Luận văn Thạc sĩ: Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu: hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học. Để hiểu rõ hơn, mời các bạn tham khảo chi tiết nội dung luận văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ: Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------------------- HOÀNG THỊ VÂN HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC DỰA TRÊN ĐẶC ĐIỂM VÀ LOGIC CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý Khoa học và Công nghệ Hà Nội - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------------------------------- HOÀNG THỊ VÂN HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC DỰA TRÊN ĐẶC ĐIỂM VÀ LOGIC CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ Mã số: 60340412 Ngƣời hƣớng dẫn: TS. TS. Trịnh Ngọc Thạch Hà Nội - 2015
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu......................................................................................... 2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 5 4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 6 5. Mẫu khảo sát .................................................................................................. 7 6. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 7 7. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 7 8. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 8 10. Kết cấu của Luận văn ................................................................................ 10 PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................... 11 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .......................................................................... 11 1.1. Khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học ........................................... 11 1.1.1. Khoa học ................................................................................................ 11 1.1.2. Nghiên cứu khoa học ............................................................................. 15 1.2. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học .......................................................... 15 1.3. Logic của nghiên cứu khoa học ................................................................ 20 1.4. Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ..................................................... 25 1.5. Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ....................................... 33 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TẠI HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ........................ 36 2.1. Khái quát về Học viện Tài chính .............................................................. 36 2.2. Khái quát về hoạt động nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính ..... 40
2.2.1. Các nguồn lực đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính .......................................................................................................... 40 2.2.2. Tình hình triển khai các đề tài nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính ................................................................................................................. 43 2.3. Thực trạng công tác đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính .......................................................................................................... 46 2.3.1. Thực trạng về tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính................................................................................................... 46 2.3.2. Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu ................................................. 52 2.3.3. Đội ngũ đánh giá ................................................................................... 56 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC (TRƢỜNG HỢP HỌC VIỆN TÀI CHÍNH) ... 63 3.1. Căn cứ để hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu tại Học viện Tài chính .......................................................................................................... 63 3.2. Hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính...................... 70 3.3. Khảo nghiệm hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính ........................................................................................... 77 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 82 KHUYẾN NGHỊ.............................................................................................. 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 86 PHỤ LỤC......................................................................................................... 89
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Tên Bảng 1 Bảng 1.1. Một số loại phán đoán thông dụng 2 Bảng 2.1: Các tạp chí, tập san và ấn phẩm do Học viện Tài chính xuất bản 3 Sơ đồ 2.2: Cơ cấu tổ chức Học Viện Tài chính 4 Bảng 2.3: Trình độ chuyên môn của nhân lực khoa học Học viện Tài chính 5 Bảng 2.4: Nguồn lực tài chính cho hoạt động nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính giai đoạn 2010-2014 6 Bảng 2.5: Số lƣợng đề tài nghiên cứu khoa học của cán bộ, giảngviên, nghiên cứu viên Học viện Tài chính năm 2010-2014 7 Bảng 2.6: Số lƣợng đề tài nghiên cứu khoa học của sinh viên Học viện Tài chính năm 2010-2014 8 Bảng 2.7: Thang điểm đánh giá đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên 9 Sơ đồ 2.8: Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên tại Học viện Tài chính 10 Sơ đồ 2.9: Quy trình đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học sinh viên tại Học viện Tài chính 11 Bảng 2.10: Trình độ chuyên môn của ngƣời tham gia đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính 12 Bảng 2.11: Số lần các cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên tham gia
đánh giá kết quả nghiên cứu tại Học viện Tài chính 13 Bảng 2.12: Cấp đề tài cao nhất mà các cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên đã tham gia đánh giá kết quả nghiên cứu 14 Bảng 3.1: Bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu mới đề xuất
LỜI CẢM ƠN Sau thời gian tìm hiểu nghiên cứu, cùng với những kiến thức đã đƣợc trang bị trong thời gian học tập tại trƣờng, tôi đã hoàn thành Luận văn thạc sĩ với đề tài: “Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học”. Để có đƣợc kết quả này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới tập thể các thầy giáo, cô giáo thuộc chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Khoa khoa học Quản lý trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình họp tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới TS.Trịnh Ngọc Thạch, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, thầy là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, tận tình chỉ bảo và cho tôi những định hƣớng, những góp ý rất quý báu trong quá trình thực hiện nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Luận văn cũng nhận đƣợc nhiều thông tin, ý kiến đánh giá, góp ý và sự giúp đỡ từ các giảng viên, các chuyên gia, các đồng nghiệp, các học viên cao học trong quá trình nghiên cứu. Bạn bè và tập thể lớp Cao học Quản lý KH&CN K12, đã chia sẻ kinh nghiệm và động viên tác giả trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn sâu sắc trƣớc sự giúp đỡ đó. Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn đối với Viện Kinh tế – Tài chính, Học viện Tài chính đã hỗ trợ và tạo điều kiện về thời gian và tài chính cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu này, tôi đã có nhiều cố gắng trong nghiên cứu. Tuy nhiên, tôi còn gặp nhiều khó khăn về sức khỏe,
thời gian, và trình độ nên kết quả nghiên cứu không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế nhất định. Rất mong nhận đƣợc sự quan tâm, góp ý chân thành của Quý thầy/cô giáo và các anh/chị học viên để giúp tôi hoàn thiện Luận văn của mình. Trân trọng cảm ơn! Tác giả Hoàng Thị Vân
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cùng với sự phát triển không ngừng của xã hội, nhu cầu nhận thức và nhu cầu cải thiện đời sống đã thúc đẩy khoa học phát triển mạnh mẽ. Trong hoạt động nghiên cứu khoa học, luôn tồn tại nhu cầu bàn thảo, tọa đàm, bình xét, xem xét về một kết quả nghiên cứu. Đó chính là các khía cạnh của việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. “Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học là một công việc hết sức cần thiết trong tổ chức nghiên cứu khoa học. Điều quan trọng trƣớc hết là cần phải đánh giá đề hiểu đƣợc giá trị khoa học đích thực của kết quả nghiên cứu” [4;tr.3]. Đối với mỗi tổ chức nghiên cứu, đơn vị giáo dục - đào tạo, hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu góp phần nhận dạng đúng chất lƣợng của các công trình khoa học, chọn lựa đƣợc đúng những nhà nghiên cứu xứng đáng đƣợc vinh danh và từ đó, góp phần quan trọng phát triển hoạt động nghiên cứu khoa học của tổ chức, đóng góp những kết quả nghiên cứu chất lƣợng có ích cho xã hội. Tuy nhiên, hoạt động đánh giá nghiên cứu khoa học ở nƣớc ta chƣa thực sự phản ánh đúng chất lƣợng của các kết quả nghiên cứu. Hiện nay, việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học vẫn còn mang nặng cảm tính, phụ thuộc vào chủ quan của ngƣời đánh giá. Một trong những nguyên nhân chính là do hệ thống tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học chƣa phù hợp. Các tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học chƣa phản ánh đƣợc đầy đủ yêu cầu về tính mới, tính logic và giá trị khoa học của một nghiên cứu khoa học hay nhiều tiêu chí đánh giá còn rất chung chung, không rõ ràng dẫn đến hậu quả là xếp loại chất lƣợng các kết quả nghiên cứu khoa học chƣa chuẩn xác. Với ý nghĩa đó, đề tài “Hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học” phân tích những bất 1
cập trong tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học hiện nay và qua đó đề xuất giải pháp hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học. 2. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề đánh giá nghiên cứu khoa học và tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học là nội dung đƣợc các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách, các nhà quản lý, tổ chức nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Đã có nhiều công trình nghiên cứu, bài viết về nội dung này đƣợc công bố trên các tạp chí, ấn phẩm trong thời gian qua. Theo tìm hiểu của tác giả, có thể kể đến một số tác phẩm nhƣ sau: Trên thế giới, chúng ta có thể kể đến tác phẩm “Evaluation of Research and development” (1983) tập hợp bài viết của rất nhiều tác giả về các phƣơng pháp đánh giá nghiên cứu và triển khai ở các nƣớc thành viên Cộng đồng châu Âu, Hoa Kỳ và Nhật Bản. trong đó, tiêu biểu là một số quan điểm của các tác giả nhƣ: - Tác giả P. Fasella, với bài viết “The evaluation of the European Community‟s Research and Development Programmes” [24;tr.3-13] (Đánh giá các chƣơng trình nghiên cứu và triển khai của Cộng đồng Châu Âu) đã nêu ra một số nguyên tắc chung trong việc đánh giá R&D: Quá trình đánh giá cần tiến hành trong mối liên hệ đến việc hình thành và triển khai các giai đoạn của nghiên cứu; có thể có đánh giá trong và đánh giá ngoài. Đánh giá trong thƣờng đƣợc thực hiện bởi các nhà quản lý dự án, tham gia trong quá trình thực hiện đề tài. Còn đánh giá ngoài là đánh giá của các chuyên gia bên ngoài không tham gia vào chƣơng trình nghiên cứu. Tuy nhiên theo ông, việc đánh giá nên đƣợc tiến hành với các chuyên gia ngoài, những ngƣời không tham gia vào thực hiện chƣơng trình đó. Tác giả nhấn mạnh cần có cơ chế phản hồi thƣờng xuyên. Đồng thời, tác giả còn đƣa ra đề xuất hội đồng đánh giá cần 2
dừng lại ở mức tƣơng đối nhỏ (từ 6- 8 ngƣời). Thời gian dành cho việc đánh giá tối đa là 6 tháng cho đánh giá bằng phƣơng pháp “chuyên gia” và 3 tháng cho đánh giá bằng phƣơng pháp “hội đồng”. - Tác giả A.M.T Rouban, trong bài viết “Evaluation of R&D Programmes in France” [24;tr.14-21] (Đánh giá các chƣơng trình R&D của Pháp) cho rằng mặc dù có thể đƣa ra hệ thống chỉ báo rõ ràng, tuy nhiên khi tiến hành đánh giá và sử dụng công trình khoa học thì sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố nhƣ các nhà khoa học, các nhà quản lý, các cơ quan giám sát. Do vậy, việc đƣa ra một hệ thống chỉ báo có thể áp dụng cho mọi đánh giá vẫn là vấn đề đang đƣợc bàn cãi. Các quan niệm của các tác giả kể trên mới chỉ dừng lại ở việc đề ra một số nguyên tắc, phƣơng pháp chung cho việc đánh giá nghiên cứu và triển khai. Ở Việt Nam, bàn về đánh giá nghiên cứu khoa học và tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học có nhiều nhà khoa học có công trình nghiên cứu về đánh giá nghiên cứu khoa học nhƣ tác giả Vũ Cao Đàm, Nguyễn Văn An, Hồ Tú Bảo,…Trong đó, đặc biệt là tác giả Vũ Cao Đàm với tác phẩm “Đánh giá nghiên cứu khoa học”, (2005) Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật, Hà Nội. Tác giả đã trình bày hệ thống phƣơng pháp luận về đánh giá nghiên cứu khoa học, bao gồm đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học và đánh giá hiệu quả nghiên cứu khoa học. Bên cạnh đó còn có nhiều bài viết khác trên các tạp chí bàn về vấn đề này: - “Một số vấn đề trong đánh giá và nghiệm thu kết quả nghiên cứu khoa học” đăng trên tạp chí Hoạt động khoa học, số 4/2005 của tác giả Nguyễn Văn An. Qua việc làm rõ vai trò và thực trạng của hoạt động đánh giá và nghiệm thu nghiên cứu khoa học Việt Nam hiện nay, tác giả đề xuất một số 3
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới cơ chế quản lý trong đánh giá, nghiệm thu kết quả nghiên cứu khoa học. - “Đánh giá định lƣợng kết quả nghiên cứu khoa học” tạp chí Hoạt động khoa học, số 7/2010 của tác giả Hồ Tú Bảo đã giới thiệu khái niệm và một số đặc điểm cơ bản cũng nhƣ hạn chế của các độ đo dùng để đánh giá định lƣợng các ấn phẩm nghiên cứu khoa học bao gồm: chỉ số trích dẫn, hệ số ảnh hƣởng (IF) và chỉ số H. - “Đánh giá nghiên cứu khoa học?” đăng trên trang web http://tiasang.com.vn, ngày 13/04/2012, đã nêu những trƣờng hợp sử dụng đánh giá nghiên cứu khoa học; các thang đánh giá nghiên cứu khoa học hiện có; phân loại đánh giá nghiên cứu khoa học và đề nghị xây dựng một hệ thống tiêu chí đánh giá khoa học phù hợp để đánh giá khách quan các công trình khoa học. Vấn đề này cũng đã đƣợc một số học viên chuyên ngành Quản lý Khoa học và công nghệ quan tâm lựa chọn nghiên cứu: - Nguyễn Xuân Quang (2008), “Xây dựng các tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học tại trƣờng Cao đẳng nghề Hải Dƣơng”, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Tác giả đã tìm hiểu về đánh giá nghiên cứu khoa học và xây dựng tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học áp dụng cho địa chỉ cụ thể là trƣờng Cao đẳng nghề Hải Dƣơng. - Lê Ngọc Sơn (2010), “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của cán bộ trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội”, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Tác giả đã đƣa ra bộ tiêu chí đánh giá chất lƣợng nghiên cứu khoa học dựa theo 3 bƣớc: 4
+ Bƣớc 1: Tập trung xem xét tính mới dựa trên sự kiện khoa học, vấn đề khoa học và luận điểm khoa học theo các chỉ tiêu chuẩn mực (40 điểm). + Bƣớc 2: Xem xét tính logic của 5 bộ phận: sự kiện khoa học, vấn đề khoa học, luận điểm khoa học, luận cứ khoa học và phƣơng pháp nghiên cứu (35 điểm). + Bƣớc 3: Xem xét tổng thể các tiêu chí còn lại nhƣ tiêu chí và mức độ rõ ràng, tính logic và khoa học của việc luận giải về sự cần thiết nghiên cứu đề tài; mức độ rõ ràng và khả thi của mục tiêu nghiên cứu; phƣơng pháp nghiên cứu; tính khoa học, độc đáo, phù hợp của cách tiếp cận; kết cấu , hình thức theo cấu trúc logic của kết quả nghiên cứu (35 điểm). - Trần Thị Hồng (2013) “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội tại trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên”, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Tác giả đã nghiên cứu thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học ngành khoa học xã hội tại trƣờng Đại học Khoa học, Đại học Thái Nguyên và xây dựng mới một hệ thống tiêu chí cho việc đánh giá kết quả nghiên cứu ngành khoa học xã hội của trƣờng này. Các nghiên cứu trên đã tiếp cận chủ đề đánh giá nghiên cứu khoa học ở những khía cạnh khác nhau. Nhìn chung, các tác giả đã đề cập đến phƣơng pháp, chỉ báo trong đánh giá nghiên cứu khoa học cũng nhƣ chỉ ra những bất cập còn tồn tại. Đề tài sẽ kế thừa những luận điểm đã đƣợc trình bày trong các nghiên cứu trên và vận dụng nghiên cứu giải pháp hoàn bộ tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu: hoàn thiện tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học. - Nhiệm vụ nghiên cứu: 5
+ Làm rõ cơ sở lý luận của đề tài: thao tác một số khái niệm liên quan đến nội dung nghiên cứu (khái niệm khoa học, nghiên cứu khoa học, kết quả nghiên cứu, đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học, tiêu chí đánh giá…); trình bày các đặc điểm và logic nghiên cứu khoa học; nội dung đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học… + Làm rõ thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. Nhận diện những hạn chế trong hệ thống tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học (trên cơ sở khảo sát trƣờng hợp Học viện Tài chính). + Hoàn thiện các tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm của nghiên cứu khoa học và logic của nghiên cứu khoa học. 4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Do khách thể nghiên cứu của đề tài rất rộng và do hạn chế về thời gian thực hiện đề tài cũng nhƣ năng lực của học viên còn hạn chế nên tác giả giới hạn phạm vi không gian, chỉ tiến hành khảo sát tại Học viện Tài chính. - Phạm vi nội dung: Trong nghiên cứu này, tác giả tập trung nghiên cứu về hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học với các vấn đề sau: + Hệ thống hóa cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. + Khảo sát và đánh giá thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính. + Nhận diện những hạn chế trong bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính.. + Đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học (trƣờng hợp Học viện Tài chính). - Phạm vi thời gian: từ năm 2010 – 2014. 6
5. Mẫu khảo sát Đề tài tiến hành khảo sát: - Các văn bản quy định về hoạt động nghiên cứu khoa học; Văn bản quy định tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học; - Các công trình nghiên cứu khoa học; Các luận văn thạc sĩ; - Giảng viên và nghiên cứu viên trực tiếp thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học các cấp tại Học viện Tài chính; - Các chuyên gia; Cán bộ quản lý, chuyên viên phụ trách hoạt động nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính. 6. Câu hỏi nghiên cứu Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học cần hoàn thiện nhƣ thế nào? 7. Giả thuyết nghiên cứu Tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên đặc điểm và logic của nghiên cứu khoa học cần đƣợc hoàn thiện theo hƣớng sau: + Xây dựng và bổ xung các tiêu chí dựa trên đặc điểm của nghiên cứu khoa học: tính mới; tính tin cậy; tính khách quan; tính rủi ro; tính kế thừa; tính cá nhân, tính trễ trong áp dụng để đề xuất hoàn thiện các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. (Trong đó đặc biệt nhấn mạnh rằng kết quả nghiên cứu khoa học có tính mới mới tiếp tục đánh giá theo các tiêu chí khác). + Xây dựng và bổ xung các tiêu chí dựa trên tính logic của nghiên cứu khoa học thể hiện qua chuỗi logic gồm các bộ phận: Tên đề tài, mục tiêu nghiên cứu, vấn đề nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và luận cứu để đề xuất hoàn thiện các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. 7
8. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài kết hợp sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp nghiên cứu tài liệu Tác giả tiến hành nghiên cứu các tài liệu sẵn có nhƣ các văn bản quy định, chính sách, các báo cáo về hoạt động nghiên cứu khoa học; Các công trình nghiên cứu khoa học, sách báo, tạp chí, bài giảng, giáo trình của các thầy cô và đồng nghiệp…để có thể cái nhìn tổng quan về vấn đề nghiên cứu, tìm kiếm các thông tin liên quan và kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để hoàn thiện nội dung của luận văn. + Phương pháp điều tra bảng hỏi Tác giả tiến hành phát 70 phiếu bảng hỏi cho các 14 cán bộ, 50 giảng viên và 6 nghiên cứu viên trực tiếp thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, tham gia hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học các cấp của Học viện Tài chính để lấy ý kiến nhận xét về hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học mà Học viện Tài chính đang thực hiện; quan điểm của họ về những hạn chế, thiếu sót trong các tiêu chí đánh giá các kết quả nghiên cứu khoa học hiện nay và hƣớng bổ sung, hoàn thiện các tiêu chí này. Thông tin thu thập đƣợc từ việc phát phiếu điều tra có cả thông tin định tính và thông tin định lƣợng. Các thông tin định tính đƣợc tiến hành xử lý logic để thấy đƣợc bản chất của vấn đề. Các thông tin định lƣợng đƣợc xử lý theo phƣơng pháp toán học và hệ thống bằng các bảng số liệu. Sau khi đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học, tác giả tiếp tục gửi đi 10 phiếu trƣng cầu ý kiến về bộ tiêu chí đánh giá mới này. + Phương pháp phỏng vấn chuyên gia Có những thông tin, quan điểm có thể không đƣợc thể hiện qua phiếu điều tra bảng hỏi, do đó, tác giả tiếp tục tiến hành phỏng vấn sâu với mục đích 8
nhằm thu thập đƣợc những thông tin sâu hơn liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Tác giả tiến hành phỏng vấn một số cán bộ quản lý, giảng viên và nghiên cứu viên với tƣ cách là ngƣời tham gia hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học, chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học, cụ thể nhƣ sau: - Phỏng vấn 02 cán bộ (01 Phó Ban Quản lý Khoa học và 01 chuyên viên trong Ban quản lý Khoa học). - Phỏng vấn 03 nghiên cứu viên và 02 giảng viên là chủ nhiệm các đề tài nghiên cứu khoa học thuộc các cấp nhƣ cấp Khoa; cấp Viện, cấp Học viện và cấp Bộ. - Phỏng vấn 05 cán bộ, giảng viên, nghiên cứu viên đã tham gia chấm đề tài nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính). + Phương pháp quan sát Tác giả đã sử dụng phƣơng pháp quan sát để quan sát quy trình nghiệm thu một đề tài nghiên cứu khoa học; quan sát cách thức quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính; quan sát quá trình làm việc của hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học để có đƣợc cái nhìn tổng quát về thực trạng đánh giá kết quả nghiên cứu và nhận diện những hạn chế trong tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học. + Phương pháp phân tích, tổng hợp Kết hợp những luận cứ lý thuyết có đƣợc qua quá trình nghiên cứu tài liệu và những luận cứ thực tiễn qua quá trình khảo sát nhƣ: các số liệu thống kê về thực trạng hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu của Học viện Tài chính, quan điểm, ý kiến thu thập đƣợc sau khi sử dụng phƣơng pháp trƣng cầu ý kiến, tác giả tiến hành phân tích và tổng hợp các số liệu, tài liệu để có thể nhận diện một cách tổng quan về hoạt động đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học tại Học viện Tài chính, nhận diện những hạn chế trong tiêu chí đánh 9
giá kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính, từ đó đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá phù hợp. + Phương pháp thực nghiệm Sau khi đề xuất hoàn thiện bộ tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học, tác giả ứng dụng bộ tiêu chí mới này để đánh giá một kết quả nghiên cứu khoa học của Học viện Tài chính. 10. Kết cấu của Luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của Luận văn gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học Chƣơng 2: Thực trạng tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học Tại Học viện Tài chính Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học (trƣờng hợp Học viện Tài chính) 10
PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 1.1. Khái niệm khoa học và nghiên cứu khoa học 1.1.1. Khoa học Khái niệm “khoa học” từ lâu đã đƣợc sử dụng rộng rãi trong các lĩnh vực của cuộc sống. Tuy nhiên để trả lời cho câu hỏi “khoa học là gì?” vẫn còn rất nhiều cách hiểu về khái niệm này xuất phát từ các cách tiếp cận khác nhau. Trong Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học của Vũ Cao Đàm, tác giả đƣa ra 4 định nghĩa về khoa học từ các góc độ: (1) Khoa học là một hệ thống tri thức; (2) Khoa học là một hoạt động xã hội; (3) Khoa học là một hình thái ý thức xã hội; (4) Khoa học là một thiết chế xã hội. 1.1.1.1. Khoa học là một hệ thống tri thức Theo định nghĩa của UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của liên hợp quốc) khoa học là “hệ thống tri thức về mọi loại quy luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội và tư duy”. Ở đây, hệ thống tri thức đƣợc hiểu là hệ thống tri thức khoa học. “Khoa học, trong trƣờng hợp này, đƣợc hiểu nhƣ một hệ thống tĩnh tại các tri thức, xem khoa học nhƣ một sản phẩm trí tuệ đƣợc tích lũy từ trong hoat động tìm tòi, sáng tạo của nhân loại.” [6; tr.12]. Hệ thống tri thức này hình thành trong lịch sử và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn xã hội. Cần phân biệt tri thức khoa học khác với tri thức kinh nghiệm: Tri thức kinh nghiệm: là những hiểu biết đƣợc tích lũy qua hoạt động sống hàng ngày trong mối quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời và giữa con ngƣời với thiên nhiên. Từ khi đƣợc sinh ra cho đến trƣởng thành và mất đi, con ngƣời luôn cảm nhận thế giới xung quanh và chịu những tác động trở lại 11
từ môi trƣờng sống. Các tình huống xảy ra trong tự nhiên, trong lao động và trong các hoạt động khác buộc con ngƣời phải xử lý. Quá trình này giúp con ngƣời hiểu biết về sự vật, về cách quản lý thiên nhiên và hình thành mối quan hệ giữa những con ngƣời trong xã hội, từ đó, những hiểu biết và kinh nghiệm đƣợc tích lũy hàng ngày. Mới đầu, chỉ là những nhận thức, hiểu biết về từng sự vật riêng lẻ, sau đó sẽ kết nối với nhay hình thành nên mối liên hệ mang tính hệ thống về các sự vật trong thế giới xung quanh.Tri thức kinh nghiệm đƣợc con ngƣời không ngừng sử dụng và phát triển trong hoạt động thực tế. Nó giúp con ngƣời có thế giải quyết các vấn đề phát sinh trong cuộc sống , từ đó thích nghi để tồn tại và phát triển. Tuy nhiên, tri thức kinh nghiệm chƣa thật sự đi sâu vào bản chất, chƣa thấy đƣợc hết các thuộc tính của sự vật và mối quan hệ bên trong giữa sự vật và con ngƣời. Vì vậy, tri thức kinh nghiệm chỉ phát triển đến một hiểu biết giới hạn nhất định, nhƣng tri thức kinh nghiệm là cơ sở cho sự hình thành tri thức khoa học. Tri thức khoa học: là những hiểu biết đƣợc tích lũy một cách có hệ thống và đƣợc khái quát hóa nhờ hoạt động nghiên cứu khoa học, các hoạt động này có mục tiêu xác định và sử dụng một hệ thống phƣơng pháp khoa học. Không phải là sự kế tục đơn giản của những tri thức kinh nghiệm, tri thức khoa học là sự tổng kết dựa trên kết quả quan sát, thu thập đƣợc qua những thí nghiệm và qua các sự kiện xảy ra ngẫu nhiên trong hoạt động xã hội, trong tự nhiên, khái quát hóa thành những cơ sở lý thuyết. Đó là những kết luận đã đƣợc kiểm chứng. Các tri thức khoa học đƣợc tổ chức trong khuôn khổ các bộ môn khoa học. 1.1.1.2. Khoa học là một hoạt động xã hội Ở thời kỳ đầu, khoa học chỉ là sự quan tâm cá nhân của các nhà thiên tài lỗi lạc. Sau đó, khoa học dần trở thành một hoạt động phổ biến hơn và 12