Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Lịch sử: Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 (Vận dụng ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh)

Chia sẻ: Dilysstran Dilysstran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất cách thức xây dựng một số chủ đề trong môn Lịch sử lớp 11 THPT (Chương trình Chuẩn) và PPDH phù hợp các chủ đề đó, đáp ứng yêu cầu dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Lịch sử: Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 (Vận dụng ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRƯƠNG THỊ HÒA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 (VẬN DỤNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LƯƠNG TÀI, BẮC NINH) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI – 2015 i
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRƯƠNG THỊ HÒA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 (VẬN DỤNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LƯƠNG TÀI, BẮC NINH) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƯ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN LỊCH SỬ Mã số: 60140111 Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thanh Tú HÀ NỘI – 2015 ii
LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới giảng viên TS. Hoàng Thanh Tú, người đã chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em hoàn thành luận văn này. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy cô giáo trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội, các thầy cô giáo và toàn thể các em học sinh trường THPT Lương Tài đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong thời gian em làm luận văn. Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày 15 tháng 11 năm 2015 Học viên thực hiện Trương Thị Hòa iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNTB Chủ nghĩa tư bản CNXH Chủ nghĩa xã hội CTTG Chiến tranh thế giới GV Giáo viên HS Học sinh LSTG Lịch sử thế giới LSVN Lịch sử Việt Nam PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông iv
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Bảng tổng hợp ý kiến giáo viên và học sinh về phương pháp dạy học theo chủ đề trong giờ học lịch sử (Tỷ lệ:%) ............................................. 36 Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng và lớp thực nghiệm (Theo nhóm điểm và tỷ lệ %) .................................................... 97 v
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Biểu đồ tổng hợp ý kiến học sinh về mức độ yêu thích đối với các phương pháp học tập môn Lịch sử (Tỷ lệ %) ........................................... 37 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ thể hiện mức độ yêu thích của học sinh lớp đối chứng (11D1) và lớp thực nghiệm (11D2) (Tỷ lệ %) ................................................ 94 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ thể hiện mức độ tham gia của học sinh vào các hoạt động được tổ chức trong lớp học ở lớp đối chứng (11D1) và lớp thực nghiệm (11D2) (Tỷ lệ %) ............................................................................................. 95 Biểu đồ 3.3. Biểu đồ so sánh kết quả bài kiểm tra của hai lớp đối chứng và lớp thực nghiệm (Tỉ lệ %) ..................................................................................... 98 vi
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................ ii Danh mục các bảng ........................................................................................iiiii Danh mục các biểu đồ .................................................................................... iiiv MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 9 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 9 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 11 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................... 17 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................. 17 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................... 18 6. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 18 7. Đóng góp của đề tài..................................................................................... 18 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................................... 19 9. Cấu trúc luận văn ........................................................................................ 19 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT 20 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 20 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ....................................................................... 20 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT ................................................................................................... 24 1.1.3. Yêu cầu cơ bản khi vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT ................................................................................................... 25 1.1.4. Một số định hướng vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT ................................................................................................... 27 1.2. Thực trạng vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT .. 30 1.2.1. Mục đích, nội dung điều tra, khảo sát .................................................. 30 1.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 31 1.2.3. Những vấn đề đặt ra cần giải quyết ...................................................... 39 vii
CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................... 42 2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình Lịch sử lớp .............. 42 2.1.1. Cấu trúc chương trình Lịch sử lớp 11................................................... 42 2.1.2. Nội dung kiến thức chương trình Lịch sử lớp 11 .................................. 43 2.2. Xây dựng các chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở Trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh....................................................................................... 46 2.2.1. Cơ sở xây dựng các chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở Trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh ............................................................................ 46 2.2.2. Xây dựng các chủ đề Lịch sử ................................................................ 48 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ LỚP 11 Ở TRƯỜNG THPT LƯƠNG TÀI, BẮC NINH. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................ 70 3.1. Một số nguyên tắc và yêu cầu khi lựa chọn phương pháp dạy học theo chủ đề .............................................................................................................. 70 3.2. Một số phương pháp dạy học phù hợp với các chủ đề của chương trình Lịch sử lớp 11 ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh .................................... 72 3.2.4. Dạy học nêu vấn đề ............................................................................... 81 3.2.5. Dạy học theo dự án ............................................................................... 84 3.3. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 88 3.3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................ 88 3.3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ..................................................... 89 3.3.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ................................................ 89 3.3.4. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 91 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 104 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 107 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước ta đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam sẽ từ một nước nông nghiệp về cơ bản trở thành nước công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Xuất phát từ yêu cầu đó đòi hỏi giáo dục phải có những chuyển biến mới để đào tạo ra lớp người lao động năng động, sáng tạo và phát triển toàn diện. Cùng với các môn học khác, môn Lịch sử trong trường phổ thông góp phần to lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ thành nguồn nhân lực chất lượng cao. Nâng cao chất lượng giáo dục được xem là vấn đề sống còn. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc về giáo dục chỉ rõ: “Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi và kiểm tra theo hướng hiện đại, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội” [34, tr.131]. Thực tiễn giáo dục trong những năm gần đây cho thấy, việc giáo dục Lịch sử cho học sinh đã có những bước phát triển nhất định. Nhiều giáo viên cố gắng trong cải tiến phương pháp và nâng cao tính hấp dẫn của môn học. Một số học sinh đã vươn lên đạt điểm cao trong các kì thi học sinh giỏi môn Lịch sử. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, hiệu quả giáo dục Lịch sử còn nhiều bất cập, hạn chế gây ra sự bức xúc và trở thành nỗi lo âu của cả xã hội. Điều đó không chỉ được phản ánh qua điểm số các kì thi tốt nghiệp phổ thông và thi tuyển vào đại học, cao đẳng mà còn qua kết quả điều tra xã hội học, qua các sân chơi truyền hình và dư luận xã hội. Dạy học tích hợp là một trong những quan điểm dạy học phù hợp với mục tiêu đổi mới và đáp ứng được nhu cầu học tập của học sinh hiện nay. Dạy học tích hợp góp phần tạo tư duy lôgic cho học sinh, kiến thức cung cấp cho học sinh mang tính hệ thống và có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Dạy học
tích hợp là cách dạy học hiệu quả trong việc hướng dẫn học sinh huy động những kiến thức đã học, rèn luyện các kĩ năng học tập. Vì vậy, nếu áp dụng dạy học tích hợp để dạy và học các môn học ở trường phổ thông sẽ phát huy tính tích cực, chủ động và gây hứng thú học tập cho học sinh. Nhiều nước trên thế giới đã vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong quá trình biên soạn sách giáo khoa. Ở mức độ cao, nhiều môn học được tích hợp thành các môn chung (ví dụ như tích hợp các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học thành môn Khoa học tự nhiên…) và thành một môn mới. Ở mức độ vừa, các môn học gần nhau được ghép thành một môn chung, nhưng vẫn giữ vị trí độc lập, chỉ tích hợp ở các phần trùng nhau. Vận dụng trong môn Lịch sử, có thể dạy học tích hợp nội dung môn Lịch sử theo chủ đề, chuyên đề giúp học sinh hình thành kiến thức hệ thống. Có thể tích hợp liên môn giữa môn Lịch sử với các môn học khác nhằm làm cho kiến thức các môn bổ sung cho nhau: Lịch sử và ngôn ngữ, Lịch sử và Kinh tế, Lịch sử và triết học, Lịch sử và Văn học, Lịch sử và Địa lý… Trước những hạn chế còn tồn tại trong quá trình dạy và học ở trường phổ thông đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện nhằm nâng cao chất lượng môn Lịch sử, đặc biệt là tích cực chuẩn bị từ sau năm 2015 thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới. Đổi mới quá trình dạy học Lịch sử là đổi mới từ mục tiêu đến nội dung chương trình, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, hình thức và nội dung đánh giá cũng như các điều kiện dạy học và đặc biệt là đội ngũ giáo viên. Tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường Phổ thông Việt Nam, các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục, giảng viên, giáo viên đã đề xuất một số định hướng ban đầu về việc xây dựng chương trình và SGK môn Lịch sử ở trường Phổ thông sau năm 2015. Một trong những phương án nhận được sự ủng hộ đông đảo nhất tại hội thảo là đề nghị áp dụng dạy học Lịch sử theo chủ đề ở trường THPT. Trong công cuộc chuẩn bị cho chương trình mới sau năm 2015 Bộ giáo dục và đào tạo đã có công văn Số: 4099/BGDĐT-GDTrH về việc hướng dẫn
thực hiện nhiệm vụ Giáo dục Trung học năm học 2014-2015 đã hướng dẫn: Tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục trung học chủ động, linh hoạt trong việc thực hiện chương trình; xây dựng kế hoạch giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh thông qua việc điều chỉnh nội dung dạy học theo hướng tinh giản; xây dựng các chủ đề tích hợp nội dung dạy học, đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ của từng cấp học phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường, địa phương và khả năng của học sinh. Trên cơ sở kế hoạch dạy học đã được phê duyệt, tổ/nhóm chuyên môn, giáo viên có thể thiết kế tiến trình dạy học cụ thể cho mỗi chủ đề mà không nhất thiết phải theo bài/tiết trong sách giáo khoa. Mỗi chủ đề có thể được thực hiện ở nhiều tiết học, mỗi tiết có thể chỉ thực hiện một hoặc một số bước trong tiến trình sư phạm của bài học. Đây là cơ hội để các trường từng bước tiếp cận với quá trình đổi mới tuy nhiên việc thực hiện bước đầu còn gặp một số khó khăn. Từ những lí do trên, với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử và sẵn sàng để tham gia vào đổi mới quá trình dạy học Lịch sử, tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 (Vận dụng ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong nhiều cuốn sách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học tích hợp và vai trò, ý nghĩa to lớn của dạy học tích hợp trong quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. Trong giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử tập I” do Phan Ngọc Liên chủ biên (2010) có đề cập đến dạy học tích hợp. Đặc biệt, trong đó đã nhấn mạnh đến dạy học tích hợp liên môn. Việc dạy học tích hợp liên môn đòi hỏi giáo viên lịch sử không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình các môn học được giảng dạy ở trường phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lí, GDCD. Học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo hướng tích hợp vì ở đây các em huy động
những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông minh trong học tập. Tuy không đề cập nhiều theo hướng tích hợp chủ đề nhưng tài liệu đã tập trung phân tích rõ ý nghĩa của dạy học tích hợp trong xu thế phát triển chung của giáo dục hiện nay đặc biệt là nhấn mạnh sự tích hợp liên môn giữa các môn học. Tài liệu được biên soạn với mục đích hướng dẫn ôn tập như: “Hướng dẫn học và ôn tập lịch sử trung học phổ thông” tập 1, tập 2 (2003) cũng do Phan Ngọc Liên chủ biên chỉ ra: việc ôn tập tổng kết trong môn Lịch sử ở trường phổ thông phải chú ý đến mối quan hệ giữa lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới. Do đó, chúng ta có thể vận dụng dạy học theo chủ đề trong các bài ôn tập để củng cố kiến thức cho học sinh đồng thời chú ý đến việc xây dựng các chủ đề tích hợp kiến thức lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Phương pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên có thể linh hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh học được nhiều và chủ động tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức. Hơn nữa khi học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ôn tập có hệ thống và dễ dàng ghi nhớ kiến thức. Trong cuốn Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (2012) TS. Hoàng Thanh Tú đã chỉ ra việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành. “Các nội dung ôn tập có thể cấu trúc theo hai kiểu điển hình là cấu trúc theo chủ đề khái quát và so sánh các sự kiện trong mối quan hệ đồng đại/lịch đại và cấu trúc theo chủ đề tương ứng với các nội dung về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, khởi nghĩa, kháng chiến, chiến tranh”[29, tr. 215-216]. Dạy và học Lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu bài…mà còn giúp quá trình ôn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó học sinh được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao và biết vận dụng sáng tạo trong học tập.
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường THPT” của PGS.TS Vũ Quang Hiển và TS. Hoàng Thanh Tú đồng chủ biên (2014) đã trình bày khái niệm chung về dạy học tích hợp và nhấn mạnh vận dụng tích hợp trong môn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như những ưu điểm của dạy học tích hợp. Theo đó, môn Lịch sử có thể được tích hợp lại thành các chủ đề, chuyên đề vì giữa các chương, các bài, các phần có mối quan hệ chặt chẽ giúp cho học sinh hình thành kiến thức một cách có hệ thống. Có thể tích hợp liên môn giữa môn học Lịch sử với các môn học khác làm cho kiến thức các môn học bổ sung cho nhau, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các sự kiện đã học. Giáo viên là người chủ động trong việc phân tích nội dung chương trình và lựa chọn các phương pháp, phương tiện phối hợp trong quá trình dạy học tích hợp. Và khâu chuẩn bị bài của học sinh là một yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của phương pháp này. Trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử”(2002) TS. Ngô Minh Oanh trong bài viết “Về mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông” đã nêu lên cơ sở thực tiễn và cơ sở khoa học của vấn đề và con đường, biện pháp sử dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt lịch sử Việt Nam. Vận dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt lịch sử Việt Nam là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học và vai trò của người giáo viên là vô cùng quan trọng trong việc vận dụng sáng tạo các phương pháp và biện pháp dạy học thích hợp. Từ mối quan hệ mật thiết gắn bó giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam chúng ta có thể xây dựng được các chủ đề lịch sử phù hợp dựa trên sự tích hợp kiến thức lịch sử thế giới và Việt Nam góp phần giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn tiến trình lịch sử dân tộc, so sánh với các dân tộc trên thế giới cũng như sự đóng góp của dân tộc vào lịch sử nhân loại. TS. Nguyễn Anh Dũng trong bài viết “Tích hợp kiến thức các bộ môn khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” in trong “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử” (2002) đã trình bày một số vấn đề
về tích hợp các kiến thức bộ môn khoa học xã hội (chủ yếu là Địa lý, Văn học, GDCD) trong dạy học lịch sử. Tuy chỉ khái quát về xu hướng tích hợp liên môn trong dạy học Lịch sử mà không đề cập đến tích hợp lịch sử theo chủ đề nhưng bài viết đã nhấn mạnh xu hướng tích hợp ngày càng phổ biến ở trong nước cũng như trên thế giới và hiệu quả to lớn khi dạy học tích hợp. Ở một góc nhìn khác, nhà sư phạm N.G.Đai-ri (1973) lại tiến hành phân tích và chỉ rõ những yêu cầu quan trọng nhất của giờ học và việc chuẩn bị giờ học lịch sử trong chuyên khảo “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?”. Tác giả nhấn mạnh đến việc thiết lập hệ thống kiến thức trong các bài học vì “Nội dung của hầu như giờ học nào cũng đều gắn bó chặt chẽ với những giờ học trước và giờ học sau” [11, tr. 98]. Việc xây dựng thành các chủ đề trong môn Lịch sử sẽ giúp học sinh thấy rõ hệ thống kiến thức vì các sự kiện có mối quan hệ gắn bó với nhau. Trong luận văn thạc sĩ “Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay” (2010) của Trần Thùy Chi cũng đã trình bày vận dụng dạy học theo quan điểm tích hợp liên môn. Theo đó, khi vận dụng liên môn trong dạy học Lịch sử có thể vận dụng dạy học tích hợp các chuyên ngành Lịch sử trong một giai đoạn lịch sử và dạy học tích hợp các chuyên ngành Lịch sử theo một chủ đề, chuyên đề và dạy học tích hợp liên môn giữa Lịch sử với Văn học, Địa lí, GDCD… Dạy học tích hợp theo quan điểm liên môn là một phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng môn học, yêu cầu đổi mới của giáo dục. “Xu thế tích hợp môn học trong nhà trường phổ thông” đăng trên Tạp chí giáo dục 2/2002 của TS. Nguyễn Minh Phương và TS. Cao Thị Thặng đã nêu lên những quan điểm chung về tích hợp, xu hướng tích hợp ở nước ngoài và đề xuất xây dựng môn học theo quan điểm tích hợp ở Việt Nam. Theo đó, ta thấy được tích hợp là một xu hướng mới đã và đang được nhiều nước trên thế giới quan tâm thực hiện với nhiều hiệu quả to lớn.
Nước ta đang tiến tới xây dựng một chương trình và bộ SGK Lịch sử phù hợp với yêu cầu của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông sau năm 2015. PGS.TS. Nghiêm Đình Vỳ trong báo cáo tham luận “Một số suy nghĩ ban đầu về định hướng xây dựng chương trình và SGK môn Lịch sử ở trường phổ thông sau 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã nhấn mạnh: Hiện nay môn Lịch sử ở THPT đang được học theo chương trình đồng tâm với THCS, nhưng mức độ chưa được tốt. Chúng tôi đề nghị không nên học lặp lại mà nên áp dụng dạy theo chủ đề cả về lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Nói như vậy không có nghĩa là môn Lịch sử là môn tự chọn, mà như trên tôi đã đề nghị phải là môn cơ bản, bắt buộc. Nhưng vẫn nên theo xu thế là trong nội bộ môn Lịch sử có những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Xuất phát từ thực trạng dạy và học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay thì yêu cầu đổi mới là vấn đề cấp bách. Dự kiến dạy học lịch sử theo những chủ đề là một trong những hướng đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục của chúng ta hiện nay. Đó là xu thế phát triển chung mà nhiều nước trên thế giới đã và đang thực hiện với nhiều những thành tựu to lớn. TS. Nguyễn Xuân Trường trong bài viết“Nhìn nhận lại chương trình, SGK Lịch sử hiện hành và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình, SGK sau năm 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp THPT, nội dung kiến thức lịch sử không lặp lại tiến trình như THCS, mà được thiết kế thành các chủ đề. Tuy nhiên, phải đảm bảo tính toàn diện giữa các chủ đề về chiến tranh với chủ đề về kinh tế, văn hóa. Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ đề là một trong những định hướng được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý giáo dục đưa ra tại hội thảo và đây là một trong những hướng đi đúng đắn, phù hợp với thực trạng dạy và học Lịch sử ở nước ta hiện nay góp phần xây dựng chương trình SGK mới sau năm 2015.
Tháng 10 năm 2013 một hội thảo quốc tế “Đổi mới và hiện đại hóa chương trình và sách giáo khoa theo định hướng phát triển bền vững” được tổ chức tại Hà Nội nhằm tăng cường hợp tác, nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm phục vụ cho chương trình đổi mới sau năm 2015. Trong hội thảo, TS. Hoàng Thanh Tú đã trình bày quan điểm của mình về vai trò của SGK và đề xuất ý kiến cho SGK mới trong bài viết “Biên soạn và sử dụng sách giáo khoa lịch sử phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh”. Qua khảo sát ý kiến đánh giá mong muốn của GV và HS về SGK Lịch sử, cũng như ưu điểm trong SGK của các nước như Vương quốc Anh và Australia tác giả đề xuất ý kiến cho việc biên soạn SGK mới trong dạy học môn học Lịch sử ở Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực của HS THPT. Về nội dung, theo các chủ đề của chương trình quốc gia, SGK được biên soạn theo hướng tích hợp lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam, các sự kiện quan trọng được lựa chọn làm chủ đề nghiên cứu sâu (bắt buộc hoặc tự chọn), tập trung vào những vấn đề gắn với thực tiễn cuộc sống hoặc có ý nghĩa với HS trong hiện tại và tương lai. Cũng tại hội thảo này, PGS. TS. Nghiêm Đình Vỳ đã đề xuất “Đổi mới việc biên soạn SHK Lịch sử ở trường phổ thông trong quá trình hội nhập quốc tế”. Trong đó trình bày dự kiến SGK ở trường trung học phổ thông nên viết dưới dạng chủ đề. Chủ đề cũng chính là sự tích hợp kiến thức môn học gồm những nội dung có tính tổng quát, có thể riêng biệt cũng có thể liên quan đến nhiều lĩnh vực, liên quan giữa thế giới và Việt Nam, gắn liền với thực tiễn. Tác giả cũng nhấn mạnh đây là xu thế hiện nay của nhiều nước trên thế giới. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội dung cơ bản về dạy học tích hợp và nhấn mạnh vận dụng dạy học tích hợp trong môn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như những ưu điểm của dạy học tích hợp. Khẳng định tích hợp là một xu hướng chung của nhiều nước trên thế giới và là xu thế tất yếu trong quá trình đổi mới ở nước ta.
Tuy nhiên, các tài liệu chưa đi sâu vào việc xây dựng các chủ đề tích hợp trong môn Lịch sử, vận dụng các phương pháp dạy học vào dạy các chủ đề Lịch sử. Trên cơ sở đó, luận văn sẽ đi sâu vào trình bày cơ sở lí luận, thực tiễn của dạy học Lịch sử theo chủ đề, đề xuất một số chủ đề và phương pháp dạy học các chủ đề đó trong chương trình Lịch sử lớp 11 THPT và áp dụng cho đối tượng học sinh tại trường THPT Lương Tài. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình Lịch sử lớp 11 ở trường THPT. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Dạy học tích hợp các chủ đề trong môn Lịch sử và vận dụng trong chương trình môn Lịch sử lớp 11 THPT. Về địa bàn khảo sát: Các trường THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh (THPT Lương Tài, THPT Thuận Thành 1, THPT Gia Bình 1). Về hình thức tổ chức dạy học: tập trung vào bài nội khóa Về địa bàn thực nghiệm: THPT Lương Tài, Bắc Ninh. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích Đề xuất cách thức xây dựng một số chủ đề trong môn Lịch sử lớp 11 THPT (Chương trình Chuẩn) và PPDH phù hợp các chủ đề đó, đáp ứng yêu cầu dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông. 4.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục tiêu trên, đề tài thực hiện các nhiệm vụ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT.
- Tiến hành điều tra cơ bản đối với giáo viên và học sinh ở một số trường THPT để đánh giá thực trạng việc dạy học Lịch sử theo các chủ đề. - Nghiên cứu chương trình, SGK môn Lịch sử ở trường THPT. - Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề tiêu biểu trong chương trình Lịch sử ở trường THPT và PPDH phù hợp. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận Dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta về lịch sử, giáo dục. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lý luận: Sưu tầm, tổng hợp, phân tích hệ thống, khái quát hóa những tài liệu từ sách, báo, tạp chí…về lý luận phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo các chủ đề, phân tích nội dung chương trình, SGK lớp 11. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, dự giờ, trao đổi với giáo viên, học sinh, điều tra xã hội học để đánh giá về thực trạng dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT; điều tra bằng phiếu hỏi và thực nghiệm SP nhằm kiểm tra, đối chứng kết quả nghiên cứu của luận văn. Phương pháp thống kê toán học: xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 22.0. 6. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được các chủ đề và tổ chức tốt các hoạt động dạy học Lịch sử theo chủ đề ở trường trung học phổ thông theo hướng đề xuất của đề tài sẽ góp phần tạo tư duy logic cho học sinh, đồng thời đóng góp đề xuất vào quá trình biên soạn các chủ đề trong chương trình môn Lịch sử sau năm 2015. 7. Đóng góp của đề tài
Thực hiện tốt những nhiệm vụ đề ra, luận văn góp phần: Khẳng định vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc biệt là vận dụng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy hứng thú, tính tích cực, chủ động của học sinh. Đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT và lựa chọn PPDH phù hợp. Đặc biệt trong xu thế chung của việc đổi mới chương trình và SGK lịch sử sau năm 2015 theo hướng tích hợp các chủ đề sẽ cung cấp cho giáo viên và học sinh có bước tiếp cận ban đầu, sẵn sàng và chủ động trong dạy và học lịch sử theo yêu cầu mới. 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Ý nghĩa khoa học: làm phong phú thêm lí luận PPDHLS nói chung và vấn đề xây dựng các chủ đề, phương pháp dạy học các chủ đề trong chương trình môn Lịch sử ở trường THPT nói riêng. Ý nghĩa thực tiễn: là nguồn tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường Cao đẳng, Đại học Sư phạm, Đại học Giáo dục; GV môn LS và bản thân tác giả luận văn vận dụng trong quá trình DHLS ở trường THPT. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường THPT. Chương 2: Xây dựng một số chủ đề cho chương trình Lịch sử 11 ở trường THPT. Chương 3: Một số phương pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử 11 ở trường THPT Lương Tài, Bắc Ninh. Thực nghiệm sư phạm.
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THPT 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Tích hợp Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” một từ gốc Latin (integer) có nghĩa là “whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy. Theo Đại từ điển Bách khoa toàn thư Xô Viết, “Tích hợp là một khái niệm của lí thuyết hệ thống, chỉ trạng thái liên kết các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể, cũng như quá trình dẫn đến trạng thái này” [19, tr. 259]. Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng.Tích hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp” [37, tr. 168]. Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học” [36, tr. 342]. Khái niệm này được sử dụng rộng rãi trong giáo dục nói chung và vận dụng vào quá trình dạy và học ở trường phổ thông nói riêng. 1.1.1.2. Dạy học tích hợp Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau