Luận văn Thạc sĩ Triết học: Giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay

Chia sẻ: Lộ Lung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là xác định được nội dung của giáo dục đạo đức quân nhân, phân tích làm rõ thực trạng, từ đó đề xuất các giải pháp giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Triết học: Giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ KIM OANH GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 TRONG TÌNH HÌNH HIỆN NAY. LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Hà Nội, năm 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ KIM OANH GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 TRONG TÌNH HÌNH HIỆN NAY. Ngành: Triết học Mã số: 8 22 90 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS LÊ THỊ HƯỜNG Hà Nội, năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Kim Oanh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………1 Chương 1: ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN, VAI TRÒ VÀ NỘI DUNG CỦA VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 HIỆN NAY…………………………………………………………9 1.1. Một số vấn đề lý luận về đạo đức quân nhân và giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 …………………………………………..9 1.2. Vai trò của giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 ………..…………………………………………………………………………… 16 1.3. Nội dung giáo dục đạo đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 hiện nay ……………………………………………………………………………... 24 Tiểu kết chương 1……………………………………………………………….. 30 Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 TRONG TÌNH HÌNH HIỆN NAY …………………………………………….. 32 2.1. Những nhân tố tác động đến công tác giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay…………………………….. 32 2.2. Thực trạng giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 hiện nay ……………………………………………………………… 36 2.3. Một số giải pháp cơ bản nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay…………………... 56 Tiểu kết chương 2 ……………………………………………………………….. 75 KẾT LUẬN ……………………………………………………………………… 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………… 78
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ĐĐQN Đạo đức quân nhân GDĐĐQN Giáo dục đạo đức quân nhân SQLQ2 Sĩ quan Lục quân 2 GDĐT Giáo dục - đào tạo XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đạo đức nói chung và đạo đức quân nhân (ĐĐQN) nói riêng, đóng một vị trí, vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Nó giúp con người điều chỉnh hành vi, cách ứng xử của mình, qua đó hoàn thiện nhân cách theo những chuẩn mực nhất định. Trong quân đội, ĐĐQN chính là vũ khí tinh thần của quân đội cách mạng trong quá trình xây dựng, chiến đấu và thực hiện các chức năng, nhiệm vụ được giao. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn: “Đạo đức là cái gốc của người cách mạng, người cách mạng phải có đạo đức, nếu không có đạo đức thì dù tài giỏi đến mấy cũng không thể làm được việc gì, không thể phụng sự Tổ quốc và nhân dân” [36, tr.292]. Nhưng, đạo đức không phải là sản phẩm tự phát mà nó được hình thành một cách tự giác, là kết quả của sự kết hợp giáo dục và tự giáo dục của con người. ĐĐQN trong quân đội cũng không nằm ngoài quy luật đó, thông qua giáo dục và nhờ giáo dục mà đạo đức cách mạng mới dần được phát triển và hoàn thiện trong ý thức cá nhân quân nhân và tập thể quân nhân, trở thành yếu tố chủ đạo và phổ biến trong đời sống xã hội. Giáo dục đạo đức quân nhân chính là một trong những phương thức để xây dựng nên đội ngũ cán bộ có đủ đức - tài đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa (XHCN), góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Thực hiện nghị quyết, chỉ thị, hướng dẫn của cấp trên, cũng như nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò quan trọng của ĐĐQN đối với học viên. Trong những năm qua, dưới sự lãnh đạo của đảng ủy, chỉ huy các cấp, Trường Sĩ quan Lục quân 2 (SQLQ2) đã thường xuyên chú trọng đến công tác giáo dục đạo đức quân nhân (GDĐĐQN) cho học viên, qua đó hình thành, phát triển ở họ những giá trị đạo đức quân nhân tốt đẹp, phù hợp với chuẩn mực đạo đức của người quân nhân cách mạng. Tuy nhiên, trong thực tế có thể nhận thấy, dưới tác động mặt trái của cơ chế thị trường, của quá trình hội nhập và mở cửa, ảnh hưởng của một số yếu tố xã 1
hội trên địa bàn đóng quân, cùng một số hạn chế trong công tác quản lý, giáo dục, nắm bắt, định hướng tư tưởng, đạo đức, lối sống cho học viên… đã tác động rất lớn đến đạo đức, lối sống của các học viên Trường SQLQ2. Trong Nhà trường, xuất hiện tình trạng một số học viên có lối sống vi phạm đạo đức, thuần phong mỹ tục của con người Việt Nam, vi phạm đạo đức Hồ Chí Minh, vi phạm kỷ luật quân đội, cùng với đó là sự thiếu ý thức trong tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống, ý chí vươn lên của một số học viên. Trước tình hình đó, công tác bồi dưỡng, giáo dục đạo đức thường xuyên cho học viên Trường SQLQ2, trở thành một yêu cầu cơ bản, quan trọng, then chốt. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ quân đội lần thứ XI khẳng định: “Trong bất luận hoàn cảnh nào, quân đội cũng tuyệt đối trung thành với Đảng, Nhà nước và nhân dân; xây dựng Đảng bộ quân đội trong sạch vững mạnh, quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” đáp ứng yêu cầu bảo vệ và xây dựng Tổ quốc trong tình hình mới [60]. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay” làm nội dung nghiên cứu của mình. Đề tài nghiên cứu sẽ góp phần nhỏ vào công tác định hướng, bồi dưỡng đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp cách mạng trong bối cảnh hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Giáo dục đạo đức quân nhân vừa có tính phổ biến vừa có tính đặc thù. Tính phổ biến trong giáo dục đạo đức quân nhân là phải dựa trên nền tảng đạo đức cơ bản với các nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức của dân tộc, quốc gia. Tính đặc thù của giáo dục đạo đức quân nhân được quy định ở đối tượng và môi trường quân đội. Do đó, có thể khái lược thành hai nhóm nghiên cứu cơ bản như sau: - Nhóm các công trình nghiên cứu về đạo đức trong điều kiện hiện nay: Công trình “Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta” Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ biên), (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003). Qua công trình các tác giả đã luận giải sự biến đổi từ cơ chế tập trung 2
quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường ở nước ta là tất yếu khách quan và trong sự biến đổi của nền kinh tế xã hội, các vấn đề đạo đức cũng biến đổi theo theo xu hướng tích cực và cả xu hướng tiêu cực. Cuốn sách “Giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống trong bối cảnh kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay”, của Đặng Hữu Toàn, (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003) chủ biên. Trong cuốn sách này, tác giả chỉ ra ảnh hưởng của những biến đổi diễn ra trong đời sống kinh tế - xã hội với sự hình thành những quan điểm, những giá trị đạo đức là một tất yếu. Để giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc thì chúng ta cần kế thừa, phát huy những yếu tố, giá trị nào và cần loại bỏ những yếu tố nào trong sự tác động của mặt trái cơ chế thị trường. Trong công trình “Giáo dục đạo đức mới cho cán bộ, đảng viên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” của Ban Tư tưởng, Văn hóa Trung ương (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004), đã trình bày một cách có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn đạo đức xã hội. Đồng thời chỉ ra những chuẩn mực, giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, những nguyên tắc phương hướng và giải pháp xây dựng đạo đức mới cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Cuốn sách “Giáo dục lý tưởng cách mạng đạo đức, lối sống văn hóa”, của Tô Xuân Dân, Đặng Quốc Bảo (đồng chủ biên), (Nxb Dân trí, Hà Nội, 2017), đã làm rõ cơ sở khoa học và thực tiễn của việc triển khai nhiệm vụ giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ, thông qua đó nhằm tạo sự chuyển biến căn bản về phẩm chất đạo đức, lối sống của thế hệ trẻ trong giai đoạn hiện nay. “Đạo đức học Mác - Lênin và giáo dục đạo đức” là công trình sách của các tác giả Trần Đăng Sinh, Nguyễn Thị Thọ (đồng chủ biên), (Nxb Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2018). Cuốn sách gồm hai phần: phần thứ nhất, lý luận chung về đạo đức và đạo đức học Mác - Lênin; phần thứ hai một số vấn đề lý luận chung về giáo dục đạo đức và giáo dục giá trị đạo đức truyền thống, đã cung cấp những kiến thức cơ bản về nguồn gốc, bản chất, chức năng, các phạm trù cơ bản của đạo đức học và những nội dung giáo dục đạo đức, những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc cho người học. 3
Một số bài đăng trên các tạp chí: Bài “Một số vấn đề đặt ra trong công tác giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay”, Tạp chí giáo dục, số đặc biệt (4/2019); “Về lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay”của tác giả Mai Thị Dung đăng trên Tạp chí Triết học, số 5 (2013); “Toàn cầu hóa và nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống cho con người Việt Nam hiện nay” trên Tạp chí Triết học số 2 (2017), của tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền. Trong các bài viết này các tác giả đã chỉ ra, vấn đề đạo đức, lối sống của thế hệ trẻ hiện nay chịu ảnh hưởng rất lớn từ mặt trái cơ chế thị trường, toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng. Từ đó, đề xuất các giải pháp góp phần phát phát triển đạo đức lối sống cho thế hệ trẻ hiện nay. - Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức quân nhân và giáo dục đạo đức quân nhân hiện nay: Công trình “Nâng cao đạo đức cách mạng của đội ngũ cán bộ chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam trong tình hình mới”, của tác giả Đặng Nam Điền, (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2006), đã chỉ ra đặc trưng, bản chất, vai trò đạo đức cách mạng của người cán bộ chính trị trong xây dựng quân đội. Trên cơ sở đó chỉ ra những yếu tố tác động, những yêu cầu đòi hỏi người cán bộ chính trị phải có phải có phẩm chất “dũng cảm chiến đấu” trong mọi nhiệm vụ và mọi hoàn cảnh. Lòng nhân ái, yêu thương con người, yêu thương đồng đội và từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nâng cao đạo đức cách mạng của người cán bộ chính trị quân đội trong tình hình mới. “Chuẩn mực đạo đức quân nhân của Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay”, là công trình do các tác giả của Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự (Nxb, Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2007) biên soạn. Cuốn sách đã chỉ ra các chuẩn mực cơ bản của đạo đức quân nhân, khẳng định các chuẩn mực là những nguyên tắc, quy tắc đạo đức thích hợp được sử dụng trong giáo dục để điều chỉnh hành vi, ý thức của mỗi quân nhân. Cuốn sách “Giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng theo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong quân đội hiện nay”, của Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2008), đã khái quát vị trí, vai 4
trò của giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đồng thời cần giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng của mỗi quân nhân theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội trong giai đoạn cách mạng mới. “Vận dụng tư tưởng C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin về đạo đức trong xây dựng đạo đức quân nhân hiện nay”, là công trình của Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2010). Cuốn sách đã chỉ rõ cơ sở lý luận và tư tưởng cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về đạo đức, đạo đức cộng sản. Những tư tưởng đó cần được nghiên cứu, vận dụng sáng tạo vào thực tiễn xây dựng đạo đức quân nhân trong quân đội. “Phát huy giá trị đạo đức quân nhân của thanh niên quân đội trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay” là cuốn sách của tác giả Dương Quang Hiển (Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2015), đã luận giải, giá trị đạo đức quân nhân là sự thể hiện sinh động đạo đức cách mạng của thanh niên quân đội, là sự hội tụ những giá trị đạo đức quân nhân cao đẹp nhất, phản ánh bản chất, truyền thống đạo đức của Quân đội nhân dân Việt Nam. Các bài viết: “Nâng cao chất lượng xây dựng Đảng bộ Quân đội về đạo đức trong tình hình mới”, của tác giả Nguyễn Trọng Nghĩa (Tạp chí Cộng sản, số 133, 8/2017). Bài viết đề cập đến, xây dựng quân đội vững mạnh về đạo đức là một trong những khâu then chốt trong tình hình mới, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bài “Thực trạng nhận thức của học viên ở các trường sĩ quan quân đội hiện nay về vai trò và giá trị đạo đức quân nhân” của Nguyễn Duy Tuấn đăng trên Tạp chí Giáo dục, số 441, 11/2018. Bài viết chỉ ra thực trạng nhận thức về giá trị đạo đức quân nhân của học viên các trường sĩ quan quân đội thể hiện qua các bảng biểu, các yếu tố tác động; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả nhận thức của học viên về vai trò và giá trị đạo đức quân nhân. Ngoài ra còn có các công trình khác liên quan đến vấn đề này như: Đề tài, “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức của người cán bộ quân đội và giải pháp nâng cao đạo đức cách mạng của người cán bộ quân đội hiện nay”, Luận án Tiến sĩ Triết 5
học của tác giả Nguyễn Hùng Oanh, Hà Nội, 2002; Luận văn thạc sĩ “Giáo dục đạo đức cách mạng cho học viên đào tạo sĩ quan ở trường Sĩ quan Lục quân 2 dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh”, của Trần Văn Minh, Hà Nội, 2001; đề tài “Bồi dưỡng nghĩa vụ đạo đức quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay”, của tác giả Dương Quang Hiển, Viện Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự, Hà Nội, 2014; v.v.. Có thể nói, những công trình nghiên cứu về đạo đức quân nhân đã trình bày một cách cô đọng các vấn đề về lý luận và thực tiễn về đạo đức quân nhân trong quân đội. Thứ nhất, đã chỉ rõ tính cấp thiết của giáo dục, rèn luyện, bồi dưỡng nâng cao đạo đức cách mạng cho quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam nhằm đáp ứng được yêu cầu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại hiện nay. Thứ hai, các công trình đã chỉ ra được thực tiễn đời sống đạo đức quân nhân ở các đơn vị quân đội, thấy rõ mặt mạnh, mặt hạn chế và nguyên nhân của vấn đề giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức quân nhân trong quân đội. Thứ ba, các công trình ít nhiều đều đưa ra những giải pháp quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện, phát triển đạo đức trong mỗi quân nhân. Tuy nhiên, việc đi sâu vào nghiên cứu giáo dục đạo đức quân nhân cho một đối tượng cụ thể, mang tính đặc thù của Quân đội nhân dân Việt Nam là lực lượng Sĩ quan Lục quân 2, còn chưa được khai thác. Vì vậy, dựa trên những công trình tư liệu trước đó, tác giả đã lựa chọn vấn đề: “Giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình. Với việc lựa chọn này, tác giả hy vọng có thể đóng góp một phần nhỏ trong công tác giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng định hướng ĐĐQN cho học viên trường SQLQ2 và học viên các nhà trường quân đội trong tình hình mới hiện nay. 6
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là xác định được nội dung của giáo dục đạo đức quân nhân, phân tích làm rõ thực trạng, từ đó đề xuất các giải pháp giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, phân tích, luận giải một số vấn đề lý luận về: khái niệm, vai trò, nội dung giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2. Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 hiện nay. Thứ ba, đề xuất các giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 trong tình hình hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu những vấn đề giáo dục đạo đức quân nhân cho đối tượng là học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2. Phạm vi nghiên cứu: Công tác giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 từ năm 2015 đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu đề tài Cơ sở lý luận: Dựa trên hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết của Quân uỷ Trung ương, Bộ Quốc phòng, các công trình khoa học nghiên cứu về đạo đức, đạo đức quân nhân và giáo dục đạo đức quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu: Trên cơ sở phương pháp luận chung của chủ nghĩa Mác – Lênin, luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu: kết hợp lôgíc - lịch sử, thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, khảo sát thực tiễn, điều tra xã hội học... để luận giải khoa học những vấn đề của đề tài đặt ra. 7
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm rõ thêm những nội dung cơ bản và giá trị của việc giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Sĩ quan Lục Quân - lực lượng nòng cốt của Quân đội Việt Nam. Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở thực tiễn đời sống đạo đức của học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2. Vì vậy, nó có thể làm tài liệu bồi dưỡng, thực hành đạo đức cho các học viên các khóa tiếp theo của trường và cung cấp kinh nghiệm thực tiễn trong giáo dục đạo đức cho học viên các trường trong Quân đội nhân dân Việt Nam. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm có hai chương (6 tiết). 8
Chương 1 ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN, VAI TRÒ VÀ NỘI DUNG CỦA VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC QUÂN NHÂN CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 HIỆN NAY 1.1. Một số vấn đề lý luận về đạo đức quân nhân và giáo dục đạo đức quân nhân cho học viên Trường Sĩ quan Lục quân 2 1.1.1. Khái niệm đạo đức Đạo đức là một lĩnh vực của đời sống xã hội, xuất hiện, tồn tại cùng với quá trình vận động và phát triển của xã hội loài người. Đạo đức xuất hiện với vai trò là sự phản ánh tồn tại xã hội và là một phương thức cơ bản để điều chỉnh hành vi ứng xử giữa con người với nhau và với xã hội. Gắn với tồn tại xã hội, nên mỗi một giai đoạn lịch sử, mỗi một quốc gia dân tộc trong tiến trình phát triển đều có những quan điểm khác nhau về đạo đức. Ở phương Đông, tư tưởng của người Trung Quốc cổ đại quan niệm: Đạo là đường đi, đường sống của con người. Đức là chỉ lòng nhân đức, những đức tính cần thiết, cần có của con người, đức là biểu hiện của đạo. Theo đó, đạo đức là hệ thống những nguyên tắc, chuẩn mực, những yêu cầu mà cuộc sống đặt ra, đòi hỏi mỗi người cần phải thực hiện trong quan hệ ứng xử, giao tiếp hằng ngày. Trong tư tưởng Nho gia, đạo đức chính là việc đề ra và thực hiện học thuyết Nhân - Lễ - Chính danh: Nhân là yêu người, đạo làm người, là gốc của đạo đức con người, Lễ là hình thức biểu hiện của “nhân”, là những phong tục, tập quán, những quy tắc trật tự xã hội, là cách ứng xử giữa người với người, Chính danh là con đường để đạt tới “nhân”, là cách thức ổn định xã hội; trong Đạo gia, đạo đức là “kiêm ái” là yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. Ở phương Tây, thuật ngữ đạo đức bắt nguồn từ tiếng Latinh là mos, moralis nghĩa là lề thói, đạo nghĩa; hoặc từ tiếng Hy Lạp ethicos là lề thói, tập tục. Do đó, đạo đức là những lề thói, tập tục của xã hội, biểu hiện mối quan hệ giữa người với người trong giao tiếp, ứng xử với nhau hằng ngày. Chẳng hạn: Đêmôcrít một tư tưởng thời kỳ cổ đại quan niệm, đạo đức là hướng tới cuộc sống, hành vi, số phận 9
của mỗi cá nhân, là lương tâm trong sáng, là sự lành mạnh về tinh thần của con người và ông yêu cầu “mỗi người phải sống đúng mực, ôn hòa, không vô độ mà gây hại cho người khác”; Arixtốt cho rằng, đạo đức được thể hiện ở hành động, hoạt động “con người chỉ biểu hiện phẩm hạnh của mình thông qua hoạt động” và giá trị đạo đức nằm ở sự công bằng, bình đẳng. Như vậy, có thể thấy rằng tất cả các quan điểm về đạo đức trước Mác, dù ít dù nhiều cũng đã chỉ ra được các nguyên tắc, quy tắc đạo đức tham gia vào quá trình điều chỉnh hành vi và cách ứng xử giữa con người với nhau. Tuy nhiên, có thể do hạn chế về lập trường giai cấp và thế giới quan nên tất cả các quan điểm trước Mác về đạo đức mới chỉ dừng lại ở cấp độ hoặc sơ khai, cảm tính, hoặc chỉ đề cập một khía cạnh của vấn đề mà chưa đi sâu lý giải được vấn đề nguồn gốc và bản chất của quá trình hình thành và phát triển đạo đức trong lịch sử. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin trên cơ sở nghiên cứu đạo đức từ những con người hiện thực, thực tiễn với các quan hệ xã hội phong phú, đa dạng đã luận giải: “Xét đến cùng, mọi học thuyết về đạo đức từ trước đến nay đều là sản phẩm của tình hình kinh tế, xã hội lúc bấy giờ” [28, tr 136]. Cùng với đó, các ông đã chứng minh rằng; ngay từ xã hội cộng sản nguyên thủy để săn bắt, hái lượm, kiếm sống, chống chọi với thú dữ, với sự tàn khốc của thiên nhiên,… đòi hỏi con người phải có sự hợp tác với nhau hàng ngày. Từ đó, làm nãy sinh nhu cầu tự nguyện, tự giác, bình đẳng, đoàn kết, công bằng trong xã hội và đây chính là những biểu hiện đầu tiên của giá trị, chuẩn mực, nguyên tắc đạo đức trong hình thức phát triển của nó. Khi sản xuất vật chất không ngừng phát triển, xã hội chuyển sang hình thái kinh tế - xã hội khác cao hơn, các mối quan hệ giữa người với người trong xã hội cũng trở nên đa dạng, phong phú hơn kéo theo đó là những chuẩn mực đạo đức mới tương ứng cũng được nãy sinh. Điều này để khẳng định rằng; những tư tưởng, tình cảm, những phong tục, tập quán, chuẩn mực của đạo đức đều được nãy sinh từ những sinh hoạt và điều kiện sinh hoạt vật chất của xã hội. Nên, đạo đức chính là một hình thái ý thức xã hội mang tính thời đại, tính giai cấp, tính dân tộc, không phải nhất thành, bất biến, vĩnh viễn như lý thuyết của một số 10
nhà đạo đức trước kia đề ra. Giá trị đạo đức được xác định ở chỗ, nó phục vụ cho tiến bộ xã hội vì hạnh phúc của con người. Tiếp tục tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen, trong quá trình đấu tranh chống lại các học thuyết đạo đức duy tâm, phản động đang đầu độc giai cấp công nhân, nhân dân lao động và thực tiễn nước Nga-Xô viết lúc bấy giờ V.I.Lênin đã chỉ ra: Đạo đức đó là sự phản ánh đời sống thực tiễn của xã hội tương ứng với từng giai đoạn lịch sử khác nhau và đó là một phương thức cơ bản để điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng mệnh lệnh của lương tâm, nghĩa vụ đạo đức trên tinh thần tự nguyện, tự giác và vai trò của sức mạnh xã hội để điều chỉnh ý thức và hành vi của các thành viên trong cộng đồng, xã hội. Từ cách xem xét đó, chủ nghĩa Mác - Lênin đã đưa ra quan niệm đúng đắn về đạo đức: Đạo đức là toàn bộ những quan niệm, tình cảm, nguyên tắc, chuẩn mực, những quan hệ và hành vi ứng xử của con người với nhau và với xã hội một cách tự nguyện theo lương tâm mỗi người. Ngày nay, trong bối cảnh xã hội luôn vận động, phát triển, các quan niệm về đạo đức cũng được nghiên cứu dưới các góc độ để phản ánh kịp đời sống xã hội. Trong từ điển Tiếng Việt: “Đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, quy định hành vi, quan hệ của con người đối với nhau và đối với xã hội” [46, tr 290]. Từ các cơ sở lý luận trên, đứng trên quan niệm duy vật biện chứng nghiên cứu về đạo đức, tác giả cho rằng: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội. Đó là hệ thống những quy tắc, nguyên tắc, chuẩn mực xã hội để điều chỉnh hành vi giữa người với người, giữa cá nhân với cộng đồng, giữa con người với tự nhiên phù hợp với lợi ích, hạnh phúc của họ và sự tiến bộ của xã hội. 1.1.2. Khái niệm đạo đức quân nhân Đạo đức quân nhân quân đội là một bộ phận hữu cơ của đạo đức mới - đạo đức cộng sản, là biểu hiện sinh động của đạo đức cộng sản trong lĩnh vực quân sự, được hình thành và phát triển từ đạo đức cách mạng của giai cấp công nhân Việt Nam, trên cơ sở kế thừa tinh hoa của đạo đức dân tộc. 11
C.Mác và Ph.Ăngghen quan niệm: đạo đức cộng sản là nền đạo đức “đang tiêu biểu cho sự lật đổ hiện tại, biểu hiện cho lợi ích tương lai, tức là đạo đức vô sản, là thứ đạo đức có một số lượng nhiều nhất những nhân tố hứa hẹn một sự tồn tại lâu dài” [26, tr.136]. Có nghĩa đây là nền đạo đức của giai cấp vô sản cách mạng, phản ánh những lợi ích căn bản của giai cấp vô sản trong cuộc đấu tranh tự giải phóng mình và giải phóng nhân loại khỏi mọi áp bức, bóc lột, bất công đem lại hạnh phúc chân chính cho con người. Theo V.I.Lênin đạo đức cộng sản: “Đạo đức đó là những gì góp phần phá hủy xã hội cũ của bọn bóc lột và góp phần đoàn kết tất cả những người lao động chung quanh giai cấp vô sản đang sáng tạo ra xã hội mới”[24, tr.369]. Đây là một quan niệm mang tính cách mạng và khoa học về đạo đức mà quan niệm của các tôn giáo và các nền đạo đức khác không thể đạt tới. Từ đó, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã khẳng định: “Đạo đức cộng sản là hình thái đạo đức cao nhất của nhân loại phản ánh và khẳng định lợi ích căn bản của giai cấp công nhân và nhân dân lao động bằng hệ thống các nguyên tắc, giá trị, chuẩn mực để điều chỉnh các quan hệ xã hội dưới sức mạnh của dư luận xã hội và lương tâm của mỗi người nhằm góp phần vào cuộc đấu tranh cách mạng cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, hoàn thiện nhân cách của con người mới XHCN và cộng sản chủ nghĩa” [65, tr.67]. Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng, nhà lãnh tụ của nhân dân Việt Nam đã bàn nhiều nhất đến vấn đề đạo đức cách mạng. Đạo đức cách mạng trong tư tưởng của Hồ Chí Minh là sự kết hợp giữa đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc với thực tiễn đấu tranh và xây dựng đất nước trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Đạo đức cách mạng, yêu cầu người cán bộ nói chung, người lính nói riêng phải có những phẩm chất cần thiết để phục vụ cho sự nghiệp đấu tranh cách mạng xóa bỏ chế độ xã hội cũ và xây dựng đất nước đem lại cuộc sống no ấm, hạnh phúc cho người dân. Đó là những phẩm chất: trung với nước, hiếu với dân, suốt đời phấn đấu cho độc lập của dân tộc tự do của nhân dân, vì chủ nghĩa xã hội, vì hạnh phúc nhân dân; phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; phải đoàn kết, thật thà; có tinh thần tập thể, tinh thần yêu nước và tinh thần quốc tế vô sản... Những phẩm chất đạo đức 12
này không phải cái gì cao xa mà gần gũi trong việc làm cụ thể hàng ngày, hàng giờ trong cuộc sống, sinh hoạt, học tập trong lòng dân, trong cuộc chiến đấu bảo vệ nhân dân. Trên cơ sở vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung và lý luận đạo đức nói riêng vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: Đạo đức cách mạng là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó khác hẳn về chất so với các kiểu đạo đức cũ. “Đạo đức cũ như người đầu ngược xuống đất, chân chống lên trời, đạo đức mới như người hai chân đứng vững được dưới đất đầu ngẩng lên trời” [30, tr.320]. Đạo đức mới này nảy sinh trên cơ sở chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, được hình thành, phát triển cùng với quá trình vận động, phát triển sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta. Nên, Người xem đạo đức cách mạng là cái gốc của mọi người làm cách mạng: “Đạo đức đó không phải là đạo đức thủ cựu. Nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của các cá nhân mà vì lợi ích chung của Đảng, của dân tộc và loài người” [36, tr. 252]. Do đó, đạo đức mới là đạo đức tập thể, đạo đức vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì sự tự do, ấm no, hạnh phúc của mỗi người. Mục đích cuối cùng của nó là góp phần giải phóng triệt để con người, trước hết là giai cấp công nhân và nhân dân lao động thoát khỏi mọi áp bức, bất công trong xã hội. Là hình thức biểu hiện của đạo đức mới - đạo đức cộng sản, ĐĐQN vừa phản ánh bản chất tốt đẹp của xã hội, vừa biểu hiện những nét đặc thù của đạo đức mới trong lĩnh vực quân sự. Do đó, nghiên cứu ĐĐQN có thể tiếp cận dưới các góc độ sau: Dưới góc độ ý thức, ĐĐQN chính là trình độ nhận thức của người quân nhân về các giá trị, quy tắc, các chuẩn mực đạo đức của xã hội, đồng thời đó còn là biểu hiện thái độ nhận thức của quân nhân trước hành vi của mình khi đối chiếu với hệ thống chuẩn mực, hành vi và những quy tắc đạo đức của quân đội cách mạng, giúp người quân nhân tự giác điều chỉnh hành vi một cách tự nguyện, tự giác. Đó còn là niềm tin, trách nhiệm, tình cảm, ý chí của người quân nhân. 13
Dưới góc độ thực tiễn đạo đức, ĐĐQN chính là hệ thống các hành vi đạo đức của quân nhân được nãy sinh trên cơ sở chỉ đạo của ý thức đạo đức quân nhân, là quá trình hiện thực hóa ý thức quân nhân trong cuộc sống. Theo mối quan hệ giữa các quân nhân với nhau, ĐĐQN là một dạng quan hệ xã hội đặc thù đó là những quan hệ tốt đẹp, đoàn kết, thân ái, thắm đượm tình đồng chí, đồng đội, tình quân dân, cùng chung lợi ích và mục tiêu lý tưởng. Quan hệ này được hình thành và phát triển như những quy luật tất yếu trong quá trình xây dựng quân đội và hoạt động quân sự, là những nhu cầu khách quan không thể thiếu của sự nghiệp xây dựng quân đội cách mạng. Như vậy, vấn đề ĐĐQN đã được các tác giả tiếp cận từ nhiều hướng khác nhau trên lập trường của chủ nghĩa Mác và đều có sự thống nhất với nhau về các đặc trưng cơ bản như sau: Đạo đức quân nhân là toàn bộ những quan niệm, tình cảm, nguyên tắc, chuẩn mực, những quan hệ và hành vi ứng xử của quân nhân với nhau và với xã hội một cách tự nguyện. Đạo đức quân nhân là một phương thức điều chỉnh hành vi của quân nhân. Trong hoạt động chiến đấu, lao động sản xuất, công tác có rất nhiều phương thức để điều chỉnh hành vi của quân nhân, mỗi phương thức điều chỉnh hành vi theo những nguyên tắc, chuẩn mực nhất định. Đạo đức điều chỉnh hành vi mang tính tự nguyện, tự giác của quân nhân Đạo đức quân nhân là một hệ thống các giá trị và định hướng giá trị được thể hiện trong một tổ chức mang tính đặc thù - tổ chức quân đội. Từ các đặc trưng trên về đạo đức quân nhân tác giả cho rằng: ĐĐQN là toàn bộ những quan niệm, tình cảm, nguyên tắc, chuẩn mực, những quan hệ và các hành vi ứng xử của quân nhân với nhau và với xã hội một cách tự nguyện, đáp ứng yêu cầu khách quan của hoạt động quân sự và xây dựng quân đội. 14
1.1.3. Khái niệm giáo dục đạo đức quân nhân Hoạt động giáo dục là một hình thức hoạt động thực tiễn đặc biệt, bản chất của nó là sự truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử - xã hội của con người. Bởi vậy, có rất nhiều cách hiểu khác nhau. Theo cách hiểu chung, đó là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của con người, làm cho con người dần dần có được những phẩm chất, năng lực như họ hướng tới. Theo quan niệm của giáo dục học hiện đại, giáo dục không phải là hoạt động đơn lẻ, ở đó người dạy giữ vai trò độc tôn về tri thức truyền thụ cho người học, người học không lĩnh hội kiến thức một cách thụ động, mà đó là quá trình tương tác biện chứng: người dạy giữ vai trò tổ chức, điều khiển, định hướng quá trình lĩnh hội kiến thức, phát triển nhân cách của người học theo những tiêu chí chung xác định; người học sẽ tự mình quyết định đến việc lựa chọn, tiếp nhận và khám phá nhằm lĩnh hội và tiếp nhận tri thức một cách tốt nhất. Dưới góc độ triết học có thể hiểu rằng, giáo dục là quá trình tác động từ bên ngoài vào đối tượng giáo dục (giữa chủ thể giáo dục và đối tượng được giáo dục), mặt khác thông qua tác động này làm cho đối tượng được giáo dục tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên qua giáo dục. Giáo dục ĐĐQN cũng là một quá trình giáo dục nhưng diễn ra trong môi trường quân sự theo từng mục tiêu, yêu cầu đào tạo của các Nhà trường cũng như của quân đội nói chung. Từ điển giáo dục học quân sự đề cập: “Giáo dục đạo đức quân nhân có ý thức và tuân theo những chuẩn mực đạo đức của người quân nhân cách mạng, của con người mới XHCN, phẩm chất Bộ đội Cụ Hồ. Giáo dục đạo đức quân nhân (GDĐĐQN) nhằm nâng cao nhận thức về đạo đức cách mạng cho bộ đội trên cơ sở đó giúp họ tự giáo dục, tự điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với quan hệ xã hội, với tiêu chuẩn đạo đức cách mạng; góp phần phát triển tính tích cực trong tập thể quân nhân, tạo nên dư luận tập thể và môi trường thuận lợi để giáo dục; góp phần đấu tranh ngăn ngừa, khắc phục những tàn dư lạc hậu của đạo đức phong kiến, ảnh hưởng xấu độc của đức, lối sống tư sản” [61, tr.105]. 15