Luận văn thạc sĩ Triết học: Quan điểm của V.I.Lênin về dân chủ xã hội chủ nghĩa và sự vận dụng của ĐCS Việt Nam trong thời kỳ đổi mới

Chia sẻ: Trang Lê | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

200
lượt xem 68
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài hệ thống hóa, phân tích, đánh giá những quan điểm cơ bản của V.I.Lênin về dân chủ xã hội chủ nghĩa, làm rõ sự vận dụng những quan điểm tư tưởng ấy của Đảng ta trong thời gian qua, đề xuất các giải pháp nhằm tiếp tục xây dựng, phát triển nền dẫn chủ XHCN.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Triết học: Quan điểm của V.I.Lênin về dân chủ xã hội chủ nghĩa và sự vận dụng của ĐCS Việt Nam trong thời kỳ đổi mới

1 häc viÖn chÝnh trÞ - hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh NguyÔn Anh TuÊn QUAN §IÓM CñA V.I.L£NIN VÒ D¢N CHñ X· HéI CHñ NGHÜA Vµ Sù VËN DôNG CñA §¶NG CéNG S¶N VIÖT NAM TRONG THêI Kú §æI MíI Chuyªn ngµnh : Chñ nghÜa x· héi khoa häc M· sè : 60 22 85 luËn v¨n th¹c sÜ triÕt häc Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS, TS Ng« H÷u Th¶o Hµ Néi - 2010
2 Më §ÇU 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi D©n chñ b¾t nguån tõ ch÷ Hy L¹p Demokratia", cã nghÜa lµ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n d©n lµ chñ thÓ cña quyÒn lùc. Nh−ng nh©n d©n lµ mét kh¸i niÖm mang tÝnh lÞch sö cô thÓ, ch¼ng h¹n, trong x· héi chiÕm n«, ng−êi n« lÖ kh«ng ®−îc xem lµ d©n, hä chØ lµ nh÷ng con vËt biÕt nãi, kh«ng cã quyÒn lùc. Nh©n d©n theo kh¸i niÖm d©n chñ, tr−íc hÕt vµ chñ yÕu lµ giai cÊp thèng trÞ x· héi, nªn trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, phÇn lín quyÒn lùc tËp trung trong tay mét sè Ýt ng−êi. V× thÕ, d©n chñ trë thµnh môc tiªu ®Êu tranh cña c¸c giai tÇng bÞ ¸p bøc. Trong x· héi cã giai cÊp, ®Êu tranh v× d©n chñ trë thµnh mét trong nh÷ng ®éng lùc cña lÞch sö. Tõ d©n chñ chñ n« ®Õn chuyªn chÕ phong kiÕn, tõ chuyªn chÕ phong kiÕn ®Õn DCTS, tõ DCTS ®Õn d©n chñ v« s¶n ®ã lµ nh÷ng nÊc thang trong tiÕn tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö d©n chñ. TiÕp tôc sù nghiÖp cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, V.I.Lªnin vµ §¶ng B«nsªvÝch ®· l·nh ®¹o C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga th¾ng lîi, ®−a nh©n d©n lao ®éng b−íc vµo sù nghiÖp x©y dùng CNXH vµ x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN. Trong qu¸ tr×nh ®ã, V.I.Lªnin ®· ®Ó l¹i cho c¸c §¶ng Céng s¶n trªn toµn thÕ giíi mét di s¶n lý luËn phong phó vµ rÊt nhiÒu chØ dÉn thùc tiÔn s©u s¾c cho viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ XHCN. VËn dông chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ §¶ng ta ®· nªu lªn thµnh môc tiªu, nhiÖm vô c¸ch m¹ng vµ tõng b−íc tæ chøc x©y dùng, thùc hµnh d©n chñ víi nh÷ng h×nh thøc, b−íc ®i cô thÓ. Sù vËn dông ®ã ®· kh¬i dËy søc m¹nh cña toµn d©n, mang l¹i nhiÒu th¾ng lîi to lín. Nh−ng trong qu¸ tr×nh nµy, nhÊt lµ tõ sau khi n−íc nhµ thèng nhÊt, còng ®· cã nh÷ng vÊp v¸p, sai lÇm nhÊt ®Þnh. §êi sèng cña nh©n d©n rÊt khã kh¨n, niÒm tin vµo CNXH vµ nÒn d©n chñ XHCN suy gi¶m, ®Êt n−íc l©m vµo khñng ho¶ng, cã lóc trÇm träng. Tõ trong khã kh¨n, §¶ng ta ®·
3 khëi x−íng vµ l·nh ®¹o c«ng cuéc ®æi míi trªn nÒn t¶ng chñ nghÜa M¸c- Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, trong ®ã cã di s¶n lý luËn vµ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn quý b¸u cña V.I.Lªnin vÒ x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN. C«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc ®· ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu to lín cã ý nghÜa lÞch sö, trong ®ã cã thµnh tùu vÒ d©n chñ. D©n chñ võa lµ biÓu hiÖn kÕt qu¶ cña ®æi míi võa lµ ®éng lùc thóc ®Èy ®æi míi. D©n chñ ®· trë thµnh nhu cÇu trùc tiÕp h»ng ngµy cña nh©n d©n, kh«ng chØ lµ m¬ −íc, kh¸t väng mµ trë thµnh hiÖn thùc cuéc sèng, thµnh hµnh ®éng cô thÓ vµ lµ lîi Ých thiÕt th©n cña nh©n d©n. D©n chñ XHCN lµ môc tiªu, ®éng lùc cña sù nghiÖp ®æi míi, cña tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng XHCN. Thùc hµnh d©n chñ, ph¸t triÓn d©n chñ, x©y dùng vµ hoµn thiÖn nÒn d©n chñ XHCN lµ con ®−êng tÊt yÕu kh¸ch quan ®Ó ®æi míi thµnh c«ng vµ x©y dùng CNXH th¾ng lîi. X©y dùng d©n chñ XHCN lµ sù nghiÖp to lín, míi mÎ, ch−a cã tiÒn lÖ trong lÞch sö, nªn trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ thùc thi, nh÷ng sai lÇm, vÊp v¸p, thËm chÝ tæn thÊt lµ kh«ng tr¸nh khái. V× thÕ, ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn nÒn d©n chñ XHCN ë ViÖt Nam ®ßi hái viÖc nhËn thøc, tæ chøc x©y dùng, thùc hµnh d©n chñ ph¶i khoa häc, thËn träng. Qu¸ tr×nh ®æi míi võa qua ë n−íc ta còng ®· n¶y sinh kh«ng Ýt nh÷ng h¹n chÕ, th¸ch thøc trªn vÊn ®Ò d©n chñ, tõ ®ã ®ßi hái c«ng t¸c lý luËn ph¶i gi¶i ®¸p, lµm s¸ng tá vÊn ®Ò nµy. Nghiªn cøu lý luËn d©n chñ XHCN tõ gèc, trong ®ã cã c¸c t¸c phÈm lý luËn cña V.I.Lªnin sÏ cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. ViÖc nghiªn cøu nµy kh«ng nh÷ng gãp phÇn nhËn thøc ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vµ toµn diÖn, s©u s¾c h¬n vÒ lý luËn d©n chñ cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, mµ cßn lµ ®Ó vËn dông s¸ng t¹o, ®èi chiÕu víi thùc tiÔn, gi¶i ®¸p nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®Êt n−íc ®ang ®Æt ra. MÆt kh¸c, nghiªn cøu kinh nghiÖm ®æi míi, s¸ng t¹o cña nh©n d©n ta còng nh− kinh nghiÖm l·nh ®¹o cña §¶ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi gÇn 25 n¨m qua cã thÓ t×m thÊy nhiÒu lêi gi¶i cho viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn nÒn d©n chñ XHCN trong ®iÒu kiÖn míi. §ã
4 thùc sù lµ viÖc lµm cÊp thiÕt c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, tr−íc hÕt cña giíi lý luËn ë n−íc ta. Theo ý nghÜa ®ã, ng−êi viÕt chän ®Ò tµi: Quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ x· héi chñ nghÜa vµ sù vËn dông cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi, lµm luËn v¨n Th¹c sÜ chuyªn ngµnh CNXH khoa häc. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu VÊn ®Ò d©n chñ XHCN lu«n nhËn ®−îc sù quan t©m cña toµn x· héi, trë thµnh ®èi t−îng kh¶o s¸t hÊp dÉn cña c¸c khoa häc chÝnh trÞ. C¸c nhµ khoa häc chÝnh trÞ ®· bµn luËn kh¸ nhiÒu vÒ vÊn ®Ò nµy tõ c¸c ph−¬ng diÖn, cÊp ®é kh¸c nhau. Trong ®ã, tiªu biÓu nh−: - Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©n chñ vµ d©n chñ XHCN: + §ç Nguyªn Ph−¬ng, TrÇn Ngäc §−êng (1992): X©y dùng nÒn d©n chñ XHCN vµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn, Nxb Sù ThËt, Hµ Néi. Trªn lËp tr−êng m¸c xÝt, c«ng tr×nh nµy luËn gi¶i c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr−¬ng, gi¶i ph¸p x©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ, nÒn d©n chñ XHCN vµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë n−íc ta. + ViÖn CNXHKH (1992-1993): B¸o c¸o chuyªn ®Ò vÒ d©n chñ vµ c¬ chÕ thùc hiÖn d©n chñ ( §Ò tµi KX.05.05), Hµ Néi. §©y lµ tËp hîp nhiÒu bµi nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ vÒ d©n chñ vµ c¬ chÕ thùc hiÖn d©n chñ trªn c¸c b×nh diÖn vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn kh¸c nhau. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©n chñ, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn vÊn ®Ò d©n chñ, d©n chñ trong t− t−ëng Nho Gi¸o, trong hÖ t− t−ëng cña CNTB hiÖn ®¹i, quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ d©n chñ, d©n chñ trong CNXH hiÖn thùc vµ thùc tr¹ng d©n chñ ë n−íc ta. - Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ quan ®iÓm d©n chñ cña V.I.Lªnin: + Ng« H÷u Th¶o (1990): Nh÷ng luËn ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ chÝnh trÞ vµ vÊn ®Ò d©n chñ ho¸ lÜnh vùc chÝnh trÞ ë n−íc ta hiÖn nay, T¹p chÝ TriÕt häc, sè 3. Bµi b¸o tr×nh bµy tinh thÇn cèt yÕu tõ nh÷ng luËn ®iÓm vÒ chÝnh trÞ cña
5 V.I.Lªnin, tõ ®ã luËn gi¶i, ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn cÇn cã cña qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ vÒ chÝnh trÞ ë n−íc ta trªn c¸c khÝa c¹nh cô thÓ. + Ph¹m Xu©n Mü (2000): Tõ di s¶n cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ, Nghiªn cøu lý luËn sè 1. Bµi b¸o tr×nh bµy, ph©n tÝch, b×nh luËn kh¸i qu¸t vÒ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ, DCTS vµ d©n chñ XHCN. + §¹i häc Quèc gia TP. Hå ChÝ Minh - §HKHXH-NV- Khoa TriÕt häc (2004): T− t−ëng cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ, Nxb CTQG, Hµ Néi. C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch nh÷ng quan ®iÓm, t− t−ëng cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ, sù kh¸c nhau gi÷a d©n chñ v« s¶n vµ DCTS, ý nghÜa vµ nh÷ng bµi häc ®èi víi qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi ë n−íc ta hiÖn nay. + Gi¸o s− §ç T− (2004): T− t−ëng chÝnh trÞ cña Lªnin tõ c¸ch m¹ng Nga ®Õn c¸ch m¹ng ViÖt Nam, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi. C«ng tr×nh nµy ph©n tÝch nh÷ng ph¹m trï c¬ b¶n trong hÖ thèng lý luËn chÝnh trÞ cña V.I.Lªnin, tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ tr−êng tån trong t− t−ëng chÝnh trÞ cña Ng−êi, còng nh− gi¸ trÞ, ý nghÜa cña di s¶n nµy ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, nhÊt lµ trong thêi kú ®æi míi. - VÒ t− t−ëng d©n chñ cña Hå ChÝ Minh, cã: Lª Xu©n §×nh (2004): T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ d©n chñ vµ vÊn ®Ò thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ c¬ së, T¹p chÝ Céng s¶n sè 20; TS. Ph¹m Hång Ch−¬ng (2004): T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ d©n chñ, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi; §Æng §×nh T©n - §Æng Minh TuÊn (2004): Quan niÖm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ d©n chñ vµ thùc hµnh d©n chñ, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 5. C¸c c«ng tr×nh trªn ®· tr×nh bµy c¬ së h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong t− t−ëng d©n chñ cña Hå ChÝ Minh còng nh− nh÷ng yªu cÇu, ®iÒu kiÖn ®Ó ®−a t− t−ëng d©n chñ Hå ChÝ Minh vµo c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi. Hå ChÝ Minh ®−îc ®¸nh gi¸ lµ nhµ d©n chñ thùc hµnh vµ lµ mÉu mùc trong thùc hµnh d©n chñ, lµ mÉu mùc trong vËn dông chñ nghÜa Lªnin.
6 - VÒ x©y dùng, ph¸t triÓn d©n chñ XHCN trong ®æi míi ë n−íc ta, cã c¸c c«ng tr×nh: * Bµn chung vÒ d©n chñ vµ ®æi míi: TrÇn Kh¾c ViÖt (2004): Thùc hiÖn d©n chñ ë n−íc ta hiÖn nay: vÊn ®Ò ®Æt ra vµ gi¶i ph¸p, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ sè 9; TS. §ç Trung HiÕu (2004): Mét sè suy nghÜ vÒ x©y dùng nÒn d©n chñ ë ViÖt Nam hiÖn nay, Nxb CTQG, Hµ Néi; GS.TS Hoµng ChÝ B¶o(2006): Thµnh tùu hai m−¬i n¨m ®æi míi - thµnh tùu cña d©n chñ, T¹p chÝ LÞch sö §¶ng, sè 9; PGS.TS Vò Hoµng C«ng(2009): X©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ XHCN trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, Nxb CT-HC, Hµ Néi. Nh÷ng c«ng tr×nh trªn kh¼ng ®Þnh vai trß cña d©n chñ vµ x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN; kh¼ng ®Þnh nh÷ng thµnh tùu, chØ ra nh÷ng h¹n chÕ, nªu nh÷ng suy ngÉm, tr¨n trë vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng nÒn d©n chñ ë n−íc ta thêi kú ®æi míi. * Ph−¬ng thøc thùc thi d©n chñ cã: NguyÔn ThÞ Vy (2000): Më réng vµ ph¸t huy d©n chñ trùc tiÕp ë n−íc ta hiÖn nay, T¹p chÝ Céng s¶n sè 24; GS.TSKH §µo TrÝ óc(Chñ biªn) (2009): C¬ chÕ gi¸m s¸t cña nh©n d©n ®èi víi ho¹t ®éng cña bé m¸y §¶ng vµ Nhµ n−íc, mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, Nxb CTQG, Hµ Néi; TS. Hå B¸ Th©m - CN.NguyÔn T«n ThÞ T−êng V©n (§ång chñ biªn) (2009): Ph¶n biÖn x· héi vµ ph¸t huy d©n chñ ph¸p quyÒn, Nxb CTQG, Hµ Néi. Nhãm c«ng tr×nh nµy bµn vÒ c¸c ph−¬ng thøc, c¬ chÕ thùc thi d©n chñ, thµnh tùu vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn ph¸t huy d©n chñ ë n−íc ta. * VÒ hÖ thèng chÝnh trÞ cã: GS.TS Hoµng ChÝ B¶o (chñ biªn) (2005): HÖ thèng chÝnh trÞ ë c¬ së n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi; PGS.TS TrÇn §×nh Hoan (Chñ biªn) (2008): Quan ®iÓm vµ nguyªn t¾c ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2005 - 2020, Nxb CTQG, Hµ Néi.
7 C¸c c«ng tr×nh nµy bµn vÒ hÖ thèng chÝnh trÞ: thùc tr¹ng, gi¶i ph¸p ®æi míi. Trong ®ã, bµn nhiÒu vÒ thùc tr¹ng vµ quan ®iÓm, gi¶i ph¸p ®æi míi tæ chøc, ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn cña hÖ thèng chÝnh trÞ còng nh− quan hÖ, c¬ chÕ vËn hµnh cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ. * VÒ d©n chñ ë c¬ së cã: Tßng ThÞ Phãng (2004): Kh©u ®ét ph¸ cña qu¸ tr×nh ph¸t huy d©n chñ ë n−íc ta trong thêi kú míi, T¹p chÝ Céng s¶n sè 21; TrÇn Quang NhiÕp (2009): Nh×n l¹i m−êi n¨m thùc hÞªn Quy chÕ d©n chñ c¬ së, T¹p chÝ Céng s¶n (Chuyªn ®Ò c¬ së), sè 26; GS.TS Hoµng ChÝ B¶o (2010): D©n chñ vµ d©n chñ c¬ së ë n«ng th«n trong tiÕn tr×nh ®æi míi, Nxb CTQG, Hµ Néi. Nh÷ng c«ng tr×nh nµy ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t huy d©n chñ c¬ së, nhÊt lµ c¬ së n«ng th«n, lo¹i h×nh c¬ së chñ yÕu cña n−íc ta. Tãm l¹i, c¸c c«ng tr×nh khoa häc trªn ®©y ®· cho thÊy: Quan ®iÓm vÒ d©n chñ vµ d©n chñ XHCN cña V.I.Lªnin vµ sù vËn dông cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi ®· ®−îc nghiªn cøu ë c¸c cÊp ®é, khÝa c¹nh kh¸c nhau: - Cã c«ng tr×nh, nh÷ng quan ®iÓm d©n chñ cña V.I.Lªnin ®−îc tr×nh bµy cïng víi t− t−ëng d©n chñ cña C.M¸c, Ph.¡ngghen; cã c«ng tr×nh bµn riªng vÒ quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ vµ gi¸ trÞ, ý nghÜa cña nh÷ng quan ®iÓm nµy ®èi víi thùc tiÔn ViÖt Nam. - C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi trong thêi kú ®æi míi ®· cã kh¸ nhiÒu. Tuy nhiªn, ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn, cã hÖ thèng, nhÊt lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù vËn dông quan ®iÓm d©n chñ XHCN cña V.I.Lªnin th× vÉn cßn lµ m¶nh ®Êt trï phó ®èi víi c¸c khoa häc chÝnh trÞ. §Õn nay, ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng, toµn diÖn vÒ quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ XHCN vµ sù vËn dông nh÷ng quan ®iÓm nµy cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi, nhÊt lµ ë cÊp ®é LuËn v¨n Th¹c sÜ TriÕt häc d−íi gãc ®é chuyªn ngµnh CNXH khoa häc. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n
8 - Môc ®Ých: §Ò tµi hÖ thèng ho¸, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng quan ®iÓm, c¬ b¶n cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ XHCN, lµm râ sù vËn dông nh÷ng quan ®iÓm, t− t−ëng Êy cña §¶ng ta trong thêi gian qua, tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m tiÕp tôc x©y dùng, ph¸t triÓn nÒn d©n chñ XHCN ë n−íc ta thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. - NhiÖm vô: + HÖ thèng hãa, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ vµ d©n chñ XHCN. + Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN ë ViÖt Nam theo tinh thÇn cña V.I.Lªnin trong thêi kú ®æi míi. + §Ò xuÊt ph−¬ng h−íng, gi¶i ph¸p nh»m tiÕp tôc x©y dùng vµ ph¸t huy d©n chñ XHCN theo tinh thÇn cña V.I.Lªnin. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n - §èi t−îng: Nghiªn cøu nh÷ng quan ®iÓm vÒ d©n chñ XHCN cña V.I.Lªnin vµ sù vËn dông nh÷ng quan ®iÓm Êy cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi. - Ph¹m vi nghiªn cøu: + Quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ cã néi dung phong phó, ë ®©y ®Ò tµi chØ hÖ thèng ho¸, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ, DCTS, nhÊt lµ d©n chñ XHCN qua mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu: Nhµ n−íc vµ c¸ch m¹ng (7/1917); Nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña chÝnh quyÒn X« ViÕt (4/1918); C¸ch m¹ng v« s¶n vµ tªn ph¶n béi Cauxki (11/1918); Bµn vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n (9/1919); S¸ng kiÕn vÜ ®¹i (6/1919); BÖnh Êu trÜ t¶ khuynh trong phong trµo céng s¶n(1920); Thµ Ýt mµ tèt (3/1923)… + B−íc ®Çu t×m hiÓu sù vËn dông t− t−ëng V.I.Lªnin vÒ d©n chñ XHCN cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ cña §¶ng ta, chñ yÕu lµ thêi kú ®æi míi, tõ 1986 ®Õn nay. 5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - C¬ së lý luËn: §Ò tµi dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh vµ nh÷ng quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ
9 d©n chñ trong c¸ch m¹ng XHCN, ®ång thêi cã sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu tõ mét sè c«ng tr×nh khoa häc cã liªn quan. - Ph−¬ng ph¸p luËn cña luËn v¨n: LuËn v¨n ®−îc nghiªn cøu trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. - C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ: LuËn v¨n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu t¸c phÈm kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin; ph−¬ng ph¸p logic - lÞch sö; ph©n tÝch, tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p xö lý t− liÖu. 6. §ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n - HÖ thèng hãa, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c quan ®iÓm vÒ d©n chñ XHCN cña V.I.Lªnin, tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, còng nh− chØ ra nh÷ng luËn ®iÓm cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu. - Gãp phÇn ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ viÖc §¶ng l·nh ®¹o x©y dùng nÒn d©n chñ XHCN theo tinh thÇn cña V.I.Lªnin trong thêi kú ®æi míi, tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó tiÕp tôc x©y dùng vµ ph¸t huy d©n chñ XHCN ë n−íc ta. 7. ý nghÜa cña luËn v¨n - LuËn v¨n gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc, cñng cè niÒm tin khoa häc vÒ vÊn ®Ò d©n chñ XHCN, c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. - LuËn v¨n cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc gi¶ng d¹y, häc tËp c¸c néi dung liªn quan ®Õn d©n chñ, nhµ n−íc vµ hÖ thèng chÝnh trÞ trong CNXH khoa häc vµ c¸c chuyªn ngµnh khoa häc kh¸c. - LuËn v¨n cã thÓ gãp phÇn cung cÊp c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc tiÕp tôc x©y dùng vµ ph¸t huy d©n chñ XHCN trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ë n−íc ta trªn c¸c cÊp ®é kh¸c nhau. 8. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, luËn v¨n cã kÕt cÊu chÝnh gåm 3 ch−¬ng, 7 tiÕt.
10 Ch−¬ng 1 QUAN §IÓM CñA V.I.LªNIN VÒ D©N CHñ Vµ D©N CHñ X· HéI CHñ NGHÜA 1.1. QUAN §IÓM CñA V.I.L£NIN VÒ D¢N CHñ Vµ D¢N CHñ T¦ S¶N 1.1.1. Quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ vµ chÕ ®é d©n chñ Tõ tr−íc c«ng nguyªn, c¸ch ®©y hµng ngµn n¨m, con ng−êi ®· biÕt hîp lùc víi nhau ®Ó s¶n xuÊt, ®Ó chèng thiªn tai, thó d÷ vµ ®· tæ chøc ra nh÷ng ho¹t ®éng chung mang tÝnh x· héi, trong ®ã cã viÖc cö ra nh÷ng ng−êi ®øng ®Çu ®Ó thùc thi nh÷ng quy ®Þnh, ®iÒu hµnh nh÷ng ho¹t ®éng chung. MÆt kh¸c, céng ®ång sÏ phÕ bá nh÷ng ng−êi ®ã, nÕu hä kh«ng thùc hiÖn nh÷ng quy ®Þnh chung theo lîi Ých vµ ý nguyÖn cña mäi ng−êi. §Õn thêi Hy L¹p cæ ®¹i, khi cã ng«n ng÷, ch÷ viÕt, ng−êi ta diÔn ®¹t sù thËt Êy b»ng thuËt ng÷: Demokratia, trong ®ã, “demos” lµ nh©n d©n, “kratos” lµ quyÒn lùc [5, tr.154, 155]. Nh− vËy, ban ®Çu, ®Ó ho¹t ®éng cña céng ®ång (nhÊt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt vµ nh÷ng ho¹t ®éng phuc vô s¶n xuÊt vËt chÊt) diÔn ra b×nh th−êng vµ ®¹t ®−îc môc ®Ých th× c¸c thµnh viªn trong céng ®ång ph¶i cö ra (uû quyÒn) nh÷ng ®¹i diÖn ®Ó chØ huy, ®iÒu khiÓn. Khi nh÷ng ng−êi nµy kh«ng xøng ®¸ng, kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng thùc thi lîi Ých céng ®ång th× bÞ céng ®ång phÕ bá (b·i miÔn). ë ®©y, nguån gèc quyÒn lùc lµ tõ nhu cÇu kh¸ch quan cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt ngµy cµng cã tÝnh x· héi ho¸. Chñ thÓ quyÒn lùc lµ mäi thµnh viªn trong céng ®ång x· héi, cña nh©n d©n, tr−íc hÕt lµ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng. QuyÒn lùc Êy gäi lµ quyÒn lùc c«ng (quyÒn lùc cña céng ®ång, cña x· héi). Nh÷ng ng−êi n¾m quyÒn lùc c«ng, lóc ®Çu cã thÓ lµ nh÷ng ng−êi cã −u thÕ vÒ søc khoÎ, trÝ tuÖ, tuæi t¸c, kinh nghiÖm, ®¹o ®øc... Khi x· héi ph©n ho¸ giai cÊp th× giai cÊp n¾m t− liÖu s¶n xuÊt trë thµnh chñ thÓ quyÒn lùc c«ng, sö dông quyÒn lùc Êy chñ yÕu vµ tr−íc hÕt ®Ó b¶o ®¶m lîi Ých cña giai cÊp m×nh. §ã lµ lóc giai cÊp chñ n« lËp ra nhµ n−íc d©n chñ chñ n« cña m×nh (nhµ n−íc
11 Aten ë Hy L¹p cæ ®¹i tõ thÕ kû VIII ®Õn thÕ kû V tr.CN). Thùc chÊt, mäi lîi Ých, quyÒn lùc ®· bÞ giai cÊp chñ n« th©u tãm. “Nh©n d©n” ë ®©y chØ lµ mét sè Ýt trong x· héi, gåm nh÷ng ng−êi chñ n«, t¨ng l÷, th−¬ng gia, mét sè trÝ thøc vµ nh÷ng ng−êi tù do kh¸c. Cßn ®a sè nh©n d©n lao ®éng, nh÷ng ng−êi n« lÖ, bÞ mÊt hÕt quyÒn lùc, hä chØ lµ nh÷ng “c«ng cô biÕt nãi”. VËy, quyÒn lùc nh©n d©n, quyÒn lùc c«ng bÞ tha hãa thµnh quyÒn lùc chÝnh trÞ, quyÒn lùc nhµ n−íc cña giai cÊp chñ n«. Kh«ng cam chÞu, nh©n d©n lao ®éng ®· vïng dËy ®Êu tranh chèng chÕ ®é t− h÷u, chèng nhµ n−íc cña giai cÊp bãc lét ®Ó ®ßi quyÒn d©n chñ cña m×nh. D©n chñ, do ®ã, trë thµnh vÊn ®Ò phøc t¹p c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn trong lÞch sö nh©n lo¹i. Tãm l¹i, kh¸i niÖm d©n chñ cã thÓ hiÓu víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau: - D©n chñ lµ quyÒn lùc cña nh©n d©n, nh©n d©n lµ chñ thÓ cña quyÒn lùc. QuyÒn lùc Êy lµ tù nhiªn, cã thËt. Nguån gèc quyÒn lùc nhµ n−íc xuÊt hiÖn tõ céng ®ång, x· héi. C.M¸c tõng viÕt: “… sù thËt lµ nhµ n−íc xuÊt hiÖn tõ c¸i sè ®«ng Êy, c¸i sè ®«ng tån t¹i d−íi d¹ng nh÷ng thµnh viªn cña gia ®×nh vµ nh÷ng thµnh viªn cña x· héi c«ng d©n” [51, tr.315 - 316]. Do vËy, theo C.M¸c, trong chÕ ®é d©n chñ, chóng ta cã chÕ ®é nhµ n−íc cña nh©n d©n, nhµ n−íc ra ®êi, tån t¹i v× nh©n d©n, chø kh«ng ph¶i nh©n d©n tån t¹i v× nhµ n−íc. - D©n chñ lµ viÖc nh©n d©n thùc thi quyÒn lùc cña m×nh. Ho¹t ®éng thùc thi quyÒn lùc tr−íc hÕt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt céng ®ång v× lîi Ých chung, trong ®ã cã lîi Ých cña mçi thµnh viªn. Vµ ®ång thêi, nh©n d©n cö ra nh÷ng ng−êi chØ huy, qu¶n lý còng nh− phÕ bá nh÷ng ng−êi ®ã khi kh«ng cßn xøng ®¸ng n÷a. §ã lµ c¸ch thøc, ph−¬ng thøc nh©n d©n tæ chøc thùc thi quyÒn lùc cña m×nh. - Trong x· héi cã giai cÊp, nhµ n−íc, “nh©n d©n” lµ ai, quyÒn lùc thuéc vÒ nh÷ng ai, c¸ch thøc tæ chøc thùc thi quyÒn lùc nh− thÕ nµo, chñ yÕu phô thuéc vµo lîi Ých, lËp tr−êng cña giai cÊp thèng trÞ. §Êu tranh giµnh, gi÷, thùc thi quyÒn lùc chÝnh trÞ, quyÒn lùc nhµ n−íc trë thµnh träng t©m cña c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ ®Êu tranh d©n chñ trong c¸c thêi ®¹i kh¸c nhau cña lÞch sö loµi ng−êi.
12 D−íi thêi ®¹i CNTB chuyÓn thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc, cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng b−íc vµo thêi kú b·o t¸p, V.I.Lªnin ®· cã nhiÒu luËn gi¶i chung vÒ d©n chñ vµ chÕ ®é d©n chñ ë c¸c ph−¬ng diÖn sau: Thø nhÊt, d©n chñ, chÕ ®é d©n chñ lµ mét chÕ ®é chÝnh trÞ, mét h×nh thøc nhµ n−íc trong ®ã, ®Æc tr−ng c¬ b¶n lµ thõa nhËn quyÒn lùc chÝnh trÞ cña nh©n d©n, quyÒn tù do, b×nh ®¼ng cña c«ng d©n. V.I.Lªnin viÕt: “ChÕ ®é d©n chñ lµ mét h×nh thøc nhµ n−íc, mét h×nh th¸i cña nhµ n−íc… chÕ ®é d©n chñ cã nghÜa lµ chÝnh thøc thõa nhËn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng c«ng d©n, thõa nhËn cho mäi ng−êi ®−îc quyÒn ngang nhau trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu nhµ n−íc vµ qu¶n lý nhµ n−íc” [37, tr.123]. ë ®iÓm nµy cÇn chó ý, d©n chñ lµ chÕ ®é chÝnh trÞ, chÕ ®é nhµ n−íc, nh−ng kh«ng ph¶i nhµ n−íc nµo, chÕ ®é chÝnh trÞ nµo vµ lóc nµo còng lµ mét chÕ ®é d©n chñ. MÆt kh¸c, bÊt cø chÕ ®é d©n chñ nµo còng ph¶i ®−îc biÓu hiÖn ra, tr−íc hÕt vµ chñ yÕu, ë h×nh thøc nhµ n−íc t−¬ng øng, phï hîp. H×nh thøc tæ chøc nhµ n−íc, chÕ ®é d©n chñ, h×nh thøc tæ chøc, vËn hµnh nÒn d©n chñ lµ mét vÊn ®Ò lín cña d©n chñ. Th−íc ®o møc ®é d©n chñ lµ sù b×nh ®¼ng cña ng−êi d©n trong tham gia tæ chøc, qu¶n lý nhµ n−íc còng nh− møc ®é vµ kh¶ n¨ng thu hót nh©n d©n tham gia vµo c«ng viÖc nhµ n−íc vµ x· héi. Nhµ n−íc d©n chñ lµ nhµ n−íc trong ®ã nh©n d©n (chñ thÓ quyÒn lùc) ®−îc quyÒn bÇu cö, quyÒn tham gia qu¶n lý nhµ n−íc, vµ nhÊt lµ quyÒn b·i miÔn ®¹i biÓu mçi khi hä kh«ng cßn xøng ®¸ng n÷a. V.I.Lªnin viÕt: Mäi c¬ quan ®−îc bÇu ra hay mäi héi nghÞ ®¹i biÓu ®Òu cã thÓ coi lµ cã tÝnh chÊt d©n chñ ch©n chÝnh vµ ®¹i biÓu thËt sù cho ý chÝ cña nh©n d©n, khi nµo quyÒn b·i miÔn cña cö tri ®èi víi nh÷ng ng−êi tróng cö ®−îc thõa nhËn vµ ®−îc ¸p dông. Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®ã cña d©n chñ ch©n chÝnh, chung cho tÊt c¶ mäi cuéc héi nghÞ ®¹i biÓu, kh«ng trõ tr−êng hîp nµo... [39, tr.126].
13 Thø hai, víi tÝnh c¸ch lµ chÕ ®é chÝnh trÞ, h×nh thøc nhµ n−íc th× chÕ ®é d©n chñ bao hµm d©n chñ vµ chuyªn chÝnh. Mét mÆt, nã “thi hµnh cã tæ chøc, cã hÖ thèng sù c−ìng bøc ®èi víi ng−êi ta”. MÆt kh¸c, nã “chÝnh thøc thõa nhËn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng c«ng d©n, thõa nhËn cho mäi ng−êi ®−îc quyÒn ngang nhau trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu nhµ n−íc vµ qu¶n lý nhµ n−íc” [37, tr.123]. Trong nhµ n−íc d©n chñ, chÕ ®é d©n chñ th× d©n chñ vµ chuyªn chÝnh lµ hai mÆt ®èi lËp nh−ng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. TÊt nhiªn, møc ®é, ph¹m vi, ®èi t−îng d©n chñ, chuyªn chÝnh ë c¸c nhµ n−íc, c¸c chÕ ®é d©n chñ sÏ kh«ng nh− nhau, do ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ quy ®Þnh. ChÕ ®é d©n chñ kh«ng ph¶i chØ lµ chuyªn chÝnh, chuyªn chÝnh kh«ng hoµn toµn ®èi lËp vµ lo¹i trõ d©n chñ, chuyªn chÝnh lµ mét mÆt cña chÕ ®é d©n chñ, lµ c¸i b¶o ®¶m thùc tÕ cho d©n chñ. Thø ba, trong x· héi cã giai cÊp, d©n chñ, chÕ ®é d©n chñ mang b¶n chÊt giai cÊp: d©n chñ cña ai, cho ai, chuyªn chÝnh cña ai, ®èi víi ai? Kh«ng cã d©n chñ “thuÇn tuý”, “phi giai cÊp”, “siªu giai cÊp”... Khi phª ph¸n sai lÇm c¬ héi cña Cauxki vÒ vÊn ®Ò nµy, V.I.Lªnin kh¼ng ®Þnh: “NÕu kh«ng khinh th−êng lÏ ph¶i vµ kh«ng khinh th−êng lÞch sö, th× ai còng thÊy râ r»ng chõng nµo mµ cßn cã nh÷ng giai cÊp kh¸c nhau th× kh«ng thÓ nãi ®Õn “d©n chñ thuÇn tuý” ®−îc, mµ chØ cã thÓ nãi ®Õn d©n chñ cã tÝnh giai cÊp” [41, tr.304]. Mçi giai cÊp gi¶i thÝch vÒ d©n chñ, c¶ vÒ ph−¬ng diÖn lý thuyÕt vµ thùc tÕ víi c¸c c¸ch thøc vµ møc ®é kh¸c nhau, tuú lËp tr−êng, quan ®iÓm vµ lîi Ých cña giai cÊp m×nh. Do ®ã, d©n chñ tr−íc hÕt vµ chñ yÕu lµ d©n chñ cña giai cÊp thèng trÞ, bÞ quy ®Þnh, chi phèi bëi lîi Ých, lËp tr−êng cña giai cÊp thèng trÞ x· héi. TÊt nhiªn, d©n chñ cña giai cÊp thèng trÞ muèn ®−îc thùc thi vµ b¶o ®¶m th× nã, dï muèn hay kh«ng muèn còng ph¶i thÓ hiÖn ra d−íi nh÷ng h×nh thøc, møc ®é Ýt nhiÒu réng r·i, nghÜa lµ, kh«ng chØ cho nã mµ cßn cho lùc l−îng kh¸c. C.M¸c tõng viÕt: “ë kh¾p n¬i, chøc n¨ng x· héi lµ c¬ së cña sù thèng trÞ chÝnh trÞ; vµ sù thèng trÞ chÝnh trÞ còng chØ kÐo dµi chõng nµo nã cßn thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi ®ã cña nã” [52, tr 253].
14 Thø t−, d©n chñ kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña lÞch sö mµ cßn lµ thµnh tùu, th−íc ®o tr×nh ®é gi¶i phãng con ng−êi, ®−a con ng−êi ®¹t tíi b×nh ®¼ng, tù do. D©n chñ lu«n g¾n víi b×nh ®¼ng, tù do. V.I.Lªnin viÕt: “D©n chñ lµ b×nh ®¼ng…” [37, tr.122]. Nh−ng trong x· héi cã giai cÊp, cã nhµ n−íc, th× tù do, b×nh ®¼ng còng bÞ giíi h¹n. NÒn d©n chñ bao hµm chuyªn chÝnh, mang b¶n chÊt giai cÊp nªn sÏ kh«ng cã b×nh ®¼ng chung chung, “d©n chñ thuÇn tuý”, “tù do thuÇn tuý” ®−îc. Víi ý nghÜa nµy, tù nã kh¼ng ®Þnh, kh¸i niÖm, khÈu hiÖu “nhµ n−íc nh©n d©n tù do” mµ c¸c nhµ lý luËn t− s¶n, nh÷ng tay båi bót cho chÕ ®é t− s¶n ®−a ra chØ lµ trß ¶o thuËt cña ng«n tõ nh»m ®¸nh lõa, lµm rèi nhiÔu ®Çu ãc nh÷ng ai thiÕu hiÓu biÕt vÒ lý luËn vµ hêi hît vÒ thùc tiÔn, v× thËt ra, “nhµ n−íc tù do lµ nhµ n−íc ®−îc tù do ®èi víi c«ng d©n cña m×nh, tøc lµ nhµ n−íc víi mét chÝnh phñ ®éc tµi” [37, tr.79]. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp th× tù do, d©n chñ víi ng−êi nµy, giai cÊp nµy th× ®ång thêi h¹n chÕ, thËm chÝ t−íc ®o¹t tù do, d©n chñ cña ng−êi kh¸c, giai cÊp kh¸c. V.I.Lªnin kh¼ng ®Þnh: “Chõng nµo cßn nhµ n−íc th× chõng ®ã kh«ng cã tù do. §Õn khi cã tù do th× kh«ng cßn nhµ n−íc n÷a” [37, tr.117]. Thø n¨m, d©n chñ lµ nguyªn t¾c sinh ho¹t céng ®ång dùa vµo sè ®«ng (thiÓu sè phôc tïng ®a sè). ChÕ ®é d©n chñ lµ sù thõa nhËn nguyªn t¾c Êy. TÊt nhiªn, V.I.Lªnin viÕt: “chÕ ®é d©n chñ vµ nguyªn t¾c thiÓu sè phôc tïng ®a sè kh«ng ph¶i lµ nh÷ng chuyÖn gièng hÖt nh− nhau. ChÕ ®é d©n chñ, ®ã lµ mét nhµ n−íc thõa nhËn viÖc thiÓu sè phôc tïng ®a sè” [37, tr.151]. Trong thêi kú b·o t¸p c¸ch m¹ng, tõ gãc ®é chÝnh trÞ x· héi, V.I.Lªnin bµn nhiÒu ®Õn tËp trung d©n chñ nh− lµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n trong tæ chøc, ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi trong hÖ thèng tæ chøc quyÒn lùc. Ng−êi xem tËp trung d©n chñ lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi c¸c tæ chøc c¸ch m¹ng trong tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng XHCN. “Nh−ng cÇn ph¶i hiÓu râ r»ng chÕ ®é tËp trung d©n chñ, mét mÆt, thËt kh¸c xa chÕ ®é tËp trung quan liªu chñ nghÜa, vµ, mÆt kh¸c, thËt kh¸c xa chñ nghÜa v« chÝnh phñ” [40, tr.185].
15 Thø s¸u, d©n chñ g¾n víi c«ng khai. C«ng khai lµ mét néi dung cña d©n chñ, chÕ ®é d©n chñ. V.I.Lªnin viÕt: “Nãi chÕ ®é d©n chñ mµ kh«ng cã tÝnh c«ng khai… th× thËt lµ k× côc” [27, tr.176]. C¸c khÝa c¹nh cña c«ng khai ®−îc V.I.Lªnin bµn ®Õn lµ tù do th¶o luËn, tù do ý kiÕn, tù phª b×nh vµ phª b×nh, nhÊt lµ th¸i ®é ®èi víi nh÷ng sai lÇm, khuyÕt ®iÓm cña c¸ nh©n, cña tæ chøc vµ cña chÝnh quyÒn tr−íc nh©n d©n. Ng−êi nhÊn m¹nh: “phª b×nh ë ®©y kh«ng ph¶i lµ ®Ó phª b×nh mµ lµ ®Ó ®−a ra ®−îc nh÷ng chñ tr−¬ng, nghÞ quyÕt ®óng ®¾n” [46, tr.440]. Thõa nhËn sai lÇm, thiÕu sãt, thÊt b¹i vµ dòng c¶m nh×n th¼ng vµo sù thËt, tõ ®ã kiªn quyÕt söa ch÷a, nh− thÕ chóng ta míi häc ®−îc c¸ch chiÕn th¾ng. ThËm chÝ, kÓ c¶ viÖc c«ng khai sai lÇm tr−íc kÎ thï còng lµ viÖc cÇn thiÕt. V.I.Lªnin nãi: “Chóng ta kh«ng nªn che dÊu sai lÇm cña chóng ta tr−íc kÎ thï. Ai sî ®iÒu ®ã, ng−êi Êy kh«ng ph¶i lµ ng−êi c¸ch m¹ng” [48, tr.40]. Thø b¶y, cã lóc V.I.Lªnin lý gi¶i d©n chñ víi nghÜa lµ con ®−êng, ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p trong ®Êu tranh giai cÊp. ë ®iÒu kiÖn cña n−íc Nga lóc Êy, V.I.Lªnin cho r»ng, “muèn ®¸nh ®æ CNTB, chñ nghÜa ®Õ quèc th× kh«ng thÓ dïng nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ, dï lµ nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ “lý t−ëng” ®i n÷a…” [34, tr.92]. NghÜa lµ, V.I.Lªnin hiÓu con ®−êng, biÖn ph¸p c¶i c¸ch d©n chñ lµ con ®−êng, biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt tho¶ hiÖp, c¶i l−¬ng, ®iÒu hoµ giai cÊp vµ kh«ng thùc tÕ. Thø t¸m, V.I.Lªnin xem xÐt chÕ ®é d©n chñ trong t−¬ng quan gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Ng−êi viÕt: Còng nh− bÊt cø mét th−îng tÇng chÝnh trÞ nµo nãi chung, bÊt cø nÒn d©n chñ nµo, xÐt ®Õn cïng, còng ®Òu phôc vô s¶n xuÊt vµ xÐt ®Õn cïng ®Òu do c¸c quan hÖ s¶n xuÊt trong mét x· héi nhÊt ®Þnh quyÕt ®Þnh. V× vËy, nÕu t¸ch “d©n chñ trong s¶n xuÊt” ra khái bÊt cø mét thø d©n chñ nµo kh¸c, th× kh«ng cã ý nghÜa g× c¶ [46, tr.344, 345]. V.I.Lªnin cßn viÕt: “Trong ®êi sèng, chÕ ®é d©n chñ kh«ng bao giê “t¸ch riªng” ®−îc, mµ nã sÏ “®øng chung trong toµn bé”, nã sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kinh
16 tÕ, sÏ thóc ®Èy sù c¶i t¹o kinh tÕ, nã sÏ chÞu ¶nh h−ëng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ” [37, tr.97]. Thø chÝn, nÒn d©n chñ kh«ng ®øng yªn, bÊt biÕn mµ lu«n vËn ®éng, biÕn ®æi cïng víi vËn ®éng, ph¸t triÓn cña lÞch sö. “ChÕ ®é DCTS ®· tõng thay thÕ chÕ ®é phong kiÕn, vµ chÕ ®é d©n chñ v« s¶n thay thÕ chÕ ®é DCTS” [41, tr.304-305]. §ã lµ vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt cña lÞch sö d©n chñ, cña lÞch sö tiÕn ho¸ nh©n lo¹i. V.I.Lªnin xem xÐt chÕ ®é d©n chñ trong sù tiÕn ho¸ tíi CNXH, chñ nghÜa céng s¶n. Ng−êi viÕt: “ph¸t triÓn d©n chñ ®Õn cïng, t×m ra nh÷ng h×nh thøc cña sù ph¸t triÓn Êy, ®em thÝ nghiÖm nh÷ng h×nh thøc Êy trong thùc tiÔn, ®ã lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊu thµnh cña cuéc ®Êu tranh v× c¸ch m¹ng x· héi” [37, tr.97]. Nh− vËy, tõ chÕ ®é phong kiÕn ®Õn DCTS, tõ DCTS ®Õn d©n chñ v« s¶n, tõ d©n chñ v« s¶n ®Õn kh«ng cßn d©n chñ n÷a (d©n chñ tù tiªu vong), ®ã lµ con ®−êng biÖn chøng cña lÞch sö sinh ®éng. Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ d©n chñ vµ chÕ ®é d©n chñ nh− thÕ, V.I.Lªnin ph©n tÝch, luËn gi¶i vÒ DCTS vµ d©n chñ v« s¶n. 1.1.2. Quan ®iÓm cña V.I.Lªnin vÒ d©n chñ t− s¶n 1.1.2.1. Vai trß vµ h×nh thøc cña d©n chñ t− s¶n Khi chÕ ®é phong kiÕn thèi n¸t, suy tµn, cuéc ®Êu tranh giai cÊp diÔn ra gay g¾t, quyÕt liÖt, khi ®ã, “giai cÊp t− s¶n lµ giai cÊp chñ yÕu, ®ang ®i lªn vµ lµ giai cÊp duy nhÊt cã thÓ cã mét søc m¹nh ¸p ®¶o ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng thiÕt chÕ phong kiÕn vµ chuyªn chÕ …nh−ng ®Æc ®iÓm chung cña c¶ thêi ®¹i ®ã chÝnh lµ tÝnh chÊt tiÕn bé cña giai cÊp t− s¶n” [32, tr177]. §Ó råi, t− b¶n thÕ giíi cã nhiÖm vô kiÕn lËp tù do t− s¶n vµ ®ã lµ b−íc tiÕn cã ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi. DCTS ra ®êi lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu vµ tiÕn bé vÒ chÊt, nã thay thÕ chÕ ®é cai trÞ cña mét «ng vua b»ng d©n chñ cña toµn bé giai cÊp t− s¶n. D−íi c¸c h×nh thøc phong phó cña nã, nhÊt lµ d−íi chÕ ®é c«ng hoµ d©n chñ, th× nã lµ h×nh thøc nhµ n−íc cã thÓ ®em l¹i mét chÕ ®é d©n chñ Ýt nhiÒu ®Çy ®ñ, lµ mét b−íc tiÕn dµi trong lÞch sö tiÕn ho¸ cña nh©n lo¹i.
17 ChÕ ®é DCTS, theo V.I.Lªnin, nã ®−îc tæ chøc d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Ng−êi viÕt: “…trong tõng n−íc kh¸c nhau, th× c¸c t¬ rít vµ c¸c ng©n hµng l¹i kh«ng gièng nhau vÒ h×nh thøc cô thÓ cña chóng. C¸c h×nh thøc chÝnh trÞ l¹i cµng kh«ng gièng nhau trong c¸c n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa tiªn tiÕn nh− Mü, Anh, Ph¸p, §øc” [34, tr159]. Theo V.I.Lªnin, “…d©n chñ vÒ mÆt chÝnh trÞ chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cã thÓ cã cña kiÕn tróc th−îng tÇng cña CNTB. Nh− thùc tÕ ®· chøng minh, CNTB vµ chñ nghÜa ®Õ quèc ®Òu ph¸t triÓn ®−îc d−íi mäi h×nh thøc chÝnh trÞ, b»ng c¸ch lµm cho tÊt c¶ c¸c h×nh thøc Êy phô thuéc vµo nã” [34, tr.29]. Trong ®ã, “chÕ ®é céng hoµ lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i kiÕn tróc th−îng tÇng chÝnh trÞ cã thÓ cã ®−îc cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, h¬n n÷a, ®ã lµ h×nh th¸i d©n chñ nhÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay” [34, tr124]; chÕ ®é céng hoµ d©n chñ ®¹i nghÞ (quyÒn lùc thuéc vÒ nghÞ viÖn) lµ “kiÓu nhµ n−íc t− s¶n hoµn thiÖn nhÊt, tiªn tiÕn nhÊt” [35, tr197]. H¬n n÷a, ChÕ ®é céng hoµ d©n chñ lµ h×nh thøc tèt nhÊt cã thÓ cã ®−îc cña CNTB; cho nªn sau khi n¾m ®−îc h×nh thøc tèt nhÊt Êy, th× t− b¶n x©y dùng quyÒn lùc cña m×nh mét c¸ch v÷ng vµng vµ ch¾c ch¾n ®Õn nçi kh«ng mét sù thay ®æi nh©n viªn, hay c¬ quan, hay chÝnh ®¶ng nµo trong n−íc céng hoµ t− s¶n, l¹i cã thÓ lµm lung lay ®−îc quyÒn lùc Êy [37, tr.18]. Qu¶ thùc, chÕ ®é céng hoµ d©n chñ cña CNTB lµ “bé ¸o nguþ trang” [42, tr.59], lµ ‘c¸i ¸o gi¸p che th©n cho hä” [42, tr.420]. 1.1.2.2. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ t− s¶n Mét lµ, V.I.Lªnin kh¼ng ®Þnh, chÕ ®é DCTS, nhµ n−íc t− s¶n cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, “nh−ng thùc chÊt chØ lµ mét: chung quy l¹i th× tÊt c¶ nh÷ng nhµ n−íc Êy v« luËn thÕ nµo, còng tÊt nhiªn ph¶i lµ nÒn chuyªn chÝnh t− s¶n” [37, tr.44]. “Trong bÊt cø mét n−íc t− b¶n v¨n minh nµo, còng chØ cã DCTS, chø kh«ng cã “d©n chñ nãi chung”... [41, tr.599]. ChÕ ®é DCTS lµ d©n chñ cña giai cÊp t− s¶n, do giai cÊp t− s¶n vµ v× giai cÊp t− s¶n. Cßn chuyªn chÝnh cña
18 giai cÊp t− s¶n ®Ó b¶o vÖ, thùc thi lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. C¬ së cña c¸i b¶n chÊt DCTS, theo V.I.Lªnin: “Mäi tù do chÝnh trÞ nãi chung, dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, nghÜa lµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, ®Òu lµ mét thø tù do t− s¶n. Yªu s¸ch tù do biÓu hiÖn tr−íc tiªn lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n” [28, tr.128]. V× thÕ, “trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu trong ®êi sèng kinh tÕ cña nh©n d©n lao ®éng, t×nh c¶nh hä bÞ ®ãi rÐt hoÆc ®êi sèng cña hä ®−îc tèt ®Ñp, ®Òu do nhµ t− b¶n víi t− c¸ch lµ «ng chñ, ®Êng th−îng ®Õ quyÕt ®Þnh!” [44, tr.330]. NghÞ viÖn t− s¶n, ngay c¶ nghÞ viÖn cña n−íc céng hoµ t− s¶n d©n chñ nhÊt trªn thÕ giíi còng kh«ng bao giê ®−îc nh÷ng ng−êi nghÌo coi lµ nh÷ng “c¬ quan cña m×nh” [40, tr.253]. V.I.Lªnin kÕt luËn: “Chõng nµo chÕ ®é t− h÷u vÒ ruéng ®Êt vµ vÒ c¸c t− liÖu s¶n xuÊt kh¸c cßn tån t¹i th× chÕ ®é céng hoµ d©n chñ nhÊt tÊt nhiªn vÉn lµ mét nÒn chuyªn chÝnh cña giai cÊp t− s¶n” [42, tr.111-112]. Hai lµ, DCTS lµ chÕ ®é d©n chñ cña giai cÊp t− s¶n, do ®ã, cho dï ®−îc xem lµ h×nh thøc tiªn tiÕn nhÊt th× vÉn chØ lµ nÒn d©n chñ cña sè Ýt, d©n chñ cña ng−êi giµu, mét nÒn d©n chñ rÊt h¹n hÑp. ChÝnh v× thÕ, sau mÊy tr¨m n¨m CNTB ra ®êi, khÈu hiÖu tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i mµ giai cÊp t− s¶n gi−¬ng lªn ®· kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ. VÒ ®iÒu nµy, V.I.Lªnin viÕt: “chÕ ®é d©n chñ Êy bao giê còng bÞ bã trong khu«n khæ chËt hÑp cña sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa vµ do ®ã, thùc ra, nã lu«n lu«n lµ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi mét thiÓu sè, vÉn chØ lµ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi riªng nh÷ng giai cÊp cã cña, ®èi víi riªng bän giµu cã mµ th«i” [37, tr.107]. ¤ng phª ph¸n gay g¾t: “D©n chñ cho mét thiÓu sè rÊt nhá, d©n chñ cho ng−êi giµu, ®ã lµ nÒn d©n chñ trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa”; ë ®ã, “chóng ta chØ cã mét thø d©n chñ c¾t xÐn, khèn khæ, gi¶ dèi, mét thø d©n chñ chØ dµnh riªng cho bän giµu cã, cho sè Ýt” [37, tr.107, 110]. Ba lµ, v× thùc hiÖn cho sè Ýt, nªn DCTS ph¶i t×m c¸ch h¹n chÕ, lõa g¹t vµ trÊn ¸p, t−íc ®o¹t d©n chñ ®èi víi sè ®«ng nh©n d©n lao ®éng. “Kh«ng cã mét nhµ n−íc nµo, dï lµ d©n chñ nhÊt, mµ l¹i kh«ng cã trong hiÕn ph¸p cña nã nh÷ng chç ngo¾t ngoÐo hay h¹n chÕ, khiÕn giai cÊp t−
19 s¶n cã thÓ ®em qu©n ®éi chèng l¹i c«ng nh©n, cã thÓ tuyªn bè luËt giíi nghiªm…trong tr−êng hîp “vi ph¹m trËt tù”, nh−ng thùc ra lµ trong tr−êng hîp mµ giai cÊp bÞ bãc lét “vi ph¹m” t×nh tr¹ng n« lÖ cña m×nh vµ cã m¶y may ý g× kh«ng muèn sèng ®êi n« lÖ n÷a” [41, tr.307]. Giai cÊp t− s¶n ®· “dïng tr¨m ph−¬ng ngh×n kÕ ®Ó g¹t quÇn chóng ra, kh«ng cho hä tham gia qu¶n lý nhµ n−íc, kh«ng cho hä tù do héi häp, tù do xuÊt b¶n” [41, tr.311]. ChÕ ®é DCTS ®· dµy c«ng x©y dùng nªn hµng tr¨m pho luËt øc chÕ c«ng nh©n, trãi ch©n tay ng−êi nghÌo khæ, t¹o nªn hµng ngh×n chuyÖn b¾t bÎ vµ trë ng¹i cho nh©n d©n lao ®éng. “ChÕ ®é DCTS lµ chÕ ®é tuyªn bè mét c¸ch trÞnh träng vµ huyªnh hoang ®ñ mäi thø tù do vµ quyÒn lîi, nh−ng trªn thùc tÕ l¹i kh«ng ®Ó cho chÝnh ®¹i ®a sè d©n c−, tøc lµ c«ng nh©n vµ n«ng d©n, ®−îc h−ëng dï lµ chót Ýt nh÷ng thø tù do vµ quyÒn lîi Êy” [42, tr.116]. §èi víi chÕ ®é ®¹i nghÞ t− s¶n, V.I.Lªnin chØ râ: H·y xem bÊt cø n−íc nµo cã chÕ ®é ®¹i nghÞ, tõ Mü ®Õn Thuþ Sü, tõ Ph¸p ®Õn Anh, Na Uy… th× thÊy r»ng, c«ng t¸c thËt sù cña nhµ n−íc ®Òu lµm ë hËu tr−êng vµ ®Òu do c¸c bé, c¸c v¨n phßng, c¸c ban tham m−u lµm. Trong c¸c nghÞ viÖn, ng−êi ta chØ chuyªn nãi su«ng víi môc ®Ých duy nhÊt lµ lõa bÞp “d©n th−êng” th«i” [37, tr.57]. Tõ ®ã, V.I.Lªnin ®i ®Õn kÕt luËn, kh«ng chØ trong c¸c n−íc qu©n chñ lËp hiÕn - ®¹i nghÞ mµ c¶ trong nh÷ng n−íc céng hoµ d©n chñ nhÊt n÷a, th× thùc chÊt cña chÕ ®é ®¹i nghÞ t− s¶n lµ: cø mÊy n¨m l¹i mét lÇn quyÕt ®Þnh xem ng−êi nµo trong giai cÊp thèng trÞ sÏ chµ ®¹p vµ ®Ì nÐn nh©n d©n trong nghÞ viÖn [37, tr.56 - 57]. Bèn lµ, V.I.Lªnin cßn chØ râ b¶n chÊt cña nÒn DCTS tõ khÝa c¹nh chuyªn chÝnh, b¹o lùc trÊn ¸p cña nã. Giai cÊp t− s¶n dïng nhiÒu c«ng cô, ph−¬ng tiÖn vµ ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó trÊn ¸p, nh−ng theo V.I. Lªnin, chung quy l¹i, cã hai ph−¬ng ph¸p chñ yÕu: Ph−¬ng ph¸p thø nhÊt lµ ph−¬ng ph¸p b¹o lùc, h·m h¹i, cÊm ®o¸n vµ ®µn ¸p. VÒ thùc chÊt, ®ã lµ mét ph−¬ng ph¸p mang dÊu vÕt cña chÕ ®é n«ng n«, cña thêi trung cæ… Ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh kh¸c mµ
20 giai cÊp t− s¶n dïng… lµ chia rÏ c«ng nh©n, lµm rèi lo¹n hµng ngò cña hä, mua chuéc mét sè ®¹i biÓu hoÆc mét sè nhãm cña giai cÊp v« s¶n ®Ó l«i kÐo hä sang phe giai cÊp t− s¶n… Nh÷ng thñ ®o¹n lo¹i nµy kh«ng mang tÝnh chÊt n«ng n«; nã mang tÝnh chÊt t− s¶n thuÇn tuý hiÖn ®¹i, phï hîp víi chÕ ®é tiÕn bé vµ v¨n minh cña CNTB, phï hîp víi chÕ ®é d©n chñ [31, tr.377]. Dï d−íi ph−¬ng ph¸p, h×nh thøc nµo, trong chÕ ®é DCTS, khñng bè vµ chuyªn chÝnh t− s¶n vÉn thèng trÞ, nã biÓu hiÖn ra mét c¸ch c«ng nhiªn mçi khi bän bãc lét thÊy d−êng nh− quyÒn hµnh cña t− b¶n bÞ lung lay [41, tr.604- 605]. ChÕ ®é nhµ n−íc t− s¶n, nghÞ viÖn t− s¶n, qu©n ®éi, c¶nh s¸t trong chÕ ®é DCTS thùc ra lµ “bé m¸y ®Ó cho nh÷ng nhóm ng−êi bãc lét dïng ®Ó ®µn ¸p hµng triÖu ng−êi lao ®éng” [41, tr.560]. Thùc vËy: Nhµ n−íc d−íi chÕ ®é t− b¶n, nhµ n−íc theo ®óng nghÜa cña nã, lµ mét bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nµy ®èi víi mét giai cÊp kh¸c, h¬n n÷a, l¹i lµ cña thiÓu sè ®èi víi ®a sè. Mét thiÓu sè ng−êi bãc lét muèn tiÕn hµnh cã kÕt qu¶ viÖc trÊn ¸p th−êng xuyªn mét ®a sè ng−êi bÞ bãc lét th× ®−¬ng nhiªn ph¶i hung ¸c, tµn b¹o ®Õn cùc ®é trong sù trÊn ¸p, ph¶i g©y ra hµng bÓ m¸u [37, tr.110, 111]. Nh− vËy, chÕ ®é DCTS thùc chÊt vµ chñ yÕu lµ chuyªn chÝnh, trÊn ¸p cña thiÓu sè ®èi víi ®a sè. TÊt nhiªn, h×nh thøc, møc ®é d©n chñ vµ chuyªn chÝnh kh«ng nh− nhau ë nh÷ng thêi gian, kh«ng gian kh¸c nhau cña chÕ ®é DCTS. LÞch sö CNTB cËn hiÖn ®¹i vµ ®−¬ng ®¹i vÉn chøng minh mét c¸ch sinh ®éng r»ng, “chÕ ®é DCTS cµng ph¸t triÓn th× trong tr−êng hîp cã sù chia rÏ vÒ chÝnh trÞ s©u s¾c vµ nguy hiÓm cho giai cÊp t− s¶n, nã cµng tiÕn gÇn ®Õn tµn s¸t hay néi chiÕn” [41, tr.309]. ChÕ ®é DCTS lµ “mét thiªn ®−êng cho bän giµu cã”, lµ mét c¸i c¹m bÉy vµ c¸i måi gi¶ ®èi víi nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, ®èi víi nh÷ng ng−êi nghÌo [41, tr.305]. ë ®ã, quÇn chóng lao ®éng bÞ g¹t ra, kh«ng ®−îc tù do héi häp, tù do xuÊt b¶n, kh«ng ®−îc tham gia qu¶n lý nhµ n−íc. ë ®ã, “c«ng nh©n vµ tÊt