Luận văn: Thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cà phê Việt Nam tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:53

Thêm vào BST

Báo xấu

113
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngày nay, khi mà nền kinh tế của hầu hết các nước trên thế giới đang trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế có lẽ vấn đề nóng hổi nhất trên mọi phương tiện thông tin đại chúng đó là chứng khoán. Bao giờ cũng vậy người ta luôn dồn mọi sự quan tâm đến những cái mới mà ít ai để ý thấy rằng những thông tin về thị trường xuất nhập khẩu mới là bản tin thường trực nhất trên các phương tiện thông tin ấy. Điều đó phần nào cho thấy được tầm quan trọng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cà phê Việt Nam tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Luận văn Thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cà phê Việt Nam tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 1
Lời nói đầu Ngày nay, khi mà nền kinh tế của hầu hết các nước trên thế giới đang trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế có lẽ vấn đề nóng hổi nhất trên mọi phương tiện thông tin đại chúng đó là chứng khoán. Bao giờ cũng vậy người ta luôn dồn mọi sự quan tâm đến những cái mới mà ít ai để ý thấy rằng những thông tin về thị trường xuất nhập khẩu mới là bản tin thường trực nhất trên các phương tiện thông tin ấy. Điều đó phần nào cho thấy được tầm quan trọng vô cùng của hoạt động xuất nhập khẩu đối với nền kinh tế của một quốc gia, đặc biệt là hoạt động xuất khẩu. Song hành với sự ra đời và lớn mạnh của những nền kinh tế theo cơ chế thị trường là từng ấy năm phát triển của hoạt động ngoại thương mà chủ yếu là hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa của các quốc gia. Hoạt động xuất khẩu là hoạt động không thể thiếu được của một quốc gia, nó góp một phần quan trọng trong GDP của một nước. Ở Việt Nam, hoạt động xuất khẩu các sản phẩm nông sản đã đem lại nguồn thu nhập rất lớn phục vụ cho việc xây dựng và phát triển đất nước. Trong đó không thể không nhắc tới những sản phẩm nổi tiếng đã đem lại vị thế cho Việt Nam trong hoạt động xuất khẩu hàng nông sản như gạo, cà phê, tiêu, điều.... đặc biệt là sản phẩm cà phê, là hàng nông sản xuất khẩu có giá trị nhất của Việt Nam. Chúng ta đều nhận thấy những đóng góp to lớn mà ngành cà phê đã mang lại cho đất nước thông qua họat động xuất khẩu, nhưng trong một vài niên vụ gần đây, sản phẩ m cà phê xuất khẩu của Việt Nam đã bị những đánh giá không tốt từ phía các đối tác nước ngoài, đây là một tín hiệu cho thấy Việt Nam cần có sự quan tâm hơn nữa đối với ngành này. Cùng với những đánh giá từ bên ngoài đó thì bản thân chúng ta cũng nhận thấy những mặt hạn chế của mình trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Có một điều mà có lẽ nhiều người vẫn lầm tưởng khi cho rằng tăng trưởng kinh tế luôn tỷ lệ thuận với tăng trưởng xuất khẩu, song thực tế ở Việt Nam đã cho thấy hiện nay 2
sự đóng góp của xuất khẩu đối với tăng trưởng kinh tế là chưa tương xứng. Toàn bộ bức tranh về xuất khẩu của Việt Nam nói chung và với riêng ngành cà phê nói riêng đã chưa thể hiện được hiệu quả hoạt động của mình một cách tương xứng với tiềm năng của mình. Hơn nữa, mặc dù Việt Nam được đánh giá cao là đứng thứ hai trên thế giới về hoạt động xuất khẩu sản phẩm cà phê nhưng vị thế này của Việt Nam hiện nay không phải đã là một vị thế vững vàng vì khoảng cách của ta với Braxin (nước đứng đầu) thì còn quá xa mà với các nước còn lại thì cũng không phải là một khoảng cách an toàn. Từ hai luận điểm trên kết hợp với hoàn cảnh đất nước hội nhập kinh tế quốc tế như hiện nay, ngày càng có nhiều khó khăn, ngày càng có nhiều sự cạnh tranh khốc liệt thì việc tăng cường sức mạnh của ngành cà phê Việt Nam là một việc làm hết sức cần thiết và cần nhanh chóng thực hiện thực hiện. Chính vì vậy mà em đã chọn đề tài: “Thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cà phê Việt Nam tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” để nghiên cứu. Đề án nghiên cứu về hoạt động xuất khẩu sản phẩm cà phê của Việt Nam mà cụ thể là chỉ ra những mặt mạnh và mặt yếu của hoạt động này, cùng với việc xem xét những khó khăn mà ngành có thể gặp phải trong điều kiện hội nhập để đưa ra những giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy xuất khẩu diễn ra hiệu quả hơn. Kết cấu của đề án bao gồm 3 chương: Chương I: Cơ sở lý luận của hoạt động xuất khẩu hàng hóa. Chương II: Thực trạng hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam những nă m gần đây. Chương III: Giải pháp thúc đẩy hoạt động xuất khẩu cà phê tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. 3
Chương I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU HÀNG HÓA 1.1. Khái niệm xuất khẩu hàng hóa và vai trò của xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế thị trường. 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của xuất khẩu hàng hóa 1.1.1.1. Khái niệm Trước tiên để hiểu về hoạt động xuất khẩu hàng hóa chúng ta cần hiểu thế nào là “thương mại quốc tế” bởi xuất khẩu hàng hóa là một phần quan trọng trong hoạt động thương mại quốc tế. Thương mại quốc tế là việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các chủ thể kinh tế có quốc tịch khác nhau (trong đó đối tượng trao đổi thường vượt ra ngoài phạm vi điạ lý của một quốc gia) thông qua họat động mua bán, lấy tiền tệ làm môi giới. Hoạt động thương mại quốc tế ra đời sớm nhất trong các quan hệ kinh tế quốc tế và ngày nay nó vẫn giữ vị trí trung tâm trong các quan hệ kinh tế quốc tế. Thương mại quốc tế bao gồm nhiều hoạt động khác nhau. Trên giác độ của một quốc gia đó chính là hoạt động ngoại thương. Nội dung của thương mại quốc tế bao gồm:  Xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa hữu hình: nguyên vật liệu, máy móc thiết bị, lương thực thực phẩm, các loại hàng tiêu dùng... Đây là bộ phận chủ yếu và giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia.  Xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa vô hình (các bí quyết công nghệ, bằng sáng chế phát minh, phần mềm máy tính, các bảng thiết kế kỹ thuật, các dịch vụ lắp ráp thiết bị máy móc, dịch vụ du lịch và nhiều loại hình dịch vụ khác...) Đây 4
là bộ phận có tỷ trọng ngày gia tăng phù hợp với sự bùng nổ của cách mạng khoa học – công nghệ và việc phát triển các ngành dịch vụ trong nền kinh tế quốc dân.  Gia công thuê cho nước ngoài và thuê nước ngoài gia công: Đây là họat động cần thiết trong điều kiện phát triển của phân công lao động quốc tế do sự khác bịêt về điều kiện tái sản xuất giữa các quốc gia. Khi một nền kinh tế của một quốc gia ngày càng phát triển thì sự chuyển hướng sẽ thay đổi từ việc gia công thuê cho nước ngoài thành thuê nước ngoài gia công cho mình nhiều hơn.  Tái xuất khẩu và chuyển khẩu: Tái xuất khẩu là hoạt động một quốc gia nhập khẩu tạm thời hàng hóa từ bên ngoài vào, sau đó tiến hành xuất khẩu sang nước thứ ba. Còn chuyển khẩu thì không có hàng vi mua mà ở đây chỉ thực hiện các dịch vụ như vận tải quá cảnh, lưu kho lưu bãi, bảo quản..  Xuất khẩu tại chỗ: Hàng hóa có thể chưa vượt ra ngoài biên giới quốc gia nhưng nghĩa kinh tế của nó tương tự như hoạt động xuất khẩu. Đó là việc cung cấp hàng hóa và dịch vụ cho du khách nước ngoài đang trong nước mình... Như vậy rõ ràng ta thấy sự đóng góp của họat động xuất khẩu hàng hóa trong thương mại quốc tế là rất lớn, có thể nói đây là hoạt động chủ đạo của thương mại quốc tế. Hoạt động xuất khẩu là họat động bán hàng hóa, dịch vụ của một quốc gia này cho một hay nhiều quốc gia khác trên thế giới nhằm thu về ngoại tệ. Về hình thức ta có thể thấy hoạt động xuất khẩu và hoạt động buôn bán trong nước đều là hoạt động trao đổi hàng hóa (bán hàng). Tuy nhiên hoạt động xuất khẩu có phạm vi rộng hơn rất nhiều và hơn nữa nó làm tăng thu nhập quốc dân. Vì vậy có thể nói, một quốc gia muốn giàu có thì cần phải tích cực đẩy mạnh họat động xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ nói riêng và đẩy mạnh các quan hệ quốc tế nói chung. 1.1.1.2. Đặc điểm của họat động xuất khẩu hàng hóa. 5
Dựa vào khái niệm của hoạt động xuất khẩu, ta có thể rút ra những đặc điểm của họat động này như sau: Thứ nhất, về người tiêu dùng, khách hàng trong họat động xuất khẩu là các cá nhân, tổ chức, hay các quốc gia nước ngoài. Do đó quốc gia xuất khẩu muốn hoạt động này được đẩy mạnh và thuận lợi thì cần phải tìm hiểu sâu về thị trường mà mình hướng tới, về nhu cầu, thị hiếu, về những rào cản mà thị trường đó đặt ra. Cần phải có những mặt hàng phù hợp để có thể giữ được mối quan hệ lâu dài. Thứ hai, thị trường trong trong xuất khẩu rộng lớn và phức tạp hơn nhiều, nó chứa đựng nhiều rủi ro. Vì vậy trước khi lựa chọn một thị trường để xuất khẩu hàng hóa cần phải có tính chiến lược, phải xét đến tính kinh tế khi trong hoạt động xuất khẩu này, bởi không phải cứ xuất khẩu là luôn mang lại lợi nhuận cho người xuất, và thực tế trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam cũng đã có những bài học về vấn đề này. Thứ ba, hình thức mua bán trong hoạt động xuất nhập khẩu thường là mua bán qua hợp đồng xuất khẩu với khối lượng mua lớn mới có hiệu quả. Thứ tư, các nghiệp vụ liên quan đến hoạt động này đều phức tạp và chứa đựng nhiều rủi ro cho cả bên mua và bên bán như: thanh toán, vận chuyển, ký kết hợp đồng.... Do đó cần phải có trình độ về nghiệp vụ và sự chính xác trong các bước thực hiện hoạt động này. Tóm lại, hoạt động xuất khẩu là một hoạt động mang lại nhiều lợi ích cho bên xuất khẩu nói riêng và cả toàn thế giới nói chung nhưng cũng chứa đựng nhiều rủi ro. Để họat động này được đẩy mạnh thì cấn có sự hợp tác của tất cả các bên. 1.1.2. Vai trò của hoạt động xuất khẩu trong nền kinh tế thị trường. Trong thời đại mà hầu như tất cả nền kinh tế của các quốc gia trên thế giới đều vận hành theo cơ chế thị trường thị hoạt động xuất khẩu càng đóng một vai 6
trò quan trọng và không thể thiếu được đối với nền kinh tế của mỗi nước. Hoạt động xuất khẩu của mỗi quốc gia được thực hiện bởi các đơn vị của quốc gia đó mà chủ yếu là các doanh nghiệp ngoại thương. Chính vì vậy mà họat động này không những đem lại lợi ích kinh tế cho cả nền kinh tế quốc dân mà còn đem lại lợi ích trực tiếp cho các doanh nghiệp xuất khẩu đó. Nói về vai trò của họat động xuất khẩu chúng ta xem xét trên 2 góc độ: đối với toàn bộ nền kinh tế và với bản thân các doanh nghiệp. 1.1.2.1. Đối với toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Như đã trình bày ở trên, chúng ta đều thấy xuất khẩu là một phần tất yếu trong các họat động của một nền kinh tế thị trường. Vì vậy đối với nền kinh tế quốc dân thì xuất khẩu đóng một vai trò rất quan trọng: Thứ nhất, xuất khẩu tạo nguồn vốn cho nhập khẩu, phục vụ công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước. Các quốc gia dù là phát triển hay kém phát triển thì đều có nhu cầu nhập khẩu những hàng hóa và dịch vụ mà quốc gia mình không có. Để nhập khẩu thì tất yếu phải cần đến tiền, đặc biệt là ngoại tệ, song mỗi quốc gia không thể tự ý in tiền ra để nhập khẩu được mà cần phải có họat động xuất khẩu để thu ngoại tệ từ ngoài vào. Vì thế mà hoạt động xuất khẩu có vai trò tạo nguồn vốn cho nhập khẩu. Hơn nữa với các quốc gia có khả năng xuất khẩu mạnh thì nguồn ngoại tệ thu được vào này còn là vốn để đầu tư phục vụ cho công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Thứ hai, xuất khẩu thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sản xuất phát triển. Để đáp ứng nhu cầu xuất khẩu, các quốc gia buộc phải thay đổi cơ cấu ngành và các doanh nghiệp cần phải có các biện pháp để tăng cường năng suất trong họat động sản xuất hàng hóa xuất khẩu của mình, vì thế làm cho nền kinh tế ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn, hoạt động sản xuất chuyên môn hơn. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của các quốc gia 7
hiện nay đã, đang và sẽ chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ, đặc biệt ngành công nghiệp thì ngày càng hướng tới sản xuất hàng hóa có hàm lượng công nghệ cao. Khi nhìn nhận một cách đúng đắn, coi thị trường là mục tiêu sản xuất và xuất khẩu sẽ tác động tích cực đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sản xuất phát triển. Phân tích kỹ về tác động của quan điểm này ta thấy như sau:  Xuất khẩu tạo điều kiện cho các ngành cùng có cơ hội phát triển, vì khi coi thị trường là mục tiêu tức là cần mở rộng thị trường càng lớn càng tốt, khi đó tất cả các ngành sẽ có cơ hội phát triển như nhau.  Xuất khẩu tạo điều kiện mở rộng thị trường sản phẩm, góp phần ổn định sản xuất, tạo lợi thế nhờ qui mô.  Xuất khẩu mở rộng khả năng tiêu dùng của một quốc gia. Hoạt động xuất khẩu cho phép mỗi quốc gia có thể tiêu dùng hàng hóa nhiều hơn khả năng sản xuất của quốc gia đó.  Xuất khẩu giúp tạo vốn và thu hút khoa học công nghệ từ các nước phát triển nhằm hiện đại hóa nền kinh tế trong nước.  Xuất khẩu còn thúc đẩy việc chuyên môn hóa trong họat động sản xuất để tăng năng suất lao động. Trong một quốc gia mỗi cơ sở không nhất thiết phải sản xuất hoàn thiện một sản phẩm mà có thể chỉ chuyên sản xuất một phần nào đó của sản phẩm, song hiệu quả công việc của toàn quốc gia vẫn cao hơn. Tương tự như vậy mỗi quốc gia không nhất thiết phải sản xuất một sản phẩm hoàn thiện mà xu hướng trên thế giới hiện nay là người ta tiến hành xuất khẩu linh kiện từ quốc gia này sang quốc gia khác để lắp ráp một sản phẩm hoàn thiện. Cách làm này giúp mỗi quốc gia phát huy được tối đa khả năng sản xuất của mình, đồng thời tránh lãng phí tài nguyên mà vẫn đem lại lợi ích chung cho toàn xã hội cao hơn phương thức sản xuất truyền thống. 8
Thứ ba, xuất khẩu giúp giải quyết công ăn việc làm, cải thiện đời sống nhân dân. Tác động này thể hiện rõ nhất ở các quốc gia có nền kinh tế đang và còn kém phát triển. Do điều kiện khoa học công nghệ còn chưa cao, để tăng năng suất trong sản xuất phục vụ cho xuất khẩu các doanh nghiệp đều phải cần tuyển rất nhiều lao động. Vì vậy họat động này đã góp phần giải quyết một phần rất lớn công ăn việc làm cho người dân, đồng thời còn tạo thu nhập tương đối ổn định. Mặt khác xuất khẩu đem lại ngoại tệ để phục vụ cho nhập khẩu cho nê n chủng loại hàng hóa cũng ngày càng tăng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng phong phú và đa dạng của người dân trong nước. Thứ tư, xuất khẩu là cơ sở để mở rộng và thúc đẩy các mối quan hệ kinh tế đối ngoại. Hoạt động xuất khẩu là một hoạt động cơ bản, là hình thức ban đầu của kinh tế đối ngoại. Thông qua hoạt động xuất khẩu, các hoạt động ngoại thương khác có cơ hội phát triển như tín dụng quốc tế, bảo hiểm quốc tế, du lịch quốc tế....Ngược lại, sự phát triển của các hoạt động này là nền tảng đảm bảo cho họat động xuất khẩu được diễn ra ngày càng thuận lợi và nhanh gọn hơn. 1.1.2.2. Đối với doanh nghiệp. Trực tiếp thực hiện họat động xuất khẩu, vì thế nên xuất khẩu có vai trò to lớn đối với các doanh nghiệp ngoại thương. Trước hết, xuất khẩu đem lại lợi ích kinh tế cho các doanh nghiệp này để lại tiếp tục duy trì họat động của mình. Thứ hai, nhờ xuất khẩu các doanh nghiệp có điều kiện tham gia vào các cuộc cạnh tranh trên thị trường thế giới về giá cả, chất lượng, chủng loại sản phẩm. Điều này buộc các doanh nghiệp phải có chiến lược sản xuất và cơ cấu sản phẩm phù hợp với thị trường và phải hoàn thiện công tác quản lý kinh doanh của mình. 9
Thứ ba, quá trình sản xuất hàng hóa xuất khẩu giúp doanh nghiệp thu hút được nhiều lao động giá rẻ, vừa tăng được qui mô sản xuất lại vừa giúp người lao động có thu nhập. Thứ tư, xuất khẩu lao đông khuyến khích phát triển mạng lưới kinh doanh của doanh nghiệp, chẳng hạn như họat động đầu tư, nghiên cứu và phát triển, các hoạt động sản xuất, marketing, phân phối và mở rộng kinh doanh, giúp các doanh nghiệp mở rộng được thị trường và các mối quan hệ kinh doanh với các bạn hàng trong và ngoài nước trên cơ sở hai bên cùng có lợi. Như vậy ta thấy hoạt động xuất khẩu rõ ràng đóng một vai trò quan trọng và tác động tích cực đến sự tồn tại và phát triển của một quốc gia. 1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu. 1.2.1. Tỷ giá hối đoái và chính sách tỷ giá hối đoái. Tỷ giá hối đoái tác động tới nhiều mặt khác nhau của nền kinh tế, qua trọng nhất là hoạt động xuất nhập khẩu, đầu tư, tín dụng quốc tế. Tỷ giá hối đoái tác động trực tiếp tới hoạt động ngoại thương thông qua kênh giá cả. Thông qua tỷ giá hối đoái ta có thể tính giá xuất nhập khẩu của một loại hàng hóa của một nước theo tiền tệ của một nước khác. Do vậy tỷ giá thay đổi kéo theo sự thay đổi của giá cả hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Chẳng hạn khi tỷ giá hối đoái tăng, đồng nội tệ mất giá thì sẽ có lợi cho xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của quốc gia đó. Chính vì vậy một số nước để làm tăng xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu đã dùng cách phá giá đồng tiền. Song đây không phải là một cách làm có thể thực hiện trong dài hạn và không nên lạm dụng bởi nó có thể ảnh hưởng xấu đến các quan hệ kinh tế khác nữa. 1.2.2. Chính sách quản lý vĩ mô của nhà nước Chính sách thuế Chính sách thuế của nhà nước tác động tới cả cung và cầu hàng hóa thông qua tác động vào giá và các yếu tố đầu vào như thuế nhập khẩu phân bón, thuế 10
nông nghiệp, thuế nhập khẩu giống....và các khoản chi phí khác như phí thủy lợi.....Các khoản phí và thuế này tăng làm tăng giá thành và làm giảm cung cà phê. Ngược lại việc giảm các loại thuế này có tác động kích thích làm tăng cung về mặt hàng cà phê, qua đó các chính sách này tác động tới cung cà phê cho thị trường xuất khẩu. Chính sách tín dụng. Các hợp đồng kinh doanh xuất khẩu thường có giá trị lớn và chịu các chi phí lớn khác như: chi phí vận chuyển, chi phí kiểm định, chi phí thuê kho ngoại quan, thuế nhập khẩu, chi phí cho thanh toán...Do vậy các doanh nghiệp khi tham gia vào hoạt động xuất khẩu thường cần một lượng vốn lớn. Trên thực tế hầu hết các doanh nghiệp xuất khẩu đặc biệt là các nước đang phát triển thường gặp khó khăn về mặt tài chính. Vì vậy các chính sách ưu đãi tín dụng sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động tốt hơn, mở rộng thị trường xuất khẩu và làm tăng khả năng tiêu thụ hàng hóa. Chính sách đầu tư. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng, đầu tư công nghệ chế biến...sẽ có tác dụng phát huy tối đa hiệu quả kinh tế trong sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm nông sản. Để có hiệu quả kinh tế cao thì nên xuất khẩu các sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao, tức đã qua chế biến. Ngoài ra còn có các khoản đầu tư cho hoạt động xúc tiến thương mại, tìm hiểu thị trường, hỗ trợ các doanh nghịêp tham gia vào hội chợ, triển lãm quốc tế..., nhă m thúc đẩy các hoạt động xuất khẩu, mở rộng thị trường xuất khẩu. Các yếu tố chính trị. Mỗi sự kiện chính trị đều có ảnh hưởng tới các hoạt động kinh tế. Sự thay đổi về chính trị làm thay đổi chính sách kinh tế, chính vì vậy làm tăng mức độ rủi ro cho các doanh nghiệp. Hơn nữa các đối tác thường quan tâm hơn tới các 11
quốc gia có chính trị ổn định, điều này tạo cho họ sự tin cậy và có nhưng hợp đồng lâu dài không chỉ trong xuất nhập khẩu mà còn nhiều hoạt động kinh tế quốc tế khác nữa. Yếu tố văn hóa – xã hội. Các yếu tố văn hóa – xã hội như là: tín ngưỡng tôn giáo, thị hiếu tiêu dùng, tục lệ...có ảnh hưởng khá lớn tới các hoạt động kinh tế quốc tế nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng. Khi xuất khẩu hàng hóa sang bất lý nước nào đều cần tìm hiểu rõ về vẫn đề này để có những thiết kế hay chất cung cấp những mặt hàng có chất lượng phù hợp. Ví dụ người dân châu Âu rất khắt khe về nhãn mác của hàng hóa, họ không bận tâ m nhiều đến vấn đề giá cả mà là độ an toàn của hàng hóa sử dụng, hay người Mỹ thì dễ tính hơn nhưng những rào cản phi thuế quan của Mỹ lại là vấn đề khá khó khăn đối với các doanh nghiệp Việt Nam hay tập quán thương mại ở Nam Phi các doanh nghiệp thường có thói quen nhìn thấy hàng mới ngã giá, số lượng mua mỗi lần thường từ 500 đến 1000 tấn và thanh toán bằng đồng nội tệ... Đặc biệt yếu tố này tác động rất lớn đến quá trình đàm phán quốc tế. Hệ thống pháp luật. Hành lang pháp lý của một quốc gia càng thông thoáng, minh bạch và cụ thể, phù hợp với thông lệ quốc tế thì càng tạo điều kiện thuận lợi và giảm thiểu chi phí trung gian trong xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ. Hiện nay việc gia nhập tổ chức thương mại thế giới (WTO) khiến các quốc gia phải từng bước thay đổi hệ thống pháp luật trong kinh tế của mình sao cho phù hợp với thông lệ quốc tế đã làm cho thương mại quốc tế ngày càng thuận lợi hơn. Phương thức giao thông vận tải, thông tin liên lạc. Giao thông vận tải và thông tin liên lạc là một phần không thể thiếu trong xuất nhập khẩu, nó ảnh hưởng trực tiếp tới chi phí cho hoạt động này và sự đảm bảo chất lượng cho hàng hóa. Giao thông vận tải đa dạng, nhanh, giá rẻ là yếu tố 12
cần thiết nhằm nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp. Hệ thống thông tin càng phát triển, hoàn thiện và chính xác thì càng tạo điều kiện tốt cho các doanh nghiệp mở rộng thị trường. Hệ thống tài chính, ngân hàng. Yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong kinh doanh ngoại thương. Mọi thanh toán trong kinh doanh quốc tế đều thông qua hệ thống ngân hàng. Chính vì vậy hệ thống tài chính và ngân hàng càng phát triển thì càng giúp giảm thiểu rủi ro trong việc thanh toán của các doanh nghiệp kinh doanh ngoại thương, đồng thời giúp các doanh nghiệp nhanh chóng nắm bắt được cơ hội kinh doanh. Ngoài ra còn rất nhiều nhân tố khác nữa ảnh hưởng tới hoạt động xuất nhập khẩu của một quốc gia. Song trên đây là những nhân tố có ảnh hưởng nhiều nhất tới hoạt động này, một quốc gia muốn thúc đẩy họat động xuất nhập khẩu bền vững và hiệu quả đều phải quan tâm đến tất cả những nhân tố trên. 1.3. Sự cần thiết của việc thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Với toàn bộ phần trình bày ở trên chúng ta đã hiểu thế nào là hoạt động xuất khẩu hàng hóa và tầm quan trọng của nó đối với sự tăng trưởng kinh tế của một quốc gia. Đặc biệt với một nền kinh tế mở cửa thì họat động này là một phần tất yếu không thể thiếu được. Xuất khẩu mạnh không chỉ đem lại nguồn tiền lớn cho quốc gia xuất khẩu mà nó còn khẳng định vị thế kinh tế của quốc gia đó trên toàn thế giới và khu vực. Chính vì vậy mà mỗi quốc gia đều cần có nhưng giải pháp và chiến lược để thúc đẩy hoạt động xuất khẩu hàng hóa của mình. Song ở đây chúng ta nói đến việc thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa “tăng trưởng bền vững và đạt hiệu quả cao” trong điều kiện hội nhập. Vậy tại sao lại phải “thúc đẩy xuất khẩu bền vững và đạt hiệu quả cao”? Trong điều kiện hội nhập, các quốc gia khi tham gia vào tổ chức WTO đều được hưởng những lợi ích như nhau, không phân biệt nước lớn nước nhỏ, nước giàu nước nghèo. Tuy nhiên 13
cái gì cũng có hai mặt của nó, cùng với những cơ hội mới đang mở rộng trước mắt còn có rất nhiều thách thức mới đặt ra đối với mỗi nước, nhất là những nước có nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam. Sự công bằng bao giờ cũng đi kèm với cạnh tranh cao, chính vì vậy nếu một nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhưng không bền vững rất dễ bị đánh bật ra khỏi cuộc chơi này. Trong hoạt động xuất nhập khẩu cũng vậy, nếu một quốc gia có sản lượng xuất khẩu lớn nhưng không ổn định thì có thể sẽ tụt thứ hạng và mất thị trường. Đó là nguyên do vì sao cần thúc đẩy xuất khẩu bền vững trong điều kiện hội nhập WTO. Thứ hai, tại sao lại là đạt hiệu quả cao? Điều này được lý giải như sau: Dường như đang phổ biến quan điểm cho rằng tăng trưởng kinh tế tỷ lệ thuận với tăng trưởng xuất khẩu. Tuy nhiên thực trạng xuất khẩu nước ta vẫn chưa đóng góp thật sự và có chất lượng vào tăng trưởng kinh tế bền vững. Có hai lý do đó là: - Thứ nhất, cơ cấu xuất khẩu nước ta vẫn chủ yếu dựa vào khoáng sản, hàng nông nghiệp chưa chế biến và hàng công nghiệp chế biến có giá trị gia tăng thấp mặc dù có một số chế biến nhưng không đáng kể. - Thứ hai, mối liên hệ ngược trở lại giữa khu vực xuất khẩu với phần còn lại của nền kinh tế nước ta còn rất yếu. Do đó để tăng trưởng kinh tế bền vững thì phải tăng cường sự đóng góp thực sự của xuất khẩu vào tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế. Từ hai luận điểm trên áp dụng vào hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê Việt Nam. Như chúng ta đều biết, cà phê Việt Nam xuất khẩu hiện đang đứng hàng thứ 2 trên thế giới chỉ sau Braxin, sản phẩm cà phê của Việt Nam cũng được đánh giá cao về hương vị. Nhưng trong thời gian gần đây (niện vụ 2005 – 2006) cà phê Việt Nam xuất khẩu đã bị chê là sản lượng và năng suất cao nhưng chất lượng kém xa chuẩn quốc tế, một khối lượng lớn hàng đã bị trả lại sau khi đến cảng nước ngoài. Hơn nữa, mặc dù đứng thứ 2 về xuất khẩu nhưng khoảng 14
cách của nước ta với Braxin là rất lớn, trong khi đó lại không cách xa các nước còn lại là mấy. Như vậy ta có thể thấy ngành xuất khẩu cà phê của Việt Nam hiện nay còn khá nhiều yếu kém. Hơn nữa trong điều kiện hội nhập, hoàn cảnh bên ngoài tác động rất nhiều, nếu không có nhưng điều chỉnh phù hợp thì rất dễ bị bỏ xa và tụt hậu. Từ tất cả những lý do trên ta rút ra kết luận cần phải có những giải pháp thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa nói chung và riêng mặt hàng cà phê nói riêng một cách bền vững và đạt hiệu quả cao trong điều kiện hội nhập là yêu cầu hết sức cần thiết. 15
Chương II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU CÀ PHÊ CỦA VIỆT NAM NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY. 2.1. Tổng quan chung về ngành cà phê của Việt Nam. 2.1.1. Sự ra đời và phát triển của ngành cà phê Việt Nam. Trước khi tìm hiểu sự lớn mạnh của hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam lớn mạnh như thế nào, và có vị thế như thế nào trên thế giới chúng ta điểm qua về sự xuất hiện của ngành này ở Việt Nam. Năm 1870 là thời điểm cây cà phê đầu tiên được vào Việt Nam, tuy vậy mãi tới những năm đầu thế kỷ 20, người Pháp mới gieo trồng phát triển giống cây có trái chín đỏ này mà nhân của nó chế biến thành thức uống đặc biệt. Từ đó mới có những đồn điền cà phê thu dụng nhiều nhân công nghèo ở vùng cao nguyên trung phần. Theo ghi nhận từ các tài liệu chính thức, năm 1930 ở Việt Nam có khoảng 6.000 ha cà phê. Sau khi đất nước chia cắt năm 1945, miền bắc thất bại trong việc canh tác cà cây cà phê, vào năm 1966 các công trường phải chặt bỏ toàn bộ. Từ đó đến năm 1975 ở miền Bắc không có cây cà phê trong qui hoạch nông nghiệp. Còn ở miền Nam Việt Nam, từ không đầy 20.000 ha cà phê mà đến năm 2000 cả nước có hơn nửa triệu ha cà phê. Tức là tăng diện tích lên 26 lần, sản lượng năm đó là 900 ngàn tấn. Do qui hoạch mà không thể kiểm soát, Việt Nam đã xuất khẩu quá nhiều cà phê làm cán cân cung cầu trên thị trường bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Sau thời kỳ khủng hoảng năm 2001, giá cà phê thế giới có nhích lên nhưng chưa bao giờ trở lại thời kỳ vàng son. Theo thống kê chính thức trọn năm 2004 Việt Nam xuất khẩu tổng cộng 890 ngàn tấn cà phê nhân sống, trị giá khoảng 580 16
triệu đô la Mỹ. Cà phê xuất khẩu của Việt Nam chủ yếu là cà phê Robusta (hay còn gọi là cà phê vối) chiếm khoảng 90% tổng lượng cà phê xuất khẩu. Cà phê Việt Nam được trồng nhiều ở các tỉnh sau: Tỉnh Diện tích (ha) Sản lượng (tấn) Lâm Đồng 117.918 200.000 Gia Lai 79.126 100.000 Đồng Nai 28.875 25.000 Kon Tum 12.984 15.000 Bình Phước 13.693 15.000 ĐăkLăk 237.262 360.000 (theo số liệu thống kê năm 2005) Diễn biến diện tích và sản lượng cà phê Việt Nam những niên vụ vừa qua: Niên vụ Diện tích (ha) Sản lượng (tấn) 1992 – 1993 140.000 140.400 1993 -1994 150.000 181.200 1994 – 1995 215.000 211.920 1995 –1996 295.000 236.280 1996 – 1997 350.000 342.300 1997 –1998 410.000 413.580 1998 –1999 460.000 404.206 1999 – 2000 520.000 700.000 17
2000 – 2001 500.000 900.000 2001 – 2002 480.000 700.000 2002 - 2003 450.000 680.000 2003 – 2004 948.000 2004 - 2005 831.000 2005 - 2006 887.000 Hiện tại nước ta có gần 500.000 ha cà phê, trồng tập trung chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Niên vụ cà phê 2006 – 2007 của Việt Nam dự báo sản lượng có khả năng đạt 900.000 tấn. Trong năm qua, trước tình hình giá cà phê được cải thiện và đang ở mức cao (hiện đang dao động trong khoảng 21.000 – 22.000 đồng/kg), sau khi từ mọi khoản chi phí thì người trồng cà phê vẫn còn lãi gần 1.000 đồng/kg. Đây chính là động lực để người dân tiếp tục phát triển diện tích cà phê ngoài quy hoạch. Theo viện KHKT Nông lâm nghiệp Tây Nguyên thì trong niên vụ vừa qua, tính chung trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên thì diện tích cà phê đã tăng thêm khoảng 20.000 ha. Nhìn chung hoạt động sản xuất cà phê của Việt Nam hiện đang phát triển theo chiều hướng khả quan. 2.1.2. Những thành tựu của hoạt động xuất khẩu cà phê Việt Nam. Nhìn từ góc độ quốc gia, kể từ khi ra đời cho đến nay, hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Xuất khẩu cà phê không chỉ đem lại nguồn thu lớn vào thu nhập của quốc gia mà còn góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trong hoạt động xuất khẩu các sản phẩm nông sản. Về sản lượng xuất khẩu cà phê của Việt Nam chỉ đứng sau lúa gạo và là mặt hàng nông sản xuất khẩu có giá trị nhất. Hàng năm kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng này chiếm khoảng 20 – 25% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa nông sản của cả nước. 18
Xét trên phạm vi toàn thế giới, Việt Nam được biết đến là quốc gia có lượng cà phê xuất khẩu lớn thứ 2; có diện tích và sản lượng cà phê Robusta (cà phê vối) xuất khẩu lớn nhất thế giới, với gần 500.000 ha và sản lượng hàng năm từ 750.000 đến 800.000 tấn.. Tuy nhiên phần lớn lượng cà phê Việt Nam được xuất khẩu dưới dạng thô, giá trị không cao. Trong khi giá cà phê thế giới liên tiếp tăng thì trong nước không còn cà phê để bán. Vế sản lượng và kim ngạch xuất khẩu : Hiện nay mỗi năm Việt Nam xuất khẩu 800.000 – 900.000 tấn cà phê nhân, với 1% tạp chất, lượng cà phê bị thải ra vào khoảng 8.000 – 9.000 tấn. Cùng với sự tăng lên của sản lượng thì số lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam tăng lên không ngừng, cách đây 10 năm (vụ 1992 – 1993) Việt Nam xuất khẩu 116.000 tấn đến niên vụ 2002 – 2003 Việt Nam đã xuất khẩu 691.421 tấn, niên vụ xuất khẩu cao nhất là niên vụ 2000 – 2001 là 847.670 tấn. Tính đến nay Việt Nam vẫn là nước xuất khẩu cà phê lớn thứ 2 thế giới sau Braxin. Mặt hàng cà phê Việt Nam được đánh giá là một trong 20 mặt hàng cạnh tranh của Việt Nam. Tổng kim ngạch xuất khẩu 10 niên vụ (1992 – 1993 đến 2002 – 2003) giá trị xuất khẩu đạt 4.334 triệu USD, chiếm khoảng 3,4 % tổng kim ngạch xuất khẩu tất cả các mặt hàng của Việt Nam. Niên vụ đạt giá trị cao nhất là niên vụ 1997 – 1998 với giá trị là 601,4 triệu USD. Kim ngạch (1.000 Đơn bình giá Niên vụ Xuất (tấn) USD) quân (USD/MT) 1992 – 1993 116.000 92.000 793 1993 – 1994 165.000 226.000 1.369 1994 – 1995 212.038 558.296 2.633 19
1995 – 1996 221.496 402.000 1.815 1996 – 1997 336.242 402.800 1.198 1997 – 1998 395.418 601.400 1.521 1998 – 1999 404.206 554.970 1.373 1999 – 2000 653.678 537.970 823 2000 – 2001 670.381 381.907 436,8 2001 – 2002 713.753 263.269 368,8 2002 - 2003 691.421 428.633 619,9 Năm 2004 cả nước xuất khẩu được 889.705 tấn cà phê, đạt giá trị 576.087.360 USD, giá bình quân là 647,5 USD/tấn. Trong 5 tháng đầu năm 2005 cả nước đã xuất khẩu 423.000 tấn, đạt giá trị 310 triệu USD. 7 tháng đầu năm xuất khẩu được 610.000 tấn, đạt kim ngạc h 406 triệu USD. Đến cuối năm 2005 cả nước xuất khẩu được hơn 892 nghìn tấn cà phê với trị giá 735,5 triệu USD. Với kim ngạch xuất khẩu niên vụ 2005 – 2006 đạt 1,1 tỷ USD, ngành cà phê Việt Nam đã gia nhập câu lạc bộ những ngành hàng xuất khẩu trên 1 tỷ USD. Hiện tại cà phê là một trong 10 mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam (gạo, dầu thô, thủy sản, dệt may, giày dép, cà phê, cao su, gỗ, hạt tiêu, nhân điều) Đặc biệt sau khi trở thành thành viên chính thức của tổ chức thương mại thế giới (WTO) hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam đã đạt được những thành tựu lớn về lượng và kim ngạch xuất khẩu. Các con số được thống kê và báo cáo của Trung tâm tin học và Thống kê, Bộ Nông nghiệp và PTNT như sau: 20