Luận văn: Thực trạng mối quan hệ giữa các công ty chứng khoán và khách hàng tại Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thị trường chứng khoán tập trung tại Việt Nam đã đi vào hoạt động đ-ợc hơn 4 năm, đánh dấu b-ớc ngoặt quan trọng trong quá trình xây dựng và hoàn thiện cơ cấu nền kinh tế thị tr-ờng nói chung và thị tr-ờng tài chính ở n-ớc ta nói riêng. Thị tr-ờng chứng khoán tập trung ra đời đã mở ra một kênh huy động vốn mới cho nền kinh tế. Tuy quy mô còn nhỏ bé, vai trò tác động đến nền kinh tế ch-a lớn nh-ng TTCK Việt Nam thời gian qua đã có những b-ớc tiến...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Thực trạng mối quan hệ giữa các công ty chứng khoán và khách hàng tại Việt Nam

Luận văn Thực trạng mối quan hệ giữa các công ty chứng khoán và khách hàng tại Việt Nam
Më ®Çu ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung t¹i ViÖt Nam ®· ®i vµo ho¹t ®éng ®−îc h¬n 4 n¨m, ®¸nh dÊu b−íc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nãi chung vµ thÞ tr−êng tµi chÝnh ë n−íc ta nãi riªng. ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung ra ®êi ®· më ra mét kªnh huy ®éng vèn míi cho nÒn kinh tÕ. Tuy quy m« cßn nhá bÐ, vai trß t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ ch−a lín nh−ng TTCK ViÖt Nam thêi gian qua ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn quan träng. §iÒu ®¸ng ghi nhËn tr−íc hÕt lµ sù vËn hµnh vµ ho¹t ®éng su«n sÎ, an toµn cña thÞ tr−êng ®· thu hót ®−îc sè ®«ng c¸c nhµ ®Çu t− tham gia vµ dÇn h×nh thµnh thãi quen, tËp qu¸n ®Çu t− chøng kho¸n trong c«ng chóng. Bªn c¹nh ®ã, sù tr−ëng thµnh c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cña c¸c chñ thÓ quan träng kh¸c tham gia thÞ tr−êng nh− c¸c tæ chøc niªm yÕt, c«ng ty chøng kho¸n còng lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc. TTCK lµ lo¹i thÞ tr−êng ®Æc biÖt, ë ®ã c¸c ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n tham gia giao dÞch trªn thÞ tr−êng ®Òu ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n chÝnh lµ c¸c chñ thÓ tham gia TTCK, víi t− c¸ch lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nguån cung vµ cÇu chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n còng rÊt ®a d¹ng, bao gåm c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t−, quü b¶o hiÓm, quü t−¬ng hç, ChÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng … nªn cã nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau. Khi thiÕt lËp mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty chøng kho¸n, c¶ hai bªn th−êng t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nhau vµ ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, mèi quan hÖ nµy cßn mang tÝnh nh©n b¶n: tr¸ch nhiÖm tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc, v¨n ho¸ øng xö, bæ sung thªm cho v¨n ho¸ ®Çu t− ®−îc lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶. HiÖn nay chóng ta ®ang x©y dùng LuËt Chøng kho¸n, c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng míi chØ ®−îc ®Ò cËp r¶i r¸c trong mét sè v¨n b¶n. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. 1
§Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu chiÕn l−îc ph¸t triÓn TTCK ®Õn n¨m 2010, ®Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn TTCK c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng nh»m b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t−, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng lµ vÊn ®Ò kh«ng nhá, t¹o nªn chÊt xóc t¸c quan träng trong viÖc thu hót c¸c nhµ ®Çu t− ®Õn víi c¸c dÞch vô mang tÝnh chuyªn nghiÖp cao. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy còng cã ý nghÜa thùc tiÔn phï hîp víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña c¸c ®Þnh chÕ trung gian thÞ tr−êng trong nh÷ng n¨m s¾p tíi. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc: ë ngoµi n−íc, vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc quy ®Þnh trong c¸c LuËt chøng kho¸n, nh÷ng Quy ®Þnh, Quy chÕ cña Së Giao dÞch vµ mét sè v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c. Ngoµi ra, vÊn ®Ò nµy th−êng rÊt ®−îc chó träng trong c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y vµ s¸t h¹ch cho c¸c nh©n viªn muèn lµm viÖc t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n; ë trong n−íc, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy míi ®Ò cËp r¶i r¸c mét sè nguyªn t¾c vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. Nh− vËy, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng nªn ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng h¬n trªn ph−¬ng diÖn c¸c dÞch vô mµ c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp th× tÝnh thùc tiÔn sÏ cao h¬n. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: - §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng; - HÖ thèng ho¸ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý quy ®Þnh c¸c mèi quan hÖ trªn; - Nghiªn cøu thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ nµy t¹i ViÖt Nam; - Nghiªn cøu mèi quan hÖ tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc; - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng theo xu h−íng ph¸t triÓn cña TTCK t¹i ViÖt Nam. 2
Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña hä trong mèi quan hÖ giao dÞch tõ hai khÝa c¹nh: quy ®Þnh ph¸p lý vµ ®¹o ®øc. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Trong ®Ò tµi cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nh− thèng kª, tæng hîp, c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch−¬ng: - Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng; - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng t¹i ViÖt Nam; - Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. 3
Ch−¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 1.1 . C«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng §Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n (TTCK) cã hiÖu qu¶, mét trong c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc lµ c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh trªn thÞ tr−êng cïng víi ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n. C¸c nhµ ®Çu t− tham gia TTCK kh«ng chØ víi môc tiªu lµm lîi cho m×nh mµ chÝnh lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝch tô vèn ®Çu t− dµi h¹n cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o ra tÝnh thanh kho¶n cho c¸c lo¹i chøng kho¸n. Nh−ng ho¹t ®éng cña TTCK ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt trËt tù, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ nªn cÇn vµ ph¶i cã c¸c ®Þnh chÕ trung gian víi t− c¸ch lµ c¸c tæ chøc kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n t¹o nªn mèi liªn kÕt gi÷a c¸c nhµ ®Çu t− víi ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng. Tõ ý nghÜa ®ã, c¸c tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n mµ cô thÓ h¬n lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c nhµ ®Çu t− - nh÷ng kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß ®Æc biÖt ®èi víi TTCK. 1.1.1. C«ng ty chøng kho¸n LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK cho thÊy, khi nhu cÇu mua b¸n chøng kho¸n xuÊt hiÖn sÏ t¹o nªn nh÷ng tô ®iÓm mua, b¸n chøng kho¸n s¬ khai vµ sau ®ã h×nh thµnh nªn TTCK. Còng nh− c¸c thÞ tr−êng kh¸c, lóc ®Çu nh÷ng ng−êi tham gia mua, b¸n chøng kho¸n lµ nh÷ng c¸ nh©n së h÷u chøng kho¸n. VÒ sau, khi thÞ tr−êng ph¸t triÓn, khèi l−îng vèn lu©n chuyÓn ngµy cµng lín, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng tæ chøc trung gian ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n tõ ®ã còng ®a d¹ng h¬n. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n do c¸c tæ chøc thùc hiÖn chung quy vÉn ®−îc gäi lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n, lµ chñ thÓ mµ ®Ò tµi nµy nghiªn cøu. 4
C«ng ty chøng kho¸n lµ mét chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n nªn còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸c nãi chung. Còng cÇn hiÓu r»ng, tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n kh«ng chØ cã c«ng ty chøng kho¸n mµ cßn bao hµm c¶ nh÷ng lo¹i h×nh kh¸c nh− c«ng ty qu¶n lý quü, c«ng ty t− vÊn ®Çu t−... C«ng ty chøng kho¸n ®−îc hiÓu lµ mét tæ chøc ®−îc thµnh lËp theo ph¸p luËt, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, c«ng ty chøng kho¸n lµ c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®−îc thµnh lËp ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n víi c¸c lo¹i h×nh (hay nghiÖp vô) kinh doanh chÝnh: m«i giíi chøng kho¸n, tù doanh chøng kho¸n, qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n, b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng kho¸n. Nh−ng do tÝnh chÊt ®Æc thï cña hµng ho¸ trong kinh doanh chøng kho¸n (chøng kho¸n) nªn chñ thÓ kinh doanh (c«ng ty chøng kho¸n) ph¶i tu©n theo nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt nh− ph¶i cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh, tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. Vai trß cña c«ng ty chøng kho¸n: TTCK kh«ng thÓ ho¹t ®éng nÕu kh«ng cã chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n mµ cô thÓ lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n tham gia. §iÒu ®ã còng ®ång nghÜa víi vai trß hÕt søc quan träng cña c«ng ty chøng kho¸n, ®−îc coi nh− mét nguyªn lý khi tæ chøc vµ vËn hµnh TTCK. Tr−íc hÕt, c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß quan träng trong viÖc huy ®éng vèn, cã nghÜa lµ c¸c tæ chøc nµy chÝnh lµ chiÕc cÇu nèi vµ lµ kªnh dÉn vèn tõ mét bé phËn nµo ®ã cña nÒn kinh tÕ cã sù d− thõa vèn ®Õn c¸c bé phËn kh¸c cña nÒn kinh tÕ ®ang thiÕu vèn vµ cã nhu cÇu huy ®éng vèn. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra kh«ng ph¶i theo mét quy −íc nh− lµ mét lÏ tù nhiªn: khi doanh nghiÖp cÇn huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, hä sÏ vµ cã thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n (cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu). Nh−ng hä kh«ng thÓ lµm hoµn h¶o viÖc ®ã bëi kh«ng cã bé m¸y chuyªn nghiÖp. C«ng ty chøng 5
kho¸n víi nghiÖp vô chuyªn m«n, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, c¬ chÕ huy ®éng vµ bé m¸y tæ chøc thÝch hîp sÏ ®ãng vai trß trung gian, m«i giíi mua b¸n, ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn ®Çu t− vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô kh¸c kh«ng chØ cho ng−êi ph¸t hµnh mµ cho c¶ ng−êi ®Çu t−. Nhê c¸c c«ng ty chøng kho¸n mµ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®−îc l−u th«ng, mua b¸n trªn TTCK vµ qua ®ã, mét l−îng vèn ngµy cµng lín ®−îc tËp hîp tõ nh÷ng nguån nhá, lÎ ®Ó ®−a vµo ®Çu t− ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung. §¸nh gi¸ chung sau 4 n¨m ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña TTCK cã thÓ nãi r»ng, ViÖt Nam ®· x©y dùng vµ vËn hµnh ®−îc TTCK cã tæ chøc, vÒ c¬ b¶n ®· h×nh thµnh kh¸ ®Çy ®ñ c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng, b−íc ®Çu ®· thùc hiÖn huy ®éng vèn ®Çu t− cho doanh nghiÖp th«ng qua TTCK, cung cÊp cho nÒn kinh tÕ mét kªnh ®Çu t− tµi chÝnh míi. Trong ®ã, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vai trß c«ng ty chøng kho¸n víi t− c¸ch lµ mét chñ thÓ kh«ng thÓ thiÕu trªn TTCK. Vai trß quan träng tiÕp theo cña c«ng ty chøng kho¸n lµ cung cÊp mét c¬ chÕ gi¸ c¶ trong giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n th«ng qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (Së giao dÞch chøng kho¸n), cã chøc n¨ng cung cÊp mét c¬ chÕ gi¸ c¶ nh»m gióp c¸c nhµ ®Çu t− (kh¸ch hµng cña c«ng ty) cã ®−îc sù ®¸nh gi¸ ®óng thùc tÕ vµ chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ kho¶n ®Çu t− cña m×nh. Ngoµi ra, c«ng ty chøng kho¸n cßn cã chøc n¨ng quan träng lµ can thiÖp trªn thÞ tr−êng, gãp phÇn ®iÒu tiÕt gi¸ chøng kho¸n. Vai trß nµy ®−îc thÓ hiÖn râ h¬n ë c¸c TTCK ph¸t triÓn, cßn ®èi víi TTCK míi h×nh thµnh hoÆc TTCK míi næi ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vai trß nµy cßn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c. C«ng ty chøng kho¸n cßn cung cÊp c¬ chÕ chuyÓn ra tiÒn mÆt cho c¸c nhµ ®Çu t−, gióp cho c¸c nhµ ®Çu t− gi¶m thiÓu rñi ro, thiÖt h¹i khi tiÕn hµnh ®Çu t−. C¸c nhµ ®Çu t− lu«n muèn cã ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn tiÒn mÆt thµnh chøng kho¸n cã gi¸ vµ ng−îc l¹i trong mét m«i tr−êng ®Çu t− æn ®Þnh. §Ó ®¶m b¶o quyÒn vµ lîi Ých ®ã, c«ng ty chøng kho¸n sÏ gióp hä. 6
Trong ho¹t ®éng kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ thùc hiÖn mÖnh lÖnh cña kh¸ch hµng (mua, b¸n chøng kho¸n) mµ cßn tham gia vµo nhiÒu dÞch vô t− vÊn kh¸c th«ng qua viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng ®Ó cung cÊp th«ng tin vµ h−íng dÉn kh¸ch hµng cña m×nh tham gia ®Çu t− trªn thÞ tr−êng. Vai trß t− vÊn ®Çu t− ngµy cµng cã ý nghÜa khi tÝch luü cña nÒn kinh tÕ quèc d©n t¨ng lªn bëi lÏ viÖc tÝch luü vµ nhu cÇu ®Çu t− ngµy cµng ®a d¹ng sÏ khiÕn nhu cÇu t− vÊn cña kh¸ch hµng vµ nhu cÇu qu¶n lý tµi s¶n cña hä còng ngµy cµng t¨ng lªn. Ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n cßn t¹o ra s¶n phÈm míi, gãp phÇn quan träng trong sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña TTCK. Vai trß nµy cµng thÓ hiÖn râ h¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong bèi c¶nh c¸c c«ng cô chøng kho¸n ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh do dung l−îng thÞ tr−êng vµ biÕn ®éng thÞ tr−êng ngµy cµng lín, c¸c nhµ ®Çu t− nhËn thøc râ rµng h¬n vµ tiÕp cËn nhiÒu h¬n víi thÞ tr−êng tµi chÝnh cïng víi sù nç lùc trong tiÕp thÞ cña c«ng ty chøng kho¸n. Ngoµi cæ phiÕu, tr¸i phiÕu th«ng th−êng, nhiÒu s¶n phÈm míi th«ng qua c«ng ty chøng kho¸n ®· ®−îc mua b¸n, giao dÞch nh− tr¸i phiÕu chÝnh phñ, chøng quyÒn, tr¸i quyÒn, c¸c hîp ®ång lùa chän, hîp ®ång t−¬ng lai vµ c¸c s¶n phÈm lai t¹o ®a d¹ng kh¸c ®· lµm cho TTCK ngµy cµng s«i ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Víi TTCK ViÖt Nam, tuy quy m« cßn nhá bÐ nh−ng ®· ®−îc h×nh thµnh ®ång bé vµ tõng b−íc ph¸t triÓn, trong ®ã c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®¶m ®−¬ng vai trß kh«ng thÓ thiÕu trªn TTCK. Tõ con sè Ýt ái khi míi thµnh lËp TTCK víi 7 c«ng ty chøng kho¸n, ®Õn nay ®· cã 13 c«ng ty chøng kho¸n ®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng víi xuÊt xø tõ nhiÒu lÜnh vùc quan träng nh− ng©n hµng, b¶o hiÓm,... C¸c c«ng ty chøng kho¸n nµy cã sù ph¸t triÓn tèt, thÓ hiÖn ë sè l−îng tµi kho¶n giao dÞch cña kh¸ch hµng t¨ng liªn tôc qua c¸c n¨m, tõ kho¶ng 500 tµi kho¶n ban ®Çu vµ ®Õn th¸ng 5/2004 ®· cã 18.777 tµi kho¶n cña c¸c nhµ ®Çu t− më t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Ó giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. Tuy ch−a thÓ so s¸nh víi c¸c TTCK ph¸t triÓn nh−ng ®iÒu ®ã chøng tá 7
trong sù khëi ®Çu vµ hoµn toµn míi mÎ, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· t¹o ®−îc sù tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng cña m×nh mµ ®a sè lµ nhµ ®Çu t− c¸ nh©n, nhá lÎ, ®iÒu nµy t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña TTCK ViÖt Nam. 1.1.2. C¸c nghiÖp vô kinh doanh chñ yÕu cña c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ kh¸c nhau, tuú theo lo¹i h×nh dÞch vô hay s¶n phÈm cung cÊp vµ c¸ch t¹o ra doanh thu (c¸c lo¹i phÝ hay thu nhËp). Theo nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nµy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ thùc hiÖn 5 lo¹i h×nh nghiÖp vô chÝnh: - M«i giíi - Tù doanh - Qu¶n lý doanh môc ®Çu t− - B¶o l·nh ph¸t hµnh - T− vÊn ®Çu t− §èi víi mäi nghiÖp vô kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n ®Òu cã c¸c ®èi t−îng kh¸ch hµng cña m×nh víi nh÷ng nhu cÇu dÞch vô kh¸c nhau. 1.1.2.1. NghiÖp vô m«i giíi Vai trß chÝnh cña c¸c nhµ m«i giíi lµ gióp cho kh¸ch hµng cña hä mua hoÆc b¸n chøng kho¸n. Nh×n chung, kh¸ch hµng cã thÓ ®−îc ph©n thµnh 2 nhãm sau: - Kh¸ch hµng cã tæ chøc: lµ c¸c quü t−¬ng hç hoÆc c«ng ty b¶o hiÓm huy ®éng nh÷ng nguån vèn tõ nh÷ng ng−êi ®Çu t− kh¸c nhau vµ thay mÆt hä tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®Çu t−. - Kh¸ch hµng c¸ nh©n lµ nh÷ng ng−êi ®Çu t− c¸ nh©n mua b¸n chøng kho¸n cho b¶n th©n. Doanh thu tõ nghiÖp vô m«i giíi lµ phÝ hoa hång m«i giíi ®−îc tÝnh theo theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn gi¸ trÞ giao dÞch. 8
Mét c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n còng t−¬ng tù nh− mét c«ng ty s¶n xuÊt, s¶n phÈm cña c«ng ty lµ dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n bao gåm: më tµi kho¶n cho kh¸ch hµng, nhËn lÖnh giao dÞch (mua, b¸n) chøng kho¸n cña kh¸ch hµng, chuyÓn lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng ®Õn ®¹i diÖn cña c«ng ty t¹i c¸c thÞ tr−êng phï hîp ®Ó thùc hiÖn, x¸c nhËn kÕt qu¶ giao dÞch vµ thanh to¸n giao dÞch víi kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh nµy thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng. Trong mèi quan hÖ nµy, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ cung cÊp dÞch vô mua, b¸n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng mét c¸ch ®¬n thuÇn mµ cßn lµ sù hîp t¸c nh©n qu¶ cho c¶ c«ng ty lÉn kh¸ch hµng trong ho¹t ®éng kinh doanh - ®Çu t− chøng kho¸n. Cã thÓ ®−a ra thÝ dô cô thÓ: c¸c nh©n viªn marketing cã nhiÖm vô ph¶i t×m hiÓu vµ quyÕt ®Þnh vÒ lo¹i chøng kho¸n mµ c«ng chóng ®ang quan t©m dùa trªn ®iÒu kiÖn kinh tÕ, xu h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ dù to¸n, ®iÒu kiÖn thÞ tr−êng hiÖn t¹i, nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c kh¸ch hµng ®ang t×m hiÓu vµ bµn t¸n… NÕu hä sai lÇm trong viÖc ®¸nh gi¸, c«ng ty cã thÓ mÊt c¬ héi phôc vô kh¸ch hµng vµ hiÓn nhiªn lµ cã thÓ mÊt kh¸ch hµng hoÆc nh©n viªn cña bé phËn hç trî khi vµo sæ, lªn c©n ®èi vµ hoµn tÊt c¸c bót to¸n mét c¸ch thµnh thôc th× t¹o ra mét c¶m gi¸c su«n sÎ vµ tho¶ m·n cho c¸c kh¸ch hµng, xö lý giao dÞch mét c¸ch chuyªn nghiÖp ®Ó t¹o lßng tin cho hä, t¹o dùng h×nh ¶nh tèt ®èi víi hä sao cho kh¸ch hµng vui lßng tiÕp tôc ho¹t ®éng kinh doanh víi c«ng ty. Bªn c¹nh ®ã, phÇn lín c¸c nguyªn t¾c trong quan hÖ kh¸ch hµng vµ c«ng ty m«i giíi còng do bé phËn ký quü (hay tÝn dông) thùc hiÖn; bé phËn nµy theo dâi c¸c tµi kho¶n cña kh¸ch hµng ®Ó ®¶m b¶o r»ng mäi tµi kho¶n ®Òu ho¹t ®éng trong khu«n khæ quy ®Þnh. Theo ®Æc ®iÓm nµy, kh¸ch hµng ph©n lo¹i thµnh: kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng vµ kh¸ch hµng giao dÞch ký quü. - Kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng: + §èi víi mäi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ng−êi m«i giíi, kh¸ch hµng ph¶i tr¶ cho ng−êi m«i giíi sè tiÒn ph¶i thanh to¸n hoÆc giao cho 9
ng−êi m«i giíi sè l−îng chøng kho¸n d−íi h×nh thøc ®−îc chÊp nhËn hoÆc ®¶m b¶o r»ng ng−êi m«i giíi ®· nhËn ®−îc sè tiÒn hoÆc sè l−îng chøng kho¸n ®ã (®iÒu nµy kh«ng ¸p dông trong tr−êng hîp ng−êi m«i giíi ®ang gi÷ tiÒn hoÆc chøng kho¸n ®Ó thay mÆt kh¸ch hµng thanh to¸n giao dÞch). + Tuy nhiªn, nÕu kh¸ch hµng kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh trªn, ng−êi m«i giíi cã thÓ b¸n sè l−îng chøng kho¸n ®· mua trong tr−êng hîp giao dÞch mua chøng kho¸n vµ vay, mua chøng kho¸n ®Ó thanh to¸n cho giao dÞch b¸n chøng kho¸n. - Kh¸ch hµng giao dÞch ký quü: + Ng−êi m«i giíi qu¶n lý tµi kho¶n cã thÓ yªu cÇu kh¸ch hµng ®Æt cäc hay ký quü b»ng tiÒn mÆt, chøng kho¸n hoÆc tµi s¶n kh¸c theo quy ®Þnh. + §èi víi tµi kho¶n ký quü, kh¸ch hµng th−êng ®−îc vay tÝn dông tèi ®a b»ng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh trªn tæng gi¸ trÞ thÞ tr−êng tµi s¶n thÕ chÊp víi c«ng ty m«i giíi. + NÕu kh¸ch hµng kh«ng thanh to¸n kho¶n ký quü nªu trªn hoÆc bÊt kú kho¶n ph¶i tr¶ nµo kh¸c th× ng−êi m«i giíi cã quyÒn khãa tµi kho¶n ký quü, b¸n ®i sè l−îng chøng kho¸n ®ang gi÷ vµ dïng sè tiÒn thu ®−îc vµ kho¶n ký quü b»ng tiÒn mÆt ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n nî cña kh¸ch hµng. + Trong tr−êng hîp kh¸ch hµng giao dÞch ký quü kh«ng tr¶ tiÒn hoÆc giao chøng kho¸n ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n, kh¸ch hµng sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nh− kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng. Tãm l¹i, c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n ph¶i coi viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô cho kh¸ch hµng nh− mét phÇn quan träng trong s¶n phÈm cña c«ng ty khi thùc hiÖn c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n, c«ng ty chøng kho¸n cã hai nhiÖm vô chÝnh nh− sau: Mét lµ cung cÊp th«ng tin vµ t− vÊn cho kh¸ch hµng: th«ng qua nh©n viªn hµnh nghÒ, c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp cho kh¸ch hµng c¸c b¸o c¸o nghiªn cøu vµ c¸c khuyÕn nghÞ ®Çu t−; 10
Hai lµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô tµi chÝnh, gióp kh¸ch hµng thùc hiÖn giao dÞch theo yªu cÇu vµ v× lîi Ých kh¸ch hµng. Víi nhiÖm vô nµy, nh©n viªn m«i giíi nhËn ®¬n ®Æt hµng tõ kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn giao dÞch cho hä. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm c¸c t¸c nghiÖp tõ h−íng dÉn kh¸ch hµng më tµi kho¶n t¹i c«ng ty, tiÕn hµnh truyÒn lÖnh, x¸c nhËn giao dÞch, thanh to¸n vµ chuyÓn kÕt qu¶ giao dÞch cho kh¸ch hµng. Kh«ng chØ dïng l¹i ë ®ã, sau khi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn, ng−êi m«i giíi cßn ph¶i tiÕp tôc qu¶n lý tµi kho¶n cña kh¸ch hµng, ®−a ra nh÷ng khuyÕn c¸o vµ cung cÊp th«ng tin, theo dâi ®Ó n¾m b¾t nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng, c«ng viÖc cña kh¸ch hµng mµ cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong t×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ th¸i ®é chÊp nhËn rñi ro cña kh¸ch hµng, tõ ®ã ®Ò xuÊt chiÕn l−îc ®Çu t− míi thÝch hîp h¬n. Trªn thÞ tr−êng s¬ khai, khi s¶n phÈm hµng ho¸ cßn ®¬n gi¶n, nhµ ®Çu t− cã thÓ ch−a cã nhu cÇu sö dông dÞch vô t− vÊn. Tuy nhiªn, ngµy nay, ho¹t ®éng m«i giíi ®Çu t− chøng kho¸n ®ång thêi chøa ®ùng hµm l−îng t− vÊn ®Çu t− kh¸ cao. Ng−êi ®Çu t− tr«ng chê ng−êi m«i giíi cho biÕt khi nµo th× nªn mua chøng kho¸n, lóc nµo th× nªn b¸n chøng kho¸n vµ cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh diÔn biÕn trªn thÞ tr−êng. Ng−êi m«i giíi giái nghÒ d−êng nh− cã mét n¨ng lùc tiÒm Èn trong viÖc biÕn nh÷ng dßng th«ng tin liªn tôc nµy thµnh nh÷ng khuyÕn nghÞ ®Çu t− ®óng ¸p dông cho môc tiªu cña tõng kh¸ch hµng riªng biÖt. Nh÷ng ng−êi m«i giíi lu«n ®¹i diÖn cho c«ng ty chøng kho¸n trong mäi hµnh ®éng cña m×nh, do vËy, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi lu«n lµ vÊn ®Ò ®−îc quan t©m hµng ®Çu. ChÝnh nh÷ng ng−êi m«i giíi giái, cã uy tÝn lµ yÕu tè thu hót kh¸ch hµng cho c«ng ty. §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi ®−îc quy ®Þnh râ trong quy chÕ qu¶n lý néi bé cña tõng c«ng ty, th«ng qua quy chÕ nµy, ng−êi m«i giíi thùc hiÖn viÖc kiÕm thu nhËp, lµm giµu vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho kh¸ch hµng, ®¶m b¶o r»ng mäi kh¸ch hµng ®Òu ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng trong mäi hoµn c¶nh. Mét thÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng cã sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c 11
kh¸ch hµng th× ngµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n sÏ mÊt ®i lßng tin tõ c«ng chóng. 1.1.2.2. NghiÖp vô tù doanh §©y lµ nghiÖp vô cña c«ng ty chøng kho¸n khi c«ng ty tù mua hoÆc b¸n chøng kho¸n cho chÝnh m×nh ®Ó t¹o ra thu nhËp tõ nh÷ng giao dÞch cã l·i. C«ng ty ®ãng vai trß cña nh÷ng nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß lµ nhµ ®Çu t− cã tæ chøc trªn thÞ tr−êng. Ho¹t ®éng tù doanh cña c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung (Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n) hoÆc trªn thÞ tr−êng OTC víi môc ®Ých thu lîi cho chÝnh m×nh víi c¸c nghiÖp vô: mua, b¸n chøng kho¸n cho chÝnh c«ng ty ®Ó thu lîi nhuËn tõ chªnh lÖch gi¸ qua c¸c lÇn mua, b¸n chøng kho¸n; t¹o lËp thÞ tr−êng (mua vµo khi gi¸ chøng kho¸n gi¶m vµ b¸n ra khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng nh»m gi÷ gi¸ chøng kho¸n). Khi c«ng ty chøng kho¸n võa thùc hiÖn nghiÖp vô tù doanh, võa thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi cã thÓ ph¸t sinh xung ®ét lîi Ých gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng. V× vËy, khi tiÕn hµnh nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tu©n thñ mét sè quy ®Þnh nh−: kh«ng ®−îc mua b¸n cïng lo¹i chøng kho¸n trong mét ngµy giao dÞch, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng tr−íc lÖnh cña c«ng ty, kh«ng ®−îc lîi dông c¸c th«ng tin vµ quyÕt ®Þnh ®Çu t− cña kh¸ch hµng ®Ó mua b¸n tr−íc, kh«ng ®−îc xói giôc kh¸ch hµng mua chøng kho¸n mµ c«ng ty muèn b¸n, kh«ng ®−îc sö dông tµi s¶n cña kh¸ch hµng ®Ó kinh doanh cho chÝnh m×nh, kh«ng ®−îc tiÕn hµnh c¸c giao dÞch tr¸ h×nh lµ c¸c giao dÞch lµm dÞch chuyÓn quyÒn së h÷u lµm ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ chøng kho¸n vµ ®Æc biÖt ph¶i cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ vµ trung thùc vÒ c¸c chøng kho¸n mµ c«ng ty ®ang giao dÞch cho kh¸ch hµng… 1.1.2.3. NghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− cã nghÜa lµ thay mÆt kh¸ch hµng qu¶n lý mét tËp hîp tµi s¶n ®Çu t−. Nh− vËy, 12
thùc tÕ lµ kh¸ch hµng (tæ chøc vµ c¸ nh©n) ñy th¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− cho hä vµ kh¸ch hµng tr¶ phÝ cho dÞch vô nµy cña c«ng ty. Cã thÓ nãi, khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n võa b¶o qu¶n hé chøng kho¸n, võa ®Çu t− hé chøng kho¸n cho kh¸ch hµng. Muèn vËy, hä ph¶i t×m hiÓu râ vÒ kh¸ch hµng: tæ chøc hay c¸ nh©n, sè tiÒn vµ nguån gèc tiÒn ®Þnh ®Çu t−, môc ®Ých ®Çu t−, thêi h¹n ®Çu t−… §ång thêi c«ng ty còng ph¶i cho kh¸ch hµng biÕt vÒ kh¶ n¨ng chuyªn m«n vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t néi bé cña m×nh ®Ó võa cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn cho kh¸ch hµng, võa ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n cho hä. Qu¶n lý danh môc ®Çu t− gåm c¸c b−íc c¬ b¶n sau: - T×m hiÓu nhu cÇu cña kh¸ch hµng (chñ ®Çu t−), ®Æc tÝnh kh¸ch hµng, môc tiªu vµ h¹n chÕ ®Çu t− cña kh¸ch hµng. - §Þnh gi¸ chøng kho¸n - x¸c ®Þnh toµn bé tµi s¶n ®Çu t− ®Ò −íc tÝnh lîi nhuËn vµ rñi ro cã kh¨ n¨ng x¶y ra; - QuyÕt ®Þnh ph©n bæ tµi s¶n –ph¶i x¸c ®Þnh tµi s¶n sÏ ®−îc ph©n bæ nh− thÕ nµo; lùa chän mét trong nhiÒu ph−¬ng ¸n ®Çu t− ®−îc ®−a ra, ®Çu t− vµo cæ phiÕu, ®Çu t− vµo tr¸i phiÕu hay ®Çu t− c¶ 2 lo¹i chøng kho¸n; - Tèi −u ho¸ danh môc ®Çu t−. Trong b−íc nµy ph¶i c©n nh¾c rñi ro vµ lîi nhuËn nh»m lùa chän chøng kho¸n ®−a vµo danh môc ®Çu t−, x¸c ®Þnh danh môc ®Çu t− chøng kho¸n nµo sÏ cho lîi nhuËn cao nhÊt øng víi mét møc rñi ro dù kiÕn; - §¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn. Trong ®ã ph¶i ph©n lo¹i kÕt qu¶ thùc hiÖn (rñi ro) cña tõng lo¹i chøng kho¸n thµnh lo¹i mang tÝnh hÖ thèng, lo¹i liªn quan ®Õn thÞ tr−êng vµ lo¹i mang tÝnh ®Æc tr−ng ngµnh c«ng nghiÖp, cña chøng kho¸n (phÇn kh«ng mang tÝnh hÖ thèng). Tãm l¹i, thùc chÊt nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý vèn cña kh¸ch hµng bao gåm tõ viÖc ®Þnh gi¸, ph©n tÝch chøng kho¸n, lùa chän ®Çu t−, theo dâi c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− vµ ph©n bæ vèn ®Çu 13
t−, vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®Çu t− v× lîi Ých cña kh¸ch hµng trªn c¬ së hîp ®ång ký kÕt. Tõ b¶n chÊt nµy, khi thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t−, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cÇn: - §¶m b¶o tÝnh sinh lêi vµ an toµn cña danh môc ®Çu t− th«ng qua viÖc ®a d¹ng ho¸ hîp lý thµnh phÇn c¸c tµi s¶n hay chøng kho¸n trong danh môc ®Çu t−; - §¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña nhãm c¸c nhµ ®Çu t− cã môc ®Ých vµ cã ®é m¹o hiÓm kh¸c nhau; - §¶m b¶o an toµn vÒ ph¸p lý, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ ®Çu t−, quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý, Uû ban Chøng kho¸n vµ c¸c Trung t©m giao dÞch, c¸c c¬ quan tù qu¶n nh− HiÖp héi kinh doanh chøng kho¸n vµ quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña c¸c nhµ ®Çu t−; - §¶m b¶o tÝnh linh ho¹t trong ®Çu t−, tÝnh dÔ dµng chuyÓn nh−îng vµ ph¶n øng hîp lý tr−íc nh÷ng diÔn biÕn cña thÞ tr−êng còng nh− diÔn biÕn cña c¸c c¸n c©n kinh tÕ vÜ m«; - §¶m b¶o c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé vµ b¸o c¸o th«ng tin vÒ ho¹t ®éng qu¶n lý danh môc ®Çu t−. 1.1.2.4. NghiÖp vô b¶o l∙nh ph¸t hµnh Kh¸ch hµng chñ yÕu cña nghiÖp vô nµy lµ c¸c doanh nghiÖp huy ®éng vèn hoÆc tiÒn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiÖp vô nµy th«ng qua hai h×nh thùc phæ biÕn: ph¸t hµnh lÇn ®Çu ra c«ng chóng (IPO) vµ ph¸t hµnh riªng lÎ. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc mét m¹ng l−íi ph©n phèi chøng kho¸n bao gåm c¸c c«ng ty chøng kho¸n hoÆc c¸c c«ng ty m«i giíi kh¸c nh»m më réng thÞ tr−êng vµ chia sÎ rñi ro b¶o l·nh ph¸t hµnh. ChiÕn dÞch qu¶ng c¸o tiÕp thÞ còng cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh nh»m n©ng cao danh tiÕng cña tæ chøc ph¸t hµnh tr−íc nh÷ng ng−êi ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc, ®Æc biÖt nh÷ng ng−êi ®Çu t− cã tæ chøc lµ ng−êi cã thÓ mua phÇn lín khèi l−îng chøng kho¸n s¾p ph¸t hµnh. Ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh th−êng ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc cam kÕt ch¾c ch¾n, b¶o 14
l·nh cè g¾ng tèi ®a, b¶o l·nh ®¶m b¶o tÊt c¶ hoÆc kh«ng. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Do ®ã, c«ng ty thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh cÇn cã vèn ph¸p ®Þnh lín, thËm chÝ lín nhÊt so víi vèn ph¸p ®Þnh cho ho¹t ®éng m«i giíi vµ tù doanh. C«ng ty chøng kho¸n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn rÊt chó träng ®Õn nghiÖp vô cña ng©n hµng ®Çu t− - ®Þnh chÕ tµi chÝnh chuyªn m«n hãa trªn thÞ tr−êng s¬ cÊp. Thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß trung gian gi÷a tæ chøc ph¸t hµnh vµ ng−êi mua chøng kho¸n cuèi cïng - hai ®èi t−îng kh¸ch hµng cña c«ng ty. C«ng ty chøng kho¸n t− vÊn cho tæ chøc ph¸t hµnh vÒ viÖc x¸c lËp gi¸ ph¸t hµnh chøng kho¸n theo h×nh thøc ch¾c ch¾n, ký tháa thuËn b¶o l·nh dù phßng víi tæ chøc ph¸t hµnh ®Ó mua toµn bé sè l−îng chøng kho¸n kh«ng ph©n phèi hÕt trong tr−êng hîp ph¸t hµnh quyÒn mua cæ phiÕu, ®ãng vai trß ®¹i lý theo h×nh thøc nç lùc tèi ®a trong c¸c ®ît chµo b¸n kh¸c (cæ phiÕu ®−îc chµo b¸n ra c«ng chóng tr−íc) vµ ®ãng vai trß “b×nh æn” gi¸ trªn thÞ tr−êng thø cÊp trong kho¶ng thêi gian sè cæ phiÕu ch−a ph©n phèi hÕt. 1.1.2.5. NghiÖp vô t− vÊn ®Çu t− T− vÊn ®Çu t− ®Ò cËp ®Õn dÞch vô t− vÊn vµ tham vÊn cña c«ng ty chøng kho¸n cho c¸c kh¸ch hµng tïy theo yªu cÇu cña hä theo mét sè néi dung sau: - Yªu cÇu vÒ lîi tøc, nghÜa lµ tËp trung vµo thu nhËp hiÖn hµnh, t¨ng tr−ëng vèn dµi h¹n hoÆc phßng tr¸nh l¹m ph¸t; - Møc ®é chÞu ®ùng rñi ro, nghÜa lµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ trÞ danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc; - Yªu cÇu vÒ tÝnh thanh kho¶n vµ tÝnh kh¶ m¹i, nghÜa lµ yªu cÇu vÒ møc ®é thanh kho¶n dùa trªn nhu cÇu chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt; - Ph−¬ng diÖn thêi gian: ®©y lµ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh biÕn ®éng cña danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc; - C©n nh¾c vÒ thuÕ: ®©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc ®Ò cËp nh»m tèi ®a hãa lîi tøc sau thuÕ cho kh¸ch hµng; 15
- Rµng buéc ph¸p lý, nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc chÊp hµnh mäi quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan; - Nhu cÇu, së thÝch cña kh¸ch hµng vÒ ®Çu t− hoÆc kh«ng ®Çu t− trong mét sè tr−êng hîp… Kh¸ch hµng sÏ tr¶ phÝ cho dÞch vô t− vÊn mµ c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp. §Ó t¨ng c−êng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chøc n¨ng t− vÊn ®Çu t−, víi môc ®Ých t¹o dùng vµ duy tr× mét h×nh ¶nh ®¸ng tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng hiÖn t¹i vµ kh¸ch hµng tiÒm n¨ng, hÊp dÉn nh÷ng kh¸ch hµng cã tæ chøc (kÓ c¶ n−íc ngoµi) vµ më réng kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc cung cÊp nh÷ng chiÕn l−îc cho kh¸ch hµng, ph¸t triÓn chiÕn l−îc kinh doanh míi ®Ó nhê ®ã nhu cÇu cña kh¸ch hµng ®−îc tèi −u hãa. 1.2. B¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng 1.2.1. B¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng Nh− chóng ta ®· biÕt, mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng cña giao dÞch trªn TTCK lµ nguyªn t¾c trung gian: c¸c nhµ ®Çu t− mong muèn mua, b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng kh«ng thÓ tiÕn hµnh giao dÞch trùc tiÕp, mµ ph¶i ký hîp ®ång më tµi kho¶n t¹i mét c«ng ty chøng kho¸n nhÊt ®Þnh, vµ chÝnh c«ng ty chøng kho¸n ®ã sÏ ®ãng vai trß nh− ng−êi ®¹i diÖn cña nhµ ®Çu t−. Nh− vËy, gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n ®· h×nh thµnh mèi quan hÖ phøc t¹p xÐt c¶ trªn gãc ®é d©n sù vµ h×nh sù, tïy thuéc vµo b¶n chÊt cña c¸c giao dÞch. VÒ c¬ b¶n, mèi quan hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Trªn gãc ®é d©n sù, c¸c giao dÞch cña nhµ ®Çu t− ®¬n thuÇn lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, kh«ng nh÷ng bÞ ®iÒu chØnh bëi nh÷ng ®iÒu luËt kinh tÕ mµ cßn chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c ®iÒu luËt vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. Tuy nhiªn, tÝnh phøc t¹p cña c¸c giao dÞch vµ cña mèi quan hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− víi c«ng ty chøng kho¸n ®¹i diÖn cho hä kh«ng dõng l¹i trong khu«n khæ c¸c ®iÒu luËt nªu trªn mµ ®«i khi cßn thuéc ph¹m vi ®iÒu 16
chØnh cña c¸c ®iÒu luËt h×nh sù kh¸c. Do ®ã, mèi quan hÖ nµy tÊt n¶y sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng, chóng ta t×m hiÓu thªm vÒ ®Æc ®iÓm cña mèi quan hÖ nµy. Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, vÒ c¬ b¶n mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Rowlatt, t¸c gi¶ cña cuèn “Chøc n¨ng cña c¸c c«ng ty m«i giíi vµ tù doanh chøng kho¸n” (XuÊt b¶n n¨m 1991) ®· m« t¶ rÊt râ vÒ c¸c chøc n¨ng cña c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n. Theo «ng, c«ng viÖc cña mét ng−êi m«i giíi chøng kho¸n lµ mua vµ b¸n hµng hãa trªn thÞ tr−êng. Trªn thùc tÕ, ng−êi m«i giíi ®ã kh«ng kú väng lµ b¶n th©n anh ta ph¶i tr¶ tiÒn cho sè hµng hãa ®ã hay tù ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng ®Ó hoµn thµnh giao dÞch ®ã bëi v× anh ta mua hoÆc b¸n cho th©n chñ cña m×nh - ng−êi mµ anh ta cho lµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Ng−êi m«i giíi chøng kho¸n ®−îc h−ëng hoa hång tõ th©n chñ. Râ rµng, khi kh¸ch hµng yªu cÇu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn viÖc mua hoÆc b¸n chøng kho¸n th× c«ng ty chøng kho¸n ®ã ®ãng vai trß lµ mét ®¹i diÖn vµ khi ®ã c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®−îc ¸p dông trong mèi quan hÖ nµy. Trong tr−êng hîp ®¬n gi¶n nµy, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña c¶ hai bªn ph¶i ®−îc tu©n thñ: tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n lµ thùc hiÖn ®óng, ®Çy ®ñ, hîp ph¸p c¸c lÖnh do kh¸ch hµng ®−a ra vµ c«ng ty chøng kho¸n cã lîi Ých tõ kho¶n hoa hång ®−îc h−ëng, ngoµi ra c«ng ty chøng kho¸n cßn gióp cñng cè lßng tin cña kh¸ch hµng nãi riªng vµ c«ng chóng ®Çu t− nãi chung ®èi víi ho¹t ®éng c«ng khai, minh b¹ch cña thÞ tr−êng. Trong khi ®ã, kh¸ch hµng cã nghÜa vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch, t«n träng c¸c cam kÕt trong hîp ®ång gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®ãng gãp ®Çy ®ñ c¸c kho¶n phÝ hoa hång, phÝ vµ lÖ phÝ kh¸c theo quy ®Þnh vµ kh¸ch hµng cã lîi Ých tõ c¸c dÞch vô t− vÊn, m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh cña c«ng ty vµ tõ c¸c kho¶n ®Çu t− cña m×nh. 17
Tuy nhiªn trong mét sè tr−êng hîp kh¸c, mét c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ thùc hiÖn nghiÖp vô t− vÊn vµ m«i giíi cho kh¸ch hµng mµ cßn thùc hiÖn nghiÖp vô tù doanh, tøc lµ mua hoÆc b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng b»ng chÝnh tµi kho¶n cña c«ng ty. Khi c«ng ty nµy tham gia giao dÞch víi mét c«ng ty kh¸c, th× mét trong hai c«ng ty sÏ gi÷ vai trß th©n chñ hoÆc ®¹i diÖn tïy vµo viÖc mua hay b¸n chøng kho¸n cña c«ng ty. Nh− vËy, ngoµi c¸c lîi Ých vµ nghÜa vô mµ mét c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn ®èi víi kh¸ch hµng, c«ng ty ®ã cßn cã c¸c lîi Ých kh¸c cÇn quan t©m vµ theo ®uæi. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i th«ng b¸o cho kh¸ch hµng nh÷ng tr−êng hîp giao dÞch mµ nã ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ. Nh− vËy, ®iÒu quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt ®èi víi bÊt cø mét c«ng ty chøng kho¸n nµo lµ ph¶i thùc hiÖn c¸c lÖnh kh¸ch hµng ®−a ra. 1.2.2. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng Tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®−îc xem xÐt d−íi hai khÝa c¹nh: tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý vµ tr¸ch nhiÖm mang tÝnh lu©n lý. 1.2.2.1. Tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý Nh− chóng t«i ®· tr×nh bµy ë trªn, quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ nhµ ®Çu t− lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn vµ mèi quan hÖ nµy lµm n¶y sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia. ë phÇn nµy cña ®Ò tµi, chóng t«i sÏ xem xÐt c¸c tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng ty chøng kho¸n ®èi víi kh¸ch hµng trong kinh doanh chøng kho¸n. Nh×n chung, c¸c tr¸ch nhiÖm nµy th−êng ®−îc qui ®Þnh râ trong LuËt chøng kho¸n vµ trong c¸c Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña c¸c tæ chøc tù qu¶n. Theo th«ng lÖ quèc tÕ th× c¸c tæ chøc tù qu¶n ®−îc trang bÞ mét sè quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh nh»m c−ìng chÕ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c t¸c nghiÖp viªn trªn thÞ tr−êng tu©n thñ, kh«ng chØ theo c¸c qui ®Þnh trong Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp, mµ cßn c¶ c¸c qui ®Þnh trong luËt chøng kho¸n hoÆc c¸c qui chÕ ®Æt ra bëi c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng. • Tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng 18
C«ng ty chøng kho¸n ph¶i thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NÕu nh− c«ng ty kh«ng xem xÐt ®Õn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, th× c«ng ty tù m×nh chÞu rñi ro. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn yªu cÇu cña kh¸ch hµng, dï trong tr−êng hîp c¸c quyÕt ®Þnh cña kh¸ch hµng kh«ng phï hîp víi lîi Ých thùc tÕ, kh¸ch hµng kh«ng cã lý do g× ®Ó phµn nµn. Do ®ã, thÝ dô, khi c¸c tr−êng hîp thay ®æi gi÷a thêi gian nhËn lÖnh vµ thêi gian c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n thùc hiÖn lÖnh, c«ng ty nªn lu«n cè g¾ng liªn hÖ víi kh¸ch hµng ®Ó nhËn ®−îc c¸c yªu cÇu chØnh ®æi cña hä. NÕu c«ng ty kh«ng thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, c«ng ty sÏ kh«ng cã quyÒn nhËn tiÒn hoa hång vµ cã thÓ mÊt quyÒn båi th−êng cho c¸c nhiÖm vô trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng, cã thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm víi kh¸ch hµng ®èi víi nh÷ng thiÖt h¹i g©y ra. Ngoµi ra, c«ng ty chØ ®−îc phÐp thùc hiÖn c¸c giao dÞch khi vµ chØ khi cã sù ®ång ý cña kh¸c hµng. • LËp th«ng b¸o giao dÞch Mét c«ng ty chøng kho¸n ph¶i th«ng tin bÊt cø giao dÞch nµo thùc hiÖn trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng th−êng trùc c¸c quy ®Þnh ®Òu chØ ra viÖc th«ng b¸o giao dÞch nh− thÕ nµo, h×nh thøc th«ng b¸o vµ néi dung th«ng b¸o. • Kh«ng c¹nh tranh víi kh¸ch hµng C«ng ty chøng kho¸n, còng nh− c¸c c«ng ty kh¸c, ®Òu cã c¸c lîi Ých tµi chÝnh cña m×nh theo luËt ph¸p. Tuy nhiªn, khi lîi Ých cña c«ng ty m©u thuÉn víi lîi Ých cña kh¸ch hµng, luËt th−êng cã c¸c giíi h¹n rÊt nghiªm ngÆt cho viÖc hä theo ®uæi c¸c lîi Ých riªng ®ã. C«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm thµnh thËt ®èi víi kh¸ch hµng ®Ó tr¸nh c¸c kh¶ n¨ng m©u thuÉn hay m©u thuÉn thùc sù gi÷a tr¸ch nhiÖm vµ lîi Ých khi c«ng ty chøng kho¸n giao dÞch víi kh¸ch hµng, c«ng ty ph¶i thùc hiÖn víi sù thµnh thËt tuyÖt ®èi vµ ph¶i hoµn toµn c«ng khai tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp 19