và in ấn tại Nhà xuất bản Thế giới. Đây là kết quả hợp tác nghiên cứu chung của những nhà khoa học Lịch Sử. Công trình gồm có 6 chương do 7 nhà nghiên cứu người Việt và người Lào viết. Nội dung của công trình có đề cập và giải thích về quá trình di cư của người Việt; Những biến đổi trong đời sống kinh tế, văn hóa của người Việt ở Lào; Những nguồn tài liệu tin cậy thời thuộc Pháp có thể khai thác để tìm hiểu về cộng đồng người Việt ở Lào cũng như ở Campuchia…. Năm 2007, Ban biên tập tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á đã dành riêng số tạp chí tháng 2 đăng các bài viết cho chuyên đề: Việt kiều ở Lào. Số tạp chí bao gồm các bài: “ Bước đầu tìm hiểu Luật pháp và chính sách của chính phủ Lào đối với người nước ngoài và người Việt Nam tại Lào”; “ Vị thế trong gia đình của người phụ nữ Việt kiều ở Lào”; “ Chùa người Việt ở Lào”…. Những Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2
bài viết trong số tạp chí tháng 2 rất phong phú và tìm hiểu về cộng đồng người Việt dưới nhiều lăng kính khác nhau (cách nhìn nhận của người Việt; Cách đánh giá của người Lào). 2.2. Tác giả Lào Tìm tài liệu tại Lào, có một số công trình, bài viết liên quan đến nội dung nghiên cứu đề tài đang hướng tới: Năm 2007, có hai bài báo đăng tải tạp chí KHXH Lào: - Bài: “Yếu tố Việt trong tiến trình giao lưu, tiếp xúc văn hóa tại Lào” của Kham Phenứug Thip MounTa Li. Tác giả đã trình bày về tiếng nói, nghi lễ hôn nhân, tín ngưỡng tôn giáo, ăn, mặc và ở của người Việt Nam tại Lào. - Bài: “Tiếp xúc giao lưu và chuyển đổi bản sắc tộc người trong nhóm hôn nhân hỗn hợp Lào - Việt Nam, Việt Nam - Lào”. Tác giả Xomthon Yerlobliayao đã trình bày về tình trạng hôn nhân giữa người Lào và người Việt Nam, những chuyển đổi về mặt văn hóa-xã hội trong nhóm hôn nhân hỗn hợp Lào-Việt Nam. Năm 2010, Nhà xuất bản thủ đô Viêng Chăn đã xuất bản cuốn: “Thủ đô Viêng Chăn 450 năm (1560-2010)” do ông Sôm Sạ Vát Lênh Sạ Vắt chủ biên. Cuốn này đã trình bày về thủ đô Viêng Chăn từ năm 1560-2010 như: Vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên, chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội của thủ đô Viêng Chăn. Người Việt được đề cập đến trong quá trình cách mạng anh hùng của Viêng Chăn. Qua quá trình tìm tài liệu nghiên cứu cho đề tài, tôi nhận thấy: Thứ nhất, những tài liệu đề cập đến cộng đồng người Việt ở Lào có nhiều nhưng chỉ tập trung trong giai đoạn cách mạng chống thực dân. Nội dung các công trình đều đề cao vai trò cầu nối của Việt kiều trong quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào. Riêng, những công trình nghiên cứu về cuộc sống của người Việt từ năm 1975 đến nay rất ít. Giới nghiên cứu chỉ thực sự quan tâm đến vấn đề này từ năm 2000 với một số công trình đã nêu trên. Từ sau năm 2008 đến nay, cả ở Việt Nam và ở Lào tôi chưa thấy có thêm công trình nào công bố. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3
Thứ hai, Những nội dung đã đề cập trong các công trình của người Việt và người Lào đều dừng ở mức khái quát chung về cộng đồng người Việt trên toàn Lào. Các số liệu công bố được cung cấp từ Bộ An Ninh hay từ các cơ quan chức năng một số tỉnh ở Lào. Tài liệu điền dã còn hạn chế. Chưa có một công trình nào nghiên cứu chi tiết về cộng đồng người Việt ở một thành phố hoặc một tỉnh riêng biệt. Điều này khiến tôi vững tâm, tích cực nghiên cứu chủ đề mà mình đã chọn mặc dù nguồn tài liệu quá ít ỏi. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước, để hoàn thành đề tài, tôi xác định đẩy mạnh khai thác nguồn tài liệu điền dã tại Viêng Chăn trong cộng đồng người Việt. 3. Đối tƣợng, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng Đề tài nghiên cứu kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (Lào) sau năm 1975 đến năm 2014. 3.2. Nhiệm vụ - Làm rõ nguyên nhân và quá trình định cư của người Việt tại Viêng Chăn - Hoạt động kinh tế chủ yếu của người Việt trong nền kinh tế Lào và sự tác động đến kinh tế Lào. - Văn hóa của người Việt tại Viêng Chăn và giao thoa văn hóa Việt - Lào thể hiện qua tín ngưỡng tôn giáo, phong tục, tập quán... 3.3. Phạm vi nghiên cứu - Lĩnh vực khoa học: Kinh tế và văn hóa - Phạm vi không gian: Thành phố Viêng Chăn (Lào) - Phạm vi thời gian: 1975- 2014 4. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Nguồn tư liệu - Các công trình khoa học: Sách, báo, tạp chí ...đã được công bố bằng tiếng Việt và tiếng Lào. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4
- Tài liệu lưu trữ của Hội Người Việt Nam tại Viêng Chăn. - Tài liệu điền dã của tác giả. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp lịch sử và logic là phương pháp chủ đạo, xuyên suốt trong quá trình thẩm định, nghiên cứu đề tài. Trên cơ sở tiếp cận với các nguồn tài liệu, để có được những số liệu và nhận định chính xác, khoa học về đối tượng nghiên cứu, tác giả đã vận dụng các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê thể hiện qua một số bảng biểu đã trình bày trong luận văn. Phương pháp điều tra được thực hiện triệt để trong quá trình điền dã của tác giả tại Viêng Chăn. 5. Đóng góp của luận văn - Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách cụ thể và hệ thống về kinh tế, văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (Lào). - Luận văn sẽ là tài liệu tham khảo cho cho môn học Lịch sử quan hệ quốc tế, Lịch sử Đông Nam Á, Lịch sử Lào, Lịch sử văn hóa, tộc người... - Luận văn là cứ liệu lịch sử khẳng định quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào trong quá khứ và hiện tại. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, thư mục tài liệu tham khảo và mục lục theo quy định của một luận văn, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Khái quát về thành phố Viêng Chăn và quá trình định cư của người Việt Chương 2: Kinh tế của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (1975- 2014) Chương 3: Văn hóa của người Việt ở thành phố Viêng Chăn (1975-2014) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 5
Chƣơng 1 KHÁI QUÁT VỀ THÀNH PHỐ VIÊNG CHĂN VÀ QUÁ TRÌNH ĐỊNH CƢ CỦA NGƢỜI VIỆT 1.1. Lịch sử và cảnh quan tự nhiên của thành phố Viêng Chăn Thành phố Viêng Chăn là một khu đô thị đặc biệt của nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào1. Tên gọi Viêng Chăn theo nguyên gốc tiếng Lào có ý nghĩa là “ Mặt trăng”- thành phố của mặt trăng. Theo kết quả nghiên cứu của các nhà Sử học, Viêng Chăn được xác định ban đầu là nơi định cư của người Khmer cổ, họ sống tập trung quanh một ngôi đền Hindu. Năm 1354, khi vua Fa Ngum lập nên vương quốc Lane Xang, Viêng Chăn là một thành phố quan trọng. Và đến năm 1560, Viêng Chăn chính thức trở thành thủ đô vương quốc Lane Xang. Sau thời kì hưng thịnh của vương triều Xulinhavongsa, cuối thế kỷ XVII Lào Lane Xang rơi vào cảnh phân liệt. Phong kiến Xiêm xâm lược Lào, năm 1779 Viêng Chăn thất thủ, toàn bộ vương quốc Lào nằm dưới ách đô hộ của Xiêm. Từ thế kỷ XVI, khu vực Đông Nam Á trở thành đối tượng xâm lược của các nước thực dân phương Tây. Với quyết tâm giành bằng được xứ Lào, thực dân Pháp đã sử dụng biện pháp ngoại giao và gây áp lực quân sự với đối phương. Họ đã đạt được mục đích của mình bằng bản hiệp ước Pháp - Xiêm kí kết ngày 3/10/1893. Nước Lào trở thành thuộc địa của thực dân Pháp. Năm 1899, Lào trở thành một xứ nằm trong Liên bang Đông Dương thuộc Pháp. Viêng Chăn trở thành thủ phủ của xứ Lào. Trải qua những năm tháng đấu tranh gian khổ, chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ, đất nước Lào đã hoàn toàn độc lập vào năm 1975. Theo quyết định của chính phủ Lào, thành phố Viêng Chăn là thủ đô, là trái tim của nước CHDCND Lào. 1 Trước đây thành phố Viêng Chăn nằm trong tỉnh Viêng Chăn, năm 1989 theo quyết định của chính phủ Lào, tỉnh Viêng Chăn tách thành hai khu vực: Tỉnh Viêng Chăn và khu đô thị đặc biệt Viêng Chăn . Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6
Thành phố Viêng Chăn nằm là ở tả ngạn sông Mê Công, ở miền Trung Lào. Trên bản đồ thế giới, Viêng Chăn ở vị trí giữa vĩ tuyến 17° 45' 50'' đến 18° 22' 38'' và giữa vĩ độ 10° 205' 40'' đến 10° 309' 37'' KĐ, có diện tích 3.920 km2 chiếm 1,7% của diện tích nước Lào. Điểm đặc biệt của thành phố Viêng Chăn ở chỗ, thành phố không chỉ là thủ đô của Lào mà còn là cửa khẩu quốc tế quan trọng giữa Lào với nước láng giềng Thái Lan. Đường biên giới giữa hai quốc gia chính là con sông Mê Công dài khoảng 165km. Phía bắc, phía đông thành phố Viêng Chăn giáp với các huyện Xạ Nạ Kham, Phôn Hông,Thụ Lạ Khôm (tỉnh Viêng Chăn),Thả Phạ Bát (tỉnh Bo Lị Khăm Xay). Viêng Chăn có khí hậu nóng và ấm áp, nhiệt độ trung bình 26,4° C. Nhiệt độ cao nhất đôi khi lên đến 41,5° C. Hàng năm thời tiết nóng nhất trong giữa tháng 3 đến tháng 8, và thời tiết lạnh nhất trong tháng 12 đến tháng 1. Mùa mưa có mưa nhiều, thậm chí mưa kéo dài từ 17 đến 20 ngày trong tháng. Khí hậu nóng, ẩm, mưa nhiều thuận lợi cho quá trình sinh trưởng của vật nuôi, cây trồng. Nhìn trên bề mặt, nước Lào tạo nên ấn tượng nổi bật bởi địa hình dốc, thoải dần về phía sông Mê Công với rừng, cao nguyên và đồng bằng nhỏ. Ở Viêng Chăn không chỉ có những cánh đồng thuận lợi cho canh tác nông nghiệp mà rừng chiếm cũng diện tích khá lớn: 105.158ha [25,tr.15]. Viêng Chăn có những ngọn núi cao như núi Khấu Khuay (1.100m), núi Phạ Năng cao 870 m tạo nên sự đa dạng cho cảnh quan tự nhiên của thành phố Viêng Chăn. Theo số liệu thống kê, năm 2012, thành phố Viêng Chăn có số dân là 797.130 người. Mật độ dân số đông với tỉ lệ 163 người /km2. Sự phân bố dân cư ở Viêng Chăn không đều, khu vực trung tâm là nơi tập trung tới 63% dân số của thành phố, các vùng ngoại vi là nơi cư trú của của 37% dân số còn lại. Sinh sống ở Viêng Chăn có nhiều dân tộc khác nhau như: Dân tộc Lào, dân tộc Tày, dân tộc Phu Tày, dân tộc Lự, dân tộc Nhuôn, dân tộc Dắng, dân tộc Sẹk, dân tộc Thay Nưa, dân tộc Kưm Mụ, dân tộc Pray, dân tộc Xinh Mun, dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7
tộc Phoọng, dân tộc Then, dân tộc Ơ Đu, dân tộc Bít, dân tộc La Mệt, dân tộc Xam Tao, dân tộc Kạ Tang, dân tộc Mạ Coong, dân tộc Triu, dân tộc Drụ, dân tộc Triêng, dân tộc Ta Ôi, dân tộc Dẹ, dân tộc Brâu, dân tộc Kạ Tu, dân tộc Ha Rắc, dân tộc Ôi, dân tộc Kriêng, dân tộc Chênh, dân tộc Xạ Đang, dân tộc Xuồi, dân tộc Nhạ Hơn, dân tộc Lạ Vi, dân tộc Pạ Cộ, dân tộc Khạ Me, dân tộc Tum, dân tộc Nguồn, dân tộc Mói, dân tộc Krị, dân tộc Mông, dân tộc Iêu Miền, dân tộc A Kha, dân tộc Phu Noi, dân tộc La Hủ, dân tộc La Sỉ, dân tộc Hà Nhì, dân tộc Lô Lô, dân tộc Họ. Ở thành phố Viêng Chăn dân tộc Lào chiếm 87%. Thành phố Viêng Chăn không gây ấn tượng bởi các công trình cao tầng, hiện đại mà bởi vẻ đẹp tự nhiên với cuộc sống yên bình, thong thả. Viêng Chăn sở hữu những công trình kiến trúc tôn giáo độc đáo như That Luang - tháp xá lị lớn nhất, đẹp nhất ở Lào được xây dựng từ năm 1566 trên phế tích của ngôi đền từ thế kỷ XIII; Chùa Phra Keo với những tác phẩm điêu khắc, chạm trổ và các hiện vật quý hiếm được dát vàng, dát ngọc thể hiện tôn kính đức Phật…. Ở Viêng Chăn có tới 89% dân số theo đạo Phật. Những công trình kiến trúc tôn giáo ở Viêng Chăn đã trường tồn với thời gian và mãi là niềm tự hào của người dân Lào. Lào là một quốc gia nằm sâu trong lục địa ở phía Tây bán đảo Đông Dương, là nước duy nhất trong khu vực Đông Nam Á không tiếp giáp với biển. Giao thương của Lào với thế giới chủ yếu nhờ cảng biển của hai nước láng giềng Việt Nam và Thái Lan. Thành phố Viêng Chăn với vị trí địa lí đặc biệt trở thành cửa ngõ quan trọng ở phía tây nam Lào. Với địa hình đa dạng và khí hậu nóng ấm, ở đây, cư dân có điều kiện phát triển ngành kinh tế nông - lâm nghiệp. So với một số tỉnh thành khác trong cả nước, Viêng Chăn là nơi đông dân nhất, không chỉ có các dân tộc Lào sinh sống mà còn có thành phần nhập cư đó là người Việt. 1.2. Ngƣời Việt đến Lào và định cƣ tại Viêng Chăn Quá trình di cư của người Việt đến Lào diễn ra trong suốt chiều dài lịch sử. Sự có mặt của người Việt sinh sống tại Lào trước thời thuộc Pháp xuất phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 8
từ nhu cầu cá nhân do làm ăn buôn bán hoặc lánh nạn do tình hình chính trị trong nước bất ổn. Số lượng này rất nhỏ và không có số liệu chính xác. Hiện tượng di cư của người Việt đến Lào tăng theo thời gian từ khi vùng đất này là một xứ nằm trong Liên bang Đông Dương thuộc Pháp. Đề cập tới vấn đề này các nhà nghiên cứu đồng thuận trong quan điểm khi nhận xét rằng: Người Việt đến Lào do “ lực đẩy” chứ không phải do “ lực hút”. Tại sao có hiện tượng trái quy luật như vậy? Đó là do chính sách cai trị và khai thác của Pháp cho mục đích thực dân. Người Việt đến Lào dưới thời Pháp thuộc được phân thành hai loại: Thứ nhất, di cư tự phát do điều kiện làm ăn thuận lợi hơn. Mặc dù thiên nhiên Lào khắc nghiệt, địa hình hiểm trở, nhưng việc Pháp sáp nhập Lào vào khối Đông Dương đã hình thành một địa bàn thống nhất và tạo điều kiện cho người dân chuyển đổi địa bàn sinh sống dễ dàng. Thứ hai, di cư có tổ chức. Hình thức này phục vụ cho mục đích khai thác thuộc địa của Pháp. Do đặc điểm dân cư của Lào nên Pháp thực sự khó khăn trong vấn đề tìm kiếm nguồn nhân lực phục vụ cho cuộc khai thác thuộc địa lần 1 và lần 2 ở xứ Lào. Để khắc phục tình trạng đó, Pháp đã đưa người Việt sang lao động tại Lào. Người Việt sang Lào đảm trách các chức năng khác nhau: Một bộ phận làm công chức, phục vụ bộ máy hành chính của Pháp. Số lượng này khá đông. Tính đến năm 1937, người Việt chiếm 47% số vị trí các công chức cao cấp người bản xứ trong bộ máy hành chính tại Lào [1,tr.27]. Một bộ phận người Việt khác sang Lào làm culi, phu làm đường và phục vụ trong các hầm mỏ. Đời sống của họ khổ cực dưới sự giám sát chặt chẽ của các viên quản lí người Pháp. Họ sinh sống chủ yếu tại các đô thị của Lào. Do không hạn chế việc di cư và cần nhân lực phục vụ cho khai thác xứ Lào của Pháp nên năm 1942 lượng người Việt ở Lào lên tới con số 40.000 người. Như vậy, thời kì thuộc Pháp, người Việt chiếm số lượng không nhỏ trong dân số Lào. Đây là một đặc điểm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 9
xã hội Lào từ thời thuộc Pháp. Tuy nhiên, thời gian sau do kềm chế phong trào đấu tranh ở Lào, thực dân Pháp đã tiến hành những cuộc đàn áp đẫm máu đối với người Việt. Vì thế, số lượng người Việt giảm, họ tản cư chạy sang Thái Lan hoặc định cư ở các nước thứ ba và số ít quay trở về Việt Nam. Sau khi thực dân Pháp rút khỏi Lào, thời kỳ thuộc Mỹ số lượng người Việt sinh sống tại Lào khó thống kê chính xác. Thời bình, theo thỏa thuận hợp tác giữa hai chính phủ Việt Nam - Lào, chính phủ Việt Nam đã điều động một số cán bộ người Việt sang Lào thực hiện nhiệm vụ giúp đỡ Lào xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng. Khi công trình hoàn thành một bộ phận nhỏ công nhân đã chủ động xin định cư tại Lào. Theo kết quả điều tra của Viện nghiên cứu Đông Nam Á (Việt Nam) trong dự án 2005-SE 020 về Cộng đồng người Việt tại Lào do quỹ Rockefeller tài trợ cho biết, hiện tại có khoảng 30.000 người Việt sống tại Lào và dân số Lào thời điểm hiện tại 6,1 triệu người. Như vậy, tỉ lệ giữa dân bản địa và người Việt di cư ở Lào không nhỏ. Viêng Chăn từ lâu đã là một trong những điểm đến và sinh sống khá đông của người Việt. Khai thác tài liệu lưu trữ của người Pháp cho biết khu vực đô thị Viêng Chăn năm 1943, nếu số lượng người Lào là 9.570 thì người Việt là 12.400 [18,tr.48]. Người Việt đến định cư ở Viêng Chăn có nguyên quán từ nhiều tỉnh khác nhau của Việt Nam. Ví như, miền bắc có các tỉnh Hà Đông, Hà Nam, Sơn Tây, Hải Phòng, Hải Dương; miền trung và miền nam có các tỉnh như Huế, Quảng Bình, Quảng Ngãi, Quảng Trị, xa hơn còn có Sài Gòn, Quy Nhơn…Cùng chung số phận dân thuộc địa, người Việt ở Viêng Chăn sống cơ cực, lầm than và chịu sự quản lí gắt gao của người Pháp. Để hoàn thiện hơn quá trình quản lí người Việt, theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương ra ngày 23/6/1934 gồm 8 điều đã nói rõ về việc thành lập Bang (hội) của người Việt trong hệ thống hành chính của Pháp [8, tr.59]. Về tổ chức Bang gồm có Bang trưởng, hai bang phó giúp việc. Những chức vị này được quan Công Sứ - Đốc lý bổ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 10
nhiệm trong số những người An Nam có uy tín và trình độ.Những người này chịu trách nhiệm trước chính quyền Bảo hộ và chính quyền Viêng Chăn về những vấn đề xã hội, trật tự xã hội, thu thuế….Đây là một tổ chức hành chính của người Việt mà người Pháp thành lập ở Lào để tạo điều kiện làm ăn,sinh sống, hoạt động cho người An Nam trong chiến lược khai thác và cai trị của họ. Từ mô hình Bang An Nam ở Viêng Chăn, những tỉnh khác ở Lào cũng đã thành lập tổ chức hành chính kiểu này. Đây chính là điểm đặc biệt khi xuất hiện một tổ chức của người Việt ở nước ngoài. Sau năm 1954, thực dân Pháp buộc phải rút khỏi Đông Dương, Liên bang Đông Dương thuộc Pháp không còn nữa, do vậy các Bang An Nam ở Lào không thể tiếp tục tồn tại. Thay thế vào đó, trong hoàn cảnh lịch sử mới Hội Ái hữu của người Việt xuất hiện với những chức năng hoạt động của một hội kiều dân. Như vậy, các Bang An Nam do Pháp lập ra mục đích để quản lí người Việt nhưng trên thực tế, nó góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho sự xuất hiện các Hội người Việt Nam tại Lào. Hội người Việt Nam ở Viêng Chăn nói riêng và trên đất Lào nói chung từng bước thay đổi để thích hợp với sự thừa nhận của chính quyền Lào qua thời kì lịch sử. Theo tài liệu điều tra, hiện nay ở Lào vẫn chưa có Tổng hội Việt Kiều nhưng có 10 Hội người Việt ở 10 tỉnh của Lào. Hội người Việt Nam ở Viêng Chăn thành lập ngày 15/7/1977. Số liệu thống kê của Sở Công An thủ đô Viêng Chăn cho biết, năm 2004, Việt Kiều ở Viêng Chăn có 4.715 người, trong đó nữ là 2.220 người. Qua cuộc phỏng vấn của tôi với ông Đào Minh Châu - Chủ tịch Hội người Việt ở Viêng Chăn vào tháng 6/2014, số liệu ông cung cấp về số lượng Việt kiều đang làm ăn sinh sống tại Viêng Chăn là 5000 người. So sánh hai số liệu của các năm 2004 và 2014, trong khoảng thời gian 10 năm cho thấy số lượng người Việt xin cư trú tại Viêng Chăn không nhiều. Hiện nay, người Việt cư trú rải rác ở 11 địa điểm quanh trung tâm thủ đô Viêng Chăn. Đó là Wat Chăn, Thông Conkhăm, Xỉ Xawắt, Sỉ Mong, Bản Phải Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 11
(Đông Pala), Phôn Xavẳn, Khủa Luổng, Wat Tầy, Noỏng Tên và Phôn Xay, Thả Ngỏn. Số người Việt di dân tự do sang Lào tìm kiếm công việc ở Viêng Chăn tập trung thành 3 nhóm: Nhóm ở Bản Phải (Đông Pala); nhóm ở Thông Conkhăm; nhóm ở Phôn Xavẳn. Hội người Việt Nam2ở Viêng Chăn không chỉ có trách nhiệm đoàn kết rộng rãi người Việt đang sinh sống tại đây mà còn góp phần giáo dục bà con Việt Kiều hiểu và tôn trọng Luật pháp nước bạn, hòa nhập tốt vào cuộc sống của Lào; gìn giữ bản sắc văn hóa và truyền thống của dân tộc, giữ mối quan hệ gắn bó với gia đình và quê hương. 1.3. Chính sách của chính phủ Lào đối với cộng đồng ngƣời Việt ở Lào Vấn đề người Việt Nam ở nước ngoài được Đảng và nhà nước Việt Nam quan tâm đặc biệt bởi họ là một phần máu thịt của dân tộc Việt. Đảm trách về vấn đề này ở cấp trung ương có Ủy ban người Việt Nam ở nước ngoài. Duy trì mối liên lạc thường xuyên giữa kiều bào với Tổ quốc có tạp chí Quê hương và kênh truyền hình VTV4. Theo nghị quyết 36 của Bộ chính trị Việt Nam đối với người Việt ở nước ngoài (26/3/2004), người Việt chính là cầu nối góp phần tăng cường xây dựng quan hệ hữu nghị giữa chính phủ Việt Nam với nước sở tại. Ở Lào, chính phủ không có chính sách riêng đối với người Việt mà chỉ có chính sách chung đối với ngoại kiều. Qua những luật định chung của nhà nước Lào, chúng ta nhận biết rõ được lợi ích, khó khăn cũng như nghĩa vụ của người Việt đang sinh sống và công tác tại Lào. Vấn đề này được xem xét dưới những góc độ sau: Thứ nhất, công tác quản lý của chính phủ Lào về mặt nhân khẩu. Thứ hai, quyền của người Việt được hưởng (hoạt động kinh tế, sinh hoạt văn hóa, được giáo dục…..). Trong cộng đồng người Việt tại Lào, luật định của chính phủ Lào quy định rất cụ thể. Người Việt ở Lào gồm ba bộ phận: Bộ phận Việt kiều (những 2 Tổ chức Hội người Việt Nam ở Viêng Chăn (Phụ lục 2). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 12