Năng lượng tối

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

56
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'năng lượng tối', tài liệu phổ thông, vật lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Năng lượng tối

NĂNG LƯ NG T I Robert P Crease Cu c i u gi a hai i nhà khoa h c phát hi n ra s dãn n c a vũ tr ang tăng t c cho th y th t khó như th nào vi c công nh n m t thành t u khoa h c thu c v ai – nh t là khi gi i Nobel có th ư c trao vào m t ngày nào ó, như Robert P Crease gi i thích. Khám phá c a hai i nhà khoa h c c l p cách nay m t th p niên r ng s dãn n c a vũ tr ang tăng t c là m t trong nh ng s ki n quan tr ng nh t trong lĩnh v c vũ tr h c nh ng năm g n ây. B n niên i c nh tranh gi a hai i – và vai trò mà các i th gi trong nh ng s ki n ti p theo – minh h a cho nh ng s nh p nh ng ch y u trong nét c trưng c a ti n b khoa h c, bao g m b n ch t c a khám phá, cách th c các thông cáo ư c th c hi n và khó khăn trong vi c công nh n thành t u. Th c hi n khám phá Câu chuy n khám phá ra vũ tr ang tăng t c b t u vào năm 1987 khi các nhà v t lí t i trư ng i h c qu c gia Lawrence Berkeley và trư ng i h c California Berkeley kh i ng D án Vũ tr h c Sao siêu m i săn tìm nh ng ngôi sao ang bùng n xa nh t nh, g i là sao siêu m i lo i Ia. H hi v ng s d ng các sao này tính ra, trong s nh ng th khác, t c ch m d n i c a s dãn n c a vũ tr . S gi m t c ư c ngư i ta trông i vì trong s v ng m t c a cái mà Einstein g i là h ng s h p d n – m t l c ph n h p d n, Λ, y v t ch t ra xa nhau – nhi u ngư i nghĩ r ng ΩM, lư ng v t ch t quan sát th y trong vũ tr ngày nay là m t ph n c a m t t i h n, là làm ch m l i mãi mãi s dãn n vũ tr , n u như không mang nó n m t s d ng l i sau cùng. Vi c quy t nh ai là ngư i nh n ư c vinh quang là ngư i u tiên th c hi n m t khám phá khoa h c không ph i lúc nào cũng d dàng. © hiepkhachquay 18
Saul Perlmutter, ngư i nghiên c u v các phương pháp t ng hóa vi c tìm ki m sao siêu m i lân c n là m t ph n c a lu n án ti n sĩ c a ông, cu i cùng tr thành lãnh oca i nghiên c u. Trong các ng s c a ông có Gerson Goldhaber, m t nhà v t lí khác khá thông th o các kĩ thu t ghi nh v t lí h t. Vi c nh n ra các sao siêu m i phù du – xu t hi n b t ng và r i l i m t vài tu n sau ó – là c c kì khó khăn. Th t v y, cũng kho ng th i gian ó, các nhà nghiên c u an M ch, ng u là Hans Nørgaard-Nielsen ã m t hai năm tích c c tìm ki m sao siêu m i lo i Ia xa nhưng h ch làm ch ư c m t sao siêu m i duy nh t, 1988u. Hơn n a, các sao siêu m i ã qua vài tu n sau sáng c c i t i h n c a nó ư c dùng nh c sao siêu m i – và vì th không th dùng cho lo i phép o mong mu n. M t cách c l p, i SCP, khi ó ã m ư c g n n a tá nhưng các sao trong s ó bi n thiên theo năm tháng, ã phát tri n m t s phương pháp th c nghi m m i kh c ph c th thách và d án c a i ang ti n tri n. Trong s này có m t camera trư ng r ng m i có th quan sát nh ng thiên hà r t xa ch trong m t êm. Không gi ng như các nhà nghiên c u ngư i an M ch, i SCP tìm ki m sao siêu m i b ng phương pháp “hai l n thăm”, g m vi c ghi nh cùng m t khu v c c a b u tr i hai l n gi a hai chu kì trăng m i. Quan sát th hai ư c thi t k nh m khám phá m t nhánh ng c viên sao siêu m i v a t a sáng không có m t trong quan sát th nh t; sau ó i nghiên c u có th lên l ch trình ti p theo trên nh ng kính thiên văn khác nh m o nh ng sao siêu m i này m t cách chi ti t. Các nhà khoa h c SCP cũng ưa ra nh ng cách tân khác. Ví d , trong khi a s nhà thiên văn s d ng b c l n lôga cho sáng, thì i SCP s d ng các ơn v th c s c a thông lư ng và năng lư ng trong s li u th ng kê c a h . i cũng nghĩ ra phương pháp c i ti n “hi u ch nh K” cho sao siêu m i, trong ó các b l c khác nhau ư c s d ng b t ánh sáng l ch và l ch xanh. Phương pháp này th nh tho ng ư c dùng trong quá kh nghiên c u các thiên hà, nhưng bây gi nó ư c ch p nh n b i t t c các i nghiên c u sao siêu m i. Ban u, các thành viên c a i SCP, là nh ng ngư i tương i m i m , ã v p ph i, trong th gi i thiên văn c nh tranh kh c li t, vi c m b o th i gian liên t c nh ng chi c kính thiên văn hàng u quá t i như ài quan sát Cerro Tololo Chile. i nghiên c u ã m t vài năm hi u ch nh c n th n phương pháp c a mình, v t l n v i nh ng t th i ti t x u và tr ng i t phía y ban i u ph i chương trình trư c vi c dành th i gian kính thiên văn cho m t kĩ thu t chưa ư c ch ng minh. Trong nh ng phép o quang ph h c sau ó, i nghiên c u ã tìm ki m và nh n ư c s h tr t phía các nhà thiên văn v i nh ng chương trình ã ư c phê chu n. Năm 1992, cu i cùng các nhà nghiên c u ã tìm th y m t sao siêu m i – 1992bi – sao siêu m i xa nh t t ng ư c phát hi n lúc ó, và công b m t bài báo. Nó tr thành n ph m u tiên v m t sao siêu m i xa t ng ư c phát hi n sm o ưc sáng c c i c a nó. Nhưng không ph i thành công ngay t c th i. Ngư i ph n bi n c a nó, nhà thiên văn v t lí Harvard Robert Kirshner, cho r ng ông ã nhìn th y nh ng thi u sót mang tính khái ni m trong bài báo ó. Trong s nh ng th khác, ông không ng ý v i phương pháp x lí b i c a i SCP. (B i làm cho sao siêu m i có v m i và do ó trông xa hơn trên th c t và có kh năng bóp méo các k t lu n v vũ tr h c) Bài báo c a i SCP (Astrophys. J. 440 L41) không ư c xu t b n mãi cho n năm © hiepkhachquay 19
1995, khi i nghiên c u cu i cùng thuy t ph c ư c nhà ph n bi n thâm niên n i ti ng th hai, Allan Sandage, r ng kĩ thu t c a i, bao g m vi c x lí hi u ch nh K m i l và không theo chu n, là áng tin c y và ông cho phép i nghiên c u không ph i lo l ng v b i vào lúc này. Năm 1995, nhóm SCP ã ưa ra u n các ng c viên sao siêu m i, tìm th y và ã o b y, và ch ng minh ươc s tho i mái và tính hi u qu c a phương pháp. Brian Schmidt (m t c u h c trò c a Krishner) ã chú ý, hi u rõ giá tr nh ng khó khăn mà i SCP vư ng ph i v i b i, cho r ng có nh ng cách x lí nó t t hơn cách i SCP ã s d ng, và ã tuy n thêm vài nhà thiên văn khác, thành l p m t i h p tác n a, g i là i Tìm ki m Sao siêu m i Z cao. “Liên t c không yên v i vn b i”, Schmidt nói v i tôi, “hơn h t th y, ưa n vi c thành l p i Z cao”. Schmidt cũng vi t r ng i cũng s d ng “s tinh thông trong vi c hi u bi t và o c sao siêu m i làm l i th c nh tranh [c a mình]”, nh t là i v i nghi v n b i òi h i ph i tinh t . Nh ng thành viên ch o khác bao g m Nicholas Suntzeff, khi ó Cerro Tololo, Kirshner và c u h c trò c a ông là Adam Riess, ngư i ã nghiên c u b i gi a các sao trong lu n án ti n sĩ c a ông. Alex Filippenko, m t chuyên gia qu c t v phân tích ph sao siêu m i, s m b nhóm SCP sang gia nh p i Z cao. Các nhà thiên văn Z cao nhanh chóng tìm ư c th i gian trên kính thiên văn Cerro Tololo. Tuy nhiên, i Z cao v n b b l i ng sau, và Krishner th m chí còn t h i không bi t nó có quá mu n so v i các nhà nghiên c u SCP. Nhưng nh ng i th c a nó không chú tâm n. Như Goldhaber nh n nh “B u tr i là m t nơi to l n”. i SCP công b m t bài báo mô t kĩ thu t c a mình và s li u trên lo t u tiên trong s 7 sao siêu m i (1997 Astrophys. J. 483 565). Do v t th nh nên d li u có thanh sai s l n. Nó hư ng t i m t giá tr ΩM trong vũ tr là 0,88. giá tr m t, con s này g n m t cách trêu ngươi v i m t mô hình lí thuy t tương i ơn gi n, th nh hành khi ó, trong ó M = 1, cho th y r ng vũ tr ang trên lư i ng nh c a s co tr l i. Các nhà nghiên c u cũng bi t r ng con ư ng d n n câu tr l i cu i cùng n m ch yêu c u nhi u t p h p th ng kê hơn, và lưu ý trong bài báo c a h r ng 18 sao siêu m i khác ang ư c o. “L i m t l n n a, phép phân tích t p h p sao siêu m i l ch cao ti p theo c a chúng tôi s ki m tra và sàng l c nh ng k t qu này”, bài báo k t lu n. i SCP s m ưa thêm nhi u sao siêu m i vào trong phân tích c a mình, trong ó có 1997ap, sao siêu m i xa nh t t ng ư c phát hi n. Vì 1997ap n m quá xa ngoài không gian và d dàng o b ng Kính thiên văn vũ tr Hubble, nên nó nh hư ng m nh m lên phép phân tích. Khi i SCP h p nh t nó vào trong bài báo xu t b n tháng 1/1998 (Nature 391 51), s li u xu t giá tr cho ΩM nh hơn 0,88. Như bài bình lu n có liên quan trong s báo ó c a t Nature ã lưu ý, m t giá tr như th ng ý s t n t i c a m t h ng s vũ tr , n u như lí thuy t l m phát chu n c a s khai sinh ra vũ tr là chính xác. Vào ngày 7/10/1997 – m t tu n sau khi i SCP công b bài báo Nature c a mình – i Z cao c l p công b bài báo u tiên c a h , tác gi ng u là Peter Garnavich. Bài báo ó, xu t b n trong tháng 2/1998 trên t Astrophysical Journal (493 L53), cũng mang l i m t giá tr th p cho ΩM © hiepkhachquay 20
Nhà lãnh o i Z cao Brian Schmidt (hình trên cùng, bên trái) b t tay v i nhà lãnh o nhóm SCP Saul Perlmutter h i u năm nay. Hình gi a là các thành viên c a i Z cao và hình dư i là các thành viên nhóm SCP. Hai nhóm khá khác bi t, v i phong cách và truy n th ng chuyên môn ngư c nhau, hi n ang săn tìm các sao siêu m i xa – và hơn n a là t c gi m t c c a vũ tr . M i nhóm làm vi c cu ng cu ng, e ng i s có m t c a nhóm kia; ôi khi h còn s d ng th i gian trên kính thiên văn liên ti p nhau. Nhưng vì c ng ng sao siêu m i là nh và g n bó ch t ch v i nhau, nên s tác ng qua l i không th tránh kh i. “Chúng tôi chia s ý ki n hay c a t ng nhóm khác”, Schmidt nói. iZ cao giúp i SCP b ng vi c trao i th i gian s d ng kính thiên văn trong cơn kh ng ho ng l ch trình khai thác, và i SCP h tr i Z cao b ng cách o quang ph trong kho ng th i gian th i ti t x u và cung c p b n th o tính toán hi u ch nh K. Th t v y, m t vài n ph m theo năm tháng có tác gi bao g m các thành viên thu c c hai nhóm. Như m t i m chu n, c hai i s d ng cơ s d li u có giá tr c a sao siêu m i lo i Ia Z th p ư c biên so n b i m t i các nhà thiên văn Chile và Mĩ, g i là i Calan/Tololo – t t c các thành viên trong i (k c Suntzeff) k t ó ã gia nh p i Z cao. Trong khi ó, m t s thành viên c a i ngư i an M ch cũ gia nh p nhóm SCP. © hiepkhachquay 21
S nh p nh ng ch m i b t u. Công b tin t c Mùa thu năm 1997, i SCP ã xây d ng s li u th ng kê c a mình, tìm ra 40 sao siêu m i xa. Các thành viên trong i ã làm vi c không ngh nh ng giai o n khác nhau c a phép phân tích. Thoáng nhìn vào nh ng g i ý cho vũ tr h c, trong s ghi chép c a ông, Goldhaber ã v th cư ng sao siêu m i theo l ch , t o ra cái g i là bi u Hubble. Ông lưu ý – như nh ng ngư i khác trong i cũng b t u ng v c – r ng d li u g i ý m t giá tr âm cho m t kh i lư ng ΩM. ây là m t k t qu vô lí ch có th làm cho có nghĩa b ng cách ưa vào m t h ng s vũ tr - m t l c y hư ng ra xa. Thành ra i u này g i ý r ng vũ tr ang tăng t c. M c dù d li u trong bài báo Nature c a i SCP, lúc y ang in n, ch a nh ng d u hi u c a m t h ng s vũ tr cho b i k ch b n vũ tr l m phát, nhưng bây gi d li u sinh ra b ng ch ng c a m t h ng s vũ tr mà chúng ta s ng hay không s ng trong m t vũ tr l m phát. G i ý này – bác b cách hi u c a bài báo trư c ây c a nó – làm tăng thêm m i quan tâm r ng bài báo c a i SCP ã gi i thích quá nhi u t m t kích thư c v t m u nh bé. Trong khi ó, i Z cao, Schmidt i t i n l c tìm ki m và khám phá sao siêu m i, v i Riess bây gi lãnh o vi c th m tra và phân tích s li u. S ghi chép trong phòng thí nghi m c a Riess t mùa thu năm 1997 cho th y ông cũng nhìn th y d u hi u c a s gia t c vũ tr dư i d ng kh i lư ng âm, và các thành viên Z cao cũng ưa ra m t bi u Hubble sơ b v i các v t th trong a h t ang tăng t c. Dù v y, trong cách trình bày ph thông, i nghiên c u v n theo thuy t b t kh tri, nói r ng “Chúng tôi không rõ!” v câu h i xem vũ tr ang tăng t c hay gi m t c. Sau ó n ra m t lo t s ki n, ý nghĩa c a chúng v n gây tranh lu n k ch li t b i nh ng cá nhân nh t nh hai nhóm. Goldhaber ưa ra bi u Hubble sơ b c a ông t i m t cu c h p nhóm SCP vào hôm 24/9/1997. Ng v c nhưng ph n ch n, các ng s c a ông b t u ki m tra chéo các chi ti t. Perlmutter và Goldhaber ưa s thông t c vào k t qu hi n t i c a h . Ngày 8 tháng 1 năm 1998, t i m t cu c h p c a H i Thiên văn h c Mĩ (AAS) th ô Washington, i SCP th c hi n trình di n quy mô l n l n u tiên c a d li u c a i trư c c ng ng khoa h c. i nghiên c u t ch c m t cu c th o lu n, phân phát tài li u h i ngh và trưng bày m t áp phích. B c áp phích ( t online t i http://www.supernova.lbl.gov/ và vào ngày 30/12/1998 trên arXiv.org preprint server) th o lu n các kĩ thu t và t p h p s li u. Nó bao g m m t bi u Hubble cũng như m t th ΩM theo ΩΛ (m t năng lư ng c a h ng s vũ tr ) g m m t hình gi ng như con m t bò cho th y b ng ch ng rõ ràng c a m t h ng s vũ tr . Trong k ch b n trư ng h p x u nh t, bi u vn ch ra xác su t không có h ng s vũ tr ch là m t cái uôi nh , trong trư ng h p kì l c a m t vũ tr có không gian cong nhi u và kh i lư ng r t th p. B c áp phích ghi “lưu các vùng riêng không bao hàm vũ tr l m phát ‘mô hình chu n’ không có h ng s vũ tr ”. Nó cũng c nh báo r ng “vùng riêng ư ng t nét bên ph i th bi u © hiepkhachquay 22
di n ư c tính sơ b c a chúng tôi v sai s h th ng này… C n thêm nh ng phân tích khác làm gi m sai s này. n ph m công b c a i nghiên c u – mang t a “Các sao ang bùng n xa báo hi u s ph n c a vũ tr ” – t p trung vào khám phá r ng vũ tr s không co tr l i. T i m t cu c h p báo y , m t nhà lí thuy t ã ư c m i n và gi i thích v i cánh nhà báo h ng s vũ tr là cái gì và t i sao nó l i quan tr ng. M t vài phóng viên ã ưa tin. M t ngư i là James Glanz c a t Science, ngư i vi t bài báo ta “Các sao ang bùng n hư ng t i m t l c y vũ tr ”. M t ngư i khác n a là Charles Petit, ngư i có câu chuy n trên trang nh t t San Francisco Chronicle s ra ngày hôm sau mang dòng tít “Các nhà khoa h c nhìn th y s tăng trư ng vũ tr b c phát” và là ngư i có câu chuy n “M t vài s th t l p lánh như sao và ph bi n” trên t US News & World Report m t vài ngày sau ó vi t v báo cáo c a các nhà thiên văn v “s dãn n tăng t c” c a vũ tr . “N u như nó hi n nhiên v i tôi, thì nó cũng hi n nhiên i v i m i nhà vũ tr h c” Petit nói v i tôi. “Tôi th t r t ng c nhiên khi nó không tr thành m t câu chuy n to hơn”. Tuy nhiên, các phóng viên khác không nh n ra cái Petit có, và ch ưa tin r ng vũ tr s dãn n n vô cùng. Vi c ưa ra sai s h th ng c a nó có th khi n các phóng viên nghĩ r ng câu tr l i cu i cùng có l không bao gi có ư c. Như Glanz ã trích l i Perlmutter như sau: “[Ông ta] c nh báo r ng nhóm ông v n ang hi u ch nh cho s m i có th có c a ánh sáng do b i và các k t lu n có kh năng v n còn thay i”. Nghiên c u sao siêu m i xa cho th y s dãn n c a vũ tr ang tăng t c. Bi u này bi u th h ng s vũ tr ( Λ) theo lư ng v t ch t quan sát th y trong vũ tr là m t hàm c a m t t i h n ( M). D li u cho m c tin c y 68,3% (màu ), 95,4% (màu xanh lá cây) và 99,7% (màu xanh dương), v i ư ng li n nét là s li u do i Tìm ki m Sao siêu m i Z cao s d ng (A G Riess et al. 1998 Astron. J. 116 1009) và ư ng t nét là s li u s d ng b i D án Vũ tr h c Sao siêu m i (S Perlmutter et al. 1999 Astrophys. J. 517 565). Trong khi ó, Schmidt và Riess ang tranh lu n v nh ng k t qu sơ b c a h . H hoàn thành phân tích c a h vào hôm 08/01/1988, ngày h p AAS – không k p ưa ra công b , và không h bi t cái i SCP s trình bày. M t vài ngày sau cu c h p, các nhà nghiên c u Z cao b t u bàn lu n s li u c a h v i tư cách toàn i. Riess, k l y v vào hôm 10/01/1988 và ã phân tích s li u trong kì trăng m t c a ông, g i thư i n t cho các thành viên còn l i c a i nghiên c u hai ngày sau © hiepkhachquay 23
ó r ng “s li u òi h i m t h ng s vũ tr khác không! Hãy ti p c n nh ng k t qu này không ph i b ng trái tim hay cái u c a b n mà là v i ôi m t c a b n”, l i thêm r ng “k t qu th t quá b t ng , th m chí gây s c”. Nh m c nh tranh, i Z cao gi riêng k t lu n c a mình chưa ưa ra công b chính th c – hãy th n tr ng v i vi c gào lên “Tr i ơi!”, Riess nói. Riess bông ùa trong thư i n t c a ông v “ngáo p LBL ch y loanh quanh” và thôi thúc các c ng tác viên c a ông “làm vi c th n tr ng và hi u qu , và có kh năng rùa s u i k p th ”. Tinh th n c a i Z cao m t ph n n m lòng t tin vào kh năng c a mình x lí các hi u ch nh b i – lu n án năm 1996 c a Riess v tài ó ã giành gi i thư ng – và vào s hoài nghi c a h r ng i SCP s không có m t chi n lư c y x lí v n ó. i cũng có m t b s li u nh hơn v sao siêu m i phân tích: 10 phân tích tr n v n và 4 sao siêu m i “thoáng qua” (các sao có d li u y u hơn), c ng v i 2 ã công b trư c ó t công trình c a i SCP, trong ó có 1997ap (m c dù trong công b sau ó nó không ư c nh n d ng rõ ràng như th ). Vào ngày 18 tháng 2, t i H i th o Năng lư ng t i Marina Del Rey, California, Goldhaber và Perlmutter ã th o lu n k t qu c a i SCP. i theo sau h là Filippenko, ngư i ã r i kh i nhóm SCP vài năm trư c ó. Filippenko công b k t lu n c a nhóm Z cao r ng vũ tr ang dãn n tc ngày càng tăng. Con rùa (Z cao) th t s ã b t k p chú th r ng (SCP) ngay khi các bài báo ư c nh c t i. Chưa y m t tháng sau, i Z cao công b m t bài báo chi ti t v 16 sao siêu m i c a mình (10 ã phân tích tr n v n, 4 thoáng qua và 2 sao siêu m i SCP) v i t a rõ ràng “B ng ch ng quan sát t sao siêu m i cho m t vũ tr ang tăng t c và h ng s vũ tr ” trên t Astronomical Journal. Bài báo ư c xác nh n, ăng tr c tuy n vào tháng 5 và xu t b n vào tháng 9 năm 1998 (A G Riess et al. Astron. J. 116 1009). i SCP m t lâu hơn m i hoàn thành m i phép phân tích v 42 sao siêu m i c a h , và công b m t bài báo vào ngày 8 tháng 9 năm 1998. Theo truy n th ng v t lí t t a ngây ngô cho nh ng bài báo công b nh ng khám phá k ch tính, nó ư c t u là “Các phép o omega và lambda t 42 sao siêu m i l ch cao”. Nó ư c ăng tr c tuy n vào tháng 12 năm 1998 và xu t b n vào tháng 6 năm 1999 (S Perlmutter et al. Astrophys. J. 517 565). Gi i thư ng công nh n B ng ch ng k t h p cho m t h ng s vũ tr t hai i ã thuy t ph c a s c ng ng khoa h c v i t c ngo i h ng i v i m t khám phá m i k ch tính và b t ng . Tháng 3 năm 1998, t i Fermilab, các thành viên c a hai nhóm thuy t trình trư ng h p c a h ; và cu i cùng, các thành viên ch t a ư c yêu c u giơ tay bi u quy t n u h tin h ng s vũ tr là t n t i. M t s lư ng r t l n trong h ã giơ tay. Tháng 12 năm 1998, t p chí Science ã b u ch n công trình ó là m t t phá c a năm. Năm 2001, m t nghiên c u (có th gây tranh cãi v m t phương pháp lu n) ti n hành t i i h c Princeton b i Richard Gott và các ng s (Astron. J. 549 1) nh n m nh r ng s tin c y vào nh ng lo i k t qu b t ng này ph thu c nhi u vào vi c có s lư ng th ng kê th c hi n m t phép o có s c m nh, và qu quy t r ng s li u c a i SCP ã hoàn thành m c tiêu này. M i m t trong hai bài báo mang tính khám phá – bài báo năm 1998 c a Riess, và bài báo năm 1999 c a Perlmutter – nh n ư c hơn 3000 trích d n tính cho n nay. © hiepkhachquay 24
Trong vòng hai năm khám phá, nh ng thí nghi m khác ã lo i tr kh năng ư c nh c t i trong b c áp phích h i tháng 1 năm 1998 c a i SCP v m t s k t h p c a không gian cong n m c kinh ng c, kh i lư ng th p và s thông ng c a nh ng thành ki n mang tính h th ng có th m ra kh năng không có h ng s vũ tr : các thí nghi m n n vi sóng vũ tr cho th y không gian không ph i cong sít sao, còn nh ng phép o c m thiên hà g i ý r ng kh i lư ng vũ tr không ph i là th p. K t ó, công trình ó liên t c làm mưa làm gió v i nh ng gi i thư ng có uy tín. Perlmutter giành gi i thư ng E O Lawrence năm 2002, gi i thư ng Feltrinelli năm 2005 và cùng chia s gi i thư ng Shaw năm 2006 v i Schmidt và Riess. Gi i thư ng Warner năm 2003 và gi i thư ng Sackler năm 2004 n v i Riess, còn gi i Padua năm 2005 ư c trao cho Perlmutter chung v i Schmidt. Gi i thư ng vũ tr h c Gruber năm 2007, t ng tr giá 500.000 ôla, ư c chia cho Perlmutter và Schmidt m i ngư i m t ph n tư, và m i ph n tư còn l i trao cho các thành viên c a m i i nghiên c u. K t ó, các nhà lãnh o c a i SCP và Z cao làm vi c hòa nhã và êm ái cùng nhau. Perlmutter và Schmidt công b m t bài báo phê bình chung v lĩnh v c ó trong năm 2003 (arXiv:astro-ph/0303428v1), và Perlmutter và Riess cũng làm i u tương t trong năm 1999. T i s ki n trao gi i Gruber, Perlmutter và Schmidt ã mang l i m t bu i nói chuy n vui v và c s c, s a ch a câu cú t ng trang chi u và r i èn ch laser t i lui như th nó là m t g y g truy n tay. Th nh tho ng, các cá nhân i Z cao cho in n nh ng kh ng nh ưu tiên d a trên b n th o c a nh ng n ph m sau cùng. Trong cu n sách Vũ tr phi mã c a ông, Krishner vi t r ng i Z cao hư ng l i t s cãi vã n ào mà i SCP t o ra v h ng s vũ tr , nhưng l i t t a d gây tranh cãi cho hai chương c a ông là “X lí trư c” và “X lí úng”. T ó, các nhà ng u và thành viên ch ch t c a nh ng chương trình h p tác – bao g m Goldhaber, Kirshner và Perlmutter – trao i thư t và thư i n t bàn lu n v niên i h c và ý nghĩa c a m t s s ki n. i m nh n Các nh lu t gi ng như th i xúc xích, b n càng ít bi t chúng c u t o t cái gì, b n càng quý tr ng s n ph m – và ngư i ta th nh tho ng b cám d phát bi u nh ng i u tương t c a nh ng khám phá khoa h c. Nhưng cách phát bi u khéo léo hơn s th c. Nó ph thu c vào s trông i c a con ngư i; nh ng ngư i th t s hi u ư c óc sáng t o nhân lo i không h khó khăn v i ý tư ng r ng m t tác ng khách quan có th phát tri n ra kh i th c ti n con ngư i b n th u. Khoa h c phát tri n sang n n t ng phong phú hơn, thoáng hơn và sâu s c hơn nhi u so v i nh ng hình nh giáo khoa c a quy trình c a nó xu t. C nh tranh không ph i là con ư ng duy nh t d n n khám phá, nhưng nh ng câu chuy n c nh tranh gi ng như th này bi u hi n c i m nh p nh ng c a quá trình này – ư c xem là b n ch t c a khám phá, thông cáo và ch ng nh n – theo ki u mà nh ng câu chuy n khác không có. Chúng xu t r ng nh ng chi ti t dư ng như không liên quan gì, ví d như ai nói cái gì v i ai và khi nào, có th nh hư ng m nh m n cách th c cá nhân và các i nghiên c u d n ra nh ng tìm ki m, th c hi n khám phá, và loan báo và công b k t qu . Hơn n a, nh ng câu chuy n c nh tranh có th cho th y r ng không ph i lúc nào m t khám phá cũng ư c nh rõ ngày tháng khi m t bài báo nh t nh ư c © hiepkhachquay 25
công b , không ph i khi nó ư c loan báo trư c công chúng l n u tiên, hay khi nó ư c công b trư c công chúng m t cách tr n v n mà không h báo trư c. V y m t khám phá có th xác nh ngày t i ó m t thuy t trình rõ ràng ư c th c hi n trư c c ng ng khoa h c, hay có l trư c m t cu c h p nhóm chuyên gia ? Hay là m t khám phá ph i bu c ch t v i ngày tháng khi b ng ch ng u tiên xu t hi n trong s tay ghi chép trong phòng thí nghi m c a m t ngư i nào ó ? Nh ng câu chuy n như th cũng cho th y s nh p nh ng b n ch t c a thông cáo, nó khác nhau ph thu c vào ngư i ta ang nói v i các ng s , v i c ng ng khoa h c r ng l n hơn hay v i các phương ti n truy n thông. Có hay không cu c ch y ua n các phương ti n ó xem ai ưa ra b ng ch ng cho m t i u k t lu n và nh ng s báo trư c có th có, hay xem ai là k d t khoát ? Nh ng câu chuy n như th này cũng cho th y có th khó mà ch ng nh n gi i thư ng khi mà các i nghiên c u tác ng qua l i l n nhau. Câu chuy n này cũng v ch ra hình nh c a m t khám phá khoa h c là th gì ó xu t hi n cùng m t lúc, v i s rõ ràng và tr n v n, có th ư c công b v i s d t khoát và ch c ch n, như nh ng k lãng m n thái quá và l i th i. Nh ng khám phá xu t hi n d n d n t các s li u th ng kê không ư c t o ra cho nh ng dòng tít hay ho, nhưng có kh năng làm d y sóng tương lai. Khi và n u m t gi i thư ng Nobel cu i cùng ư c trao cho khám phá mang tính b t ng này, thì y ban Nobel s ph i thuy t ph c các v th m phán trư ng phái Solomon trong vi c quy t nh phân chia gi i thư ng như th nào, chia ph n nhi u nh t cho ba cá nhân trong hai i. i v i ph n nhi u trong c ng ng nh ã giúp i này hay i kia – ho c c hai – và tác ng c a s nh p nh ng, như a s thành viên các i u hài lòng trông th y, là chia u gi i thư ng ra. Nút th t cu i cùng trong câu chuy n c nh tranh kh c li t y k ch tính này có l là s tr trêu r ng lư ng r ng s ghi nh n cu i cùng trao cho c hai i – trên th c t là cho toàn b c ng ng sao siêu m i. Tác gi : Robert P Crease là trư ng khoa Tri t h c, i h c Stony Brook, và là nhà s h c t i Phòng thí nghi m qu c gia Brookhaven, Mĩ. Nguyên b n: Dark Energy (Physics World, tháng 12/2007) hiepkhachquay d ch An Minh, ngày 8 tháng 12 năm 2007, 20:37:00 Tài li u download t i http://www.thuvienvatly.com (http://home.1asphost.com/manhan101/ ) © hiepkhachquay 26