LUẬN VĂN: Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Chia sẻ: Ly Hai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kinh tế thị trường, như chúng ta đã biết, là một kiểu quan hệ kinh tế - xã hội mà trong đó, sản xuất và tái sản xuất xã hội gắn chặt với thị trường, tức là gắn chặt với quan hệ hàng hoá tiền tệ, với quan hệ cung cầu,... Thực tiễn thấy rõ kinh tế thị trường có khả năng tập hợp được hành động trí tuệ và tiềm lực của hàng triệu con người và hướng đến lợi ích chung của xã hội, đó là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng năng suất lao động....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: LUẬN VĂN: Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

LUẬN VĂN: Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
a-/ Đặt vấn đề Kinh tế thị trường, như chúng ta đã biết, là một kiểu quan hệ kinh tế - xã hội mà trong đó, sản xuất và tái sản xuất xã hội gắn chặt với thị trường, tức là gắn chặt với quan hệ hàng hoá tiền tệ, với quan hệ cung cầu,... Thực tiễn thấy rõ kinh tế thị trường có khả năng tập hợp được hành động trí tuệ và tiềm lực của hàng triệu con người và hướng đến lợi ích chung của xã hội, đó là thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tăng năng suất lao động. Nhưng nền kinh tế thị trường không phải là một tổ chức hài hoá mà trong hệ thống đó cũng chứa rất nhiều những yếu tố phức tạp và nan giải. Và thực tiễn vận động của nền kinh tế thế giới những năm gần đây cho thấy mô hình phát triển kinh tế theo xu hướng thị trường có sự điều tiết vĩ mô từ trung tâm, trong bối cảnh hiện nay là phù hợp hơn cả. Mô hình này về đại thể đáp ứng được những thách thức của sự phát triển. Kinh tế thị trường không phải là một chế độ kinh tế đồng nhất với chủ nghĩa tư bản. Thực ra nó là thành quả của lịch sử nhân loại gắn với sản xuất hàng hoá. Nhận thức được những điều đó, Đại hội lần thứ VI của Đảng (12/1986) đã tiến hành đổi mới. Chuyển nền kinh tế từ hoạt động theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung - hành chính - quan liêu - bao cấp sang phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Và tại các kì Đại hội VII, VIII, đã được bổ sung đi đến hoàn thiện. Sự phát triển của nền kinh tế trong hơn mười năm kể từ khi đổi mới đến nay đã thu được nhiều kết quả đáng kể. Chúng ta đã thoát ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, đời sống nhân dân được nâng cao, đất nước đổi mới lên rất nhiều,... Đó là thành quả của quá trình phát triển nền kinh tế theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta. Trong đó vai trò của Đảng và Nhà nước hết sức to lớn. Nhà nước là người hoạch định ra các chính sách chiến lược phát triển kinh tế, phát huy tối đa những mặt tích cực, và hạn chế tối thiểu những hạn mặt tiêu cực của kinh tế thị trường. Mà quan trọng nhất là sự định hướng của Nhà nước để kinh tế phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đã lựa chọn.
Đây là điểm khác biệt giữa cơ chế kinh tế thị trường ở nước ta và các nước khác. Chính sự định hướng này bảo đảm sự phát triển kinh tế do dân và vì dân, của dân,... Tuy nhiên sự nhận thức về vấn đề vài trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa còn có sự khác nhau: Đó là còn có nhiều ý kiến cho rằng Nhà nước không nên can thiệp vào nền kinh tế thị trường. Vì sự can thiệp của Nhà nước sẽ làm mất đi động lực phát triển của kinh tế thị trường, cũng có ý kiến cho rằng trong cơ chế cũ, Nhà nước mới có điều kiện khẳng định vai trò quản lý, điều tiết sự vận hành của nền kinh tế. Còn trong nền kinh tế thị trường vai trò được giảm nhẹ, chỉ nên quản lý vĩ mô, còn mọi hoạt động để doanh nghiệp tự giải quyết,... Khi mọi vấn đề chưa được thông suốt, thì nền kinh tế phát triển sẽ không đạt hiệu quả. Do đó vấn đề này đang trở nên cấp bách đối với nước ta. Mặt khác Nhà nước ta đã phát huy vai trò của mình một cách có hiệu quả, nhưng không phải không có hạn chế. Đó là sự cồng kềnh của bộ máy, chưa xó bỏ được thói quen của cơ chế cũ, chưa thích nghi với cơ chế mới nên hiệu quả của nó chưa cao. Do đó trong đề án này em xin chọn đề tài: “Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”. Để làm rõ hơn nữa mối quan hệ giữa “bàn tay vô hình và bàn tay hữu hình”. Cũng như đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò Nhà nước ta hiện nay.
B-/ Giải quyết vấn đề I-/ Lý luận chung về kinh tế thị trường: 1-/ Một số đặc điểm chung về kinh tế thị trường: Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường, ở đó sản xuất ra gì sản xuất như thế nào, cho ai được quyết định thông qua thị trường. Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết nền kinh tế hàng hoá do sự tác động của các quy luật kinh tế vốn có của nó, cơ chế đó giải quyết ba vấn đề kinh tế cơ bản của tổ chức kinh tế là cái gì, như thế nào, cho ai. Cơ chế thị trường bao gồm các vấn đề cơ bản cung cầu và giá cả trên thị trường. Kinh tế thị trường xuất hiện như là một yêu cầu khách quan không thể thiếu được của nền kinh tế hàng hoá. Song không nên đồng nhất nó với nền kinh tế hàng hoá. Xét về mặt lịch sử kinh tế có trước kinh tế thị trường, kinh tế hàng hoá ra đời thì thị trường cũng xuất hiện. Nhưng không có nghĩa đó là đã là nền kinh tế thị trường. Với sự tăng trưởng của kinh tế hàng hoá, thị trường được mở rộng phong phú đồng bộ. Các quan hệ tương đối hoàn thiện thì mới có kinh tế thị trường. Vậy kinh tế thị trường không phải là một giai đoạn khác biệt, độc lập đứng ngoài kinh tế hàng hoá mà là một giai đoạn cao của kinh tế hàng hoá. Cơ chế thị trường không phải là một sự hỗn đọn mà là một trật tự kinh tế là bộ máy tinh vi kết hợp với một cách không có ý thức hoạt động của người tiêu dùng với các nhà sản xuất thông qua hệ thống giá cả thị trường. Không ai tạo ra nó, nó tự phát sinh và phát triển cùng với sự ra đời và phát triển của kinh tế hàng hoá. Về bản chất cơ chế thị trường là cơ chế giá cả tự do. Nó có các đặc trưng cơ bản sau: Các vấn đề có liên quan đến việc phân bổ sử dụng các nguồn tài nguyên sản xuất khan hiếm như lao động, vốn tài nguyên thiên nhiên. Về cơ bản được quyết định một cách khách quan thông qua sự tác động của các quy luật kinh tế đặc biệt là quy luật cung cầu. Tất cả các mối quan hệ kinh tế giữa các chủ thể kinh tế được tiền tệ hoá.
Động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và lợi ích kinh tế được biểu hiện tập trung ở các mức lợi nhuận. Tự do lựa chọn việc sản xuất kinh doanh và tiêu dùng từ phía các nhà sản xuất và những người tiêu dùng thông qua các mối quan hệ kinh tế. Thông qua sự hoạt động của các quy luật kinh tế, đặc biệt là sự linh động của hệ thống giá cả nền kinh tế thị trường luôn duy trì sự cân bằng giữa sức cung và sức càu của tất cả các loại hàng hoá và dịch vụ, ít khi gây ra sự khan hiếm và thiếu hụt hàng hoá. Cạnh tranh là môi trường và động lực thúc đẩy sản xuất phát triển thúc đẩy tăng năng suất lao động và tăng hiệu quả của sản xuất. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất mối quan hệ giữa mục tiêu tăng cường tự do cá nhân và mục tiêu công bằng xã hội, giữa đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống. Cơ chế thị trường ngày nay càng phù hợp với cơ sở kỹ thuật mới của sản xuất và lưu thông gắn liền với sự biến đổi cơ cấu kinh tế. Khu vực dịch vụ ngày càng chiếm tỉ trọng lớn hơn, có vai trò vô cùng quan trọng cho sự phát triển, tăng trưởng và ổn định sản xuất và đời sống. Hình thức công ty cổ phần phát triển như là một xu hướng chủ đạo trong kinh tế thị trường. Cơ chế thị trường ngày nay đã đặt người tiêu dùng ở vị trí hàng đầu. Nhờ sự phát triển sức sản xuất mới và nảy nở các nhu cầu mới, đa dạng, cơ chế thị trường có xu hướng thoả mãn nhu cầu không ngừng biến đổi của các nhóm dân cư sao cho phù hợp với lối sống văn hoá của họ thay cho nguyên tắc sản xuất và cung ứng hàng loạt bất chấp nhu cầu. Nhà doanh nghiệp là nhân vật trung tâm trong hoạt động thị trường. Nó là một tổ chức sống động của cơ chế thị trường không có nhà doanh nghiệp thì không có cơ chế thị trường. 2-/ Ưu nhược điểm của kinh tế thị trường:
Kinh tế thị trường cũng có mặt phải và mặt trái của nó. a-/ Ưu điểm: + Kinh tế thị trường kích thích việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật, tăng năng suất lao động, nâng cao trình độ xã hội hoá sản xuất kinh tế thị trường lấy lợi nhuận làm động lực hoạt động do đó để thu được lợi nhuận, đòi hỏi các doanh nghiệp phải thường xuyên áp dụng kỹ thuật mới, hợp lý hoá sản xuất làm cho năng suất lao động cá biệt năng suất lao động xã hội tăng lên. Nhờ đó mà nền kinh tế thị trường vừa mới ra đời đến nay đã khoảng 5 thế kỷ đã tạo ra một lực lượng sản xuất xã hội cao chưa từng thấy trong lịch sử loài người. + Kinh tế thị trường có tính năng động và khả năng thích nghi nhanh chóng. Trong nền kinh tế thị trường tồn tại một nguyên tắc: Người nào đưa ra thị trường hàng hoá trước tiên người đó sẽ thu được nhiều lợi nhuận hơn. Mặt khác nếu nhận thức được sản phẩm của mình không có người mua hay lượng cầu đang giảm dần thì người sản xuất sẽ không sản xuất nữa. Điều đó dẫn tới sự tiết kiệm hao phí lao động xã hội. Vì vậy, trong nền kinh tế thị trường luôn luôn, diễn ra sự đổi mới: nhiều sản phẩm trước đây vẫn bán hay mất đi vì không có nhu cầu, nhiều sản phẩm mới với chất lượng, quy cách, phẩm chất ngày càng hoàn thiện hơn xuất hiện. + Trong nền kinh tế thị trường có nhiều hàng hoá và dịch vụ. Đó là một nền kinh tế dư thừa chứ không phải là một nền kinh tế thiếu hụt. Do vậy nền kinh tế thị trường tạo điều kiện vật chất để thoả mãn ngày càng tốt hơn nhu cầu vật chất, văn hoá và sự phát triển toàn diện của con người. + Cơ chế thị trường có khả năng tự động điều tiết nền sản xuất xã hội tức là tự động phân bổ các nguồn tài nguyên sản xuất vào các khu vực, các ngành kinh tế mà không cần bất cứ sự điều khiển từ trung tâm nào. + Cơ chế thị trường tự động kích thích sự phát triển sản xuất, tăng trưởng kinh tế cả theo chiều rộng và chiều sâu. Tăng cường chuyên môn hoá sản xuất. Trong giai đoạn đầu của sự phát triển kinh tế thị trường đã phân hoá những người sản xuất và những người quản lý. Khi phát triển hơn, nền kinh tế thị trường tiếp tục phân hoá và
chuyên môn hoá các nhà kinh doanh vào các ngành các lĩnh vực kinh tế cụ thể mà ở đó họ có ưu thế nhất. Bên cạnh những mặt tích cực nêu trên, còn rất nhiều hạn chế và mâu thuẫn. b-/ Hạn chế: - Cơ chế thị trường có thể gây ra những mất ổn định và thường xuyên phá vỡ các mặt cân đối trong nền sản xuất xã hội. Hậu quả tiêu cực của sự vận động và phát triển của nó thường đi liền với những vấn đề nan giải. Thực tế phát triển nền kinh tế thị trường trong mấy thập kỷ qua chỉ rõ vấn đề lạm phát, thất nghiệp và chu kỳ kinh doanh luôn là những căn bệnh kinh niên không thể nào khắc phục được nếu không có sự can thiệp của Nhà nước. - Cơ chế thị trường có thể hoạt động không có mấy hiệu quả kể cả trong cạnh tranh tự do kể cả trong cạnh tranh có sự chi phối của các tổ chức độc quyền. - Cơ chế thị trường có thể gây ra sự mất cân bằng và nhiều vấn đề xã hội. - Cơ chế thị trường có thể cho phép tổ chức sản xuất đạt hiệu quả kinh tế cao nhưng cũng có thể gây ra những bất bình đẳng lớn vì trong hệ thống tổ chức kinh tế xã hội này không có lý do gì buộc cơ chế thị trường phải phân phối sản phẩm một cách hợp lý. - Trong nền kinh tế thị trường thường tồn tại những ngành kinh tế, thiếu sự cạnh tranh vì ở đó có mức lợi nhuận thấp, số vốn đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn chậm nhưng rất cần cho sự ổn định tăng trưởng kinh tế và rất cần cho việc giải quyết một số vấn đề xã hội. - Một hậu quả của nền kinh tế thị trường là tình trạng làm ô nhiễm môi trường, không khí, nguồn nước, tàn phá đất đai, rừng đầu nguồn vì mục đích lợi nhuận. Song việc thu nhiều lợi nhuận thì có lợi cho cá nhân còn sự tàn phá môi trường thì xã hội phải gánh chịu. - Đồng thời trong cơ chế thị trường do mục đích của kinh doanh là lợi nhuận. Dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức luân lý,... II-/ Lí luận về vai trò của Nhà nước:
1-/ Lịch sử phát triển của Nhà nước: Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị. Một bộ máy chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy trì trật tự xã hội nhằm duy trì trật tự xã hội, thực hiện những mục đích của giai cấp thống trị và bảo vệ những lợi ích của giai cấp thống trị đó trong xã hội. Trong lịch sử xã hội loài người có một thời kì không có Nhà nước. Đó là thời kì cộng sản nguyên thuỷ, do trình độ phát triển thấp kém của lực lượng sản xuất, con người cùng chung sống, cùng lao động và cùng trưởng thành. Quá trình lao động chung mọi người đều bình đẳng trong lao động, hưởng thụ, xã hội không có người giàu, người nghèo. Cơ sở kinh tế đó đã làm xuất hiện hình thức tổ chức xã hội là thị tộc. Thị tộc là tổ chức cơ sở đầu tiên của xã hội loài người trong chế độ cộng sản nguyên thuỷ. Nhiều thị tộc hợp lại thành bộ lạc. Quyền lực trong xã hội cộng sản nguyên thuỷ là quyền lực xã hội với hệ thống quản lý rất đơn giản (hợp đồng thị tộc, hội đồng bào tộc, hội đồng bộ lạc) không mang tính giai cấp. Lực lượng sản xuất ngày càng phát triển hơn của cải ngày càng nhiều đời sống ngày được nâng cao. Số lượng sản phẩm tạo ra ngày càng nhiều tiêu dùng không hết dẫn đến có sản phẩm dư thừa. Những người đứng đầu các thị lạc bộ lạc lợi dụng chức quyền lấy số sản phẩm dự thừa chia nhau làm của riêng. Và bắt đầu xuất hiện chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất xã hội phân chia thành những giai cấp đối kháng chủ nô - nô lệ. Mâu thuẫn giữa hai giai cấp này ngày càng sâu sắc quyết liệt. Để bảo vệ lợi ích của giai cấp mình giai cấp chủ nô đã lập một bộ máy bạo lực đó là Nhà nước, Nhà nước đầu tiên trong lịch sử: Nhà nước chiếm hữu nô lệ. - Lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển hơn nữa và cùng với nó là các hình thức Nhà nước mới ra đời: Nhà nước phong kiến, Nhà nước tư sản,... Như vậy Nhà nước ra đời là do sự phát triển của lực lượng sản xuất, do sự phân chia của cải xã hội không bình đẳng dẫn đến mâu thuẫn xã hội. Nhà nước ra đời với nhiệm vụ điều hoà những xung đột kinh tế. Nguyên nhân ra đời của Nhà nước là do vấn đề kinh tế.
Nhà nước là công cụ của giai cấp thống trị được sử dụng để duy trì trật tự xã hội sao cho phùhợp với lợi ích của nó. Chức năng ban đầu của Nhà nước là quản lý hành chính bao gồm các lĩnh vực chủ yếu như: - Quản lý lãnh thổ, thiết lập quan hệ bang giao với các nước láng giềng (chức năng đối ngoại). - Quản lý trật tự xã hội, sắp xếp mối quan hệ giữa các cá nhân, các giai cấp, các tầng lớp, các cộng đồng dân tộc (bộ lạc, bộ tộc,...) sao cho phù hợp với ý chí của giai cấp đã sản sinh ra nó (chức năng đối nội). Để thực hiện hai chức năng này các Nhà nước đều phải có những cơ sở kinh tế nhất định. Trong lịch sử phát triển các Nhà nước đã có các phương pháp khác nhau để nắm giữ kinh tế nhằm phục vụ chức năng quản lý của mình. Như vậy, trước hết Nhà nước là một thể chế chính trị là một trong những yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng xã hội. Tuy nhiên, lịch sử xã hội loài người chứng tỏ rằng trong sự phát triển của mình, do yêu cầu của quản lý xã hội, chức năng quản lý, kinh tế của Nhà nước luôn gắn liền với chức năng quản lý hành chính. Trong các Nhà nước đương đại không có Nhà nước nào đứng trên kinh tế hay ngoài kinh tế. Tuy nhiên vai trò kinh tế của Nhà nước trong mỗi giai đoạn lịch sử không giống nhau. Trong thời đại chiếm hữu nô lệ. Nhà nước chủ nô - kiểu Nhà nước đầu tiên trong lịch sử đã trực tiếp dùng quyền lực của mình can thiệp vào việc phân phối của cải được sản xuất ra. Trong thời đại của Nhà nước chủ nô, của cải được sản xuất ra bởi những người những người nô lệ, nhưng khối lượng của cải ấy không được “phân phối” mà bị giai cấp chủ nô chiếm đoạt bằng bạo lực, các thủ đoạn bạo lực phi kinh tế ở đây được sử dụng làm công cụ để chiếm đoạt, cưỡng bức kinh tế. Trong thời đại phong kiến, Nhà nước phong kiến không chỉ can thiệp vào việc phân phối của cải mà còn đứng ra tập hợp lực lượng nhân dân xây dựng kết cấu hạ tầng cho sản xuất nông nghiệp, khuyến khích quan lại di dân mở mang các vùng đất mới đề ra các chính sách ruộng đất thích hợp với từng thời kỳ. Nhìn chung các hoạt động này diễn ra một cách tự phát.
Dưới chủ nghĩa tư bản, với việc chuyển sang nền kinh tế thị trường, tính chất xã hội hoá sản xuất và tính năng động của nền kinh tế ngày càng làm cho vai trò kinh tế của Nhà nước tăng lên. Vào giữa thế kỷ XV, quá trình tích luỹ nguyên thuỷ tư bản được thực hiện. Nền kinh tế thị trường phát triển nhanh, giai cấp tư sản cần có “bà đỡ” hay sự hỗ trợ của Nhà nước. Chính vì vậy vai trò kinh tế của Nhà nước tư sản ngày càng được coi trọng. ở đây Nhà nước tư sản đã thực hiện một chính sách tiền tệ hết sức nghiêm ngặt, họ tìm mọi cách tích luỹ tiền tệ. Nhà nước trong giai đoạn này đã đề ra luật buộc các thương nhân nước ngoài không được mang tiền ra khỏi nước họ. Nhà nước còn quy định những nơi được phép buôn bán, để dễ dàng cho việc kiểm tra, kiểm soát. Trong chính sách ngoại thương họ dùng hàng rào thuế quan bảo hộ, đánh thuế nhập khẩu cao, và thuế xuất khẩu các hàng sản xuất ở trong nước thấp, chỉ xuất thành phẩm chứ không xuất nguyên liệu, cấm nhập các mặt hàng xa xỉ phẩm. Nhà nước còn thực hiện việc hỗ trợ cho các thương nhân trong nước các phương tiện vật chất và tài chính khi họ tham gia buôn bán quốc tế. Đồng thời Nhà nước cũng quy định nghiêm ngặt tỉ giá hối đoái, cấm trả cho người nước ngoài cao hơn mức qui định của Nhà nước. Nhờ chính sách đó giai cấp tư sản đã tích luỹ được một lượng của cải và tiền tệ đáng kể. Từ đầu thế kỷ XVIII giai cấp tư sản đã phát triển mạnh lĩnh vực sản xuất. Nhà nước xã hội chủ nghĩa: Đây là một Nhà nước kiểu mới nhiệm vụ bảo vệ sở hữu toàn dân và các hình thức sở hữu hợp pháp khác. Khi chủ nghĩa tư sản phát triển đến giai đoạn tột cùng của nó. Giai đoạn chủ nghĩa đế quốc khi mà lực lượng sản xuất đã phát triển ở trình độ xã hội hoá tương đối cao thì quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa dựa trên chế độ sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và bóc lột giá trị thặng dư, đã trở nên mâu thuẫn, không còn phù hợp với lực lượng sản xuất đã phát triển vì vậy cần một cuộc cách mạng thay đổi quan hệ sản xuất dẫn đến thay đổi Nhà nước. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất biểu hiện về mặt xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản diễn ra dẫn đến đấu tranh xoá bỏ Nhà nước tư sản xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Nhà nước xã hội chủ nghĩa có cơ sở kinh tế là tập thể các quan hệ sản xuất được dựa trên nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng của giai cấp công nhân, có nhiệm vụ bảo vệ sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất là
công cụ bảo vệ và bảo đảm của giai cấp công nhân, nông dân từ trước xã hội chủ nghĩa. 2-/ Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường được thực hiện thông qua các chức năng cơ bản sau: a-/ Thiết lập khuôn khổ pháp luật: Chức năng này có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế. ở đây Nhà nước đề ra các quy tắc trò chơi kinh tế mà các doanh nghiệp, người tiêu dùng và cả bản thân Chính phủ đều phải tuân thủ. Nó bao gồm quy định về tài sản, các quy tắc về hợp đồng và hoạt động kinh doanh, các trách nhiệm tương hỗ của các liên đoàn lao động và ban quản lý và nhiều luật lệ để xác định môi trường kinh tế. b-/ Hiệu quả: Nhà nước sửa chữa những khiếm khuyết của thị trường để thị trường hoạt động có hiệu quả như: hạn chế ảnh hưởng của độc quyền, trình trạng vô Chính phủ dẫn đến khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp, nạn ô nhiễm môi trường,... Trước hết, cần phải nói rằng lợi dụng ưu thế của mình, các tổ chức độc quyền có thể quy định giá cả để thu lợi nhuận, và do vậy phá vỡ ưu thế của cạnh tranh hoàn hảo. Vì vậy cần phải có sự can thiệp của Nhà nước để hạn chế độc quyền, đảm bảo tính hiệu quả của cạnh tranh thị trường. Thứ hai, những tác động bên ngoài cũng dẫn đến tính không hiệu quả của hoạt động của thị trường và cũng đòi hỏi Nhà nước phải can thiệp. Tác động bên ngoài xảy ra khi doanh nghiệp tạo ra chi phí lợi ích cho doanh nghiệp khác hoặc người khác mà các doanh nghiệp đó không phải trả đúng số chi phí phải trả hoặc không được nhận những lợi ích nhẽ ra anh ta được nhận. Nhà nước phải sử dụng đến luật lệ để điều hành nền kinh tế như là một phương pháp để ngăn chặn những tác động tiêu cực bên ngoài như ô nhiễm nước không khí, khai thác đến cạn kiệt khoáng sản, chất thải gây nguy hiểm cho thức ăn, nước uống, thiếu an toàn và các chất phóng xạ. ích lợi giới hạn của hàng hoá công cộng đối với xã hội và tư nhân là khác nhau. Nhìn chung lợi ích giới hạn mà tư nhân thu được từ hàng hoá công cộng là rất nhỏ. Vì vậy tư nhân thường không muốn sản xuất hàng hoá công cộng. Mặt khác có nhiều
hàng hoá công cộng có ý nghĩa quan trọng cho quốc gia như quốc phòng, luật pháp, trật tự trong nước nên không thể giao cho tư nhân được. Vì vậy Nhà nước phải sản xuất hàng hoá công cộng. Thứ ba là thuế. Trên thực tế phần chi phí của Chính phủ phải được trả bằng thuế thu được. Tất cả mọi người đều phải chịu theo luật thuế. Sự thật là toàn bộ công nhân tự mình lại đặt gánh nặng thuế lên mình và mỗi công dân cũng được hưởng phần hàng công cộng do Chính phủ cung cấp. c-/ Đảm bảo công bằng: Mục tiêu của chức năng này là để vừa đảm bảo ổn định xã hội, vừa không làm triệt tiêu tính tích cực sản xuất kinh doanh của các thành viên trong xã hội. Để thực hiện chức năng này, một mặt, Nhà nước phải tạo ra những cơ sở về tổ chức để mọi người có cơ hội ngang nhau và đều được hưởng phần tương xứng với kết quả lao động và phần đóng góp của mình, mặt khác trong điều kiện hoạt động hoàn hảo nhất, lý tưởng nhất của cơ chế thị trường, vẫn phải thấy rằng sự phân hoá, bất bình đẳng sinh ra từ cơ chế thị trường là tất yếu. Vì vậy Chính phủ cần thiết phải thông qua những chính sách để phân phối lại thu nhập. Công cụ quan trọng nhất của Chính phủ trong lĩnh vực này là thuế thu nhập, thuế người giàu theo tỉ lệ thu nhập lớn hơn người nghèo. Bên cạnh thuế, phải có hệ thống hỗ trợ thu nhập để giúp cho người già, người tàn tật, người phải nuôi con và bảo hiểm thất nghiệp cho người không có công ăn việc làm. Cuối cùng, Chính phủ đôi khi phải trợ cấp tiêu dùng cho những nhóm có thu nhập thấp bằng cách phát tem phiếu thực phẩm, trợ cấp y tế, cho thuê nhà với giá rẻ,... d-/ ổn định kinh tế vĩ mô: Từ khi ra đời, chủ nghĩa tư bản từng gặp những thăng trầm chu kì của lạm phát (giá cả tăng) và suy thoái (nạn thất nghiệp rất cao). Đôi khi những hiện tượng này rất dữ dội, như thời kỳ siêu lạm phát ở Đức trong những năm 20, thời kì đại suy thoái ở Mỹ những năm 30.
Ngày nay chúng ta hiểu rằng, việc sử dụng một cách thận trọng quyền lực về tiền tệ và tài chính của Nhà nước có thể ảnh hưởng đến sản lượng, việc làm và lạm phát. Quyền lực về tài chính của Nhà nước là quyền đánh thuế và chi tiêu. Quyền lực về tiền tệ bao hàm quyền điều tiết về tiền tệ và hệ thống ngân hàng để xác định mức lãi suất và điều kiện tín dụng. Bằng hai công cụ trung tâm này của chính sách kinh tế vĩ mô, Nhà nước có thể ảnh hưởng đến sản lượng, công ăn việc làm và giá cả của một nền kinh tế. Nhà nước thực hiện chức năng trên đây thông qua ba công cụ: các loại thuế, các khoản chi tiêu và những quy định hay kiểm soát về tiền tệ. Thông qua thuế Nhà nước điều tiết tiêu dùng, đầu tư của tư nhân, khuyến khích hoặc hạn chế hoạt động kinh doanh của doanh nhân. Các khoản chi tiêu của Chính phủ sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp hay công nhân sản xuất ra một số hàng hoá hay dịch vụ, và cả những việc chuyển tiền nhằm trợ cấp thu nhập. Những quy định hay kiểm soát của Chính phủ cũng nhằm hướng nhân dân đi vào hay từ bỏ những hoạt động kinh doanh. III-/ Tính tất yếu khách quan của quản lý vĩ mô của Nhà nước ta trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay: 1-/ Quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta: Sau kháng chiến thắng lợi dựa vào kinh nghiệm của các nước XHCN, đất nước ta bắt đầu xây dựng mô hình kế hoạch hoá tập trung dựa trên hình thức sử hữu công cộng về tư liệu sản xuất. Với sự nỗ lực của nhân dân ta có thêm sự giúp đỡ tận tình của các nước XHCN khác, mô hình kế hoạch hoá đã phát huy được những tính ưu việt của nó. Từ một nền kinh tế lạc hậu và phân tán bằng công cụ kế hoạch hoá đã tập trung vào tay mình một lực lượng vật chất quan trọng về đất đai, tài sản và tiền bạc để ổn định và phát triển nền kinh tế. Nền kinh tế kế hoạch hoá trong thời kì đầu thực hiện ở nước ta đã tỏ ra phù hợp, nó đã tạo ra những bước chuyển biến quan trọng về mặt kinh tế xã hội. Đồng thời nó cũng thích hợp với nền kinh tế thời chiến và đóng vai trò quan trọng về mặt kinh tế xã hội và việc tạo ra chiến thắng vĩ đại của dân tộc. Nó đã cho phép Đảng và Nhà nước huy động ở mức cao nhất sức người và sức của cho tiền tuyến.
Nhưng sau ngày giải phóng miền Nam bức tranh mới về hiện trạng kinh tế xã hội đã thay đổi. Trong một nền kinh tế cùng một lúc tồn tại cả ba loại hình kinh tế tự cấp tự túc nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung và kinh tế hàng hoá. Đó là thực tế khách quan tồn tại sau năm 1975 nhưng chúng ta vẫn tiếp tục chủ trương xây dựng nền kinh tế chỉ huy như ở miền Bắc trước đây. Do các quan hệ kinh tế đã thay đổi rất nhiều, việc áp dụng cơ chế quản lý kinh tế cũ vào điều kiện nền kinh tế đã thay đổi làm xuất hiện rất nhiều hiện tượng tiêu cực do chủ quan cứng nhắc không cân nhắc tới sự phù hợp của cơ chế quản lý kinh tế mà chúng ta đã không quản lý có hiệu quả các nguồn tài nguyên sản xuất của đất nước, trái lại đã dẫn đến việc sử dụng lãng phí một cách nghiêm trọng các nguồn tài nguyên đó tài nguyên thiên nhiên bị phá hoại, môi trường bị ô nhiễm sản xuất kém hiệu quả, Nhà nước thực hiện bao cấp tràn lan. Những sự việc đó đã gây ra nhiều hậu quả xấu cho nền kinh tế, sự tăng trưởng kinh tế gặp nhiều khó khăn, sản phẩm trở nên khan hiếm, ngân sách bị thâm hụt nặng nền, thu nhập từ nền kinh tế không đủ tiêu dùng tích luỹ hàng năm hầu như không có. Vốn đầu tư chủ yếu dựa vào vay và viện trợ của nước ngoài. Đến cuối những năm 80, giá cả leo thang, khủng hoảng kinh tế đi liền với lạm phát cao làm cho đời sống nhân dân giảm sút thậm chí một số địa phương nạn đói rình rập. Nguyên nhân sâu xa về sự suy thoái nền kinh tế ở nước ta là do rập khuôn một mô hình kinh tế chưa thích hợp và kém hiệu quả. Từ thực trạng đó, Đại hội lần thứ VI của Đảng Cộng Sản Việt Nam (tháng 12- 1986) đã đề ra đường lối đổi mới kinh tế - xã hội. Đây thực sự là một cuộc cách mạng sâu sắc được tiến hành đồng thời trên ba lĩnh vực,... Một là, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Hai là, chuyển từ nền kinh tế chủ yếu là kinh tế quốc doanh và tập thể sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần thực hiện tự do kinh doanh theo pháp luật. Ba là, chuyển từ nền kinh tế được xây dựng theo hướng có cơ cấu hoàn chỉnh, ngoại thương chủ yếu với Liên Xô (cũ) và các nước xã hội chủ nghĩa khác sang một nền kinh tế mới, đa dạng hoá và đa phương hoá quan hệ kinh tế đối ngoại, từng bước hội nhập với nền kinh tế khu vực và trên thế giới.
Trên cơ sở đó vai trò quản lý của Nhà nước cũng chuyển từ quản lý trực tiếp (Nhà nước can thiệp sâu vào hoạt động kinh tế cụ thể, nhưng lại bất cập trong nhiều mặt điều hành kinh tế) sang quản lý vĩ mô nền kinh tế thực hiện bằng pháp luật và các chính sách kinh tế, các công cụ điều tiết có hiệu quả. Những thành quả đạt được sau những năm đổi mới: Cái được thấy rõ nhất trong mấy năm qua là nền kinh tế đã đi vào thế ổn định và bắt đầu tăng trưởng khá, thu nhập và đời sống của đại bộ phận dân cư được cải thiện nhiều. Chỉ số tăng trưởng kinh tế (tỉ lệ %) 1988 1989 1990 1991 1992 Tổng sản phẩm xã hội 6,5 2,0 2,8 3,8 8,3 Thu nhập quốc dân sản xuất 4,6 2,7 2,3 2,4 7,5 Giá trị tổng sản lượng công nghiệp 14,3 -3,3 3,1 5,3 13,5 Giá trị tổng sản lượng nông nghiệp 4,3 7,4 1,5 2,6 8,3 Tổng sản lượng lương thực quy thóc (triệu tấn) 19,6 21,5 21,5 21,7 24,0 Nguồn: Tổng cục thống kê. Nếu tính theo phương pháp GVM theo giá ổn định năm 1989 thì tổng sản phẩm xã hội năm 1992 tăng lên 10% so với năm 1991 trong đó tổng sản lượng công nghiệp tăng lên tới 13,5% tổng sản lượng nông nghiệp tăng lên 8,3%, sản lượng lương thực quy thóc là 24 triệu tấn (tăng lên 9%) thu nhập quốc dân sản xuất tăng lền 7,5%, trong công nghiệp tăng 6%. Nếu tính theo phương pháp GDP thì năm 1992 tăng lên 8,3% so với năm 1991. Trong khi đó bình quân giai đoạn 1981-1985 tăng 5% năm, giai đoạn 1986-1990 bình quân tăng 3,2% năm. Lạm phát và đặc biệt là lạm phát phi mã cơ bản đã được chặn đứng. Từ chỗ mức độ tăng trưởng của giá bán lẻ bình quân 10-20% tháng vào năm 1985-1988, xuống còn 2,5% tháng 5-1989. Từ tháng 8-1990 có dấu hiệu nguy cơ tái siêu lạm phát, thêm vào đó là giá vàng và giá đô la tăng đột biến vào giữa năm 1991 làm giảm
giá tiền nội địa tốc độ tăng giá 2 năm 1990-1991 còn ở mức tương đối cao 4,4% tháng. Sang năm 1992 mức tăng giá chỉ còn bình quân 1,2% tháng, đặc biệt từ 3- 1992 trở đi bình quân tăng còn 0,5%/tháng, 6 tháng đầu năm 1993 bình quân tăng 0,9%/tháng. Những năm 1981-1982 và đặc biệt là giai đoạn 1976-1980, cán cân thương mại mất cân đối nghiêm trọng, hệ số xuất - nhập khẩu là 0,4 với tổng kim ngạch xuất khẩu chưa vượt con số 500 triệu USD. Những năm đầu đổi mới (1986-1987) kim ngạch xuất khẩu đã lên gần 800 triệu USD, hệ số xuất khẩu vẫn còn chênh lệch khá lớn, đến năm 1989 kim ngạch xuất khẩu đã vượt quá cửa ải 1 tỷ USD. Trong những năm 1991-1992 lần đầu tiên cán cân thương mại cân bằng và kim ngạch xuất khẩu đã vượt qua ngưỡng 2 tỷ USD. Những năm 1976-1980 và ngay cả đầu những năm 80, hàng năm chúng ta thiếu trên dưới 1 triệu tấn lương thực. Vậy mà, từ giữa những năm 80 chúng ta đã có đủ lương thực cho nhu cầu trong nước và bắt đầu có lương thực để xuất khẩu. Năm 1992 chúng ta đã xuất khẩu được gần 2 triệu tấn lương thực, trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ 3 trên thế giới (sau Mỹ và Thái Lan). Hoạt động thị trường ở các đô thị rất sôi động, hàng hoá phong phú lương thực, thực phẩm được điều hoà từ nơi thừa đến nơi thiếu giá cả đi dần vào thế ổn định. Đã từng bước hình thành được thị trường thống nhất trong cả nước. Đặc biệt không còn cảnh mua gì cũng phải xếp hàng, cảnh chen chúc ở các bến tàu,... Ngày nay khách hàng đã trở thành “thượng đế”, người tiêu dùng đã được trả về với giá trị đích thực của nó. Quan hệ kinh tế với các nước, đặc biệt là với các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, các nước trong khu vực Châu á Thái Bình Dương ngày càng được mở rộng. Nền kinh tế nước ta đã từng bước hoà nhập vào nền kinh tế thế giới. Sự lôi cuốn thu hút vốn đầu tư, các nhà đầu tư nước ngoài vào làm ăn đầu tư trực tiếp trên đất nước ta dưới nhiều hình thức, trong đó dưới hình thức hợp tác, liên doanh ngày càng phát triển. Trong 5 năm từ 1991-1995 nhịp độ tăng bình quân hàng năm về tổng sản phẩm trong nước (GDP) đạt 8,2% về sản lượng công nghiệp là 13,3%, sản xuất nông nghiệp 4,5%, kim ngạch xuất khẩu 20%.
Lạm phát từ 67,1% năm 1991 giảm xuống còn 12,7% năm 1995. Đời sống vật chất của phần lớn nhân dân được cải thiện, mỗi năm thêm hơn 1 triệu lao động có việc làm, nhiều nhà ở đường giao thông được nâng cấp và xây dựng mới ở cả nông thôn và thành thị. Những thành quả đã đạt được do kết quả của quá trình chuyển đổi cơ chế kinh tế sang hoạt động theo cơ chế thị trường và cũng nhờ những thuận lợi của điều kiện khí hậu thời tiết mấy năm qua đối với sản xuất nông nghiệp. Nền kinh tế nước ta từ chỗ bị kìm hãm trong cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, khi được “bung ra” hoạt động theo cơ chế thị trường như là một sự “cởi trói” thực sự, làm sống lại bao tiềm năng còn ẩn dấu trong lòng nó, trở thành động lực cho sự ổn định và phát triển kinh tế trong những năm gần đây. 2-/ Đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội của nước ta: Đại hội lần thứ VII và VIII của Đảng đã xác định mô hình kinh tế của nước ta là xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường đi đôi với tăng cường quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Vậy nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội là như thế nào, đó là một nền kinh tế vận động heo cơ chế hỗn hợp và được định hướng bởi lý tưởng của chủ nghĩa xã hội. ở nước ta giống như các nước khác nền kinh tế đều có tính chất chung của một nền kinh tế thị trường. Song kinh tế thị trường bao giờ cũng tồn tại và hoạt động trong những điều kiện lịch sử xã hội của từng nước riêng biệt. Do đó nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có những đặc trưng sau. Thứ nhất, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa mà nước ta sẽ xây dựng là nền kinh tế thị trường hiện đại với tính chất xã hội hiện đại (xã hôi chủ nghĩa). Mặc dù nền kinh tế nước ta đang nằm trong tình trạng lạc hậu và kém phát triển nhưng khi nước ta chuyể sang phát triển kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường hiện đại (do những khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường tự do). Bởi vậy chúng ta không thể và không nhất thiết phải trải qua giai đoạn kinh tế hàng hoá giản đơn và giai đoạn kinh tế thị trường tự do, mà đi thẳng vào phát triển kinh tế thị trường hiện đại. Đây là nội dung và yêu cầu của sự phát triển rút ngắn. Mặt khác, thế giới vẫn đang nằm trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, cho nên sự phát triển kinh tế xã hội nước ta phải theo định hướng xã hội chủ nghĩa là cần thiết
khách quan. (Như đã phân tích ở phần trên) và cũng là nội dung yêu cầu của sự phát triển rút ngắn. Sự nghiệp “dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh” vừa là mục tiêu vừa là nội dung, nhiệm vụ của việc phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Đảng và nhà nướoc khuyến khích mọi người dân trong xã hội làm giầu một cách hợp pháp. Dân có giàu thì nước mới mạnh, nhưng dân giàu phải làm cho nước mạnh, bảo đảm độc lập tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia. Thứ hai, nền kinh tế của chúng ta là nền kinh tế hỗn hợp nhiều thành phần với vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước trong một số lĩnh vực, một số khâu quan trọng có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Nền kinh tế hàng hoá, nền kinh tế thị trường phải là một nền kinh tế đa thành phần, đa hình thức sở hữu. Thế nhưng, nền kinh tế thị trường mà chúng ta sẽ xây dựng là nền kinh tế hiện đại, cho nên cần có sự tham gia bởi “bàn tay hữu hình” của Nhà nước trong việc điều tiết, quản lý nền kinh tế đó. Đồng thời, chính nó sẽ bảo đảm sự định hướng phát triển nền kinh tế thị trường của nước ta thông qua các công cụ chính sách kinh tế vĩ mô và vai trò chủ đạo ở một số lĩnh vực then chốt, có ý nghĩa là “đài chỉ huy”, là “mạch máu” của nền kinh tế. Cùng với việc nhấn mạnh vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước, cần coi vai trò của khu vực kinh tế tư nhân và kinh tế hỗn hợp, đặt chúng trong mối quan hệ gắn bó, hữu cơ, thống nhất không tách rời, biệt lập. Thứ ba, Nhà nước quản lý nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Thành tố quan trọng mang tính quyết định trong nền kinh tế thị trường hiện đại là tham gia vào các công trình kinh tế. Nhưng khác với Nhà nước của nhiều nền kinh tế thị trường trên thế giới, Nhà nước ta là Nhà nước “của dân, do dân và vì dân”, Nhà nước công nông, Nhà nước của đại đa số nhân dân lao động, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Người có đủ bản lĩnh, khả năng và đang tự đổi mới để bảo đảm giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong việc phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại ở nước ta. Sự khác biệt về bản chất Nhà nước là một nội dung và là một điều kiện, một tiền đề cho sự khác biệt về bản chất của mô hình kinh tế thị trường ở nước ta so với nhiều mô hình kinh tế thị trường khác hiện có trên thế giới.
Thứ tư, cơ chế vận hành của nền kinh tế được thực hiện thông qua cơ chế thị trường, với sự tham gia quản lý, điều tiết của Nhà nước. Mọi hoạt động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế được thực hiện thông qua thị trường. Các quy luật của kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường (quy luật giá trị, quy luật cung - cầu, quy luật cạnh tranh - hợp tác,...) sẽ chi phối các hoạt động kinh tế. Quy luật giá trị quy định mục đích theo đuổi trong hoạt động kinh tế và lợi nhuận (là giá trị không ngừng tăng lên), quy định sự phân bổ các nguồn lực vào các lĩnh vực sản xuất - kinh doanh khác nhau đồng thời đặt các chủ thể kinh tế trong một cuộc cạnh tranh quyết liệt. Thông qua các công cụ, chính sách kinh tế vĩ mô, cùng với việc sử dụng các lực lượng kinh tế của mình (kinh tế Nhà nước), Nhà nước tác động lên mối quan hệ tổng cung - tổng cầu thực hiện sự điều tiết nền kinh tế thị trường. Như vậy, cơ chế hoạt động của nền kinh tế là: thị trường điều tiết nền kinh tế, Nhà nước điều tiết thị trường và mối quan hệ Nhà nước - thị trường - các chủ thể kinh tế là mối quan hệ hữu cơ, thống nhất. Thứ năm, mở cửa hội nhập nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế giới, trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia là nội dung quan trọng của nền kinh tế thị trường ở nước ta. Quá trình phát triển của kinh tế thị trường đi liền với xã hội hoá nền sản xuất xã hội. Tiến trình xã hội hoá trên cơ sở phát triển của kinh tế thị trường là không có biên giới quốc gia về phương diện kinh tế. Một trong những đặc trưng quan trọng của kinh tế thị trường hiện đại là việc mở rộng giao lưu kinh tế với nước ngoài. Xu hướng quốc tế hoá đời sống kinh tế với những khu vực hoá và toàn cầu hoá ngày càng phát triển và trở thành xu thế tất yếu trong thời đại của cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện nay. Tất cả các nước trên thế giới, dù muốn hay không muốn, ít nhiều đều bị lôi cuốn, thu hút vào các quan hệ kinh tế, tranh thủ thuận lợi và cơ hội tránh nguy cơ tụt hậu xa hơn và vượt qua thách thức là yêu cầu nhất thiết phải thực hiện. Để phát triển trong điều kiện kinh tế thị trường hiện đại - Việt Nam không thể đóng cửa, hội nhập với nền kinh tế thế giới. Sự mở cửa hội nhập được thực hiện trên 3 nội dung chính là: thương mại - đầu tư - chuyển giao khoa học - công nghệ. Tuy nhiên sự mở cửa hội nhập không có nghĩa là sự hoà tan đánh mất mình, mà phải trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh và không ngừng nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia.
Thứ sáu, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đồng thời với việc bảo đảm công bằng xã hội cũng là một nội dung rất quan trọng trong nền kinh tế thị trường ở nước ta phát triển trong công bằng và phát triển bền vững là những thuật ngữ phổ biến và là xu thế của thời đại hiện nay phát triển trong công bằng được hiểu là những chính sách phát triển phải bảo đảm sự công bằng xã hội, là tạo cho mọi tầng lớp, nhân dân đều có cơ hội tham gia vào quá trình phát triển và được hưởng những thành quả tương xứng, với sức lực, khả năng và trí tuệ của họ bỏ ra, là giảm khoảng cách chênh lệch giàu - nghèo, giữa các tầng lớp dân cư và giữa các vùng. Khác với nhiều nước, chúng ta phát triển kinh tế thị trường nhưng chủ trương bảo đảm, công bằng xã hội thực hiện sự thống nhất giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội trong tất cả các giai đoạn của sự phát triển kinh tế ở nước ta. Tuy nhiên cũng cần nhấn mạnh rằng, sự bảo đảm công bằng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hoàn toàn xa lạ và khác hẳn về chất với chủ nghĩa bình quan, cân bằng thu nhập và “chia đều sự nghèo đói” cho mọi người. Mức độ bảo đảm công bằng xã hội phụ thuộc rất lớn vào sự phát triển, khả năng và sức mạnh kinh tế của quốc gia. Vì vậy, nếu nhấn mạnh tới công bằng xã hội trong điều kiện nền kinh tế còn kém phát triển, ngân sách còn eo hẹp, thì chắc chắn sẽ làm triệt tiêu động lực phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thứ bảy, giải quyết các mối quan hệ giữa lao động và tư bản (vốn), thông qua phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, được thực hiện theo kết quả lao động là chủ yếu kết hợp với một phần theo vốn và tài sản. Đây là điểm khác biệt giữa nền kinh tế thị trường trong chủ nghĩa tư bản với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Trong mối quan hệ giữa lao động và tư bản (vốn), giữa lao động sống và lao động quá khứ (lao động đã được vật hoá), chủ nghĩa tư bản coi trọng nhân tố tư bản, nhân tố lao động quá khứ được tích luỹ. Bởi vậy, trong phân phối thu nhập, phân phối thành quả lao động, chủ nghĩa tư bản nhấn mạnh đến nhân tố tư bản (vốn) hơn là nhân tố lao động (lao động sống), nhấn mạnh đến yếu tố tích luỹ - đầu tư hơn là yếu tố tiền lương - thu nhập của người lao động. Ngược lại, chủ nghĩa xã hội đặt con người ở vị trí trung tâm của sự phát triển. Cho nên, trong phân phối thu nhập và thành quả lao động của xã hội chủ nghĩa, xã hội nhấn mạnh đến nhân tố lao động (lao động sống) và yếu tố tiền lương - thu nhập của người lao động.