Một số chỉ số hình thái khuôn mặt trên ảnh nghiêng chuẩn hóa của trẻ em 7 tuổi tại Trường Tiểu học Liên Ninh, Hà Nội

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> <br /> MỘT SỐ CHỈ SỐ HÌNH THÁI KHUÔN MẶT<br /> TRÊN ẢNH NGHIÊNG CHUẨN HÓA CỦA TRẺ EM 7 TUỔI<br /> TẠI TRƢỜNG TIỂU HỌC LIÊN NINH, HÀ NỘI<br /> Nguyễn Vinh Quang*; Lê Hoàng Anh*; Hoàng Kim Loan*; Nguyễn Phú Thắng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả một số chỉ số hình thái khuôn mặt trên ảnh nghiêng chuẩn hóa của trẻ em<br /> 7 tuổi tại Trường Tiểu học Liên Ninh, Hà Nội. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu chụp ảnh<br /> mặt nghiêng bên trái của 213 đối tượng trẻ 7 tuổi, các điểm mốc giải phẫu, kích thước và góc<br /> độ xác định trên ảnh số hoá bằng phần mềm VNCeph. Các đối tượng được phân thành nhóm<br /> giới tính và phân loại theo khớp cắn Angle. So sánh bằng phân tích khác biệt hai chiều.<br /> Kết quả: kích thước các tầng mặt ở nam: Gl-Sn = 60,04 ± 0,43; Sn-Me = 55,97 ± 0,41; N-Gn =<br /> 92,73 ± 0,59. Nữ: Gn-Sn = 58,49 ± 0,41; Sn-Me = 53,44 ± 0,46; N-Gm = 90,48 ± 0,52.<br /> Kết luận: có khác biệt về kích thước các tầng mặt giữa hai giới, nhưng không khác biệt giữa<br /> các loại khớp cắn. Sự khác biệt về kích thước theo giới có ý nghĩa thống kê. Khớp cắn đóng vai<br /> trò quan trọng trong hình thành thẩm mỹ khuôn mặt, thay đổi khớp cắn trong chỉnh hình răng<br /> mặt ảnh hưởng lớn mô mềm vùng mặt.<br /> * Từ khóa: Hình thái khuôn mặt; Tầng mặt; Ảnh nghiêng chuẩn hóa; Trẻ em 7 tuổi.<br /> <br /> Photographic Soft-Tissue Profile in Children Aged 7 Years in<br /> Lienninh School - Hanoi<br /> Summary<br /> Objectives: Profile photographs can be a valuable, noninvasive tool for early orthodontic<br /> diagnosis and treatment planning. Subjects and methods: Left-side profile photographs were<br /> obtained on 213 normal, healthy children aged 7 years. Standardized landmarks were digitized<br /> on the photographs and several linear and angular measurements were VNCeph. The children<br /> were divided according to dental class and sex. Comparisons were made by two-way analyses<br /> of variance. Results: Boy’s facial heights: Gl-Sn = 60.04 ± 0.43; Sn-Me = 55.97 ± 0.41; N-Gn =<br /> 92.73 ± 0.59. Girl’s facial heights: Gn-Sn = 58.49 ± 0.41; Sn-Me = 53.44 ± 0.46; N-Gm = 90.48 ± 0.52.<br /> Conclusion: Facial height made significant difference between the sexes but was the same<br /> between dental class. The relationship of dental class is of great value in orthodontic diagnosis<br /> and treatment. Dental class plays an important role in facial esthetics and orthodontic procedures.<br /> The changes in dental occlusion might cause important repercussions to facial soft tissues.<br /> * Keywords: Facial morphology; Facial height; Profile photographs; Children aged 7 years.<br /> * Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Vinh Quang (qmaz.nvq@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/08/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 04/09/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 07/09/2017<br /> <br /> 348<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Trong nắn chỉnh răng, phân tích yếu<br /> tố về mô mềm trước điều trị giúp đạt<br /> được thẩm mỹ cho khuôn mặt. Phim sọ<br /> mặt nghiêng không những giúp chẩn<br /> đoán nguyên nhân, hướng điều trị mà<br /> còn đưa ra nhiều chỉ số liên quan đến<br /> thẩm mỹ mô mềm đã được đề ra trong<br /> các phương pháp phân tích X quang<br /> khác nhau. Để theo dõi quá trình điều trị<br /> này, phim sọ nghiêng từ xa đã sử dụng<br /> nhiều năm. Gần đây, ảnh số hoá cũng<br /> được dùng để theo dõi thay đổi về mô<br /> mềm một cách thuận tiện và không xâm<br /> lấn: Dylewski L, Antoszewska J (2012)<br /> [3], Kook M.S, Jung S, Park H.J và CS<br /> (2014) [4], Võ Trương Như Ngọc (2014)<br /> [1]. Tuy vậy, đánh giá kích thước khuôn<br /> mặt trẻ em khó hơn ở người lớn do<br /> xương vùng đầu mặt tăng trưởng không<br /> ngừng. 7 tuổi là tuổi quá sớm để điều<br /> trị, nhưng hiểu được thay đổi mô mềm<br /> từ lúc bộ răng hỗn hợp và răng vĩnh<br /> viễn bắt đầu rất có giá trị trong việc tiên<br /> đoán và chẩn đoán khi nắn chỉnh răng<br /> và sọ mặt sau này. Tại Việt Nam, chưa<br /> có nhiều nghiên cứu thống kê kích<br /> thước khuôn mặt của trẻ 7 tuổi. Vì vậy,<br /> chúng tôi thực hiện nghiên cứu này<br /> nhằm: Phát triển phương pháp đơn giản<br /> và nhanh trong xác định kích thước<br /> khuôn mặt dựa trên ảnh mặt nghiêng,<br /> mô tả giá trị trung bình các kích thước<br /> của trẻ 7 tuổi và mối liên quan với khớp<br /> cắn.<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Đối tượng lấy toàn bộ từ đề tài<br /> “Nghiên cứu đặc điểm nhân trắc đầu mặt<br /> người Việt Nam” với cỡ mẫu tối đa. Trong<br /> bài báo này, chúng tôi lựa chọn học sinh<br /> khối lớp 2 tại Trường Tiểu học Liên Ninh<br /> Hà Nội (sinh năm 2010) (213 học sinh với<br /> 111 nam và 102 nữ).<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn: học sinh có bố<br /> mẹ, ông bà nội ngoại là người Việt (người<br /> Kinh). Chưa từng điều trị nắn chỉnh răng.<br /> Tính đến ngày chụp, trẻ 7 tuổi ± 6 tháng<br /> (tính theo ngày sinh nhật). Học sinh hợp<br /> tác nghiên cứu. Ghi nhận tương quan<br /> răng hàm lớn hàm thứ nhất hai bên, đã<br /> mọc hết các răng hàm lớn thứ nhất đến<br /> mặt phẳng cắn, không có tổn thương tổ<br /> chức cứng núm ngoài gần cửa răng hàm<br /> trên và mặt ngoài hàm dưới, không bị mất<br /> răng sớm. Còn đủ răng hàm lớn thứ hai<br /> sữa trong bộ răng hỗn hợp.<br /> * Tiêu chuẩn chọn ảnh:<br /> Ảnh phải rõ nét, đủ sáng, các điểm<br /> mốc thấy rõ ràng, không nhầm lẫn. Tư thế<br /> đầu tự nhiên. Mặt bình thường, không<br /> nhăn nhó khóc, cười, môi khép nhẹ.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> Có dị tật bẩm sinh vùng hàm mặt; tiền<br /> sử chấn thương vùng hàm mặt; mắc các<br /> bệnh liên quan đến vùng hàm mặt (như<br /> các khối u lành tính hay ác tính vùng hàm<br /> mặt, các viêm nhiễm, áp xe ở vùng hàm<br /> mặt…).<br /> 349<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> - Thời gian nghiên cứu: tháng 4 - 2017<br /> tại Trường Tiểu học Liên Ninh, Thanh Trì,<br /> Hà Nội.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang.<br /> Trẻ được chụp ảnh mặt nghiêng bên<br /> trái với máy ảnh Nikon D700, ống kính<br /> tiêu cự cố định 105 mm, khoảng cách 1,5 m:<br /> đầu ở tư thế tự nhiên, mắt nhìn thẳng vào<br /> tấm gương kích thước 20 x 20 mm đặt<br /> trước mắt.<br /> Ảnh được số hoá và mã hoá theo số<br /> thứ tự. Ảnh chuẩn hoá kích thước và<br /> đánh dấu các điểm:<br /> - Điểm Glabella (Gl): điểm nhô ra trước<br /> nhất của xương trán, nằm trên mặt phẳng<br /> đứng dọc giữa.<br /> - Điểm Nasion (N): điểm Nasion trên<br /> phần mềm, là điểm nằm trên đường giữa,<br /> ở vị trí trũng nhất giữa trán và mũi.<br /> - Điểm Sellion (S): điểm nằm sau nhất<br /> của đường cong phần mềm trán mũi trên<br /> đường giữa, nền của gốc mũi.<br /> - Điểm Pronasal (Pn): điểm nhô nhất,<br /> nằm trước nhất của mũi.<br /> - Điểm Columella (Cm): điểm cao nhất<br /> của lỗ mũi.<br /> - Điểm Subnasal (Sn): điểm vách ngăn<br /> mũi bắt đầu nhập vào môi trên, nằm trên<br /> mặt phẳng đứng dọc giữa.<br /> - Điểm Lip superior (Ls): điểm nằm<br /> trên đường viền của môi trên, thông<br /> thường ở vị trí nhô nhất của môi trên.<br /> - Điểm Stomion (Sto): điểm chạm của<br /> môi trên và môi dưới. Nếu ở tư thế nghỉ,<br /> 350<br /> <br /> hai môi không chạm nhau, có điểm<br /> stomion superius (sto_s), stomion inferius<br /> (sto_i). Stomion superius: là điểm thấp<br /> nhất môi trên. Stomion inferius: điểm cao<br /> nhất môi dưới. Khi đó điểm Sto là trung<br /> điểm của khoảng cách môi trên và môi<br /> dưới.<br /> - Điểm Lip inferior (Li): điểm nhô nhất<br /> của môi dưới, nằm trên đường viền môi.<br /> - Điểm Supramental (B): điểm trũng<br /> nhất của cằm, nằm trên mặt phẳng đứng<br /> dọc giữa.<br /> - Điểm Pogonion (Pog): điểm nhô nhất<br /> của cằm.<br /> - Điểm Menton (Me): điểm thấp nhất<br /> của cằm.<br /> - Điểm Cervical (C): điểm bắt đầu phần<br /> mềm cổ.<br /> * Các chỉ số đánh giá:<br /> - Chiều cao tầng mặt giữa (Gl-Sn),<br /> chiều cao tầng mặt dưới (Sn-Me), chiều<br /> cao mặt hình thái (N-Gn) tính bằng mm.<br /> - Góc hai môi (Ls-Sn/Li-Pg), góc lồi<br /> mặt II (N-Sn-Pg) tính bằng độ.<br /> Các chỉ số được đo trên phần mềm<br /> VNCeph và xử lý số liệu bằng SPSS 16.<br /> * Đạo đức nghiên cứu: nghiên cứu này<br /> tuân thủ đầy đủ nguyên tắc đạo đức của<br /> đề tài “Nghiên cứu đặc điểm nhân trắc<br /> đầu mặt ở người Việt Nam để ứng dụng<br /> trong y học” được chấp thuận bởi Hội<br /> đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh<br /> học, mã số 202/HĐĐĐĐHYHN do Hội<br /> đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh<br /> học, Trường Đại học Y Hà Nội ngày<br /> 20/10/2016 cung cấp.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu bao gồm 213 trẻ, trong đó 102 trẻ gái và 111 trẻ trai, khác biệt về giới<br /> không có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 1: Phân bố các loại khớp cắn theo giới.<br /> Khớp cắn<br /> loại I<br /> Giới<br /> tính<br /> <br /> Khớp cắn<br /> loại II<br /> <br /> Khớp cắn<br /> loại III<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 52<br /> <br /> 46,85<br /> <br /> 49<br /> <br /> 44,14<br /> <br /> 10<br /> <br /> 9,01<br /> <br /> 111<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 46<br /> <br /> 45,10<br /> <br /> 49<br /> <br /> 48,04<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6,86<br /> <br /> 102<br /> <br /> 98<br /> <br /> 46,01<br /> <br /> 98<br /> <br /> 46,01<br /> <br /> 17<br /> <br /> 7,98<br /> <br /> 213<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,772<br /> <br /> (*p sử dụng khi bình phương test (chi-square))<br /> Khớp cắn loại 1 chiếm đa số (46,01%), cao nhất ở trẻ nam, khớp cắn loại 2 ở nữ<br /> cao nhất. Tỷ lệ khớp cắn loại 3 luôn thấp nhất (7,98%).<br /> Bảng 2: Giá trị của các kích thước (mm) các góc (độ) theo giới.<br /> Nam (n = 111)<br /> <br /> Nữ (n = 102)<br /> <br /> p (t-test)<br /> <br /> Gl-Sn<br /> <br /> 60,04 ± 0,43<br /> <br /> 58,49 ± 0,41<br /> <br /> 0,0099<br /> <br /> Sn-Me<br /> <br /> 55,97 ± 0,50<br /> <br /> 53,44 ± 0,46<br /> <br /> 0,0003<br /> <br /> N-Gn<br /> <br /> 92,73 ± 0,59<br /> <br /> 90,48 ± 0,52<br /> <br /> 0,0048<br /> <br /> Ls-Sn/Li-Pg<br /> <br /> 130,88 ± 1,26<br /> <br /> 133,72 ± 0,61<br /> <br /> 0,1386<br /> <br /> N-Sn-Pg<br /> <br /> 166,67 ± 0,61<br /> <br /> 166,31 ±0,59<br /> <br /> 0,6812<br /> <br /> Kích thước các tầng mặt (giữa, dưới và hình thái) ở trẻ nam lớn hơn trẻ nữ. Khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Không có sự khác biệt về góc lồi mặt và góc giữa<br /> hai môi ở hai giới (p > 0,05 ).<br /> Bảng 3: Giá trị của biến theo khớp cắn ( n = 213).<br /> Khớp cắn loại I<br /> (n = 109)<br /> <br /> Khớp cắn loại II<br /> (n = 56)<br /> <br /> Khớp cắn loại III<br /> (n = 49)<br /> <br /> X±SD<br /> <br /> X±SD<br /> <br /> X±SD<br /> <br /> Gl-Sn<br /> <br /> 59,40 ± 4,02<br /> <br /> 59,02 ± 4,67<br /> <br /> 60,37 ± 5,04<br /> <br /> 0,241<br /> <br /> Sn-Me<br /> <br /> 55,22 ± 5,49<br /> <br /> 54,41 ± 4,98<br /> <br /> 54,05 ± 3,65<br /> <br /> 0,131<br /> <br /> N-Gn<br /> <br /> 91,71 ± 5,84<br /> <br /> 91,31 ± 5,69<br /> <br /> 93,27 ± 6,92<br /> <br /> 0,561<br /> <br /> Ls-Sn/Li-Pg<br /> <br /> 131,04 ± 14,13<br /> <br /> 133,5 ± 14,23<br /> <br /> 131,89 ± 11,06<br /> <br /> 0,455<br /> <br /> N-Sn-Pg<br /> <br /> 166,73 ± 6,21<br /> <br /> 165,84 ± 6,24<br /> <br /> 168,92 ± 5,72<br /> <br /> 0,905<br /> <br /> p<br /> (ANOVA test)<br /> <br /> Giá trị trung bình Gl- Sn lớn nhất ở khớp cắn loại 3, Sn-Me lớn nhất ở khớp cắn loại<br /> 1, N-Gn lớn nhất ở khớp cắn loại 3, nhưng khác biệt trên không có ý nghĩa thống kê<br /> (p > 0,05).<br /> <br /> 351<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> BÀN LUẬN<br /> - Có sự khác biệt trong chiều cao các<br /> tầng mặt giữa hai giới với kích thước ở<br /> trẻ trai lớn hơn trẻ gái. Không có sự khác<br /> biệt về góc hai môi và góc lồi mặt về giới.<br /> Sự tăng trưởng đầu mặt bao gồm<br /> nhiều yếu tố, với nhóm trẻ cùng độ tuổi,<br /> môi trường, các yếu tố dẫn đến khác biệt<br /> bao gồm chủng tộc, di truyền, chức năng,<br /> trong đó có cả yếu tố về giới. Năm 2000,<br /> Trần Thuý Nga thực hiện nghiên cứu dọc<br /> trên phim sọ nghiêng trẻ từ 3 - 5 tuổi cho<br /> thấy hướng tăng trưởng sọ mặt ở nam<br /> xuống dưới nhiều hơn và nữ ra trước<br /> nhiều hơn. Trong nghiên cứu của Hồ Thị<br /> Thuỳ Trang và Hoàng Tử Hùng [7] về<br /> kích thước chiều cao các tầng mặt theo<br /> tuổi của đốt sống cổ, kích thước của nam<br /> lớn hơn nữ ở cả 5 giai đoạn tuổi xương<br /> CVBA I đến CVBA V. Vì vậy, yếu tố về<br /> giới rất quan trọng nhằm xác định khuynh<br /> hướng phát triển sọ mặt trong giai đoạn<br /> tăng trưởng.<br /> - Không có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê về kích thước tầng mặt giữa,<br /> dưới và chiều cao mặt hình thái giữa ba<br /> loại khớp cắn. Răng hàm lớn thứ nhất<br /> mọc vào thời điểm 6 tuổi và quá trình mọc<br /> tiền chức năng đến thời điểm chạm mặt<br /> phẳng cắn cùng với hướng phát triển ra<br /> trước và xuống dưới tại thời điểm 7 tuổi<br /> chưa làm thay đổi kích thước dọc của<br /> tầng mặt dưới. Tại thời điểm 7 tuổi, phát<br /> triển theo chiều rộng là xu hướng mạnh<br /> nhất. Ngoài sự phát triển phức hợp nền<br /> sọ - hàm mặt còn thay thế bộ răng sữa<br /> bằng bằng bộ răng hỗn hợp, nên chiều<br /> trên dưới còn phát triển đến độ tuổi<br /> trưởng thành. So sánh kích thước trung<br /> 352<br /> <br /> bình của tầng mặt giữa lớn hơn tầng mặt<br /> dưới có ý nghĩa thống kê (p < 0,001) cho<br /> thấy kích thước tầng mặt dưới của trẻ<br /> 7 tuổi chưa phát triển so với tiêu chuẩn<br /> tân cổ điển: tỷ lệ tầng mặt giữa và dưới là<br /> 1:1 ở người trưởng thành. Điều này cho<br /> thấy hàm dưới phát triển trong tương lai<br /> với thời gian dài hơn sẽ thay đổi so với<br /> thời điểm 7 tuổi.<br /> - Góc giữa hai môi và góc lồi mặt giữa<br /> hai giới và giữa các loại khớp cắn không<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê, tuy nhiên<br /> giá trị trung bình các biến trong khớp cắn<br /> loại 3 có giá trị trung bình lớn hơn 2 loại,<br /> có xu hướng phát triển ra trước và xuống<br /> dưới của hàm dưới.<br /> - Do nghiên cứu chỉ thực hiện trên ảnh<br /> chụp nghiêng, cần kết hợp cùng phim sọ<br /> nghiêng để đánh giá vị trí ra trước của<br /> xương hàm dưới và tìm ra mối liên hệ,<br /> qua đó tiên lượng khuynh hướng phát<br /> triển của xương hàm dưới.<br /> - Các giá trị chiều đứng cho thấy:<br /> không có sự khác biệt giữa các loại khớp<br /> cắn. Hàm trên và hàm dưới phía trước<br /> phát triển tại thời điểm 7 tuổi chưa tạo<br /> nên khác biệt của tầng mặt giữa, dưới<br /> cũng như chiều dài mặt hình thái.<br /> KẾT LUẬN<br /> Các giá trị kích thước tại thời điểm<br /> 7 tuổi cho thấy không có nhiều khác biệt<br /> về kích thước dọc của tầng mặt giữa các<br /> loại khớp cắn với nhau. Đây là mốc để<br /> bắt đầu theo dõi hàm trên và hàm dưới<br /> phát triển riêng biệt qua quá trình phát<br /> triển của bộ răng hỗn hợp và bộ răng vĩnh<br /> viễn sau này. Phát triển của hai hàm với<br /> tốc độ, thời gian khác nhau tạo nên sự đa<br /> <br />