Nghiên cứu khoa học " Quản lý rừng cộng đồng của một số dân tộc ở vùng núi bắc bộ và đề xuất khuyến nghị xây dựng chính sách quản lý rừng cộng đồng "

Chia sẻ: Nguye Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

160
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quản lý tài nguyên rừng có sự tham gia của cộng đồng dân cư địa phương là một trong những hình thức quản lý rừng đang được sự quan tâm chú ý của các cơ quan quản lý lâm nghiệp và các cấp chính quyền địa phương. Tuy xét về khía cạnh pháp lý, cho đến nay trong các văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước chưa quy định vị trí pháp lý của cộng đồng nhưng trên thực tế ở một số địa phương, vẫn còn tồn tại những khu rừng cộng đồng được hình thành từ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu khoa học " Quản lý rừng cộng đồng của một số dân tộc ở vùng núi bắc bộ và đề xuất khuyến nghị xây dựng chính sách quản lý rừng cộng đồng "

Q u¶n lý rõng céng ®ång cña mét sè d©n téc ë vïng nói b¾c bé vμ ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ x©y dùng chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng céng ®ång Cao L©m Anh ViÖn khoa häc l©m nghiÖp ViÖt Nam 1. §Æt vÊn ®Ò Qu¶n lý tµi nguyªn rõng cã sù tham gia cña céng ®ång d©n c− ®Þa ph−¬ng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang ®−îc sù quan t©m chó ý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Tuy xÐt vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, cho ®Õn nay trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ch−a quy ®Þnh vÞ trÝ ph¸p lý cña céng ®ång nh−ng trªn thùc tÕ ë mét sè ®Þa ph−¬ng, vÉn cßn tån t¹i nh÷ng khu rõng céng ®ång ®−îc h×nh thµnh tõ l©u ®êi vµ vÉn ®ang ®−îc céng ®ång qu¶n lý cã hiÖu qu¶. Theo b¸o c¸o s¬ bé cña Côc KiÓm l©m, tÝnh ®Õn th¸ng 6/2001, ë 1203 x· thuéc 146 huyÖn cña 24 tØnh, thµnh trong c¶ n−íc ®· cã kho¶ng 2.348.295 ha rõng vµ ®Êt rõng ®· ®−îc giao cho céng ®ång th«n, b¶n qu¶n lý vµ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c h×nh thøc nh−: − Céng ®ång trùc tiÕp qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng thuéc quyÒn së h÷u cña céng ®ång theo truyÒn thèng. (214.006 ha) − Céng ®ång tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ ®Êt rõng cña Nhµ n−íc theo chÕ ®é kho¸n. (936.327 ha) − Céng ®ång qu¶n lý c¸c rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp ®−îc ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng giao cho céng ®ång. (1.197.961 ha) C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng hÖ thèng QLRC§ cã thÓ ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng ®Þa lý kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ vïng s©u, vïng xa, vïng cao, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi. Tuy nhiªn, c¸c h×nh thøc qu¶n lý nµy ph¶i linh ho¹t ®Ó cã thÓ phï hîp víi truyÒn thèng, tËp qu¸n, ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi cña tõng d©n téc Ýt ng−êi ë c¸c vïng miÒn nói ViÖt Nam. Nghiªn cøu "§¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång (cÊp th«n b¶n) cña mét sè d©n téc ë vïng nói B¾c Bé vµ ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ x©y dùng chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng céng ®ång" ra ®êi nh»m ®ãng gãp vµo viÖc ph¸t triÓn LNC§ - mét h×nh thøc qu¶n lý rõng ®ang tån t¹i vµ ph¸t triÓn ë n−íc ta. 2 . Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ph©n tÝch tµi liÖu thø cÊp. Thu thËp c¸c tµi liÖu, t− liÖu liªn quan ®Õn tËp qu¸n sö dông tµi nguyªn cña c¸c d©n téc nghiªn cøu. RRA, PRA o §iÒu tra ®¹i diÖn: chän n¬i cã rõng tù nhiªn, cã truyÒn thèng qu¶n lý rõng th«n b¶n, ®ang tån t¹i trong thùc tiÔn h×nh thøc QLRC§ (th«n, b¶n). o ¸p dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn ë c¸c cÊp vµ nh÷ng ng−êi cã liªn quan ®Ó thu thËp th«ng tin. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia vµ héi th¶o khoa häc. 3. KÕt qu¶ nghiªn cøu qu¶n lý rõng céng ®ång cña mét sè d©n téc vïng nói b¾c bé Nghiªn cøu tiÕn hµnh t¹i 3 th«n b¶n (th«n Suèi Mµnh, x· Xu©n D−¬ng, huyÖn Léc B×nh, tØnh L¹ng S¬n ®¹i diÖn cho d©n téc Tµy; Th«n Doi, x· HiÒn L−¬ng, huyÖn §µ B¾c, tØnh Hoµ B×nh ®¹i diÖn cho d©n téc M−êng; Th«n Pó C¸, x· ChiÒng B«m, huyÖn ThuËn Ch©u, tØnh S¬n La ®¹i diÖn cho d©n téc Th¸i). BiÓu 01 - Tãm t¾t c¸c ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña c¸c céng ®ång mÉu. VÞ trÝ Léc B×nh - L¹ng S¬n §µ B¾c - Hoµ B×nh ThuËn Ch©u - S¬n La D©n téc Tµy M−êng Th¸i
21/07/09 §Þa h×nh Thung lòng nói Nói cao Nói cao Kho¶ng c¸ch ®Õn Na D−¬ng §µ B¾c ThuËn Ch©u thÞ trÊn gÇn nhÊt 20 km 10 km 12 km 27 ng−êi/km2 49 ng−êi/km2 44 ng−êi/km2 MËt ®é d©n sè ThÊp Võa ph¶i Võa ph¶i Canh t¸c lóa n−íc vµ ch¨n Trång trät vµ ch¨n Canh t¸c lóa n−íc vµ Ph−¬ng thøc nu«i, khai th¸c s¶n phÈm nu«i, l©m n«ng kÕt n−¬ng rÉy hçn hîp, nu«i thÝch nghi rõng hîp gia sóc C¬ b¶n lµ tù cung tù cÊp Møc ®é thÞ Hçn hîp gi÷a tù cung Tù cung tù cÊp nh−ng cã tham gia thÞ tr−êng tù cÊp vµ thÞ tr−êng tr−êng BiÓu 02 - DiÖn tÝch ®Êt ®ai cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu Xu©n D−¬ng HiÒn L−¬ng ChiÒng B«m Lo¹i ®Êt Léc B×nh §µ B¾c ThuËn Ch©u DiÖn tÝch tù nhiªn 4320 ha 3276 ha 9519 ha DiÖn tÝch ®Êt NN 137.42 ha 131.1 ha 269.81 ha DiÖn tÝch ®Êt LN 746.25 ha 1807.3 ha 3173.6 ha §Êt chuyªn dïng 56.78 ha 434.5 ha 55.38 ha §Êt thæ c− 5.05 ha 20 ha 20.64 ha §Êt ch−a sö dông 3374.5 ha 883.1 ha 5999.57 ha BiÓu 03 - C¸c chØ tiªu b×nh qu©n ®Êt ®ai cho hé, lao ®éng vµ nh©n khÈu DiÖn tÝch §Êt n«ng §Êt L©m §Êt thæ ChØ tiªu tù nhiªn nghiÖp nghiÖp c− (ha) (ha) (ha) (ha) DiÖn tÝch bq hé 20,57 0,65 19,46 0.024 Xu©n DiÖn tÝch bq lao ®éng 8,19 0,26 7,75 0.009 D−¬ng DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 3,77 0,12 3,57 0.004 DiÖn tÝch bq hé 9,07 0,36 5,01 0,06 HiÒn DiÖn tÝch bq lao ®éng 4,15 0,17 2,29 0,03 L−¬ng DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 2,01 0,08 1,11 0,002 DiÖn tÝch bq hé 15,21 0,43 5,07 0.03 ChiÒng DiÖn tÝch bq lao ®éng 5,16 0,15 1,72 0.011 B«m DiÖn tÝch bq nh©n khÈu 2,26 0,06 0,75 0.005 Thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu. C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ Xu©n D−¬ng - Léc B×nh - L¹ng S¬n. (Tµy) - Rõng do hé gia ®×nh qu¶n lý. - Rõng do c¸c céng ®ång qu¶n lý b¶o vÖ. - Rõng do c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi (UBND x·, héi n«ng d©n, ®oµn thanh niªn..) qu¶n lý. - Rõng do nhãm hé qu¶n lý. Céng ®ång d©n c− th«n Suèi Mµnh hiÖn ®ang qu¶n lý 2 khu rõng cã diÖn tÝch gÇn 40 ha vµ mét b·i ch¨n th¶ kho¶ng 20 ha. ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong c«ng t¸c b¶o vÖ rõng lµ tæ an ninh cña th«n do tr−ëng th«n kiªm nhiÖm lµm tæ tr−ëng. C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ HiÒn L−¬ng - §µ B¾c - Hoµ B×nh (M−êng) - Qu¶n lý l©m nghiÖp Nhµ n−íc - Qu¶n lý rõng hé gia ®×nh - Qu¶n lý rõng chung 2
21/07/09 ë th«n Doi rõng céng ®ång kho¶ng (70 ha) do "Hîp t¸c x·" ®øng lµm trung gian, thuª chi héi cùu chiÕn binh cña th«n tr«ng coi b¶o vÖ vµ lµm cÇu nèi gi÷a BQL rõng phßng hé S«ng §µ víi c¸c hé d©n trong th«n. ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ rõng th«n b¶n lµ chñ nhiÖm HTX vµ Tr−ëng th«n. C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng cña x∙ ChiÒng B«m - ThuËn Ch©u - S¬n La (Th¸i) ViÖc giao ®Êt giao rõng ë ChiÒng B«m ch−a triÓn khai ®Õn hé gia ®×nh, mµ míi chØ cã c¸c HTX ®−îc giao kho¸n th«ng qua c¸c hîp ®ång kho¸n b¶o vÖ rõng ký víi H¹t KiÓm l©m ThuËn Ch©u. HTX chØ lµ ng−êi trung gian ®øng ra ®¹i diÖn ®Ó ký hîp ®ång (!?) kh«ng cã vai trß g× trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ rõng th«n b¶n. ChÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ qu¶n lý b¶o vÖ rõng céng ®ång cña th«n Pó C¸ lµ tæ an ninh th«n do tr−ëng th«n kiªm nhiÖm lµm tæ tr−ëng. 4.1. NhËn ®Þnh chung vÒ hiÖn tr¹ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång qua c¸c ®iÓm nghiªn cøu a/ §¸nh gi¸ qu¶n lý rõng céng ®ång t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu qua c¸c tiªu chÝ Trong khu«n khæ cña nghiªn cøu nµy chóng t«i ph©n tÝch tÊt c¶ c¸c th«ng tin thu thËp ®−îc dùa trªn 5 m¶ng vÊn ®Ò: QuyÒn sö dông ®Êt cña céng ®ång;Thùc tr¹ng rõng vµ ®Êt rõng do céng ®ång qu¶n lý; Lîi Ých tõ qu¶n lý rõng; Tæ chøc vµ n¨ng lùc qu¶n lý; Vai trß hç trî cña Nhµ n−íc. QuyÒn sö dông ®Êt t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy c¸c céng ®ång ®Òu ch−a ®−îc cÊp giÊy CNQSD§, mÆc dï vËy nh−ng vÉn lµ b¸n chÝnh thøc v× céng ®ång ®Òu ®−îc sù ®ång ý vµ sù ñng hé cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. ViÖc c¸c céng ®ång tù c«ng nhËn theo truyÒn thèng kh«ng phæ biÕn. Thùc tr¹ng rõng vµ ®Êt rõng do céng ®ång qu¶n lý phÇn lín lµ nh÷ng diÖn tÝch rõng tù nhiªn tr¹ng th¸i IIIa1 nghÌo kiÖt, ë n¬i xa th«n b¶n vµ trªn nói cao, ngoµi ra c¸c céng ®ång còng cßn qu¶n lý rõng trång vµ ®Êt trèng ®åi nói träc. Lîi Ých tõ qu¶n lý rõng theo chóng t«i còng lµ lý do ®Ó x¸c lËp h×nh thøc QLRC§. T¹i tÊt c¶ c¸c ®iÓm nghiªn cøu QLRC§ ®Òu mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp vµ tho¶ m·n c¸c tÝn ng−ìng còng nh− c¸c lîi Ých kh¸c cho céng ®ång. VÒ tæ chøc céng ®ång vµ n¨ng lùc qu¶n lý, mçi céng ®ång ®Òu cã qui −íc b¶o vÖ rõng (ghi thµnh v¨n hoÆc kh«ng ghi thµnh v¨n) cña riªng hä, nã phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n vµ ®−îc l−u truyÒn trong céng ®ång. §Ó thuËn lîi trong viÖc b¶o vÖ rõng hä th−êng lËp mét nhãm b¶o vÖ rõng. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy Ýt nhiÒu ®Òu cã c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî cña Nhµ n−íc (327, 661, 747, 133, 135…), vÒ møc ®é ®Çu t− cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña tõng céng ®ång. b/ Lý do x¸c lËp vµ môc ®Ých cña qu¶n lý rõng céng ®ång. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy qu¶n lý rõng céng ®ång ®−îc tån t¹i v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau, cã thÓ tãm l−îc nh− sau: BiÓu 04 - Lý do x¸c lËp h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu C¸c ®iÓm nghiªn cøu Suèi Doi Pó C¸ Lý do x¸c lËp Mµnh 1. TruyÒn thèng (tËp qu¸n) x x 2. Do thùc hiÖn chÝnh s¸ch G§GR cña ®Þa ph−¬ng - KiÓm l©m vïng (UBND x·) giao x x - NhËn kho¸n BVR víi c¸c tæ chøc kh¸c x 3. N¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång x x x 4. Rõng tù nhiªn cßn Ýt khã chia cho c¸c hé x x x 5. Tho¶ m·n nhu cÇu cña céng ®ång - Nhu cÇu gç cñi cña céng ®ång vµ tõng hé x x x 3
21/07/09 - Thùc phÈm (d−îc liÖu) x x x - Nguån n−íc x x Qua mçi thêi kú kh¸c nhau c¸c d©n téc ®Òu cã truyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña riªng m×nh, c¸c h×nh thøc qu¶n lý cña hä thÓ hiÖn phong tôc tËp qu¸n vµ ®Æc ®iÓm d©n téc. Ng−êi M−êng rõng do "lang ®¹o" qu¶n lý, ë ng−êi Th¸i rõng l¹i ®−îc qu¶n lý theo "m−êng b¶n". Sù tån t¹i cña h×nh thøc "céng ®ång" qu¶n lý rõng kh«ng ph¶i do sù ¸p ®Æt tõ trªn xuèng, mµ chÝnh lµ h×nh thµnh tõ nhu cÇu thùc tiÔn ë c¸c c¬ së ®−îc ng−êi d©n chÊp nhËn. Nh− vËy, cã lÏ nã cã tÝnh hîp lý nµo ®ã cña h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, cã thÓ h×nh thøc nµy ®· kÕ thõa tËp qu¸n, luËt tôc vÒ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ®ång bµo c¸c d©n téc sèng trªn vïng cao ®· cã tõ l©u ®êi. c/ C¸ch qu¶n lý sö dông rõng cña céng ®ång. Mçi d©n téc kh¸c nhau ®Òu cã c¸ch qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c nhau. T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu cho thÊy, c¸c hÖ thèng b¶o vÖ rõng b¶n ®Þa kh«ng cßn gi÷ ®−îc nguyªn vÑn hoÆc ®· bÞ mÊt hiÖu lùc (h×nh thøc "Jompa" mét h×nh thøc b¶o vÖ rõng cã hiÖu qu¶ cña d©n téc Th¸i nay ®· bÞ mÊt) vµ thay vµo ®ã lµ nh÷ng h×nh thøc kh¸c. PhÇn nhiÒu hä dïng c¸c tæ chøc cã s½n trong th«n b¶n ®Ó tæ chøc mét lùc l−îng b¶o vÖ chuyªn tr¸ch (th«n Suèi Mµnh vµ b¶n Pó C¸ tæ an ninh th«n lµ lùc l−îng chuyªn tr¸ch b¶o vÖ rõng, ë th«n Doi viÖc b¶o vÖ rõng chuyªn tr¸ch lµ Chi héi Cùu chiÕn binh...). ViÖc khai th¸c gç cho c¸c nhu cÇu gia dông trong ph¹m vi th«n b¶n t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu ph¶i th«ng qua tr−ëng th«n. C¸c s¶n phÈm kh¸c nh− l©m s¶n ngoµi gç ®−îc thu h¸i tù do (trõ m¨ng tre nøa cã qui ®Þnh cô thÓ nh− ë th«n Doi) Do cuéc sèng cña nh©n d©n vïng ®ång bµo d©n téc nãi chung vµ cña c¸c ®iÓm nghiªn cøu nãi riªng cßn khã kh¨n, nªn viÖc ph¸t triÓn l©m nghiÖp míi chØ dõng l¹i ë møc ®é b¶o vÖ rõng vµ trång rõng míi theo c¸c hîp ®ång kho¸n trång rõng. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ch−a cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng tÝch cùc ®Ó gióp rõng ph¸t triÓn. 4.2. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng. Tr−íc ®©y, do mËt ®é d©n sè cßn thÊp, nÒn kinh tÕ cßn dùa vµo tù nhiªn nªn kh«ng ph¸t sinh nhiÒu m©u thuÉn gi÷a c¸c céng ®ång víi bªn ngoµi vÒ quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp. Theo thêi gian, quan hÖ céng ®ång ë miÒn nói ®· cã nhiÒu thay ®æi trong nh÷ng bèi c¶nh lÞch sö kh¸c nhau nh−: − Nhµ n−íc quy ®Þnh toµn bé rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp thuéc quyÒn së h÷u toµn d©n do Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý. Theo qui ®Þnh cña c¸c chÝnh s¸ch viÖc quy ho¹ch, quyÒn h¹n vµ lîi Ých cña céng ®ång ch−a ®−îc ®Ò cËp râ rµng, cßn chung chung. − Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu cña c¸c céng ®ång d©n c− ë miÒn nói ®· thay ®æi nhiÒu, tû lÖ d©n téc b¶n ®Þa gi¶m dÇn. Tr−íc kia giµ lµng, chñ lµng lµ ng−êi ®øng ®Çu céng ®ång trong mäi viÖc. Nay giµ lµng chØ tr«ng coi vÒ sinh ho¹t céng ®ång vµ lÔ héi cßn viÖc qu¶n lý mäi mÆt ®Òu do chÝnh quyÒn, c¸c ban ngµnh phô tr¸ch. − Nh÷ng d©n téc sèng gÇn rõng th−êng coi toµn bé c¬ së nguån tµi nguyªn gåm: ®Êt, rõng, nguån n−íc, s«ng, suèi... lµ cña hä, nay giao hay kho¸n cho mçi hé mét diÖn tÝch ®Êt h¹n ®Þnh th× viÖc sö dông ®Êt sai môc ®Ých lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Gi¶i ®¸p ®−îc lîi Ých tõ rõng ®em l¹i cho céng ®ång d©n c− t¹i ®Þa ph−¬ng trong qu¸ tr×nh ®¸p øng c¸c nhu cÇu nãi trªn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng cña ng−êi d©n ë c¸c vïng rõng nói, vµ sÏ gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc b¶o vÖ rõng. 4.3. T¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch Nhµ n−íc. ChÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ hiÖn nay ch−a nhËn râ qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý cÇn ph¶i cïng tån t¹i víi l©m nghiÖp Nhµ n−íc, l©m nghiÖp tËp thÓ vµ t− nh©n ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. C¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc cã liªn quan ®Õn l©m nghiÖp céng ®ång ®· vµ ®ang ®−îc thùc thi t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ: Giao ®Êt l©m nghiÖp (N§ 02/CP vµ 163/1999/N§-CP), kho¸n ®Êt l©m nghiÖp (202/CP vµ N§ 01/CP), ch−¬ng tr×nh 327 vµ nay lµ 661, chÝnh s¸ch x©y dùng vïng kinh tÕ lßng hå S«ng §µ, 747, c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia 133, 135.. 4
21/07/09 Nh×n chung c¸c chÝnh s¸ch nµy cã t¸c ®éng thuËn chiÒu vµ tÝch cùc ®Õn x©y dùng vµ qu¶n lý rõng céng ®ång th«n b¶n. Tuy nhiªn, chÝnh s¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp míi t¹o hµnh lang ph¸p lý cho chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n ®Þa ph−¬ng tham gia vµo qu¶n lý, sö dông ®Êt l©m nghiÖp, cßn c¸c quyÕt ®Þnh vÒ h−ëng dông do Trung −¬ng quyÕt ®Þnh. CÇn nhËn thÊy tÝnh thiÕu bÒn v÷ng cña chÝnh s¸ch kho¸n b¶o vÖ rõng. Nhµ n−íc ®Çu t− b¶o vÖ rõng chØ cã thêi h¹n (5, 6 n¨m). Khi hÕt thêi h¹n ®Çu t− (Nhµ n−íc kh«ng thuª d©n b¶o vÖ rõng) th× rõng sÏ ®−îc b¶o vÖ thÕ nµo? §©u lµ ®éng lùc ®Ó d©n b¶o vÖ rõng? T¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu khi hái nÕu kh«ng ®−îc Nhµ n−íc tr¶ tiÒn kho¸n b¶o vÖ n÷a th× nh©n d©n cã tiÕp tôc b¶o vÖ rõng kh«ng? C¸c c¸n bé ®Þa ph−¬ng vµ nh©n d©n t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®Òu cã nguyÖn väng muèn b¶o vÖ tiÕp, v× ng−êi d©n ®· thÊy t¸c dông cña rõng vµ x¸c ®Þnh ®−îc rõng mang l¹i lîi Ých cho chÝnh hä chø kh«ng ph¶i cho Nhµ n−íc. ChÝnh phñ míi ban hµnh quyÕt ®Þnh 178/2001/Q§-TTg (ngµy 12/11/2001) vÒ quyÒn h−ëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc giao, ®−îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, nh−ng trong ®ã l¹i ch−a qui ®Þnh quyÒn h−ëng lîi cho ®èi t−îng céng ®ång d©n c− th«n b¶n. 4.4. §¸nh gi¸ chung. Qua c¸c nghiªn cøu cã thÓ rót ra mét sè ®¸nh gi¸ nh− sau: −u ®iÓm cña qu¶n lý rõng céng ®ång. − Cã tæ chøc chÆt chÏ, cã h−¬ng −íc néi bé vµ tr−ëng th«n ®−îc bÇu ra mét c¸ch d©n chñ. − §©y lµ ph−¬ng ph¸p qu¶n lý rõng hiÖu qu¶ vÒ mÆt chi phÝ, c¸c céng ®ång cã thÓ b¶o vÖ rõng hiÖu qu¶ h¬n c¸c hé gia ®×nh. − Qu¶n lý rõng céng ®ång ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ nguån n−íc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; phßng hé m«i tr−êng vµ tÝn ng−ìng; cung cÊp gç sö dông vµo viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng c«ng céng (tr−êng häc, tr¹m x¸...) còng nh− cung cÊp l©m s¶n phô, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng cho ng−êi d©n trong céng ®ång. Nh÷ng tån t¹i trong qu¶n lý rõng céng ®ång. − Sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng víi céng ®ång trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng ch−a tèt. − C¬ së ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¶n lý rõng céng ®ång ch−a ®Çy ®ñ, ch−a cã nhiÒu trî gióp cña ChÝnh phñ. Nh÷ng trë ng¹i cho viÖc ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam. − Tæ chøc qu¶n lý rõng céng ®ång th«n b¶n lµ mét m« h×nh qu¶n lý tù nguyÖn, nh−ng ch−a ®−îc Nhµ n−íc c«ng nhËn, nªn kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß chñ thÓ trong kinh doanh l©m nghiÖp. − Quan ®iÓm vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ch−a ®−îc thèng nhÊt gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý, nh÷ng ng−êi lµm chÝnh s¸ch, c¸c c¸n bé kü thuËt vµ ng−êi d©n. Sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ c¸c chÝnh s¸ch cßn rÊt h¹n chÕ. − ThiÕu c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî quèc gia ®Ó ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång. 5. KhuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p vÒ qLRC§. Gi¶i quyÕt v−íng m¾c ë luËt d©n sù Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt n−íc, th«n b¶n ë ViÖt Nam kh«ng mÊt ®i nh− mét sè quèc gia, mµ vÉn tån t¹i vµ ®ang tõng b−íc kh«i phôc vÞ thÕ cña th«n b¶n. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o khu«n khæ ph¸p lý cho céng ®ång d©n c− tham gia qu¶n lý rõng th× cÇn ph¶i cã mét sè bæ sung vµo LuËt D©n sù ®Ó céng ®ång d©n c− th«n b¶n ®−îc coi lµ mét tæ chøc cã t− c¸ch ph¸p nh©n. Muèn ®−îc nh− vËy th× l¹i cÇn ph¶i cã c©u tr¶ lêi cho nh÷ng c©u hái sau: − NÕu céng ®ång d©n c− th«n b¶n ®−îc c«ng nhËn lµ mét ph¸p nh©n th× tæ chøc nµy thuéc lo¹i h×nh tæ chøc nµo? 5
21/07/09 − Ai lµ c¬ quan chñ qu¶n cña céng ®ång th«n b¶n? Th«n b¶n lµ n¬i c− tró cña ng−êi n«ng d©n tõ l©u ®êi nh−ng kh«ng cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp th«n b¶n cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn.... Tõ sù dÉn chøng trªn cho thÊy, ®Ó thõa nhËn th«n b¶n lµ tæ chøc cã t− c¸ch ph¸p nh©n kh«ng nh÷ng cã liªn quan ®Õn LuËt D©n sù mµ cßn liªn quan ®Õn LuËt Hµnh chÝnh vµ mét sè ®¹o luËt kh¸c ë ViÖt Nam. Rµ so¸t l¹i ho¹t ®éng giao ®Êt, c«ng nhËn tÝnh hîp ph¸p cña nh÷ng diÖn tÝch ®Êt ®· giao cho céng ®ång. Tuy ch−a ®−îc c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt vÒ mÆt ph¸p lý, nh−ng trong thùc tÕ, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vÉn quan niÖm ®ã lµ ®Êt cña hä, trong mçi céng ®ång cã sù ®iÒu tiÕt vÒ quyÒn sö dông nµy, mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc theo luËt tôc truyÒn thèng. QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång th«n b¶n. Bæ sung vµo chÝnh s¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp: giao ®Êt l©m nghiÖp cho céng ®ång lµng b¶n sö dông æn ®Þnh l©u dµi, ®−îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, víi c¸c quyÒn: Sö dông vµ h−ëng lîi c¸c s¶n phÈm rõng theo quy −íc cña céng ®ång, phï hîp víi ph¸p luËt vÒ rõng, kh«ng ®−îc chuyÓn nh−îng, thÕ chÊp vµ chia nhá ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång cho c¸c thµnh viªn trong céng ®ång, kh«ng ®−îc quyÒn gãp vèn b»ng gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång. Trong khi Nhµ n−íc ch−a thõa nhËn vÞ trÝ céng ®ång d©n c− lµ mét chñ thÓ qu¶n lý rõng, ®Ò nghÞ cÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau: − Bæ sung mét sè ®iÒu kho¶n vµo c¸c v¨n b¶n d−íi luËt ®Ó céng ®ång d©n c− ®−îc h−ëng −u ®·i theo LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc söa ®æi (1998); §−îc vay vèn tÝn dùng −u ®·i nh− c¸c tæ chøc Nhµ n−íc vµ hé gia ®×nh ®Ó b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh vµ trång rõng; §−îc miÔn gi¶m thuÕ ®Êt khi céng ®ång khai th¸c rõng trång, miÔn gi¶m thuÕ tµi nguyªn khi khai th¸c rõng phôc håi b»ng c¸c biÖn ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh. QuyÒn sö dông l©m s¶n vµ rõng céng ®ång. Khi giao rõng tù nhiªn cho céng ®ång qu¶n lý sö dông, nªn trao cho céng ®ång toµn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc khai th¸c, sö dông l©m s¶n vµ tr¸ch nhiÖm t¸i sinh rõng (kh«ng ph¶i chÊp hµnh quy chÕ khai th¸c l©m s¶n theo quy ®Þnh chung, tuy nhiªn, cÇn thiÕt më c¸c líp tËp huÊn n©ng cao kiÕn thøc vµ kü thuËt vÒ qu¶n lý, sö dông rõng cho hä). T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý rõng céng ®ång. LËp nhãm b¶o vÖ rõng, huy ®éng lao ®éng c«ng Ých ®Ó ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng rõng. Mçi th«n b¶n nªn tæ chøc mét nhãm chuyªn tr¸ch vÒ b¶o vÖ rõng. Nhãm nµy cã tr¸ch nhiÖm tr«ng coi hµng ngµy vµ khi xÈy ra vô viÖc vi ph¹m vµo rõng th«n b¶n, cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt. Ngoµi ra hµng n¨m qui ®Þnh mçi thµnh viªn trong céng ®ång ph¶i ®ãng gãp lao ®éng c«ng Ých trong c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Hoµn thiÖn qui −íc b¶o vÖ rõng Céng ®ång th«n b¶n nµo còng nªn cã qui −íc, h−¬ng −íc. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng qui −íc ph¶i ®−îc d©n chñ ho¸, c¸c qui −íc b¶o vÖ rõng ph¶i ®−îc chÝnh ng−êi d©n trong céng ®ång bµn b¹c vµ x©y dùng nªn. Sau ®ã ph¶i ®−îc UBND c¸c cÊp c«ng nhËn. Gióp céng ®ång ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ sö dông rõng bÒn v÷ng H−íng dÉn kü thuËt vµ nghiªn cøu c¸ch ®iÒu chÕ rõng. X©y dùng mét c¬ chÕ phèi hîp gi÷a céng ®ång vµ c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng ®Ó cïng qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. 6
21/07/09 Toµn bé c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ, khai th¸c, sö dông gç vµ c¸c tµi nguyªn rõng ®Òu ph¶i ®−îc sù nhÊt trÝ cña Tr−ëng th«n vµ cña tËp thÓ. Ph¶i gi¸m s¸t viÖc khai th¸c vµ sö dông cña nh÷ng ng−êi trong th«n khi ®−îc phÐp khai th¸c. Nghiªn cøu x©y dùng c¸ch ®iÒu chÕ rõng céng ®ång. (kh¸c víi c¸c ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng cña c¸c L©m tr−êng quèc doanh) lµm c¬ së cho qu¶n lý vµ sö dông rõng céng ®ång bÒn v÷ng. C¸c h×nh thøc xö ph¹t nªn kÕt hîp gi÷a luËt ph¸p vµ lÖ tôc - kh«ng nªn qui ®Þnh khung h×nh ph¹t qu¸ cao, khi ng−êi d©n chØ vi ph¹m nhá (møc ®é vi ph¹m cña ng−êi d©n d−íi 100.000® th× qui ®Þnh nép ph¹t b»ng tiÒn chø kh«ng ph¶i 1 tr©u hay 1 bß). 6. KÕt luËn chung vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu thay ®æi vÒ c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp nh−ng vÉn cßn tån t¹i nhiÒu c©u hái liªn quan ®Õn quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cô thÓ cña céng ®ång d©n c− trong viÖc tham gia qu¶n lý rõng nh−: Céng ®ång d©n c− hiÖn ®ang qu¶n lý rõng sÏ ®ùîc h−ëng lîi Ých g×? Céng ®ång cã ®−îc Nhµ n−íc hç trî nh− c¸c tæ chøc Nhµ n−íc qu¶n lý rõng kh«ng? Ai lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm d©n sù ®èi víi diÖn tÝch rõng nÕu ®−îc giao chÝnh thøc cho céng ®ång? Céng ®ång d©n c− nÕu ®−îc giao ®Êt, giao rõng th× cã quyÒn chuyÓn nh−îng, thÕ chÊp, cho thuª, gãp vèn b»ng gi¸ trÞ rõng kh«ng? TruyÒn thèng qu¶n lý rõng vµ vÊn ®Ò së h÷u trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam ®· cã tõ l©u ®êi ®Æc biÖt trong c¸c vïng d©n téc (t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu ®· cho thÊy c¶ 3 d©n téc lµ Tµy, M−êng vµ Th¸i ®Òu cã truyÒn thèng qu¶n lý rõng), song hµnh lang ph¸p lý nh− hiÖn nay, vÉn thÓ hiÖn sù kh«ng c«ng nhËn ®Çy ®ñ víi truyÒn thèng nh− vËy, ®Æc biÖt lµ ®èi víi quyÒn h−ëng dông. NguyÖn väng cña ng−êi d©n còng nh− l·nh ®¹o c¸c th«n, x· t¹i c¸c ®iÓm nghiªn cøu lµ tiÕp tôc ®−îc qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng diÖn tÝch rõng hiÖn cã nh− hiÖn nay (kh«ng muèn chia cho c¸c hé) ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu gç lµm nhµ vµ gia dông, gi÷ nguån n−íc ¨n cho c¸c hé gia ®×nh trong th«n. Tµi liÖu tham kh¶o Dr. Sunil Bhargava cè vÊn tr−ëng kü thuËt, qui ho¹ch vµ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vïng - LuËt ph¸p vµ 1. chÝnh s¸ch l©m nghiÖp céng ®ång - Dù ¸n FAO Bangkok. 2. Ph¹m Xu©n Ph−¬ng - Kh¸i qu¸t khu«n khæ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam - Hµ Néi 2001. 3. NguyÔn Hång Qu©n - §Ò xuÊt khu«n khæ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p hç trî QLRC§ ë ViÖt Nam - Hµ Néi 2001. 4. Vò H÷u Tuynh - B¸o c¸o tãm t¾t ph©n tÝch sù vËn dông vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch trong l©m nghiÖp ë 5 tØnh ch−¬ng tr×nh MRDP - Hµ Néi 2001. Tµi liÖu héi th¶o:"Nh÷ng kinh nghiÖm vµ tiÒm n¨ng cña qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam" Hµ Néi 5. 1-2/6/2000. Tµi liÖu héi th¶o:"Khu«n khæ chÝnh s¸ch hç trî cho qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt Nam” Hµ Néi 14- 6. 15/11/2001. 7. C¸c trang WEB: //www.mekonginfor.org; //www.socialforestry.org.vn //www.recoftc.org. 7