Nghiên cứu thay đổi kích thước và thể tích hải mã ở bệnh nhân tâm thần phân liệt

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013<br /> <br /> NGHIÊN CỨU THAY ĐỔI KÍCH THƢỚC VÀ THỂ TÍCH HẢI MÃ<br /> Ở BỆNH NHÂN TÂM THẦN PHÂN LIỆT<br /> Đỗ Xuân Tĩnh*;<br /> <br /> u<br /> <br /> n Th nh<br /> <br /> *; Cao Tiến Đức*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Sử dụng phần mềm Dr.View/Linux 5.0 (Asahi Kasei Joho System, Tokyo, Nhật Bản) đo thể tích<br /> hải mã từ hình ảnh MRI sọ não của người bình thường và bệnh nhân (BN) được chẩn đoán trên lâm<br /> sàng là tâm thần phân liệt (TTPL) ghi trong các đĩa CD, với lát cắt 2 mm, trường quan sát = 256 mm<br /> và kích thước ảnh = 256 x 256 điểm ảnh, ch ng t i r t ra k t luận: thể tích hải mã chung của BN<br /> TTPL 7,706 ± 0,461 cm3; của người bình thường 8,044 ± 0,174 cm3; hải mã phải của BN 3,527 ±<br /> 0,223 cm3; người bình thường 4,018 ± 0,081cm3; hải mã trái của BN 3,524 ± 0,240 cm3; người bình<br /> thường 4,028 ± 0,087 cm3.<br /> * Từ khóa: Tâm thần phân liệt; Hải mã; Kích thước; Thể tích.<br /> <br /> RESEARCH on change of the size and volume of<br /> Hippocampus in patients with schizophrenia<br /> SUMMARY<br /> Using software Dr.View/Linux 5.0 (Asahi Kasei Joho System, Tokyo, Japan) to measure the<br /> volume of hippocampus from brain MRI images of normal and the patients clinically diagnosed as<br /> schizophrenia recorded in the CD, with slices of 2 mm, field of view = 256 mm and image size = 256<br /> x 256 pixels, we concluded the following: general hippocampus volume of schizophrenia was 7.706 <br /> 0.461 cm3; of normal was 8.044  0.174 cm3; walruses in patients 3.527  0.223 cm3; in normal 4.018<br />  0.081 cm3; walruses left in patients 3.524  0.240 cm3; in normal 4.028  0.087 cm3.<br /> * Key words: Schizophrenia; Hipocampus; Volume; Size.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tâm thần phân liệt là một bệnh tâm thần<br /> n ng, có những bi n đổi sinh học phức tạp,<br /> chịu tác động nhiều của m i trường tâm lý<br /> xã hội kh ng thuận lợi. Bệnh thường khởi<br /> phát ở tuổi tr , k o dài su t cuộc đời, ảnh<br /> hưởng nghiêm trọng đ n khả n ng lao động<br /> và nhân cách của người bệnh. C ch<br /> bệnh sinh của bệnh TTPL hiện nay vẫn còn<br /> là một vấn đề đang bàn cãi. Những nghiên<br /> cứu về hình thái bệnh học của não, điện<br /> sinh lý não, chức n ng tuần hoàn não, về<br /> <br /> bệnh lý hệ thần kinh trung ư ng, về hoá<br /> sinh trong não, miễn dịch học… vẫn chỉ là<br /> các giả thuy t phản ánh một khía cạnh nào<br /> đó của quá trình ti n triển của bệnh cần<br /> được ti p tục nghiên cứu [6].<br /> ải mã là một thành phần chính của não<br /> bộ của con người, là phần não được cuộn<br /> vào trong để hình thành nên m t bụng của<br /> phía trong não thất bên. Một đầu của h i<br /> hải mã ti p giáp với nhóm nhân hạnh nhân<br /> <br /> * Bệnh viện 103<br /> ười phản hồi (Corresponping): Đỗ Xuân Tĩnh<br /> doxuantinhbv103@gmail.com<br /> <br /> 132<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013<br /> và dọc theo bờ bên nó liên ti p với các<br /> phần của v ng cận hải mã, đó là v ng v<br /> não ở bề m t phía ngoài phần bụng trong<br /> của th thái dư ng.<br /> Ở iệt Nam, nhiều tác giả đã nghiên cứu<br /> về bệnh TTPL trên nhiều phư ng diện khác<br /> nhau. Tu nhiên, chưa có nghiên cứu hệ<br /> th ng về hình ảnh não, về s tha đổi của<br /> các trung khu ha những phần não bộ ở BN<br /> TTPL. ì vậy, ch ng t i ti n hành nghiên<br /> cứu đề tài nµy nhằm: M« t¶ h<br /> iv h<br /> h h i h i<br /> B<br /> với người<br /> bình hường.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 90 BN (59 nam, 31 nữ), tuổi từ 19 - 51,<br /> điều trị tại Bệnh viện 103 từ tháng 7 - 2011<br /> đ n 6 - 2012.<br /> 30 BN được lấy ngẫu nhiên trong s 90<br /> BN nói trên để chụp MRI sọ não tại Khoa<br /> quang, Bệnh viện 103.<br /> * iêu huẩn chẩn án: theo tiêu chuẩn<br /> của Bảng phân loại bệnh qu c t lần thứ 10<br /> (ICD-10) về r i loạn tâm thần và hành vi<br /> của WHO (1992).<br /> * iêu chuẩn chọn BN: BN được chẩn<br /> đoán là TTPL thể paranoid theo tiêu chuẩn<br /> của Bảng phân loại bệnh qu c t lần thứ 10<br /> (ICD-10) về r i loạn tâm thần và hành vi<br /> của WHO (1992).<br /> * iêu huẩn<br /> <br /> i<br /> <br /> :<br /> <br /> - BN TTPL mắc các bệnh nội khoa kèm<br /> theo như: su tim, viêm khớp dạng thấp,<br /> lupus ban đ hệ th ng, đái tháo đường…<br /> - BN TTPL có tiền sử sang chấn sản khoa,<br /> chấn thư ng sọ não, viêm não, tiền sử sử<br /> dụng ma tuý và rượu.<br /> - BN kh ng có người nhà cung cấp bệnh<br /> sử, tiền sử.<br /> - BN kh ng hợp tác trong quá trình nghiên<br /> cứu và làm x t nghiệm.<br /> <br /> * iêu huẩn chọn nhó<br /> hứng: 30 người<br /> kho mạnh, hộp sọ bình thường để chụp MRI<br /> sọ não.<br /> - Có tuổi tư ng ứng với nhóm nghiên cứu.<br /> - Kh ng mắc các bệnh r i loạn tâm thần.<br /> - Kh ng mắc các bệnh nội khoa mạn tính.<br /> - Hợp tác trong quá trình nghiên cứu.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu m tả cắt ngang, phân tích<br /> từng trường hợp theo mục đích nghiên cứu.<br /> - Phư ng pháp chụp: hình ảnh chụp<br /> cộng hưởng sọ não với các lát cắt kích<br /> thước 2 mm theo thi t diện cắt ngang<br /> (transaxial), cắt đứng ngang (coronal) và<br /> cắt đứng dọc (sagittal). Th ng s hình ảnh<br /> g m trường quan sát = 256 mm và kích<br /> thước ảnh = 256 x 256 điểm ảnh. Toàn bộ<br /> hình ảnh được thu thập t¹i Khoa X quang,<br /> Bệnh viện 103 và ghi trong đĩa CD.<br /> - Sử dụng phần mềm Dr.View/Linux 5.0<br /> (Asahi Kasei Joho System, Tokyo Nhật Bản)<br /> đo thể tích hải mã từ hình ảnh MRI sọ não<br /> của người bình thường và BN .<br /> - ử lý s liệu bằng phần mềm SPSS 16<br /> và Dr.View/Linux 5.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm chung củ<br /> nghiên cứu.<br /> * Đặ<br /> <br /> nh<br /> <br /> N<br /> <br /> i m v tu i v giới:<br /> <br /> Tuổi  20: 10 BN (11,11 ), BN nh tuổi<br /> nhất: 19 tuổi; 21 - 30 tuổi: 39 BN (43,33 );<br /> 31 - 40 tuổi: 26 BN (28,89 ); > 40 tuổi:<br /> (16,67 ) trong đó, chỉ có 1 BN > 50 tuổi,<br /> nam 65,56 ; nữ 34,44 . Lứa tuổi ha g p<br /> 21 - 40 (72,22 ). K t quả nà ph hợp với<br /> các tác giả đã nhận định: bệnh TTPL g p<br /> chủ u ở lứa tuổi tr , lứa tuổi lao động và<br /> học tập, ti n triển mạn tính.<br /> * u i h i há hời gi n<br /> ng bệnh:<br /> khởi phát chủ<br /> u 21 - 30 tuổi: 49 BN<br /> <br /> 135<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013<br /> (54,44%); < 20 tuổi: 12 BN (13,33 ); 31 40 tuổi: 24 BN (26,67 ); > 40 tuổi: 5 BN<br /> (5,56%). Thời gian mang bệnh < 5 n m: 59<br /> BN (65,56%); 6 - 15 n m: 27 BN (29,99 );<br /> > 15 n m: 4 BN (4,22 ). Theo ICD-10 và<br /> DSM-IV, đa s BN TTPL khởi phát ở độ tuổi<br /> 15 - 44, k t quả của ch ng t i ph hợp với<br /> các s liệu trên 5 .<br /> 2. Biến đổi ch thƣớc củ h i<br /> N TTPL trên phi cộng hƣởng từ.<br /> * Th<br /> hh i<br /> của BN TTPL:<br /> <br /> hung v<br /> <br /> ng bên (<br /> <br /> ở<br /> 3<br /> <br /> )<br /> <br /> 3<br /> <br /> Hải mã phải: 3,527 ± 0,223 cm ; hải mã<br /> trái: 3,524 ± 0,240 cm3; hải mã chung:<br /> 7,076 ± 0,461 cm3. Kh ng có s khác biệt<br /> về thể tích hải mã giữa hai bán cầu đại não<br /> ở BN TTPL (p > 0,05).<br /> * Th<br /> h h i<br /> hung v<br /> (cm3) củ người bình hường:<br /> <br /> ng bên<br /> 3<br /> <br /> Hải mã phải: 4,018 ± 0,081 cm ; hải mã<br /> trái: 4,028 ± 0,087 cm3; hải mã chung:<br /> 8,044 ± 0,174 cm3. Kh ng có s khác biệt<br /> về thể tích hải mã giữa hai bán cầu đại não<br /> ở người bình thường (p > 0,05).<br /> B ng 1: So sánh thể tích hải mã chung và<br /> từng bên cña BN TTPL với người bình thường.<br /> THỂ T CH<br /> BN (n = 30)<br /> <br /> 3<br /> <br /> (cm )<br /> Hải<br /> phải<br /> <br /> mã 3,527 ± 0,223<br /> <br /> NGƯỜI BÌN<br /> THƯỜNG<br /> <br /> (n = 30)<br /> <br /> BN<br /> <br /> 3,524 ± 0,240<br /> <br /> p<br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Hải mã phải<br /> <br /> 3,571 ± 0,234<br /> <br /> 3,477 ± 0,201 > 0,05<br /> <br /> Hải mã trái<br /> <br /> 3,577 ± 0,247<br /> <br /> 3,482 ± 0,232 > 0,05<br /> <br /> Hải mã chung<br /> <br /> 7,151 ± 0,462<br /> <br /> 6,959 ± 0,434 > 0,05<br /> <br /> Thể tích h i hải mã phải và trái ở BN<br /> TTPL kh ng có s khác biệt theo giới (p > 0,05).<br /> B ng 3: Thể tích hải mã phải và trái (cm3)<br /> theo giới của người bình thường.<br /> NGƯỜI BÌN<br /> THƯỜNG<br /> <br /> n = 30<br /> p<br /> Nam<br /> <br /> THỂ T CH<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Hải mã phải<br /> <br /> 4,021 ± 0,754 4,012 ± 0,913 > 0,05<br /> <br /> Hải mã trái<br /> <br /> 4,034 ± 0,801 4,016 ± 0,996 > 0,05<br /> <br /> Hải mã chung<br /> <br /> 8,047 ± 0,165 8,032 ± 0,1888 > 0,05<br /> <br /> Thể tích h i hải mã phải và trái ë người<br /> bình thường kh ng có s khác biệt theo<br /> giới (p > 0,05).<br /> B ng 4: So sánh thể tích hải mã phải và<br /> trái (cm3) theo giới.<br /> <br /> THAY ĐỔI<br /> THỂ T C<br /> <br /> (%)<br /> <br /> 4,018 ± 0,081<br /> <br /> THỂ<br /> T CH<br /> <br /> 13,92<br /> 4,028 ± 0,087<br /> 14,31<br /> <br /> p < 0,01<br /> mã 7,076 ± 0,461<br /> <br /> (n = 30)<br /> <br /> THỂ T CH<br /> <br /> BN (n = 30)<br /> <br /> Nam<br /> <br /> p < 0,01<br /> <br /> Hải mã trái<br /> Hải<br /> chung<br /> <br /> B ng 2: Thể tích hải mã phải và trái (cm3)<br /> theo giới của BN TTPL.<br /> <br /> Hải mã<br /> phải<br /> <br /> 3,571 ±<br /> 0,234<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 13,69<br /> <br /> p < 0,01<br /> <br /> Thể tích h i hải mã ở BN TTPL giảm<br /> 13,69%, h i hải mã phải và trái trên BN<br /> giảm lần lượt là 13,92 và 14,31 so với ở<br /> người bình thường (p < 0,01). Kh ng có s<br /> khác biệt về thể tích hải mã giữa hai bán<br /> cầu đại não ở cả hai nhóm (p > 0,05).<br /> <br /> Hải mã<br /> trái<br /> <br /> 3,577 ±<br /> 0,247<br /> <br /> 7,151 ±<br /> 0,462<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> 3,482 ± 4,034 ± 4,016 ±<br /> 0,232<br /> 0,801<br /> 0,996 < 0,01<br /> <br /> p > 0,05<br /> Hải mã<br /> chung<br /> <br /> Nam<br /> <br /> p<br /> <br /> 3,477 ± 4,021 ± 4,012 ±<br /> 0,201<br /> 0,754<br /> 0,913 < 0,01<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> 8,044 ± 0,174<br /> <br /> NGƯỜI BÌN<br /> THƯỜNG<br /> (n = 30)<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> 6,959 ± 8,047 ± 8,032 ±<br /> 0,434<br /> 0,165 0,1888 < 0,01<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> p > 0,05<br /> <br /> 136<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013<br /> Thể tích h i hải mã phải và trái ở cả hai<br /> giới của nhóm TTPL nh h n so với ở<br /> người bình thường (p < 0,01), trong c ng<br /> nhóm nghiên cứu, thể tích h i hải mã kh ng<br /> có s khác biệt theo giới, ở cả hai nhóm<br /> (p > 0,05).<br /> BÀN LUẬN<br /> Những thay đổi bệnh lý sớm nhất ở<br /> bệnh TTPL xảy ra tr-íc hÕt ë hÖ limbic vµ<br /> h¹ch nÒn, bao gåm những bÊt th-êng vÒ<br /> thÇn kinh vµ chÊt dÉn truyÒn thÇn kinh ë vá<br /> n·o, vïng ®åi n·o vµ th©n n·o. Teo n·o<br /> còng lµ dÊu hiÖu hay nhËn thÊy, ®Æc biÖt ë<br /> BN TTPL m¹n tÝnh. KÕt qu¶ chôp n·o b»ng<br /> ph-¬ng ph¸p céng h-ëng tõ (MRI) chøng tá<br /> BN TTPL cã gi¶m kÝch th-íc c¸c vïng h¹nh<br /> nh©n, h¶i m· vµ tuyÕn tïng. Håi h¶i m·<br /> kh«ng chØ cã kÝch th-íc nhá mµ chøc n¨ng<br /> còng bÞ rèi lo¹n, chøng tá cã bÊt th-êng<br /> trong hÖ dÉn truyÒn glutamat. MÊt tæ chøc<br /> cña tÕ bµo thÇn kinh ë håi h¶i m· ở BN<br /> TTPL còng ®-îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp [3].<br /> Tu nhiên, thoái hóa hải mã có thể xảy<br /> ra ở nhiều bệnh tâm thần khác như sa s t<br /> trí tuệ th trán-thái dư ng cũng như một<br /> s biểu hiện teo não toàn bộ tuổi già.<br /> Ngu ễn Du Bắc (2010) sử dụng hình<br /> ảnh MRI đo thể tích hải mã của 30 BN<br /> l heimer và 15 người bình thường. K t<br /> quả cho thấ thể tích trung bình của hải mã<br /> ở BN Alzheimer giảm 35,1%, hải mã phải<br /> và hải mã trái trên BN giảm 36,6<br /> và<br /> 39,2% so với người bình thường 1 .<br /> Ngu ễn iang oà (2011) sử dụng hình<br /> ảnh MRI đo thể tích hải mã của 38 BN<br /> l heimer và 38 người bình thường, k t<br /> quả: thể tích trung bình của nhóm BN<br /> l heimer là 5,77 ± 1,50 cm3 và của người<br /> bình thường là 8,62 ± 1,42 cm3. Như vậ ,<br /> thể tích hải mã của nhóm BN l heimer<br /> giảm 33,08 so với người bình thường 2 .<br /> Ch ng t i sử dụng kỹ thuật đo thể tích<br /> hải mã trên phim MRI sọ não để xác định<br /> tha đổi ở v ng nà trên BN TTPL. Thể tích<br /> v ng hải mã chung, v ng hải mã phải và<br /> <br /> trái ở BN TTPL đều giảm so với ở người<br /> bình thường (v ng hải mã chung giảm<br /> 13,69%, hải mã phải 13,92 và hải mã trái<br /> 14,31%). K t quả nghiên cứu của ch ng t i<br /> phản ánh hiện tượng chung diễn ra ở v ng<br /> hải mã trên BN TTPL ở cả hai giới.<br /> Theo Juha Veijola M (2005), kh i lượng<br /> của v ng đ i thị và hạnh nhân trong bệnh<br /> TTPL giảm 2 so với người bình thường.<br /> ình dạng của v ng đ i thị trong TTPL<br /> kh ng có s khác biệt đáng kể ở các đ i<br /> tượng so sánh. BN có tiền sử gia đình r i<br /> loạn tâm thần có v ng đ i thị lớn h n so với<br /> BN kh ng có [6].<br /> Laura Marsh và CS (1994) sử dụng hình<br /> ảnh cộng hưởng từ nghiên cứu trên 33 BN<br /> TTPL và 41 người bình thường. K t quả:<br /> kích thước thu thái dư ng, hạnh nhân và<br /> v ng đ i thị giảm, t ng kh i lượng não thất<br /> ba và não thất bên 7 .<br /> K t quả của ch ng t i cũng tư ng t với<br /> nghiên cứu của alker M. và CS (2002):<br /> thể tích hải mã chung của BN TTPL là<br /> 9,888 ± 0,989 cm3 và của người bình thường<br /> là 10,948 ± 0,840 cm3. Như vậ , thể tích hải<br /> mã của nhóm BN TTPL giảm 11,07 so với<br /> người bình thường, cho thấ kh ng có<br /> tư ng quan giữa thể tích hải mã với giới<br /> tính, kh ng có s khác biệt thể tích hải mã<br /> bên phải và bên trái 9 .<br /> S tha đổi về thể tích hải mã chung và<br /> hải mã từng bên ở BN TTPL kh ng có<br /> tư ng quan với u t tuổi và giới.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cøu lâm sàng 90 BN TTPL<br /> điều trị nội tr tại Khoa Tâm thần, Bệnh viện<br /> 103, ch ng t i nhận thấ :<br /> - Tuổi khởi phát trung bình 26,76 ± 7,56,<br /> chủ u trong độ tuổi 17 - 30 (67,77%). Thời<br /> gian mang bệnh trung bình 7,42 ± 5,68 n m,<br /> chủ u < 10 n m (82,23 ); thường g p từ<br /> 21 - 30 tuổi.<br /> <br /> 137<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2013<br /> - Tha đổi của thể tích hải mã ở BN TTPL<br /> trên phim MRI sọ não:<br /> + Thể tích hải mã chung của nhóm BN<br /> TTPL là 7,706 ± 0,461 cm3; của người bình<br /> thường: 8,044 ± 0,174 cm3.<br /> + Thể tích h i hải mã ở BN TTPL giảm<br /> 13,69%, h i hải mã phải và trái trên BN<br /> giảm lần lượt 13,92 và 14,31 so với<br /> người bình thường. Kh ng có s khác biệt<br /> về thể tích hải mã giữa hai bán cầu đại não<br /> ở cả hai nhóm.<br /> + Thể tích h i hải mã phải và trái ở cả<br /> hai giới của nhóm TTPL nh h n so với ở<br /> người bình thường, còn trong c ng nhóm<br /> nghiên cứu, thể tích v ng hải mã kh ng có<br /> s khác biệt theo giới ở cả hai nhóm.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1 gu n u B<br /> Nghiên cứu đ c điểm<br /> hình thái tổn thư ng não trên BN l heimer và<br /> động vật th c nghiÖm. Luận án Ti n sỹ học.<br /> ọc viện Quân . 2010.<br /> 2 gu n i ng<br /> . Nghiên cứu m i liên<br /> quan giữa lâm sàng với khoảng cách liên móc<br /> và thể tích v ng hải mã trên phim cộng hưởng<br /> từ ở BN l heimer. Luận v n Thạc sỹ<br /> học.<br /> ọc viện Quân . 2011.<br /> <br /> 3. T chức Y tế Thế giới. Phân loại bệnh<br /> qu c t lần thứ 10 (PLBQT-10F) về các r i loạn<br /> tâm thần và hành vi. Tổ chức Y t Th giới,<br /> Genever. 1992, tr.52-63.<br /> 4. Juha Veijola M, Ulla K Piippo, Paivikki<br /> Tanskamen et al. Hippocampus and amygdala<br /> volumes in schizophrenia and other psychoses<br /> in the Northern Finland 1966 birth cohort,<br /> Schizophrenia Research. 2005, Vol 75, Iss 2-3,<br /> 15 June, pp.283-294.<br /> 5. Laura Marsh, Richard L Suddath, Ned<br /> Higgins et al. Medial temporal lobe structures in<br /> schizophrenia: relationship of size to duration of<br /> illness. Schizophrenia Research. 1994, Vol 11,<br /> Issue 3, February 1994, pp.225-238.<br /> 7. Sasaki M et al. Hippocampal sulcus<br /> remnant: potential cause of change in signal<br /> intensity in the hippocampus. Radiology. 1993,<br /> 188 (3), pp.743-746.<br /> 8. Walker M A, McDonal B, Highley J R et al.<br /> Size of hippocampal pyramidal neurons in<br /> schizophrenia. 2002.<br /> <br /> nhận b i: 14/1/2013<br /> phản biện đánh iá b i báo:<br /> 9/5/2013<br /> b i báo được đăn : 23/5/2013<br /> <br /> 138<br /> <br />