Một số đặc điểm giải phẫu động mạch thận đoạn ngoài nhu mô ở người Việt Nam

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM GIẢI PHẪU ĐỘNG MẠCH THẬN<br /> ĐOẠN NGOÀI NHU MÔ Ở NGƯỜI VIỆT NAM<br /> Nguyễn Phước Vĩnh*, Nguyễn Quang Hiển*, Dương Văn Hải*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Đặc điểm giải phẫu động mạch thận, bao gồm cả đoạn đi trong xoang thận, ngoài nhu mô thận,<br /> có ý nghĩa to lớn trong các phương pháp điều trị bệnh lý thận niệu. Tuy nhiên, hiện nay, tại Việt Nam chưa có<br /> nhiều nghiên cứu về vấn đề này.<br /> Mục tiêu: Góp phần mô tả chi tiết một số đặc điểm giải phẫu của các động mạch thận và đặc điểm cấp máu<br /> cho nhu mô thận.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 40 thận của 20 xác ướp tại bộ môn Giải phẫu<br /> học – Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, sử dụng phương pháp nạo bỏ nhu mô thận để quan sát các động<br /> mạch đoạn trong xoang thận.<br /> Kết quả: Đa số thận có 1 động mạch thận chính (90%), 5% có động mạch cực trên và 2,5% có động mạch<br /> cực dưới xuất phát từ động mạch chủ bụng. Động mạch thận thường phân nhánh ngoài xoang thận (77,78%).<br /> Các động mạch thận có thể phân thành 3 nhóm: nhóm I (động mạch thận phân đôi 2 ngành trước sau bể thận,<br /> 52,78%), nhóm II (động mạch thận có nhánh bên và phân đôi 2 ngành trước sau bể thận, 25,00%), nhóm III<br /> (động mạch thận chia ba hoặc chia tư, 22,22%). Trong nhóm I, ngành động mạch đi trước bể thận có 4 dạng: dạng<br /> chia đôi (47,37%), dạng chia ba (26,32%), dạng chia tư (10,53%) và dạng trục chính (15,79%); ngành động<br /> mạch đi sau bể thận có 2 dạng: dạng trục chính (78,95%) và dạng phân đôi (21,05%). Nhìn chung, vùng cấp máu<br /> của phân nhánh trước rộng hơn phân nhánh sau.<br /> Kết luận: Sự phân nhánh của động mạch thận rất đa dạng. Các động mạch thận có thể phân thành 3 nhóm.<br /> Từ khóa: giải phẫu, động mạch thận, nhu mô thận, xoang thận, cấp máu.<br /> ABSTRACT<br /> ANATOMICAL CHARACTERISTICS OF HUMAN EXTRA-PARENCHYMA RENAL ARTERIES IN<br /> VIETNAMESE POPULATION<br /> Nguyen Phuoc Vinh, Nguyen Quang Hien, Duong Van Hai<br /> *Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 21 - No 2 - 2017: 289 - 297<br /> <br /> Background: The anatomy of renal arteries, especially the intrarenal arteries, has great significance in<br /> certain urology therapies. However, there have not been many studies in Vietnam of this subject.<br /> Objectives: Provide additional anatomical information in detail about the renal artery, its branching<br /> patterns and the characteristics of renal parenchyma’s blood supply.<br /> Materials and Methods: Forty kidneys from 20 cadavers were obtained. To observe the intrarenal artery,<br /> we severed the kidney from cadaver and then micro-dissected the parenchyma to reveal the renal artery.<br /> Results: The majority of kidneys has one main renal artery (90%). The upper renal polar artery, which arises<br /> from the abdominal aorta, appears in 5% of the observed kidneys and lower renal polar artery appears in 2.5% of<br /> cases. Renal artery often branches outside the renal sinus (77.78%). The renal artery can be classified into 3<br /> <br /> *Bộ môn Giải phẫu học, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. BS. Nguyễn Phước Vĩnh ĐT: 0938007818 Email: vinhnguyen@ump.edu.vn<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 289<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> groups: group I (the main renal artery separates into 2 divisions – anterior and posterior division, 52.78%), group<br /> II (the main renal artery gives “early” branching arteries before separating into 2 divisions, 25.00%), group III<br /> (the main renal artery separates into three or four branches, 22.22%). In group I, the anterior division has 4<br /> branching patterns: difurcating (47.37%), trifurcating (26.32%), quadfurcating (10.53%) and main-axis form<br /> (15.79%); the posterior division has 2 branching patterns: main-axis form (78.95%) and bifurcating (21.05%).<br /> Overall, the anterior division supplies blood to a wider area than the posterior division does.<br /> Conclusion: The branching of human renal artery are diverse and have many variations. The renal artery<br /> can be classified into 3 groups.<br /> Keywords: anatomy, renal artery, renal parenchyma, intrarenal, blood supply<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ xác nữ (40%). Độ tuổi trung bình khi mất của các<br /> xác là 68,30 ± 13,05 tuổi.<br /> Nhiều phương pháp điều trị bệnh lý thận<br /> niệu (cắt thận bán phần, thuyên tắc động mạch Phương pháp nghiên cứu<br /> thận, lấy sỏi nhu mô thận…) cần sự hiểu biết sâu Nghiên cứu cắt ngang mô tả.<br /> sắc về giải phẫu động mạch thận và sự phân Chúng tôi tiến hành chọn mẫu thuận tiện<br /> nhánh của động mạch thận khi đi vào trong ngẫu nhiên trên các xác ướp tại bộ môn Giải<br /> xoang thận. Trên thế giới, đã có một số công phẫu học. Các xác có bất thường giải phẫu bẩm<br /> trình nghiên cứu về giải phẫu các động mạch sinh hay mắc phải (u thận, chấn thương thận, u<br /> thận, kể cả đoạn động mạch khi vào trong xoang thượng thận,...), hay do can thiệp phẫu thuật<br /> thận, ngoài nhu mô thận. Từ đó, một số tác giả trước đây ảnh hưởng đến thận và động mạch<br /> đưa ra các cách phân loại sự phân nhánh của thận bị loại khỏi nghiên cứu. Các thận bị hư hại<br /> động mạch thận(4,7,10). Các tác giả cũng đưa ra do quá trình bảo quản và phẫu tích cũng bị loại<br /> cách phân loại các phân thùy thận dựa vào sự khỏi nghiên cứu.<br /> phân nhánh của động mạch(5,8). Tuy nhiên, hiện Sau khi lựa chọn các xác thỏa tiêu chuẩn,<br /> nay, tại Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu chúng tôi tiến hành phẫu tích và thu thập số liệu:<br /> tương tự nhằm đưa ra các kết quả tương ứng ở<br /> Trên xác, bộc lộ mạc thận cùng thận, tuyến<br /> người Việt Nam. Do đó, chúng tôi thực hiện<br /> thượng thận, động mạch chủ và các mạch máu<br /> nghiên cứu này nhằm góp phần mô tả về mặt<br /> của thận. Phẫu tích sạch các mạc, mô mỡ quanh<br /> giải phẫu học sự phân bố và chia nhánh của các<br /> thận, bộc lộ rõ các mạch máu cấp máu cho thận<br /> động mạch thận đoạn ngoài nhu mô thận, đồng<br /> thời xác định đặc điểm sự cấp máu cho nhu mô Lấy thận và đài bể thận, niệu quản, động<br /> thận. Nghiên cứu giúp nhà giải phẫu học cũng mạch, tĩnh mạch thận nguyên khối.<br /> như các bác sĩ thực hành lâm sàng, cận lâm sàng Nạo mô thận một cách cẩn thận, bộc lộ hệ<br /> có cái nhìn sâu sắc hơn về đặc điểm của các động thống động mạch, đài bể thận.<br /> mạch này và từ đó ứng dụng kết quả của nghiên Quan sát, ghi lại các thông tin cần thu thập.<br /> cứu trong điều trị các bệnh lý liên quan. Mô tả đặc điểm các động mạch thận và sự phân<br /> ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU nhánh của động mạch thận trong xoang thận.<br /> Đo đường kính ngoài của động mạch thận<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> và các nhánh bằng cách ép dẹp đoạn động mạch<br /> Chúng tôi tiến hành nghiên cứu trên 40 thận muốn đo, đo chiều rộng đoạn động mạch đã kẹp<br /> (20 cặp) của 20 xác ướp được lưu trữ tại bộ môn (P). Đường kính đoạn động mạch (d) được tính<br /> Giải phẫu học – Đại học Y Dược Thành phố Hồ bởi công thức: d = 2P/3,14159.<br /> Chí Minh. Trong đó, có 12 xác nam (60%) và 8<br /> Các số liệu được xử lý bằng phần mềm IBM<br /> SPSS Statistics 22 và Microsoft Excel 2013.<br /> <br /> <br /> 290 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KẾT QUẢ rất thay đổi giữa các thận. Nhìn chung, các động<br /> mạch thận chính đều phân thành các ngành đi<br /> Đặc điểm động mạch thận<br /> trước đài bể thận và đi sau đài bể thận trong<br /> Chúng tôi ghi nhận có 36 thận (90%) có 1 xoang thận. Từ các ngành này, các động mạch<br /> động mạch thận chính và 4 thận (10%) có 2 động tiếp tục phân chia để cho nhánh đi vào nhu mô<br /> mạch thận chính; không ghi nhận trường hợp thận. Đồng thời, ở một số thận, trước khi phân<br /> nào có 2 động mạch thận chính ở cả 2 bên thận thành các ngành tận đi trước và sau bể thận,<br /> của cùng một cặp thận. Không có sự khác biệt có động mạch thận chính đã chia thành một số<br /> ý nghĩa thống kê về số lượng động mạch thận nhánh bên cấp máu cho một phần nhu mô thận.<br /> chính ở 2 bên phải trái. Dựa vào các đặc điểm này, chúng tôi chia thận<br /> Đồng thời, 2 thận (5,00%) có 1 động mạch có 1 động mạch chính thành các nhóm (hình 2):<br /> cực trên xuất phát từ động mạch chủ bụng và 1<br /> Nhóm I<br /> thận (2,50%) có 1 động mạch cực dưới xuất phát<br /> 19 trường hợp (52,78%): Động mạch thận<br /> từ động mạch chủ bụng. Chúng tôi không ghi<br /> phân đôi 2 ngành, 1 ngành đi trước và 1 ngành<br /> nhận trường hợp nào có nhiều động mạch cực<br /> đi sau đài bể thận.<br /> xuất phát từ động mạch chủ bụng.<br /> Nhóm II<br /> Vị trí phân nhánh của động mạch thận<br /> 9 trường hợp (25,00%): Động mạch thận có<br /> Chúng tôi khảo sát trên 36 thận có 1 động<br /> chia “sớm” thành các nhánh bên trước khi phân<br /> mạch thận chính (Hình 1).<br /> đôi thành 2 ngành tận, 1 ngành đi trước và 1<br /> ngành đi sau đài bể thận.<br /> Nhóm III<br /> 8 trường hợp (22,22%): Động mạch thận chia<br /> ba hoặc chia tư.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1: Vị trí phân nhánh của động mạch thận.<br /> a. Ngoài xoang thận. b. Trong xoang thận Hình 2: Các nhóm động mạch thận.<br /> Bảng 1: Vị trí phân nhánh của động mạch thận. Dấu mũi tên: nhánh bên tách sớm<br /> Vị trí phân nhánh Thận phải Thận trái Tính chung Đặc điểm động mạch thận thuộc nhóm I<br /> Ngoài xoang 15(83,33%) 13(72,22%) 28(77,78%)<br /> Ngành động mạch đi trước bể thận phân<br /> Trong xoang 3(16,17%) 5(27,78%) 8(22,22%)<br /> nhánh trong xoang thận theo các dạng (hình 3):<br /> Tổng 18 18 36<br /> Vị trí phân nhánh của động mạch thận chính Dạng chia đôi (47,37%): ngành trước phân<br /> ở 2 bên không có sự khác biệt có ý nghĩa thống thành 2 nhánh trên, dưới với kích thước tương<br /> kê (phép kiểm chính xác Fisher, p = 0,691). đương nhau và các nhánh này tiếp tục phân<br /> chia thành các nhánh nhỏ hơn để đi vào nhu<br /> Sự phân chia của động mạch thận chính mô thận.<br /> Khảo sát trên các tiêu bản đã nạo bỏ nhu mô Dạng chia ba (26,32%): ngành trước phân<br /> thận, sự phân nhánh của động mạch thận chính thành 3 nhánh tận. Các nhánh tận này sẽ trực<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 291<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> tiếp đi vào nhu mô thận hoặc tiếp tục chia thành nhu mô thận. Trong 7 trường hợp có 1 nhánh<br /> các nhánh nhỏ hơn. bên đi trước đài bể thận, có 6 trường hợp<br /> Dạng chia tư (10,53%). nhánh bên cấp máu cho vùng trước trên của<br /> thận và 1 trường hợp cấp máu cho vùng trước<br /> Dạng trục chính (15,79%): ngành trước bể<br /> dưới của thận.<br /> thận chạy vòng xuống dưới cấp máu cho cực<br /> dưới, trên đường đi lần lượt tách các nhánh bên<br /> nhỏ cấp máu cho các vùng nhu mô thận riêng<br /> biệt.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4: Động mạch thận thuộc nhóm II.<br /> Nhánh tách sớm (dấu mũi tên) cấp máu cho 1/2 trước<br /> Hình 3: Động mạch thận thuộc nhóm I.<br /> dưới của thận.<br /> Ngành trước phân nhánh dạng:<br /> Trong 1 trường hợp có 2 nhánh bên được ghi<br /> a. Chia đôi b. Chia ba c. Trục chính.<br /> nhận, 1 nhánh bên đi trước bể thận, cấp máu<br /> Ngành động mạch đi sau đài bể thận có 2<br /> nhu mô thận vùng giữa trước và 1 nhánh đi phía<br /> dạng phân nhánh:<br /> sau đài bể thận, cấp máu cho cực dưới thận.<br /> Dạng trục chính (78,95%): động mạch<br /> Đặc điểm động mạch thận thuộc nhóm III<br /> thường chạy hướng xuống dưới, đồng thời có<br /> thể tách nhánh quặt ngược lên trên cấp máu cho Trong 8 thận thuộc nhóm này, có 7 thận có<br /> cực trên thận. Nhánh này có thể vào nhu mô động mạch thận chia ba và 1 thận có động mạch<br /> thận ở mặt sau đài bể thận hoặc vòng ra trước để thận chia tư.<br /> cấp máu cho mặt trước của cực trên thận. Trong dạng động mạch thận chia ba, 85,71%<br /> Dạng phân đôi (21,05%): có hình ảnh tương số trường hợp có 2 nhánh động mạch đi trước và<br /> tự dạng phân đôi của ngành trước. 1 nhánh động mạch đi sau đài bể thận; 14,29% số<br /> trường hợp có 1 nhánh động mạch đi trước và 2<br /> Đặc điểm động mạch thận thuộc nhóm II nhánh động mạch đi sau đài bể thận. Đồng thời,<br /> Trong 9 trường hợp động mạch thận thuộc trong 2 trường hợp, động mạch đã chia sớm<br /> nhóm II, 8 trường hợp (88,89%) có 1 nhánh bên thành các nhánh bên nhỏ trước khi phân thành 3<br /> và 1 trường hợp (11,11%) có 2 nhánh bên tách nhánh tận này.<br /> sớm, trước khi chia thành 2 ngành động mạch đi<br /> Trường hợp động mạch thận chính chia tư<br /> trước và sau đài bể thận.<br /> có 2 nhánh đi trước đài bể thận và phân nhánh<br /> Trong các trường hợp có 1 nhánh bên, đa số kiểu chia đôi, 1 nhánh đi sau đài bể thận phân<br /> nhánh động mạch này đi trước đài bể thận khi nhánh kiểu trục chính, 1 nhánh đi ở bờ trên, hơi<br /> vào trong xoang thận (7 trường hợp), chỉ có 1 chếch ra sau, cấp máu cho cực trên thận tương<br /> trường hợp nhánh tách sớm đi sau đài bể thận. ứng (Hình 5).<br /> Phạm vi cấp máu của những nhánh bên rất Trường hợp có nhiều động mạch thận chính:<br /> thay đổi, có thể chỉ chiếm một phần nhỏ một<br /> Chúng tôi ghi nhận 4 trường hợp thận có 2<br /> cực thận hay chiếm đến một nửa mặt trước<br /> <br /> <br /> 292 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> động mạch thận chính. Khi vào rốn thận, trong tách sớmcủa động mạch thận khi vào xoang thận<br /> xoang thận, 1 động mạch sẽ đi trước và 1 động đi trước đài bể thận. Với thận có 2 động mạch<br /> mạch đi sau đài bể thận. Do đó, có thể xem dạng thận chính, đây là vùng nhu mô được cấp máu<br /> động mạch này có phần tương tự dạng 1 động từ động mạch đi trước đài bể thận.<br /> mạch thận chính với vị trí chia đôi 2 ngành trước Vùng nhu mô thận được cấp máu từ nhánh<br /> sau rất sớm (tại động mạch chủ bụng). sau bể thận được định nghĩa tương tự như trên.<br /> Vùng nhu mô thận được cấp máu từ cả 2:<br /> nhánh trước và nhánh sau bể thận.<br /> Với các thận có động mạch cực trên hay cực<br /> dưới, động mạch cực này chỉ cấp máu cho một<br /> phần nhu mô khá nhỏ của thận tương ứng, cực<br /> trên hay cực dưới của các thận này vẫn được cấp<br /> máu từ các nhánh của động mạch thận chính. Do<br /> đó, chúng tôi chỉ mô tả đặc điểm cấp máu của<br /> động mạch thận chính (Bảng 2).<br /> Bảng 2: Sự cấp máu cho nhu mô thận<br /> Vùng nhu mô Nguồn cấp máu Số trường hợp Tỷ lệ (%)<br /> Nhánh trước 23 57,50<br /> Hình 5: Động mạch thận thuộc nhóm III. Cực trên Nhánh sau 7 17,50<br /> a. ĐM thận chia ba. b. ĐM thận chia tư. Cả hai 10 25,50<br /> Đặc biệt, tuy chỉ có 4 trường hợp, động mạch Nhánh trước 19 47,50<br /> Cực dưới Nhánh sau 10 25,00<br /> thận đi trước bể thận có 4 dạng phân chia: dạng<br /> Cả hai 11 27,50<br /> chia đôi, chia ba, chia tư và dạng trục chính (mỗi Nhánh trước 39 97,50<br /> thận có 1 dạng riêng). Động mạch đi sau đài bể Giữa trước<br /> Cả hai 1 2,50<br /> thận có 2 trường hợp phân chia theo dạng phân Nhánh sau 39 97,50<br /> Giữa sau<br /> đôi và 2 trường hợp theo dạng trục chính. Cả hai 1 2,50<br /> <br /> Sự cấp máu cho nhu mô thận Kích thước động mạch thận và phân nhánh.<br /> <br /> Chúng tôi chia thận thành 4 phân vùng: cực Các trường hợp có 1 động mạch thận chính:<br /> trên, vùng giữa trước, cực dưới, vùng giữa sau Đường kính của động mạch thận chính<br /> (Hình 7). (được đo tại vị trí ngay trước khi phân nhánh<br /> tận) là 5,39 ± 0,80 mm, lớn nhất là 8,71 mm và<br /> nhỏ nhất là 4,28 mm; không có sự khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê giữa bên phải và bên trái,<br /> p = 0,310.<br /> Trong nhóm I, đường kính ngành trước<br /> (được đo tại gốc động mạch) là 4,50 ± 0,90 mm,<br /> dao động từ 3,12 mm đến 7,13 mm; đường kính<br /> ngành sau là 3,92 ± 0,74 mm, dao động từ 1,99<br /> Hình 7: Sơ đồ phân vùng cấp máu cho thận. mm đến 5,09 mm. Đường kính ngành trước lớn<br /> Chúng tôi quy ước: hơn đường kính ngành sau có ý nghĩa thống kê,<br /> p = 0,017.<br /> Vùng nhu mô được cấp máu từ nhánh trước<br /> bể thận. Đây là những vùng nhu mô được cấp Trong nhóm II, đường kính nhánh cấp 1 của<br /> máu từ các ngành động mạch hay nhánh bên động mạch thận chia ba là 5,30 ± 1,07 mm, dao<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 293<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> động từ 2,70 mm đến 7,56 mm; đường kính nguyên ủy từ động mạch chủ bụng, đi vào thận<br /> nhánh cấp 1 của động mạch thận chia tư là 6,79 ± ở rốn thận, có kích thước tương đối lớn và cấp<br /> 0,36 mm, dao động từ 6,32 mm đến 7,24 mm. máu cho một vùng lớn nhu mô thận.<br /> Các trường hợp có 2 động mạch thận chính Sự đa dạng về số lượng động mạch thận tại<br /> Đường kính của động mạch thận chính đi rốn thận cũng như sự xuất hiện của các động<br /> trước đài bể thận là 6,30 ± 0,79 mm, lớn nhất là mạch cực đã được nhiều tác giả đề cập. Sampaio<br /> 7,01 mm và nhỏ nhất là 5,01 mm. Đường kính và cộng sự đã mô tả đến 12 dạng động mạch rốn<br /> của động mạch thận chính đi sau đài bể thận là thận và động mạch cực(8). Điểm thống nhất của<br /> 3,10 ± 0,92 mm, lớn nhất là 6,78 mm và nhỏ nhất tất cả các nghiên cứu là trường hợp thận với 1<br /> là 4,52 mm. Tính chung, đường kính động mạch động mạch thận chính là phổ biến nhất. Sự khác<br /> thận là 6,21 ± 0,87 mm. biệt về số lượng động mạch thận chính cũng như<br /> động mạch cực có thể được giải thích phần nào<br /> BÀN LUẬN<br /> bởi số lượng mẫu được quan sát.<br /> Đặc điểm động mạch thận Vị trí phân nhánh của động mạch thận<br /> Bảng 3: So sánh các dạng ĐM thận chính. Daescu và cộng sự nhận thấy 81,67% động<br /> 1 ĐM 2 ĐM Hơn 2 ĐM mạch thận chia nhánh trước khi đi vào rốn thận,<br /> Tác giả<br /> (%) (%) (%)<br /> Chúng tôi 90,00 10,00 _<br /> 10% tại rốn thận và 8,33% trong xoang thận(3).<br /> Võ Văn Hải và Dương Văn Nghiên cứu của chúng tôi cho kết quả tương tự<br /> (15) 93,75 4,69 1,56<br /> Hải với đa số động mạch thận phân nhánh ngoài<br /> (142)<br /> Trịnh Xuân Đàn 68,52 20,37 11,11 xoang thận (77,78%). Trường hợp động mạch<br /> Trịnh Xuân Đàn và Lê Gia<br /> Vinh<br /> (13) 66,6 26,7 6,7 phân nhánh khi đi vào xoang thận tuy ít hơn<br /> Trịnh Xuân Đàn và Lê Văn nhưng vẫn chiếm tỷ lệ tương đối cao (22,22%).<br /> (14) 65,8 26,8 7,4<br /> Minh Trong các phẫu thuật cần bộc lộ động mạch thận<br /> (2)<br /> Bùi Văn Mạnh 83,85 14,91 1,24<br /> (9) hoặc một phân nhánh cần chú ý điều này.<br /> Sampaio và Passos 84,2 13,5 2,3<br /> (6)<br /> Kyle J. W. và cs 87,7 12,3 _ Sự phân chia của động mạch thận<br /> (7)<br /> Rocco và cs 86,6 11,43 1,96<br /> Trước hết, chúng tôi nhận thấy động mạch<br /> thận phân chia dạng phân nhánh tận, nghĩa là<br /> 25<br /> 20,8 không có nhánh nối giữa các động mạch sau khi<br /> 20 đã phân chia. Điều này phù hợp với các mô tả<br /> 15,07<br /> giải phẫu kinh điển. Do đó, trên lâm sàng, nếu<br /> 15<br /> 10,94 làm tổn thương hay gây tắc một nhánh động<br /> 9,59<br /> Tần số<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 10 7,00 mạch của thận sẽ gây hoại tử vùng nhu mô<br /> 5,00 4,80 5,50<br /> 5 2,50 tương ứng.<br /> 1,56<br /> Đã có một số nghiên cứu mô tả về các dạng<br /> 0<br /> phân nhánh của động mạch thận trước khi đi<br /> vào nhu mô thận(1,4,6,10,14). Tuy nhiên, các nghiên<br /> cứu này đều có cách phân loại và mô tả các dạng<br /> ĐM cực trên ĐM cực dưới phân nhánh của động mạch thận theo phương<br /> pháp riêng. Điều này cho thấy sự đa dạng trong<br /> Biểu đồ 1: So sánh tỷ lệ các động mạch cực xuất phát cách phân nhánh của động mạch thận và chưa<br /> từ ĐM chủ bụng. có một phương pháp thống nhất trong việc phân<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi định nghĩa loại hay mô tả sự phân nhánh này.<br /> động mạch thận chính là các động mạch thận có<br /> <br /> <br /> 294 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi dựa vào số chính là phổ biến nhất đối với ngành động mạch<br /> lượng nhánh cấp 1 của động mạch thận chính, đi sau bể thận.<br /> các nhánh chia sớm và đặc điểm vùng cấp máu Sự cấp máu cho nhu mô thận<br /> của chúng để xếp các động mạch thận vào các<br /> Bảng 5: So sánh sự cấp máu cho nhu mô thận.<br /> nhóm riêng.<br /> Vùng nhu Sampaio và<br /> Nguồn cấp máu Chúng tôi (%) ()<br /> Nhìn chung, các nghiên cứu đều cho thấy mô Aragao 8 (%)<br /> dạng động mạch thận chia đôi là phổ biến nhất, Nhánh trước 57,50<br /> 13,4<br /> các dạng chia ba hay chia tư là ít gặp hơn (bảng Cực trên Nhánh sau 17,50<br /> Cả hai 25,50 86,6<br /> 4). Điều này cũng được thể hiện trong nghiên<br /> Nhánh trước 47,50 62,2<br /> cứu của Fine và Keen(4). Cực dưới Nhánh sau 25,00 0,00<br /> Bảng 4: So sánh tỷ lệ các dạng phân nhánh của động Cả hai 27,50 37,8<br /> mạch thận. Nhánh trước 97,50 100,0<br /> Giữa trước<br /> Cả hai 2,50 _<br /> Tác giả Nhóm I (%) Nhóm II (%) Nhóm III (%) Cỡ mẫu<br /> Nhánh sau 97,50 100,0<br /> Chúng tôi 52,78 25,00 22,22 36 Giữa sau<br /> (3) Cả hai 2,50 _<br /> Daescu 70,00 30,00 60<br /> Nhìn chung, các nhánh đi trước đài bể thận<br /> Đặc điểm các phân nhánh của động mạch thận<br /> có vùng cấp máu rộng hơn so với các nhánh đi<br /> sau đài bể thận. Nhánh trước bể thận tham gia<br /> 100%<br /> 15,79 cấp máu cho cực trên trong 83,00% trường hợp<br /> 80% 10,53 và tham gia cấp máu cho cực dưới trong 75%<br /> 60% 26,32 78,95 trường hợp. Trong khi đó, nhánh sau bể thận<br /> Tỷ lệ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 40%<br /> tham gia cấp máu cho cực trên trong 43% trường<br /> hợp và tham gia cấp máu cho cực dưới trong<br /> 20% 47,37<br /> 21,05 52,5% trường hợp. Đồng thời, đường kính ngành<br /> 0% trước động mạch thận trong nhóm I lớn hơn<br /> Ngành trước Ngành sau ngành sau cũng góp phần khẳng định điều này.<br /> Chia đôi Trục chính Chia ba Chia tư<br /> So với nghiên cứu của Sampaio và Aragao(8),<br /> Biểu đồ 2: So sánh các dạng phân nhánh của ngành nghiên cứu của chúng tôi có sự tương đồng về<br /> trước và sau của ĐM thận thuộc nhóm I. nguồn cấp máu cho nhu mô thận vùng giữa<br /> Trong nhóm I, ngành động mạch trước bể trước và vùng giữa sau. Trong đó, hầu hết vùng<br /> thận phân chia ưu thế theo dạng chia đôi giữa trước và vùng giữa sau được cấp máu từ<br /> (47,37%), các dạng chia ba, chia tư hay dạng trục nhánh trước và nhánh sau tương ứng. Điều này<br /> chính ít gặp hơn. Đối với ngành động mạch đi cũng dễ hiểu vì vị trí tương đối của các vùng<br /> sau bể thận, ngược lại, dạng trục chính chiếm ưu nhu mô thận này và động mạch cấp máu cho<br /> thế (78,95%). Điều này phần nào phù hợp với chúng. Tuy nhiên, chúng tôi ghi nhận 1 trường<br /> nghiên cứu của Trịnh Xuân Đàn(12). Năm 1966, hợp đặc biệt có nhu mô thận vùng giữa trước và<br /> Fine và Keen(4) mô tả các dạng phân nhánh của vùng giữa sau được cấp máu bởi cả 2 phân<br /> ngành động mạch sau bể thận, trong đó tỷ lệ các nhánh trước và sau, trong đó mỗi phân nhánh<br /> dạng trục chính, chia đôi và chia ba lần lượt là cấp máu cho một nửa vùng nhu mô thận này. Sự<br /> 50%, 30% và 10%. Trong khi đó, chúng tôi chỉ cấp máu cho vùng nhu mô cực trên và cực dưới<br /> mới ghi nhận được 2 dạng là dạng trục chính thận có sự khác biệt rõ ràng giữa 2 nghiên cứu.<br /> (78,95%) và dạng phân đôi (21,05%). Cả 2 nghiên Trong nghiên cứu của chúng tôi, đa phần các<br /> cứu đều thống nhất dạng chia nhánh dạng trục trường hợp vùng cực trên thận được cấp máu<br /> chỉ bởi phân nhánh trước (57,5%), chỉ 25% thận<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 295<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> được cấp máu bởi cả 2 phân nhánh trước và sau. có 1 động mạch cực dưới xuất phát từ động<br /> Tuy nhiên, trong nghiên cứu của Sampaio và mạch chủ bụng.<br /> Aragao, 86,6% thận có cực trên được cấp máu từ Động mạch thận chính có thể phân nhánh<br /> 2 động mạch, trong đó 1 động mạch thuộc phân tận ở ngoài xoang thận (77,78%), hay trong<br /> nhánh trước và 1 động mạch thuộc phân nhánh xoang thận(22,22%).<br /> sau. Đối với cực dưới, cả 2 nghiên cứu đều cho<br /> Động mạch thận có thể được chia thành 3<br /> thấy vùng này được cấp máu chỉ bởi phân<br /> nhóm:<br /> nhánh trước chiếm tỷ lệ cao. Sampaio và Aragao<br /> Nhóm I: động mạch thận phân đôi 2 ngành<br /> không ghi nhận trường hợp nào cực dưới được<br /> trước sau bể thận (52,78%).<br /> cấp máu chỉ bởi nhánh sau, trong khi đó chúng<br /> tôi ghi nhận tỷ lệ của trường hợp này là 25%. Nhóm II: động mạch thận có nhánh bên và<br /> phân đôi 2 ngành trước sau bể thận (25,00%).<br /> Năm 1954, Graves dựa vào sự phân chia của<br /> động mạch thận đã đưa ra phân loại 5 động Nhóm III: động mạch thận chia ba hoặc chia<br /> mạch phân thùy thận: động mạch phân thùy tư (22,22%).<br /> đỉnh, trước trên, trước giữa, dưới và động mạch Trong nhóm I, ngành động mạch đi trước bể<br /> phân thùy sau. Trong đó, Graves nhận thấy thận phân nhánh theo 4 dạng: dạng chia đôi<br /> phân nhánh trước của động mạch thận chia chiếm ưu thế (47,37%), dạng chia ba (26,32%),<br /> thành động mạch phân thùy trên, giữa, dưới, dạng chia tư (10,53%) và dạng trục chính<br /> phân nhánh sau trở thành động mạch phân thùy (15,79%). Ngành động mạch đi sau bể thận phân<br /> sau và động mạch phân thùy đỉnh thường xuất nhánh theo 2 dạng: dạng trục chính chiếm ưu<br /> phát từ phân nhánh trước(5). Năm 1963, David thế (78,95%) và dạng phân đôi (21,05%). Đường<br /> Sykes nghiên cứu trên 71 khuôn đúc nhận thấy kính ngành trước lớn hơn ngành sau.<br /> chỉ 83,1% động mạch thận phân nhánh thành 5 Trong nhóm II, động mạch thận có thể có 1<br /> động mạch phân thùy tương tự nghiên cứu của nhánh bên (88,89%) hoặc 2 nhánh bên (11,11%)<br /> Graves và 16,9% trường hợp có 2 dạng phân tách sớm trước khi chia thành 2 ngành động<br /> nhánh khác (dạng động mạch thận chia 3, mỗi mạch đi trước và sau đài bể thận.<br /> nhánh cấp máu cho 1/3 nhu mô thận, cả hai mặt<br /> Trong nhóm III, 87,50% trường hợp động<br /> trước, sau và dạng có 2 động mạch thận với kích<br /> mạch thận chia ba và 12,5% chia tư. Động mạch<br /> thước tương tự nhau, có nguyên ủy từ động<br /> thận chia ba có dạng: 2 nhánh đi trước kèm 1<br /> mạch chủ bụng)(11). Qua nghiên cứu, chúng tôi<br /> nhánh đi sau đài bể thận chiếm ưu thế (85,71%)<br /> nhận thấy sự phân chia của động mạch thận<br /> và dạng 1 nhánh đi trước kèm 2 nhánh đi sau đài<br /> chính khá đa dạng. Chúng tôi cũng ghi nhận các<br /> bể thận (14,29%).<br /> dạng động mạch như David Sykes, đồng thời<br /> Các trường hợp có 2 động mạch thận chính,<br /> phân nhánh trước vẫn có thể được phân nhánh<br /> đều có 1 động mạch khi vào rốn thận, trong<br /> dạng trục chính mà không tạo các động mạch<br /> xoang thận, đi trước đài bể thận và 1 động mạch<br /> phân thùy rõ ràng, như vậy, việc phân chia động<br /> đi sau đài bể thận.<br /> mạch thận thành 5 động mạch phân thùy như<br /> Graves trở nên không phù hợp trong một tỷ lệ Vùng cấp máu của nhánh trước bể thận rộng<br /> lớn các trường hợp. hơn nhánh sau bể thận.<br /> <br /> KẾTLUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Budhiraja V, Rastogi R, and Asthana AK (2010), “Renal artery<br /> Thận có thể có 1 động mạch thận chính variations: embryological basis and surgical correlation”, Rom<br /> (90%) hoặc nhiều động mạch thận chính (10%); J Morphol Embryol, 51(3), pp. 533 – 536.<br /> 5% trường hợp có 1 động mạch cực trên và 2,5%<br /> <br /> <br /> <br /> 296 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 2. Bùi Văn Mạnh (2015), “Nghiên cứu các dạng động mạch thận 10. Shoja MM, Tubbs RS, et al (2008), “Peri-hilar branching<br /> trong cuống thận ở người sống hiến thận tại bệnh viện quân y patterns and morphologies of the renal artery: a review and<br /> 103”, Tạp chí Y – Dược học quân sự, số 4 – 2015, tr. 120 – 124. anatomical study”, Surg Radiol Anat, 30, pp. 375 – 382.<br /> 3. Daescu E, Zahoi DE, et al (2012), “Morphological variability of 11. Sykes D (1963), “The arterial supply of the human kidney with<br /> the renal artery branching pattern: a brief review and an special reference to accessory renal arteries”, British Journal of<br /> anatomical study”, Rom J Morphol Embryol, 53(2), pp. 287 – Surgery, 50(222), pp. 368 – 374.<br /> 291. 12. Trịnh Xuân Đàn (1999), Nghiên cứu giải phẫu hệ thống bể đài<br /> 4. Fine H, and Keen EN (1966), “The arteries of the human thận và mạch máu, thần kinh thận của người Việt Nam trưởng<br /> kidney”, Journal of Anatomy, 100(4), pp. 881 – 894. thành, Luận án tiến sĩ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội, tr. 39 –<br /> 5. Graves FT (1954), “The anatomy of the intrarenal arteries and 76.<br /> its application to segmental resection of the kidney”, British 13. Trịnh Xuân Đàn và Lê Gia Vinh (1995), “Góp phần nghiên<br /> Journal of Surgery, 42(172), pp. 132 – 139. cứu mạch máu cuống thận người Việt Nam trưởng thành”,<br /> 6. Kyle W, Bhayani SB, et al (2005), “Extrarenal vascular Hình thái học, tập 5, tr. 14 – 15.<br /> anatomy of kidney: Assessment of variations and their 14. Trịnh Xuân Đàn và Lê Văn Minh (1996), “Nghiên cứu dạng có<br /> relevance to partial nephrectomy”, Urology, 66(5), pp. 985 – nhiều động mạch thận”, Hình thái học, tập 6(1), tr. 32 – 34<br /> 989. 15. Võ Văn Hải và Dương Văn Hải (2007), “Một số đặc điểm giải<br /> 7. Rocco F, Cozzi LA, and Cozzi G (2015), “Study of the renal phẫu mạch máu thận trong cuống thận và rốn thận người Việt<br /> segmental arterial anatomy with contrast-enhanced multi- Nam”, Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh, tập 11(1), tr. 488 – 495.<br /> detector computed tomography”, Surg Radiol Anat, 37(5), pp.<br /> 517 – 526.<br /> 8. Sampaio FJ, and Aragao AH (1990), “Anatomical relationship Ngày nhận bài báo: 21/11/2016<br /> between the intrarenal arteries and the kidney collecting Ngày phản biện nhận xét bài báo: 18/12/2016<br /> system”, Journal of Urology, 143, pp. 679 – 681.<br /> 9. Sampaio FJ, and Passos MA (1992), “Renal arteries: anatomic Ngày bài báo được đăng: 01/03/2017<br /> study for surgical and radiological practice”, Surg Radiol Anat,<br /> 14, pp. 113 – 117.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 297<br />