Nghiên cứu tập tính dinh dưỡng (FEEDING BEHAVIOUR) - Một hướng nghiên cứu mới của các ứng dụng trong chăn nuôi

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Những năm gần đây, trên thế giới, trong lĩnh vực nghiên cứu về dinh dưỡng, người ta tập trung khá nhiều công sức cho nghiên cứu tập tính dinh dưỡng bởi vì việc gia súc ăn được bao nhiêu (lượng thức ăn ăn vào) phụ thuoc rất nhiều vào tập tính dinh dưỡng (feeding behaviour) của chúng. Nghiên cứu tập tính dinh dưỡng (FEEDING BEHAVIOUR) - Một hướng nghiên cứu mới của các ứng dụng trong chăn nuôi...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu tập tính dinh dưỡng (FEEDING BEHAVIOUR) - Một hướng nghiên cứu mới của các ứng dụng trong chăn nuôi

NGHIÊN C U T P TÍNH DINH DƯ NG (FEEDING BEHAVIOUR) - M T HƯ NG NGHIÊN C U M I VÀ CÁC NG D NG TRONG CHĂN NUÔI Vũ Chí Cương GI I THI U Nh ng năm g n ây, trên th gi i, trong lĩnh v c nghiên c u v dinh dư ng, ngư i ta t p trung khá nhi u công s c cho nghiên c u t p tính dinh dư ng b i vì vi c gia súc ăn ư c bao nhiêu (lư ng th c ăn ăn vào) ph thu c r t nhi u vào t p tính dinh dư ng (feeding behaviour) c a chúng. S h c t p v dinh dư ng và trí khôn dinh dư ng (nutritional wisdom) b m m t m c nh t nh óng vai trò trung tâm trong vi c ch n l c th c ăn ho c kh u ph n (Provenza, 1995). Nhi u khi chúng ta cho gia súc ăn m t th c ăn nào ó mà chúng ta nghĩ là r t ngon, r t b nhưng gia súc l i không ăn và ngư c l i...? T i sao l i như v y? gia súc có th ăn ư c nhi u nh t (lư ng th c ăn ăn vào l n nh t), cho năng su t cao nh t, vi c tìm hi u nguyên nhân t i sao gia súc ch ch n và ăn m t s th c ăn nh t nh và t ch i không ăn m t s th c ăn khác là r t quan tr ng trong chăn nuôi. Nói m t cách khác, tìm hi u xem cơ ch nào ã i u khi n lư ng th c ăn ăn vào gia súc và s l a ch n th c ăn c a chúng t ó áp d ng nh ng hi u bi t này trong th c t là m t yêu c u c n thi t c v khoa h c và th c ti n. R t nhi u nhà nghiên c u ã t ng t câu h i li u r ng gia súc có th ch n l a các th c ăn h p lý áp ng nhu c u c a chúng và tránh ư c vi c ăn quá nhi u các ch t c (toxins) khi chúng ta ưa ra cho chúng hàng lo t các th c ăn l a ch n?. G n ây, ngày càng nhi u b ng ch ng cho th y gia súc, gia c m khi ư c t do l a ch n nhi u lo i th c ăn khác nhau v hàm lư ng các ch t dinh dư ng,có th ch n ư c các lo i th c ăn áp ng nhu c u dinh dư ng c a chúng (Mastika và Cumming, 1985; Emmans, 1991; Kyriazakis và Oldham, 1993; Provenza, 1995). Gia c m khi nuôi trong àn có kh năng t l a ch n các lo i th c ăn khác nhau tuỳ theo nhu c u sinh lý và m c năng su t hi n t i c a chúng (Pousa và c ng s ., 2005). Gia súc, gia c m trong trư ng h p này cũng có kh năng gi m lư ng th c ăn ăn vào c a các th c ăn ch a c t ho c các th c ăn có ch a các ch t dinh dư ng chúng không c n n vào th i i m ó. Xin ưa ra ây m t s ví d : Eward 1915 (Emmans, 1991 trích d n) trong m t thí nghi m cho l n t do ch n th c ăn ã th y l n nhóm t ch n th c ăn l n nhanh hơn nhóm l n cho ăn theo kh u ph n (các lo i th c ăn ã tr n l n) và i u quan tr ng là th c ăn mà l n trong nhóm ăn t do ch n khi tính ra cũng tương ương v i nhu c u dinh dư ng c a chúng. R t nhi u nghiên c u khác trên gà, c u, l n ã cho th y là gia súc, gia c m có th t ch n ư c kh u ph n áp ng ư c nhu c u dinh dư ng c a chúng khi cho chúng quy n t do l a ch n th c ăn. Khi gà Broiler ư c cho t do ch n chín lo i th c ăn vào lúc 4 - 9 tu n tu i, chúng ã ch n ư c kh u ph n tương t như nhu c u dinh dư ng NRC (1984) (Ahmed, 1984 - Emmans, 1991 trích d n ). M t ví d khác cũng r t thú v là thí nghi m trên l n c a Kyriazakis và c ng s (1998). Trong thí nghi m này, ngư i ta cho l n t l a ch n 2 lo i th c ăn có hàm lư ng protein khác nhau. Hai lo i th c ăn này ư c ưa theo c p: cao protein + th p protein, th p rotein + protein trung bình, protein trung bình + cao protein . Khi phân tích s li u, các tác gi th y r ng, l n ã bi t t l a ch n th c ăn có tăng tr ng cao ng th i tuỳ thu c vào nhu c u dinh dư ng t ng ngày, l n ăn th c ăn có protein cao, th p hay trung bình. Khi chúng càng l n chúng càng ăn lo i th c ăn có ít protein hơn vì nhu c u lúc này ã gi m.
Th c ăn g/kg B t mỳ 625 B t m ch 192 D u ngô (+ mùn cưa) 49 B t cá 117 B t th t, xương 15 B t u tương 9 Dicalci ph t phát 0,7 Mu i 0,2 Premix vitamin và khoáng 0,2 Thành ph n dinh dư ng Kh u ph n gà ch n Nhu c u dinh dư ng NRC 1984 ME (MJ/kg) 12,5 13,4 Protein thô 17,7 18,0 Lysin 0,87 0,85 Methionine 0,61 0,60 Ca 1,05 0,80 P 0,80 0,50 CƠ CH C A T P TÍNH DINH DƯ NG Như v y, gia súc, gia c m t n t i không ch n th c ăn m t cách ng u nhiên mà ch n l c th c ăn môi trư ng xung quanh m t cách c n th n (Launchbaugh và c ng s ., 1999). Thêm vào ó chúng có m t cơ ch sinh lý ch ng l i vi c b nhi m c. Khi cơ ch này không ho t ng ho c ho t ng không có hi u qu gia súc s b nhi m c, b m và có th b ch t. B ng cách nào gia súc, gia c m i u ch nh ư c lư ng th c ăn ăn vào không b nhi m c và ch n ư c kh u ph n thích h p?. Hình như chúng có kh năng b m sinh (trí khôn dinh dư ng - nutritional wisdom) c m nh n các ch t dinh dư ng c th và c t trong th c ăn thông qua mùi, v (Owen, 1992, Provenza và Balph, 1990). Hơn th n a có th ăn úng, và ch n úng lo i th c ăn c n thi t, s h c t p (learning) c bi t giai o n còn non giúp cho gia súc, gia c m phát tri n s thích (Preference) hay không thích (Aversion) nh ng th c ăn s n có (Provenza và Balph, 1990). V nguyên t c, gia súc, gia c m h c v th c ăn thông qua hai cơ ch có liên h l n nhau ó là: c m nh n và nh n th c v th c ăn như sơ dư i ây (Garcia,1966, 1967). Các thông tin v th c ăn gia súc mu n ăn ư c x lý thông qua hai quá trình c m nh n và nh n th c. c hai quá trình này v c a th c ăn óng vai trò quy t nh (Provenza và c ng s ., 1992). Trong quá trình c m nh n v c a th c ăn liên k t ch t ch v i các thông tin ph n h i sau khi ăn. Trong quá trình nh n th c mùi và v ngoài c a th c ăn liên quan ch t ch v i v c a th c ăn. Quá trình nh n th c ư c chia thành 2 quá trình ph : h c t p trong xã h i (Social learning - H c t m , t anh em và các gia súc, gia c m cùng l a tu i, h c t nh ng gia súc, gia c m trư ng thành ã có kinh nghi m và h c t p t thân (Individual learning) hay h c thông qua các th nghi m và sai l m (Learning through trials and errors) (Provenza và c ng s ., 1992). C m nh n Nh n th c Tích c c Tăng lư ng ăn vào Tích c c Màu, v b ngoài Thông tin ngư c Thông tin ngư c sau khi ăn V Tìm ki m
Tiêu c c Gi m lư ng ăn vào Tránh Thông tin ngư c tiêu c c Mùi, b ngoài Quá trình c m nh n v th c ăn Quá trình c m nh n bao g m quá trình hình thành ph n x có i u ki n thích hay không thích m t th c ăn nào ó. C hai ph n x này óng vai trò s ng còn trong l a ch n th c ăn gia súc, gia c m. Ph n x có i u ki n không thích m t th c ăn nào ó cung c p cho gia súc, gia c m m t công c b o v chúng không ăn quá nhi u th c ăn có c t trong khi ph n x có i u ki n thích m t th c ăn nào ó cho phép chúng l a ch n các th c ăn áp ng nhu c u dinh dư ng. Ph n x có i u ki n không thích m t lo i th c ăn nào ó. Thông thư ng, ph n x có i u ki n không thích m t lo i th c ăn nào ó ơc t o thành do các kinh nghi m tiêu c c (ng a, nôn m a...) xu t hi n sau khi ăn m t lo i th c ăn ó (Nolan và c ng s ., 1995). Ph n x có i u ki n không thích m t lo i th c ăn nào ó có th t o l p b ng cách dùng hoá ch t ho c c t ng th i v i th c ăn nhi u lo i gia súc (Proveza và c ng s ., 1994; Proveza và c ng s ., 1993; Launchbaugh và Provenza, 1994). Ph n x này hình như s x y ra khi h th ng nôn c a h th n kinh trung ương b kích thích b i m t c t ho c m t lư ng ch t dinh dư ng quá cao nào ó (Procenza, 1995). S tương tác gi a các vùng trong i não g m vùng Potrema và cơ quan th c m hoá h c (Chemo-Receiptor) óng vai trò quan tr ng trong ph n x này. Nh k t qu c a ti n hoá, t t c v t nuôi u có m t cơ th t kh c và bài ti t các ch t trung gian không mong mu n s n sinh ra trong cơ th chúng trong quá trình trao i ch t. Tuy nhiên, kh c và lo i b các ch t không mong mu n, gia súc c n có th i gian. Vì v y hình thành ph n x này, s lư ng ch t dinh dư ng và c t c n ph i ư c nh lư ng c n th n. Ví d khi cho c u ăn có kh u ph n có hàm lư ng LiCl khác nhau, c u l p t c gi m ăn vì ã b ng c (du Toit và c ng s ., 1991). Có v như là gia súc s ch n m t th c ăn khác có ch a ch t dinh dư ng mà chúng c n n u gi i h n v c t c a m t th c ăn nào ó ã b vư t quá trư c khi nhu c u v ch t dinh dư ng nào ó ư c tho mãn. i u này có nghĩa là v t nuôi c n ăn s ng trư c ã (Nolan và c ng s ., 1995). ây chính là lý do gi i thích vì sao m t v t nuôi ư c cho ăn m t lo t các th c ăn riêng l l i ch ăn m i th c ăn m t ít/m i l n (Proveza, 1995). ây cũng là m t cơ s cho ch n l a th c ăn v t nuôi. Ph n x có i u ki n không thích m t lo i th c ăn nào ó cũng có th xác l p b ng các ch t dinh dư ng mà thông thư ng không ph i là ch t c (Kyriazakis và Oldham, 1993; Cooper và c ng s ., 1982). Tiêm quá nhi u propionate vào máu gây ra ph n x không thích ch t này vì nó nh hư ng n các axit citric t bào gan và kích thích t o ra hi n tư ng axit hoá (acidosis) (Nolan và c ng s ., 1995). Protein quá nhi u trong kh u ph n cũng là nguyên nhân gây ph n x có i u ki n không thích i v i th c ăn protein vì hàm lư ng amonia ư c t o ra nhi u trong d c (Summers và Leeson, 1978). Axit amin và urê ư c chuy n thành amonia và a keto axit b i gan sau ó amonia i vào chu trình urê. N u h p thu ho c gi i phóng amonia trong quá trình trao i ch t vư t quá kh năng kh c c a cơ th thì axit amin, protein tr thành ch t dinh dư ng không ư c ưa chu ng. Ph n x có i u ki n thích m t lo i th a ăn nào ó
Gia súc, gia c m có th t o l p m t cách có i u ki n s ưa thích m t lo i th c ăn nào ó. S ưa thích này ư c t o l p trên cơ s các thông tin ph n h i tích c c sau khi gia súc, gia c m ăn th c ăn ó (Provenza và c ng s .,1992). ã có r t nhi u thí nghi m v v n này chu t, gà, c u bò và l n (Nolte và Provenza, 1990; Nombekela và c ng s 1994; Burritt và Provenza 1989; Kyriazakis và Oldham, 1993). Ví d : C u có th r t ưa thích 1 ch t t o màu khi i kèm v i glucoza (Burritt và Provenza, 1989). Bò cũng r t thích các bánh dinh dư ng b sung protein khi ch cho ăn c có hàm lư ng protein th p (Provenza và c ng s ., 1993). Câu h i ây là nh ng cơ ch nào ã t o ra s thích hay không thích m t lo i th c ăn nào ó? Theo Provenza và c ng s ., (1992): ph n x có i u ki n thích hay không thích m t lo i th c ăn nào ó ư c i u khi n b i cùng m t cơ ch li u lư ng ( c t , dinh dư ng) (Dose) - áp ng (Response). M t s vùng c a i não ã tham gia vào ph n x này: vùng Postrema, vùng dư i i, cùng v i các ch t d n truy n th n kinh. i não ngư i ta phát hi n th y có nh ng cơ quan nh n c m ho c vùng c ch cho các ch t d n truy n th n kinh (Histamine, dopamine, serotonin, axetylcolin) - nh ng ch t có vai trò quan tr ng trong s tho mãn và lo l ng (Baile và Forbes, 1974). gia súc nhai l i, các dây th n kinh hư ng tâm c a ư ng tiêu hoá có th ã có tương tác v i các dây th n kinh hư ng tâm v giác và kh u giác và các tương tác này ư c i u hoà b i các s n ph m ph c a quá trình lên men d c và các ch t d n truy n th n kinh (Provenza, 1995). gia súc nhai l i, axit béo bay hơi propionic là m t ngu n năng lư ng ch y u cho v t ch và vai trò c a chúng cũng gi ng như glucose gan c a gia súc d d y ơn là i u khi n lư ng th c ăn ăn vào (Provenza, 1995). Tóm l i: Có m t vài con ư ng trao i ch t t n t i chuy n các thông tin liên quan t i hi u qu trao i ch t c a m t th c ăn nào ó lên não và sau ó hình thành nên ph n x có i u ki n thích ho c không thích m t th c ăn nào ó (Forbes, 1995). Quá trình nh n th c v th c ăn. Kinh nghi m v nh n th c m t lo i th c ăn nào ó gia súc gia c m bao g m vi c s d ng các c m giác v mùi và v b ngoài c a th c ăn nh n ra và phân bi t m t lo i th c ăn v i các th c ăn khác (Provenza và c ng s ., 1992). Nh ng kinh nghi m thu ư c này s nh hư ng n s phát tri n thói quen ăn u ng c a gia súc, gia c m sau này. Quá trình nh n th c v th c ăn bao g m các quá trình ph sau ây: - H c t p trong xã h i (Social learning): H c t m , t anh em và các gia súc, gia c m cùng l a tu i, h c t nh ng gia súc, gia c m trư ng thành ã có kinh nghi m. - H c t p t thân (Individual learning): thông qua m t chu i các th nghi m và sai l m (trials and errors). Gia súc và gia c m non h c v th c ăn trong xã h i khi ti p xúc v i các gia súc và gia c m khác. B ng cách này, chúng ư c khuy n khích xác nh nh ng th c ăn giàu dinh dư ng ti m tàng, th nh ng th c ăn này và nh th có ư c các ki n th c cho mình v th c ăn. Ti n hoá ã t o ra m t áp l c l n cho các gia súc, gia c m cho ăn theo àn l n, trong m t nhóm l n, s d ng h c t p trong xã h i chuy n t i các thông tin v th c ăn t nh ng gia súc, gia c m có kinh nghi m cho nh ng con chưa có kinh nghi m gì (Provenza và Balph, 1987). *H c t p trong xã h i H c t p trong xã h i v th c ăn óng vai trò quan tr ng trong l a ch n th c ăn gia súc, gia c m, c bi t là i v i gia súc, gia c m non. Quá trình h c t p này v b n ch t là quá trình chuy n t i các thông tin v th c ăn t nh ng gia súc, gia c m có kinh nghi m sang nh ng gia súc gia c m chưa có kinh nghi m, ví d : t m sang con hay t nh ng con
trư ng thành sang nh ng con non. (Lobato và c ng s ., 1980; Lynch và c ng s ., 1980). H c t p trong xã h i ã giúp cho nh ng gia súc gia gia c m chưa có kinh nghi m tránh ư c vi c ăn u ng không hi u qu (ăn không úng ch ng lo i th c ăn) và tránh ư c vi c ph i th nghi m t t c các lo i th c ăn (Provenza và Balph, 1987). H c t p v th c ăn t m . Thông tin v th c ăn có th ư c chuy n r t nhanh t m sang con hàng ngày. áp ng v mùi v th c ăn c a m và con s gi ng nhau hơn áp ng này nh ng gia súc không có quan h h hàng v i nhau (Pronen và Balph, 1987). Hơn n a, ã có nh ng b ng ch ng cho th y nh hư ng c a m v thói quen ăn u ng i v i con cái b t u ngay t khi bào thai và nh hư ng này ti p t c n t n lúc cai s a (Nolan và c ng s ., 1995; Ti n và c ng s ., 1997). Như v y, ph n x có i u ki n c a gia súc non ã ư c hình thành trư c khi chúng b t u ăn th c ăn c (solid foods) (Provenza và c ng s ., 1992). giai o n sau cai s a, khi gia súc nhai l i b t u ăn c , nh ng gia súc nào ư c nuôi cùng v i b m chúng h c ư c cách ch n ư c lo i th c ăn phù h p và tránh ư c các th c ăn có ch a c t nhanh hơn nh ng con ã ư c nuôi không có m trong th i kỳ bú s a (Mieza và Porvenza,1994). Nolte và Poovenza (1992) th y r ng c u con thích nh ng th c ăn có v riêng mà chúng ã t ng ư c th y trong s a c a m chúng. R t nhi u h p ch t hoá h c trong cây c ư c chuy n r t nhanh t m sang con qua bào thai và gia súc ã t liên h gi a mùi v c a th c ăn và hi u qu sau khi ăn th c ăn ó khi còn trong bào thai (Hepper,1989). Như v y, nh ng gì ã h c ư c khi còn trong bào thai và t s a m v mùi v c a th c ăn ã ch a ng c hai thành t nh n th c và c m nh n. Khi gia c m non b t u ch n l c th c ăn, hi u qu c a vi c h c t p t m s ư c th hi n ch chúng ã h c ư c th c ăn nào nên ăn, th c ăn nào nên tránh. Ví d nh ng c u ã h c ư c t m chúng r ng m t th c ăn nào ó s gây khó ch u sau khi ăn s nhanh chóng tránh th c ăn ó so v i c u không ư c nuôi cùng m và không có kinh nghi m này (Burritt và Provenza, 1989). Hơn th n a, nh ng c u ư c nuôi cùng m s nhanh chóng ăn th c ăn mà m nó ưa thích so v i c u không ư c nuôi cùng m (Nolte và c ng s ., 1990; Lynch và c ng s ., 1980). L n con cũng ch p nh n nh ng th c ăn có mùi v chúng ã ư c n m trong s a m nhanh hơn các th c ăn khác (Campbell, 1976). H c t nh ng anh em cùng trang l a và nh ng gia súc, gia c m trư ng thành ã có kinh nghi m Khi gia súc b t u ăn th c ăn c ng và s a m b t u gi m thì vi c h c t nh ng anh ch em cùng l a và nh ng gia súc trư ng thành có kinh nghi m tr nên vô cùng quan tr ng thi t l p và c ng c t p tính dinh dư ng (Provenza và c ng s ., 1992). Các thí nghi m trên c u cho th y t p tính dinh dư ng c a nh ng c u trư ng thành có kinh nghi m ăn h t lúa mỳ có th chuy n cho các c u non (Chapple và c ng s ., 1987). Khi gia súc l n lên, s ph thu c vào m (s a m ) gi m i, vì v y nh hư ng c a m nt p tính dinh dư ng c a con cũng gi m theo, nh hư ng c a nh ng con cùng th i và nh ng con trư ng thành có kinh nghi m vì th tăng lên (Provenza và c ng s ., 1992). ã có r t nhi u b ng ch ng cho th y t m quan tr ng c a lo i hình h c t p trên n kh năng l a ch n th c ăn c a gia súc, gia c m. Ví d , gia c m m i sinh ra h c ư c cách ăn h t lúa mỳ nhanh hơn n u chúng ư c nh t thành t ng c p thay vì nh t riêng, dù c hai u chưa bao gi ăn th c ăn này (Forbes, 1995). C u con nuôi theo c p ăn nhi u hơn c u con nuôi riêng (Chapple và c ng s .,1987). C u ư c cho ăn h t lúa mỳ l n u không có m t c a nh ng c u trư ng thành ã t ng ăn h t lúa mỳ ã không ăn m t chút h t lúa mỳ nào trong năm ngày u, trong khi ó nhóm c u tương t ư c cho ăn h t lúa mỳ l n u v i
s có m t c a nh ng c u trư ng thành ã t ng ăn h t lúa mỳ ã ăn h t lúa mỳ ngay ngày th hai (Chapple và Lynch, 1986). Bò cái nuôi theo nhóm ăn nhi u th c ăn hơn so v i bò nuôi riêng (Albright, 1993). Ngư i ta cũng ã th y r ng, khi c u con ư c ưa cho m t lo i th c ăn mà m nó không thích, nó cũng s ăn r t ít th c ăn ó (Thorhalls Dottir và Provenza, 1988). * H c t p thông qua các th nghi m là sai l m (Trial and errors) Giai o n th th c ăn trong quá trình h c t p v th c ăn là r t quan tr ng b i vì gia súc, gia c m ch t o ư c các ph n x có i u ki n i v i th c ăn khi nó ăn th c ăn ó, có ư c các thông tin ph n h i t chính cơ th mình sau khi ăn và sau ó, thi t l p m i liên h gi a các c i m c a th c ăn và k t qu v tiêu hoá sau khi ăn th c ăn ó (Provenza, 1995). M t trong nh ng cách m t gia súc, gia c m ánh giá và h c v m t lo i th c ăn nào ó là thông qua các th nghi m và sai l m. B ng cách này v t nuôi h c ư c cách tránh các th c ăn có h i và ch n nh ng th c ăn có l i cho chúng. Mô hình h c t p này d a trên các thông tin ph n h i c a chính cơ th gia súc sau khi ăn m t th c ăn nào ó. Như v y, vi c hình thành và phát tri n ph n x có i u ki n thích ho c không thích m t lo i th c ăn nào ó là k t qu c a nh hư ng tích c c ho c tiêu c c c a th c ăn lên cơ th gia súc, gia c m khi ăn th c ăn ó. Thích hay không thích m t lo i th c ăn nào ó là k t qu t kinh nghi m có ư c khi gia súc, gia c m ăn th m t th c ăn nào ó và có ư c các thông tin ph n h i v c m giác, v dinh dư ng và sinh lý c a các th c ăn ó (Chapple và Lynch. 1986; Provenza, 1995). Như ã bi t, v t nuôi có ư c các kinh nghi m cá nhân v th c ăn thông qua hai quá trình c m nh n và nh n th c. Quá trình c m nh n liên k t v c a th c ăn v i các thông tin ph n h i v th c ăn ó sau khi ăn. Quá trình nh n th c ch u trách nhi m v nh n d ng màu, v , c i m b ngoài c a th c ăn. Hình như h c t p thông qua các th nghi m và sai l m t o cho v t nuôi có kh năng ch n l c th c ăn m t cách m m d o hơn. Th nghi m và sai l m tránh ăn m t th c ăn nào ó Ngày càng có nhi u b ng ch ng cho th y h c t p tránh m t th c ăn nào ó là m t khía c nh r t quan tr ng c a ch n l c th c ăn (Provenza và Balph, 1990). Quá trình này d a trên cơ s các thông tin ph n h i tiêu c c sau khi ăn. Ví d : sau khi ăn m t th c ăn có c t , c t ư c h p thu, m c dù có th cơ th gi i c, nhưng gi i c c n ph i có th i gian. N u c t ư c h p thu v i t c nhanh hơn t c gi i c c a cơ th , n ng c t trong cơ th s tăng lên và gây ra h u qu tiêu c c, hi u qu tiêu c c này có th s t o ra các d u hi u báo nguy hi m cho h th ng th n kinh trung ương. K t h p gi a nh hư ng tiêu c c này (ng c) v i các c i m c a th c ăn và môi trư ng khi v t nuôi ăn th c ăn ó s t o ra ph n x có i u ki n không thích lo i th c ăn k trên. Khi không có các gia súc trư ng thành có kinh nghiêm, gia súc, gia c m khi ư c cho ăn th c ăn m i s n m th c ăn m t cách r t c n tr ng (Provenza và Balph,1990). kh i b nhi m c, gia súc thư ng ăn các th c ăn l t ng tí m t gi m thi u nguy cơ ng c, nhưng v n dinh dư ng cho cơ th chúng. N u m t th c ăn có ch a c t , lư ng th c ăn ăn vào c a th c ăn ó s gi m do thông tin ph n h i tiêu c c có ư c sau khi ăn. Th nghi m và sai l m t o ph n x thích m t th c ăn nào ó Quá trình h c t p này d a trên các thông tin ph n h i tích c c sau khi ăn lo i th c ăn nào ó. Các thông tin này g m n ng glucosa trong máu, n ng axit amin và các axit béo trong d c (Provenza và c ng s ., 1992). S thay i c a các ch t này trong máu giúp
gia súc nhai l i nhanh chóng liên k t nh ng c i m c th c a lo i th c ăn chúng ã ăn v i các hi u qu tích c c sau khi ăn t o nên ph n x có i u ki n thích lo i th c ăn ó. Tóm l i: Khi ư c ch n trong nhi u th c ăn m t cách t do, v t nuôi có th t ch n ư c cho mình m t kh u ph n ăn có dinh dư ng áp ng nhu c u lúc ó c a chúng và tránh b ng c. Thích hay không thích m t lo i th c ăn nào ó là k t qu c a tác ng tương h gi a các c i m c a th c ăn (màu s c, mùi v , to, bé,…) và hi u qu sau khi ăn th c ăn ó. Quá trình này ư c i u khi n b i h th ng th n kinh – th d ch v i vai trò trung tâm c a não b . H c t p óng vai trò ch ch t trong ch n l c th c ăn. H c ăn cái gì và ăn th nào ư c hoàn thành b i hai quá trình h c trong xã h i và t h c. T P TÍNH DINH DƯ NG VÀ CÁC NG D NG TRONG CHĂN NUÔI Nghiên c u nhu c u dinh dư ng c a gia súc, gia c m nghiên c u v n nhu c u dinh dư ng c a gia súc, gia c m trong quá kh cũng như trong hi n t i, ngư i ta ph i ti n hành m t lo t các thí nghi m r t t n kém, lâu dài, v i nhi u trang thi t b ph c t p. B i vì gia súc, gia c m s h u cái mà chúng ta g i là trí khôn dinh dư ng, chúng có th t ch n cho mình m t kh u ph n thích h p v i nhu c u dinh dư ng t ng ngày c a mình (Kyriazakis và c ng s ., 1998) nên hoàn toàn có th dùng cách cho t ch n th c ăn (Free-choice of feeding) xác nh nhu c u dinh dư ng gia súc, gia c m. ây alf phương pháp ơn gi n, r ti n và v i chính xác tương t . Chúng ta có th b trí m t thí nghi m, trong thí nghi m này, gia súc ư c t do l a ch n th c ăn và các nguyên li u m t cách t do. Ki u thí nghi m như th này ã ư c kh ng nh là thành công gà Broiler nuôi trong i u ki n khí h u nóng (Gous và Swatson, 2000). Tương t như v y, khi có m t gi ng gia súc m i chưa bi t nhu c u dinh dư ng c a chúng, chúng ta có th làm theo cách trên bi t nhu c u dinh dư ng (Kyriazakis và c ng s ., 1998). Tuy nhiên, c n lưu ý khi th c hi n các thí nghi m ki u này, th c ăn cho ăn ph i tho mãn các i u ki n sau: 1/ S ph i h p các th c ăn là không h n ch (có nghĩa là ph i có nhi u lo i th c ăn riêng l v i thành ph n hoá h c và giá tr dinh dư ng khác nhau) (Holcombe và c ng s ., 1975; Kyriazakis và c ng s ., 1998; Bennett, 2003). 2/ Gia súc, gia c m ph i ư c t do ti p xúc v i th c ăn m t cách liên t c (Kyriazakis và Oldham.1993) 3/ Th i kỳ chu n b ph i dài 1-4 tu n (Pousa và c ng s ., 2005). Tăng lư ng th c ăn ăn vào khi gia súc ăn th c ăn m i S d ng ngu n th c ăn s n có, c bi t là các ph ph ph m công, nông nghi p là m t chi n lư c phát tri n chăn nuôi các nư c phát tri n nh m m b o có m t n n chăn nuôi b n v ng. Tuy nhiên, khi cho gia súc, gia c m ăn các th c ăn m i (Novel foods) lư ng th c ăn ăn vào thư ng th p nên năng su t gia súc, gia c m th p (Provenza và Balph, 1987). Hi n tư ng gia súc, gia c m không ăn nhi u th c ăn m i ư c g i là h i ch ng s th c ăn (Neophobia). Nephobia là cơ ch t v b m sinh cho phép gia súc, gia c m có th i gian h c v m t th c ăn m i và tránh b ng c (duToit và c ng s ., 1991; Nolan và c ng s ., 1995). Nephobia là nguyên nhân chính gây ra vi c tránh các th c ăn m i (Corey, 1978). ây chính là khó khăn vì sao các th c ăn m i ư c nghiên c u như: t ng li m urê-r m t, h t bông, rơm lúa m c dù là các th c ăn t t nhưng gia súc l i không thích ăn. vư t qua hi n tư ng Neophobia chúng ta có th có r t nhi u cách: (1) Gia súc, gia c m c n ư c hu n luy n ăn các th c ăn ó cùng v i m , cùng v i các con khác (Ti n,1997; Lombato và c ng s .,1980)
(2) Cho t p ăn th c ăn m i v i s có m t c a mùi, v c a các th c ăn chúng ã quen ăn ho c ph i h p v i các th c ăn trư c ó chúng ã quen ăn (Ti n, 1997). (3) Hu n luy n cho gia súc non khi ang trong b ng m b ng cách cho m ăn nh ng th c ăn mà khi l n lên gia súc cũng s ph i ăn (Tiên, 1998). (4) Cho t p ăn th c ăn m i v i s có c a các gia súc àn anh, b m ã quen ăn các th c ăn ó (Ti n, 1998). Tăng lư ng th c ăn ăn vào gia súc R t nhi u nghiên c u g n ây cho th y nghiên c u t p tính dinh dư ng giúp ưa ra nhi u quy t nh qu n lý h p lý nâng cao lư ng th c ăn ăn vào và do ó nâng cao năng su t gia súc, gia c m. Dư i ây là m t s ví d t các nghiên c u g n ây. Kouch và c ng s (2003), Th Thanh Vân và c ng s ., (2005) th y treo th c ăn xanh lên tư ng cho dê làm tăng lư ng th c ăn ăn vào so v i th c ăn xu ng máng, ho c ch t nh . Theo Th Thanh Vân và c ng s ., (2005): khi nuôi nh t dê, c u thì s gia súc /nhóm có nh hư ng n lư ng th c ăn ăn vào và năng su t. Trong nh ng àn bò s a l n luôn luôn có s c nh tranh v th c ăn và có nh ng bò '' u g u'' trong nh ng àn này, mbo lư ng th c ăn ăn vào cao cho t t c bò chi u dài t i thi u c a m t máng ăn cho m i bò là 0,21 m (tiêu chu n là 0,61 m) (Grant và Albright, 2000). TÀI LI U THAM KH O Albright, J. L. 1993. Feeding behaviour in dairy cattle. Journal of Dairy Science. 76:485-498. Baile, C. A. and J. M. Forbes. 1974. Control of feed intake and regulation of energy balance in ruminants. Physiol. Rev. 54: 160-214. Bennett, C. 2003. Choice-feeding of small laying hen flocks. Manitoba Agriculture and Food, University Cescent Winnipeg Burritt, E. A. And F. D. Provenza. 1989. Food aversion learning: Conditioning lambs to avoid a palatable shrub. J. Anim. Sci.67: 650-653. Campbell, R. G. 1976. A note on use of a feed flavor to stimulate the feed intake of weaner pigs. Anim. Prod. 23: 417-419. Chapple, R. S. and J. J. Lynch. 1986. Behavioural factors modifying acceptance of supplementary foods by sheep. Research and Development i Agriculture 3:113-120. Chapple, R. S., M. Wodzicka-Tomaszewka and J.J. Lynch. 1987. The learning behaviour of sheep when introduced to wheat.1. Wheat acceptance by sheep and the effect of trough familarity. Appl. Anim. Behav. Sci. 18: 157-162. Cooper, J. R., F. E. Bloom and R. H. Roth. 1982. The biochemical Basis of Neuropharmacology. 4th edition. Oxford University Press. Corey, D. T. 1998. The determinant of exploitation and nephobia. Neuroscience and bihavioural reviews. 2: 235-253. Do Thi Thanh Van, Nguyen Thi Mui and Inger Ledin. 2005. Tropical foliages: effect of presentation method and species on intake by goats. Anim. Feeds Sci. and Technol. 118 (1-2): 1-17. Du Toit, J. T., F. D. Provenza and A. S. Natis. 1991. Conditioned taste aversion: How risk must a ruminant get before it detects toxicity in foods. Applied Animal Bihaviour Science 30-35. NRC (1984) Emmans, G. C. (1991). Diet selection by animals: Theory and experimental design. Proceedings of the Nutrition Society. 59-64. Forbes, J. M. 1995. Voluntary Feed Intake and Diet Selection in Farm Animals. CAB international Walingford, UK. 1995. Garcia, J., F. R. Ervin, C. H. York and R. A. Koelling. 1967. Conditioning with delayed vitamine injection. Science, N. Y. 155: 16-18. Garcia, J., F. R. Ervin and R. A. Koelling. 1966. Learning with prolonged delay of reinforcement. Pchychon. Sci. 5:1-2. Grant, R. J. and Albright, J. L. 2000. Feeding behaviour. In: Ed. J. P. F. D'Mello. Farm Animal Metabolism and Nutrition. CAB international publishing, 2000. Pp: 365-382. (chua cos tai lieu nay).
Gous, R. M. And H. K. Swatson. 2000. Mixture experiment: a severe test of the ability of a broiler chicken to make the right choice. British Poultry Science> 41: 136-140. Hepper, P. G. 1989. Foetal learning: implication for psychiatry. Brit. J. Psych. 155:289-293. Holcombe, D. J., D. A. Roland and R. H. Harms. 1975. The ability of hens to adjust calcium intake when given a choice of diet containing two levels of calcium. Poultry Science. 54:252-261. Kouch, T., Preston, T. R., Ly, J. 2003. Studies on utilization of trees and shrubs as the sole feedstuff by growing goats; foliage preferences and nutrient utilization. Studies on feeding behaviuor in goats fed tree foliage,. MSc. Thesis. Swedish University of Agricultural Sciences, P.O. Box 7027,750 07 Uppsala, Sweden. Kyriazakis, I., Anderson, D. H. and Ducan, A. J.1998. Conditioned flavour aversions in sheep: Relationship between dose rate of a secondary plant compound and the acquisition and persistence of aversion. Brit. J. Nutr. 79:55-62. Kyriazakis, I., Oldham, J. D.1993. Diet selection in sheep: the ability of growing lambs to select a diet that meets their crude protein (N x 6.25) requirements. Brit.J. Nutr. 69: 617-629. Launch Baugh, K. L. and F. D. Provenza. 1994. The effects of flavor concentration and toxin dose on the formation and generalization of flavor aversion in lambs. J. Anim. Sci. 72: 10-13 Launchbaugh, K.L., J.W. Walker and C. A. Taylor. 1999. Foraging Behaviour: Experience or Inheritance? In: Grazing Behaviour of Livestock and Wildlife. Eds: K.L.Launchbaugh, K.D Sander and J. C. Mosley. Ohio. 1999. Lobato, J. F. P., G. R. Pearce and R. G. Beilharz. 1980. Effects of early farmilarization with dietary supplements on the subsequent ingestion of molasses-urea blocks by sheeps. Applied Animal Ethology. 6: 149-161. Lynch, J. J. 1980. Behaviour of livestock in relation to their productivity. In: Handbook of Nutrition and Foods. (Ed. M. Rechcigl. West Palm Beach, Fla: RC Press. Mastika, I. M. and R. B. Cumming. 1985. Effects of nutrition and environmental variations on free-choice of feeding of growing chicken. Ph.D. Thesis. University of New England, Armidale, Australia. Mieza, S. N. and F. D. Porvenza.1994. Socially induced food avoidance in lambs: direct or indirect maternal influence? Animal Science Journal. 72: 899-905. Nolan, J. V., G. N. Hinch and J. J. Lynch. 1995. Voluntary food intake. In: Recent Advances in Animal Science in Australia. Ed.J. L.Corbett., M. Choct., J. V. Nolan and J. B. Rowe. Pp: 24-33. University of New England, Armidale, NSW, 2531, Australia. Nolte, D. L. and F. D. Provenza. 1992. Food preference in lambs after exposure to flavors in milk. Appl. Anim. Behav. Sci. 32: 381-389. Nolte, D. L., Provenza, F. D. And Balph, D. F. 1990. The establishment and persistence of food preference in lambs exposed to selected foods. J. Anim. Sci. 68 (998): 998-1002. Nombekela, S. W., M. R. Murphy, H. W. Gonyou and J. I. Marden. 1994. Dietary preference in early lactation as affected by tastes and sme common feed flavors. Journal of Dairy Science. 77: 2393-2399. NRC. 1984. Nutrient requirements of poultry. 8th revised edition. National Academy Press. Owen, J. B. 1992. Genetic aspects of appetite and feed choice in animals. J. gic. Sci. (Camb). 119: 151- 155. Pousa, S., Boly, H. and Ogle, B. 2005. Choice feeding of poultry: a review. Livestock Research for Rural Development. 17 (4) 2005 (Chua cos taif lieeuj nayf) Provenza, F. D. 1995. Postingestive feedback as elementary determinant of food preference and intake in ruminants. J. Range Manage. 48:2-17. Provenza, F. D. and D. F. Balph. 1990. Applicability of five diet selection models to various foraging chaleenges ruminants encounter. In: Behavioural mechanisms of food selection. Ed: Hughes, R. N., NATO ASI Series. 20: 424-459. Provenza, F. D., J. A. Pfister and C. D. Cheney. 1992. Mechanisms of learning in diet selection with reference to phytotoxicosis in herbivorours. J. Range Manage. 45:36-45. Provenza,1992). Proverza, F. D. and D. F. Balph. 1987. Diet learning by domestic ruminants: Theory, evidence and practical implication. Appl. Anim. Behav. Sci. 18: 211-232. Proveza, F. D., J. J. Lynch and J. V. Nolan.1993. The relative importance of mother and toxicosis in the selection of foods by lambs. Journal of Chemical Ecology. 19: 313-323. Proveza, F. D., J. J. Lynch., E. A. Burritt and C. B. Scott. 1994. How goats learn to distinguish between novel foods that differ in posingestive consequences. Journal of Chemical Ecology. 20: 609-624.
Summers, J. D. and S. Leeson. 1978. Dietary selection of protein and energy by broilers. British Poultry Science. 19: 425-430. (chua cos tai lieu nay) Thorhalls Dottir, A. G. and F. D. Provenza. 1988. Ability of lambs to learn about novel food while observing or participating with social models. Appl. Anim. Behav. Sci. 25: 25-33. Tien, D. V. 1998. Current practice, potential and solution for integration of livestock and crop in mountainous ares of Quangbinhf province. In: Report of IFAD and UNDP project in Quangbinh, October, 1998. Pp: 20-28. Tien, D. V. 1997. Strategies to improve sheep production in Vietnam: current feed use and techniques for better use of novel feeds for sheep production in Trihai vilage in Southern Vietnam. MSc thesis, the University of New England, Australia.