Luận văn Thạc sĩ Y học: Thực trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Tiêu Kính Đằng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được thực hiện với mục tiêu nhằm: mô tả thực trạng bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên năm 2011-2013. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Y học: Thực trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên

iv ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - ----------------------------- BÙI DUY HƢNG THỰC TRẠNG BỆNH VÀ KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH CỦA BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI VỀ PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
v ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - ----------------------------- BÙI DUY HƢNG THỰC TRẠNG BỆNH VÀ KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, THỰC HÀNH CỦA BÀ MẸ CÓ CON DƢỚI 5 TUỔI VỀ PHÕNG CHỐNG BỆNH TAY CHÂN MIỆNG TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN : Y HỌC DỰ PHÕNG Mã số: 60.72.01.63 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HẠC VĂN VINH - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vi LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa công bố dƣới bất kỳ hình thức nào. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2014 Học viên Bùi Duy Hưng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: - Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Y tế Công cộng trƣờng Đại học Y- Dƣợc - Đại học Thái Nguyên. - Ban Giám hiệu trƣờng, Phòng Đào tạo, Bộ môn Y học Cộng đồng Trƣờng Cao Đẳng Y Tế Thái Nguyên - Trung Tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên và Trung tâm Y tế huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu để hoàn thành luận văn đúng thời hạn. Đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, công tác và hoàn thành luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Hạc Văn Vinh - người Thầy đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, góp ý, sửa chữa giúp tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô giáo, Trường Đại học Y- Dược Thái Nguyên đã giảng dạy, nhiệt tình chỉ bảo giúp tôi có được những kiến thức cơ sở và kiến thức chuyên ngành. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các Thầy, Cô trong hội đồng bảo vệ đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn. Cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè đã luôn giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Với tình cảm thân thƣơng nhất, tôi xin dành cho những ngƣời thƣơng yêu trong toàn thể gia đình, nơi đã tạo điều kiện tốt nhất, là điểm tựa, nguồn động viên tinh thần giúp tôi thêm niềm tin và nghị lực trong suốt quá trình học tập và thực hiện nghiên cứu này. Thái Nguyên, 2014 Học viên Bùi Duy Hưng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
viii DTTS : Dân tộc thiểu số KAP : Kiến thức, thái độ, thực hành TCM : Tay chân miệng THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TT - GDSK : - TTYTDP : TYT : VSDT TW : WHO : Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ix MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN ................................................................................. 3 1.1. Đặc điểm chung của bệnh tay chân miệng ................................................. 3 .............. 9 1.3. Một số yếu tố ảnh hƣởng tới tình hình dịch bệnh tay chân miệng ở Việt Nam ......................................................................................................... 14 1.4. Một số Khảo sát về kiến thức, thái độ và thực hành của các bà mẹ về bệnh tay chân miệng ................................................................................ 17 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 24 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................... 24 2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu ................................................................ 24 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 25 2.4. Tiêu chuẩn đánh giá ................................................................................. 28 2.5. Phƣơng pháp thu thập thông tin ............................................................... 32 2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu........................................................................ 32 2.7. Sai số gặp phải ......................................................................................... 33 2.8. Đạo đức trong nghiên cứu ........................................................................ 33 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 34 chân miệng tại Thái Nguyên năm 2011 - 2013 ...... 34 3.2. Kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng ..................................................................... 39 Chƣơng 4: BÀN LUẬN .................................................................................. 48 4.1. 2011 - 2013 ............... 48 4.2. Kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con < 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên .......... 54 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
x KẾT LUẬN ..................................................................................................... 62 KIẾN NGHỊ ..................................................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 65 Phụ lục 1 .............................................................................................................. Phụ lục 2 .............................................................................................................. Phụ lục 3 .............................................................................................................. Phụ lục 4 .............................................................................................................. Phụ lục 5 .............................................................................................................. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
xi DANH MỤC BẢNG 2011 - 2013 ..................................................................................... 34 Bảng 3.2. Phân bố tổng số ca bệnh theo tháng trong 3 năm 2011-2013 ........ 35 trong 3 năm 2011 - .................. 36 3 năm 2011 – 2013 theo địa dƣ ............. 37 Bảng 3.5 2013 .......................... 37 Bảng 3.6. Phân độ lâm sàng bệnh TCM trong năm 2013 ............................... 38 Bảng 3.7. 2013 .... 38 Bảng 3.8 c bệnh TCM trong năm 2013 ......... 39 .................... 40 a đối tƣợng tham gia nghiên cứu ......... 41 ............. 42 .......................... 43 Bảng 3.13. Kiến thức của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n = 472) .............. 44 Bảng 3.14. Thái độ của bà mẹ về bệnh tay chân miệng (n=472).................... 45 Bảng 3.15. Thực hành của bà mẹ về bệnh TCM (n = 472)............................. 46 ức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con ............ 47 ................................................. 47 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
xii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Phân bố ca bệnh TCM 3 năm 2011-2013 ....... 35 Biểu đồ 3.2. Phân bố ca bệnh tay chân miệng theo giới 3 năm (2011-2013) ...... 36 Biểu đồ 3.3. Phân nhóm tuổi của đối tƣợng nghiên cứu ................................. 39 Biểu đồ 3.4. Đặc điểm dân tộc của đối tƣợng nghiên cứu .............................. 40 Biểu đồ 3.5. Đặc điểm kinh tế gia đình của đối tƣợng tham gia nghiên cứu.. 41 ..... 47 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Hiện nay nhân loại đang phải đối mặt với sự diễn biến phức tạp của các bệnh dịch truyền nhiễm, đặc biệt ở các nƣớc đang phát triển, bao gồm cả bệnh dịch mới xuất hiện cũng nhƣ bệnh dịch cũ quay trở lại, cụ thể là các bệnh gây dịch nguy hiểm nhƣ: cúm A(H5N1), cúm A(H1N1), HIV/AIDS, Ebola, sốt xuất huyết, tay chân miệng... [1], [7]. Một trong những bệnh thƣờng gặp ở trẻ nhỏ, có khả năng phát triển thành dịch lớn, gây ra nhiều hậu quả về kinh tế-xã hội đó chính là bệnh tay chân miệng. Đây là một bệnh nhiễm virus cấp tính do nhóm Enterovirus gây ra, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm nhƣ viêm não- màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp và thậm chí dẫn tới tử vong nếu không đƣợc phát hiện sớm và xử lý kịp thời [12]. Theo Tổ chức Y tế thế giới (World Health Organization - WHO) thì bệnh tay chân miệng đã xảy ra tại nhiều nƣớc trên thế giới, nhƣng bệnh tập trung chủ yếu và đe doạ sức khoẻ trẻ em tại các nƣớc khu vực Châu Á - Thái Bình Dƣơng [70]. Từ năm 2008 – 2012, ở Trung Quốc đã có 7.200.092 trƣờng hợp mắc tay chân miệng với tỷ lệ mắc mới hàng năm là 1,2/1.000 trẻ/năm; tập trung chủ yếu ở trẻ từ 12 – 36 tháng [73]. Vụ dịch tại Đài Loan năm 1998 đƣợc coi là vụ đại dịch lớn với 129.106 trƣờng hợp mắc tay chân miệng, 405 trƣờng hợp nặng và 78 trƣờng hợp tử vong; giai đoạn 1998-2005 thì bệnh tay chân miệng đã trở thành một bệnh phổ biến ở Đài Loan và bùng phát hai vụ dịch nhỏ vào năm 2000 và 2001 [54], [56], [70]. Theo nhận định của Tổ chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình Dƣơng, đã xuất hiện những vụ dịch tay chân miệng lan rộng ở một số nƣớc châu Á bao gồm Úc, Brunei, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaisia, Hàn Quốc, Singapore và Việt Nam [70]. Tại Việt Nam, bệnh tay chân miệng đã và đang là vấn đề y tế quan trọng [11]. Theo báo cáo của Bộ Y tế, bệnh tay chân miệng gặp rải rác quanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
2 năm ở hầu hết các địa phƣơng trong cả nƣớc. Trong năm 2012 cả nƣớc có 157.654 ca mắc, 45 ca tử vong và 3 tháng đầu năm 2013, cả nƣớc ghi nhận hơn 14.260 trƣờng hợp mắc bệnh tay chân miệng tại 63/63 tỉnh/thành phố trong đó có 4 trƣờng hợp tử vong [6]. Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, cửa ngõ giao lƣu kinh tế - xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ; điều kiện sống, điều kiện vệ sinh và trình độ nhận thức của ngƣời dân còn chƣa cao [18]. Đặc biệt là kiến thức nuôi dƣỡng chăm sóc trẻ cũng nhƣ hiểu biết của các bà mẹ về bệnh tay chân miệng còn hạn chế. Đây là một trong những điều kiện thuận lợi cho sự bùng phát dịch bệnh tay chân miệng và khó khăn cho công tác phòng chống bệnh dịch. Theo Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Thái Nguyên, dịch bệnh tay chân miệng bùng phát tại Thái Nguyên từ năm 2011 với 236 ca mắc tay chân miệng đƣợc giám sát và tiếp tục xuất hiện trong các năm tiếp theo [48]. Vấn đề đặt ra là thực trạng và xu hƣớng bệnh tay chân miệng ở Thái Nguyên nhƣ thế nào? Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi về bệnh tay chân miệng ra sao? Đây thực sự là thông tin có giá trị thực tiễn để giúp ngành y tế tỉnh Thái Nguyên dùng làm cơ sở khoa học chủ động xây dựng kế hoạch phòng chống dịch tay chân miệng trong địa bàn tỉnh Thái Nguyên, góp phần ngăn chặn dịch xảy ra và bùng phát trong cộng đồng, chính vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Thực trạng bệnh và kiến thức, thái độ, thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên” với mục tiêu sau: 1. Mô tả thực trạng bệnh tay chân miệng tại tỉnh Thái Nguyên năm 2011- 2013 2. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành của bà mẹ có con dưới 5 tuổi về phòng chống bệnh tay chân miệng tại huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN 1.1. Đặc điểm chung của bệnh tay chân miệng 1.1.1. Khái niệm bệnh tay chân miệng Bệnh tay chân miệng (TCM) là bệnh nhiễm virus cấp tính, lây truyền theo đƣờng tiêu hoá, thƣờng gặp ở trẻ nhỏ và có khả năng gây thành dịch lớn. Biểu hiện chính là tổn thƣơng da, niêm mạc dƣới dạng phỏng nƣớc ở các vị trí đặc biệt nhƣ niêm mạc miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, gối. Bệnh có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm nhƣ viêm não - màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp dẫn đến tử vong nếu không đƣợc phát hiện sớm và xử trí kịp thời [13]. 1.1.2. Tác nhân gây bệnh tay chân miệng thuộc nhóm vi rút đƣờng ruột (Enterovirus) gây ra. Các Enterovirus có khả năng gây bệnh TCM trong nhóm này gồm: virus Coxsackies, Echo và các virus đƣờng ruột khác, trong đó hay gặp là virus đƣờng ruột týp 71 (Enterovirus 71 - EV71) và Coxsackies A16. EV71 là virus gây bệnh mà có thể gây các biến chứng nặng; thậm chí dẫn đến tử vong [27]. Các virus đƣờng ruột khác thƣờng gây bệnh nhẹ. Virus có thể tồn tại nhiều ngày ở điều kiện bình thƣờng và nhiều tuần ở nhiệt độ 4 0C. Tia cực tím, nhiệt độ cao, các chất diệt trùng nhƣ formaldehyt, các dung dịch khử trùng có chứa Clo hoạt tính có thể diệt virus [4]. 1.1.3. Nguồn bệnh, thời kỳ lây truyền và đường lây truyền bệnh - Nguồn bệnh: là ngƣời mắc bệnh, ngƣời mang virus không triệu chứng. - Thời kỳ lây truyền: vài ngày trƣớc khi phát bệnh, mạnh nhất trong tuần đầu của bệnh và có thể kéo dài vài tuần sau đó, thậm chí sau khi bệnh nhân hết triệu chứng. Virus có thể thải qua phân trong vòng từ 2 - 4 tuần, cá biệt có thể tới 12 tuần sau khi nhiễm. Virus cũng tồn tại, nhân lên ở đƣờng hô hấp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
4 trên và đào thải qua dịch tiết từ hầu họng trong vòng 2 tuần. Virus cũng có nhiều trong dịch tiết từ các nốt phỏng nƣớc, vết loét của bệnh nhân. - Đường lây truyền: Bệnh TCM lây qua đƣờng tiêu hoá: thức ăn, nƣớc uống, bàn tay của trẻ hoặc của ngƣời chăm sóc trẻ, các đồ dùng đặc biệt là đồ chơi và vật dụng sinh hoạt hàng ngày nhƣ chén, bát, đĩa, thìa, cốc bị nhiễm virus từ phân hoặc dịch nốt phỏng, vết loét hoặc dịch tiết đƣờng hô hấp, nƣớc bọt. Ngoài ra bệnh cũng có thể lây truyền do tiếp xúc trực tiếp ngƣời - ngƣời qua các dịch tiết đƣờng hô hấp, hạt nƣớc bọt [4], [7]. 1.1.4. Tính cảm nhiễm với virus gây bệnh tay chân miệng Mọi ngƣời đều có thể cảm nhiễm với virus gây bệnh nhƣng không phải tất cả những ngƣời nhiễm virus đều có biểu hiện bệnh. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhƣng thƣờng gặp ở trẻ dƣới 5 tuổi, đặc biệt ở nhóm dƣới 3 tuổi [34]. Ngƣời lớn ít bị mắc bệnh có thể do đã có kháng thể từ những lần bị nhiễm hoặc mắc bệnh trƣớc đây [4]. Hiện nay bệnh TCM chƣa có vắc xin phòng bệnh và chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu [8], [66]. 1.1.5. Chẩn đoán bệnh tay chân miệng Theo Quyết định số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành hƣớng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh TCM [13], việc chẩn đoán xác định bệnh TCM dựa vào: 1.1.5.1. Triệu chứng lâm sàng - Giai đoạn ủ bệnh: 3 - 7 ngày. - Giai đoạn khởi phát: Từ 1 - 2 ngày với các triệu chứng nhƣ sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy vài lần trong ngày. - Giai đoạn toàn phát: Có thể kéo dài 3 - 10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh: + Loét miệng: vết loét đỏ hay phỏng nƣớc đƣờng kính 2 - 3 mm ở niêm mạc miệng, lợi, lƣỡi, gây đau miệng, bỏ ăn, bỏ bú, tăng tiết nƣớc bọt. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
5 + Phát ban dạng phỏng nƣớc: ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông; tồn tại trong thời gian ngắn (dƣới 7 ngày) sau đó có thể để lại vết thâm, rất hiếm khi loét hay bội nhiễm. + Sốt nhẹ. + Nôn. (Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều dễ có nguy cơ biến chứng). + Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp (nếu có) thƣờng xuất hiện sớm từ ngày 2 đến ngày 5 của bệnh. - Giai đoạn lui bệnh: thƣờng từ 3 - 5 ngày sau, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng. 1.1.5.2. Các thể lâm sàng: - Thể tối cấp: bệnh diễn tiến rất nhanh có các biến chứng nặng nhƣ suy tuần hoàn, suy hô hấp, hôn mê dẫn đến tử vong trong vòng 24 - 48 giờ. - Thể cấp tính với bốn giai đoạn điển hình nhƣ trên. - Thể không điển hình: dấu hiệu phát ban không rõ ràng hoặc chỉ có loét miệng hoặc chỉ có triệu chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp mà không phát ban và loét miệng. 1.1.5.3. Cận lâm sàng - Các xét nghiệm cơ bản + Công thức máu: bạch cầu thƣờng trong giới hạn bình thƣờng. Bạch cầu tăng trên 16.000/mm3 hay đƣờng huyết tăng > 160 mg% (8,9 mmol/L) thƣờng liên quan đến biến chứng. + Protein C phản ứng (CRP) trong giới hạn bình thƣờng (< 10 mg/L). + Đƣờng huyết, điện giải đồ, X quang phổi đối với các trƣờng hợp có biến chứng từ độ 2b. - Xét nghiệm phát hiện virus (nếu có điều kiện) từ độ 2b trở lên hoặc cần chẩn đoán phân biệt: lấy bệnh phẩm hầu họng, phỏng nƣớc, trực tràng, dịch Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6 não tuỷ để thực hiện xét nghiệm RT-PCR hoặc phân lập virus chẩn đoán xác định nguyên nhân [13]. 1.1.6. Điều trị bệnh tay chân miệng Theo Quyết định số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành hƣớng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân miệng [13]. 1.1.6.1. Nguyên tắc điều trị - Hiện nay chƣa có thuốc điều trị đặc hiệu, chỉ điều trị hỗ trợ (không dùng kháng sinh khi không có bội nhiễm). - Theo dõi sát, phát hiện sớm, phân độ đúng và điều trị phù hợp. - Trƣờng hợp nặng phải đảm bảo xử trí theo nguyên tắc hồi sức cấp cứu - Bảo đảm dinh dƣỡng đầy đủ, nâng cao thể trạng. 1.1.6.2. Phân tuyến điều trị - Trạm y tế xã và phòng khám tƣ nhân + Khám và điều trị ngoại trú bệnh tay chân miệng độ 1 + Chuyển tuyến: đối với bệnh TCM độ 2a trở lên hoặc độ 1 với trẻ dƣới 12 tháng hoặc có bệnh phối hợp kèm theo. - Bệnh viện huyện, bệnh viện tƣ nhân. + Khám, điều trị bệnh tay chân miệng độ 1 và 2a. + Chuyển tuyến: đối với bệnh tay chân miệng độ 2b trở lên hoặc độ 2a có bệnh phối hợp kèm theo. - Bệnh viện đa khoa; Đa khoa khu vực; Chuyên khoa Nhi tuyến tỉnh. + Khám, điều trị bệnh tay chân miệng tất cả các độ. + Chuyển tuyến: đối với bệnh TCM độ 3,4 khi không có đủ điều kiện hồi sức tích cực, đảm bảo chuyển tuyến an toàn. - Bệnh viện Nhi, Truyền nhiễm và các bệnh viện đƣợc Bộ Y tế phân công là bệnh viện tuyến cuối của các khu vực: khám, điều trị bệnh TCM ở tất cả các mức độ bệnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
7 1.1.7. Phòng bệnh và xử lý trường hợp bệnh/ổ dịch bệnh 1.1.7.1. Phòng bệnh tay chân miệng Theo Quyết định Số: 1003/QĐ-BYT về việc Ban hành Hƣớng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh TCM [13]. - Nguyên tắc phòng bệnh + Hiện chƣa có vắc xin phòng bệnh đặc hiệu + Áp dụng các biện pháp phòng ngừa chuẩn và phòng ngừa đối với bệnh lây qua đƣờng tiêu hoá, chú ý tránh tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây. - Phòng bệnh tại các cơ sở y tế + Cách ly theo nhóm bệnh + Nhân viên y tế: đảm bảo nguyên tắc tiệt trùng trƣớc, trong và sau khi chăm sóc bệnh nhân. + Khử khuẩn bề mặt, giƣờng bệnh, buồng bệnh bằng Cloramin B 2% + Xử lý chất thải, quần áo, khăn trải giƣờng của bệnh nhân và dụng cụ chăm sóc sử dụng lại theo quy trình. - Phòng bệnh ở cộng đồng + Vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng + Rửa sạch đồ chơi, vật dụng, sàn nhà bằng dung dịch khử khuẩn + Lau sàn nhà bằng dung dịch khử khuẩn + Cách ly trẻ bệnh tại nhà khi trẻ bị bệnh/khi có ổ dịch 1.1.7.2. Các biện pháp xử lý trường hợp bệnh/ổ dịch bệnh: Phải tiến hành xử lý ngay bệnh/ổ dịch bệnh trong vòng 48 giờ khi phát hiện - Các biện pháp chung để xử lý trƣờng hợp bệnh/ổ dịch bệnh + Sở Y tế tham mƣu cho Chủ tịch uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực tiếp chỉ đạo, huy động nguồn lực và các ban, ngành, đoàn thể triển khai các biện pháp phòng, chống dịch tại địa phƣơng [42]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
8 + Quản lý và điều trị bệnh nhân sớm theo hƣớng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh TCM ban hành kèm theo Quyết định số 1003/QĐ-BYT ngày 30/3/2012 của bộ trƣởng Bộ Y tế để hạn chế tối đa biến chứng nặng và tử vong [13]. + Tăng cƣờng giám sát, phòng chống bệnh tay chân miệng theo quyết định số 581/QĐ-BYT ngày 24/2/2012 của Bộ trƣởng Bộ Y tế [12]. + Củng cố hệ thống giám sát và báo cáo dịch tại tất cả các tuyến [15]. + Tuyên truyền tới từng hộ gia đình, đặc biệt là bà mẹ, ngƣời chăm sóc trẻ tại các hộ gia đình có trẻ dƣới 5 tuổi, giáo viên các trƣờng học, nhà trẻ, mẫu giáo, lãnh đạo chính quyền, đoàn thể tại địa phƣơng về bệnh tay chân miệng và các biện pháp phòng chống bằng nhiều hình thức nhƣ họp tổ dân phố, họp dân, tập huấn, hƣớng dẫn tại chỗ, tờ rơi, loa đài, phát thanh, báo chí, truyền hình [2], [24]. + Tổ chức các đội tự quản tại chỗ (phối hợp ban, ngành, đoàn thể) để hàng ngày kiểm tra, giám sát việc thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch tại từng hộ gia đình, đặc biệt gia đình bệnh nhân và những gia đình có trẻ em dƣới 5 tuổi [8]. - Xử lý bệnh/ổ dịch bệnh tại hộ gia đình và cộng đồng + Phạm vi xử lý Ca tản phát: nhà bệnh nhân Ổ dịch: nhà bệnh nhân và các gia đình có trẻ em dƣới 5 tuổi trong bán 100 mét tính từ nhà bệnh nhân - Các biện pháp cụ thể + Thực hiện triệt để các biện pháp chung. + Nếu bệnh nhân đƣợc điều trị tại nhà theo quy định thì phải đƣợc cách ly ít nhật 10 ngày kể từ ngày khởi bệnh. Hƣớng dẫn ngƣời nhà theo dõi bệnh nhân, khi thấy có các biểu hiện biến chứng thần kinh hoặc tim mạch thì phải đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
9 + Đảm bảo có đủ xà phòng rửa tay tại hộ gia đình. + Đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, ăn chín, uống chín. + Hƣớng dẫn hộ gia đình tự theo dõi sức khoẻ các thành viên trong gia đình, đặc biệt trẻ em dƣới 5 tuổi, nếu phát hiện các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh phải thông báo ngay cho cơ quan y tế. + Khuyến cáo những thành viên trong hộ gia đình bệnh nhân không nên tiếp xúc, chăm sóc trẻ em khác và không tham gia chế biến thức ăn phục vụ các bữa ăn tập thể [72]. - Xử lý tại nhà trẻ, mẫu giáo + Thực hiện triệt để các biện pháp chung. + Trẻ mắc bệnh không đến lớp ít nhất là 10 ngày kể từ khi khởi bệnh và chỉ đến lớp khi hết loét miệng và các phỏng nƣớc. + Đảm bảo có xà phòng rửa tay tại từng lớp học. + Cô nuôi dạy trẻ/thầy cô giáo cần theo dõi tình trạng sức khoẻ cho trẻ hàng ngày. Khi phát hiện có trẻ nghi ngờ mắc bệnh phải thông báo cho gia đình và cán bộ y tế để xử lý kịp thời. + Tuỳ tình hình và mức độ nghiêm trọng của dịch, cơ quan y tế địa phƣơng tham mƣu cho cấp có thẩm quyền tại địa phƣơng quyết định việc đóng cửa lớp học/trƣờng học/nhà trẻ, mẫu giáo. Thời gian đóng cửa lớp học/trƣờng học/nhà trẻ, mẫu giáo là 10 ngày kể từ ngày khởi phát của ca bệnh cuối cùng. 1.2 1.2.1. Tình hình dịch bệnh tay chân miệng trên thế giới Coxsakie virus lần đầu tiên đƣợc phân lập trong phân ngƣời tại thị trấn Coxsakie, New York, năm 1948 bởi G.DallDorf. Enterovirus typ 71 là một trong các virus đƣờng ruột mới cũng gây bệnh tay chân miệng. EV71 lần đầu tiên phân lập đƣợc ở một trẻ em viêm màng não tại California năm 1969 [28], [57]. Năm 1974 trƣờng hợp này đã đƣợc thông báo. Vào những năm sau đó Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
10 EV71 cũng đƣợc phân lập ra ở nhiều nƣớc nhƣ Mỹ, Úc, Thụy Điển, Nhật [69]. Nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh TCM là coxsackievirus A16, Enterovirus 71 là nguyên nhân phổ biến đứng hàng thứ 2 gây bệnh TCM trên ngƣời. Trong khu vực Tây Thái Bình Dƣơng, bệnh đã lan rộng ra nhiều quốc gia, bao gồm: Úc, Brunei, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Mông Cổ, Hàn Quốc, Đài Loan, Singapore và Việt Nam [21]. Bệnh TCM do các chủng Enterovirus khác thƣờng ở thể nhẹ ít có biến chứng, do EV71 nguy hiểm hơn và thƣờng gây các biến chứng thần kinh nặng và có thể dẫn đến tử vong [10]. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, tác nhân gây bệnh TCM là EV71 có liên quan đến các biến chứng về thần kinh nhƣ: viêm não, viêm thân não, viêm não tuỷ, viêm màng não,... Các biến chứng tim mạch và hô hấp nhƣ: viêm cơ tim, phù phổi cấp do thần kinh, tăng huyết áp, suy tim, truỵ mạch. Bệnh nhân chuyển sang diễn biến nặng và rất dễ dẫn đến tử vong [20], [61]. Tỷ lệ mắc bệnh tay chân miệng do nhiễm nhóm virus nguy hiểm EV71 đang gia tăng và lây truyền ở nhiều khu vực [21]. Tại Đài Loan: năm 1998 có 129.106 trƣờng hợp mắc TCM, trong đó có 405 (0,3%) trƣờng hợp nặng (hầu hết trẻ nhỏ hơn 5 tuổi), có 78 trƣờng hợp nặng tử vong (19,6%), trong số tử vong có đến 71 trẻ (91%) 5 tuổi hoặc nhỏ hơn. EV71 đƣợc tìm thấy ở 44 trong số 59 trƣờng hợp nặng (75%), trong số đó có 34/37 (92%) tử vong do EV71 [28], [36], [68]. Tại Singapore năm 2000: trong tổng số 175 bệnh nhân TCM cho thấy kết quả 138 bệnh nhân (78,8%) là trẻ dƣới 4 tuổi; 12 bệnh nhân (6,9%) là trẻ trên 10 tuổi. Bệnh nhân nhiều tuổi nhất là 71 tuổi, trong tổng số 175 bệnh nhân, tỷ số mắc theo giới nam/nữ =1,7/1 [62]. Cũng tại Singapore năm 2006 trong 3.000 bệnh nhân có khoảng 80% số mắc là trẻ em dƣới 5 tuổi, mặc dù hầu hết ngƣời lớn khoẻ mạnh đều có hệ thống miễn dịch chống lại sự xâm nhập của vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
11 rút, nhƣng những ngƣời bị suy giảm miễn dịch, ngƣời già có hệ miễn dịch yếu vẫn có thể mắc bệnh. Năm 2003 tại các tỉnh phía Tây Bengal - Ấn Độ đã xảy ra vụ dịch TCM và theo thống kê của Nilendu Sarma có 38 trẻ phải nhập viện [64]. Trong năm 2006, ở Ấn Độ bùng phát một ổ dịch tại Kuching, Sarawak với 07 trẻ tử vong và nhiều trƣờng hợp mắc bệnh TCM. Năm 2008: một đợt bùng phát dịch ở Trung Quốc, bắt đầu từ tháng ba tại Phụ Dƣơng, An Huy, dẫn đến 25.000 ngƣời mắc bệnh, và 42 ngƣời chết, vào ngày 16 tháng 5 [21]. Nhiều đợt dịch tƣơng tự cũng đƣợc đƣa tin ở Singapore (hơn 2.600 ca vào ngày 20 tháng 4 năm 2008), Việt Nam (2.300 trƣờng hợp, 11 ca tử vong), Mông Cổ (1.600 trƣờng hợp), và Brunei (1.053 trƣờng hợp từ tháng 6 - tháng 8/2008). Tại Trung Quốc, trong 3 tháng đầu năm 2009 đã ghi nhận 41.846 ca mắc bệnh TCM trong đó có 18 trƣờng hợp tử vong. Bệnh chủ yếu xảy ra ở trẻ em dƣới 5 tuổi [21]. Năm 2010: tại Trung Quốc, một ổ dịch tay chân miệng xảy ra tại miền nam Trung Quốc ở Khu tự trị tỉnh Quảng Tây cũng nhƣ Quảng Đông, Hà Nam, Hà Bắc và Sơn Đông. Cho đến tháng ba có 70.756 trẻ em bị mắc bệnh và 40 ngƣời chết vì căn bệnh [21], [75]. Liên tục trong các năm từ 2010 - 2013 đó dịch bệnh xảy ra ở nhiều quốc gia nhƣ: Việt Nam, Campuchia… khiến cho hàng triệu ngƣời mắc bệnh và hàng nghìn trƣờng hợp tử vong gây thiệt hại to lớn về kinh tế xã hội [21]. 1.2.2. Tình hình dịch bệnh tay chân miệng tại Việt Nam Tại Việt Nam, bệnh tay chân miệng đƣợc ghi nhận từ năm 2003 ở thành phố Hồ Chí Minh [36], [63]. Năm 2005, nghiên cứu hợp tác giữa bệnh viện Nhi Đồng 1 - Viện Pasteur TPHCM - Đại học Sarawak - bệnh viện Sibu (Malaysia) và đại học Sydney (Úc) cho thấy, trong số 764 bệnh nhân đƣợc chẩn đoán mắc bệnh TCM, có tới 411 trƣờng hợp xét nghiệm phân lập đƣợc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/