Nghiên cứu thực trạng lâm nghiệp cộng đồng Việt Nam

VIỆT NAM<br /> NGHIÊN CỨU<br /> THỰC TRẠNG LÂM NGHIỆP CỘNG ĐỒNG VIỆT NAM<br /> <br /> Người báo cáo:<br /> Bjoern Wode và Bảo Huy<br /> Hà Nội, tháng 6/2009<br /> <br /> Đồng tài trợ:<br /> Dự án GTZ “Quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên miền Trung Việt<br /> Nam” (SMNR-CV)<br /> Dự án GTZ về Phát triển Nông thôn tỉnh Đắk Lắk (RDDL)<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> 1<br /> <br /> GIỚI THIỆU<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> THUẬT NGỮ<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3<br /> <br /> SỰ PHÁT TRIỂN VỀ MẶT THỜI GIAN CỦA HƯ ỚNG TIẾP<br /> CẬN VỀ LÂM NGHIỆP CỘNG ĐỒNG TẠI VIỆT NAM<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3.1<br /> <br /> Giai đoạn 1: (từ 1995) Quy hoạch sử dụng và giao đất rừng<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3.2<br /> <br /> Giai đoạn 2: (từ 2000) Lập kế hoạch quản lý rừng và Quy<br /> bảo vệ rừng<br /> <br /> ư ớc<br /> 7<br /> <br /> 3.3<br /> <br /> Giai đoạn 3: (từ 1999) Các thoả thuận về sử dụng rừng và chính<br /> sách hư ởng lợi<br /> 10<br /> <br /> 3.4<br /> 3.4.1<br /> 3.4.2<br /> 3.4.3<br /> 3.4.4<br /> <br /> Nhóm công tác QLRCĐ tại Việt Nam<br /> Nhóm công tác quốc gia về quản lý rừng cộng đồng<br /> Các nhóm công tác khu vực<br /> Các nhóm công tác cấp tỉnh<br /> Kết luận<br /> <br /> 4<br /> <br /> PHÁT TRIỂN CHÍNH SÁCH VỀ LÂM NGHIỆP CỘNG ĐỘNG16<br /> <br /> 4.1<br /> <br /> Chiến lư ợc lâm nghiệp Việt Nam<br /> <br /> 16<br /> <br /> 4.2<br /> <br /> Phát triển chính sách cấp quốc gia<br /> <br /> 17<br /> <br /> 4.3<br /> <br /> Phát triển chính sách cấp tỉnh<br /> <br /> 19<br /> <br /> 4.4<br /> <br /> Các quyết định và Hư ớng dẫn thực hiện liên quan đến Dự án20<br /> <br /> 5<br /> <br /> THỰC TRẠNG LÂM NGHIỆP CỘNG ĐỒNG TẠI VIỆT NAM 22<br /> <br /> 6<br /> <br /> XEM XÉT NHÂN RỘNG LÂM NGHIỆP CÔNG ĐỒNG<br /> <br /> 26<br /> <br /> 6.1<br /> <br /> Trách nhiệm và năng lực ở các cấp hành chính<br /> <br /> 26<br /> <br /> 6.2<br /> <br /> Yêu cầu về lao động và nguồn vốn<br /> <br /> 27<br /> <br /> 6.3<br /> <br /> Quyền sử dụng hợp pháp<br /> <br /> 28<br /> <br /> 6.4<br /> <br /> Cơ chế tài chính mới<br /> <br /> 30<br /> <br /> 6.5<br /> <br /> Tiềm năng tài nguyên rừng<br /> <br /> 32<br /> <br /> 6.6<br /> <br /> Hình thức giao rừng<br /> <br /> 34<br /> <br /> 6.7<br /> <br /> Tính dân tộc<br /> <br /> 35<br /> <br /> 7<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> 37<br /> <br /> 8<br /> <br /> ĐỀ XUẤT<br /> <br /> 42<br /> <br /> 8.1<br /> <br /> Xây dựng chính sách và cải cách hành chính<br /> <br /> 42<br /> <br /> 8.2<br /> <br /> Kỹ thuật quản lý rừng và kỹ thuật lâm sinh<br /> <br /> 47<br /> <br /> 12<br /> 12<br /> 14<br /> 15<br /> 15<br /> <br /> I<br /> <br /> 8.3<br /> <br /> Cơ chế hỗ trợ tài chính và phát triển nguồn nhân lực<br /> <br /> 48<br /> <br /> 9<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 50<br /> <br /> DANH SÁCH CÁC BẢNG<br /> Bảng 1:<br /> <br /> Phân tích 6 chương trình thí điểm phân chia lợi ích đối với gỗ sử<br /> dụng để bán từ rừng tự nhiên ở Việt Nam<br /> 33<br /> <br /> Bảng 2:<br /> <br /> Dự trù kinh phí thực hiện thí điểm Quản lý rừng Cộng đồng ở<br /> cấp thôn, bản so với chương trình hỗ trợ tài chính 661<br /> 27<br /> <br /> DANH SÁCH CÁC HÌNH<br /> Hình 1:<br /> <br /> Đề xuất các vùng trọng tâm áp dụng LNCĐ ở Việt Nam dựa vào<br /> độ che phủ rừng và tỷ lệ nghèo đói<br /> 44<br /> <br /> Hình 2:<br /> <br /> Đề xuất ma trận LNCĐ toàn diện liên quan đến xây dựng chính<br /> sách lâm nghiệp<br /> 46<br /> <br /> II<br /> <br /> DANH SÁCH CÁC PHỤ LỤC<br /> Phụ lục<br /> <br /> 1 Tham chiếu nhiệm vụ<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 2 Chương trình làm việc<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 3 Những thành tựu và tiến độ của các dự án liên quan đến LNCĐ được<br /> lựa chọn<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 4 Ma trận xây dựng chương trình thí điểm LNCĐ năm 2003-2004<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 5 Ma trận trách nhiệm và cơ chế hợp tác giữa các bên tham gia vào<br /> quản lý rừng cộng đồng từu năm 2004<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 6 Khung chính sách Lâm nghiệp cộng đồng Cơ hội- Thách thức- Kiến<br /> nghị, đề xuất<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 7 Một số tài liệu hướng dẫn của dự án được phê duyệt tron chương<br /> trình thí điểm LNCĐ TFF<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 8 So sánh các khái niệm Mô hình rừng bền vững được áp dụng giữa<br /> chương trình của ODA và chương trình thí điểm LNCĐ TFF<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 9 Quy trình thông thường áp dụng trong LNCĐ ở Việt Nam<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 10 Tổng quan các tài liệu hướng dẫn của dự án ODA xây dựng đóng<br /> góp vào phương pháp tiếp cận thông thương áp dụng trong chương<br /> trình thí điểm LNCĐ TFF<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 11 Định mức chi phí xây dựng chương trình LNCĐ cấp thôn, bản<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 12 Hệ quả kinh tế của việc trì hoãn áp dụng LNCĐ trên diện rộng ở Việt<br /> Nam<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 13 Quy trình xin khai thác gỗ theo kinh nghiệm của tỉnh Quảng Ngãi và<br /> tỉnh Kontum<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 14 Kết quả thực hiện thí điểm phân chia lợi ích ở 6 thôn (2006-2009)<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 15 Phân tích việc áp dụng ba hình thức giao rừng<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 16 Các trường hợp sinh thái xã hội và ý nghãi của việc xây dựng LNCĐ<br /> <br /> Phụ lục<br /> <br /> 17 Kết luận chi tiết thực hiện thí điểm LNCĐ giai đoạn 1995-2009<br /> <br /> III<br /> <br /> 1<br /> <br /> GIỚI THIỆU<br /> <br /> C
s<br /> Tiếp theo quá trình chuyển đổi dần dần từ quản lý lâm nghiệp nhà nước tập trung<br /> sang thừa nhận sự tham gia của đối tượng quy mô nhỏ trong ngành lâm nghiệp<br /> góp phần phát triển rừng và nâng cao sinh kế tại Việt Nam, các nguồn rừng đang<br /> ngày càng được giao nhiều hơn cho các hộ gia đình cá nhân, các nhóm hộ hoặc<br /> cho cả thôn để họ đứng ra quản lý trực tiếp các nguồn rừng.<br /> Với việc dần chuyển đổi sang hình thức quản lý rừng cộng đồng, quyền lợi đối với<br /> các nguồn tài nguyên rừng đang dần được chuyển giao nhiều hơn sang cho các<br /> hộ gia đình và các cộng đồng. Việc chuyển giao quyền lợi người sử dụng cho<br /> người dân kéo theo sự tự lực ngày càng tăng của người dân trong việc ra quyết<br /> định, lập kế hoạch và quản lý. Không phải lúc nào cũng có thể cho rằng cấp cơ sở<br /> có đủ kiến thức trong quản lý rừng, do đó phải xây dựng các khái niệm về lập kế<br /> hoạch quản lý rừng hiệu quả và khả thi để hỗ trợ các chủ rừng mới giúp họ quản<br /> lý bền vững nguồn rừng của họ..<br /> Việc liên tục thí điểm các quy trình kỹ thuật về lâm nghiệp cộng đồng được thực<br /> hiện bởi hàng loạt các dự án từ năm 1995 đã góp phần đạt được sự thừa nhận về<br /> mặt pháp lý trong các điều khoản của Luật lâm nghiệp năm 2004 giúp tạo cơ sở<br /> pháp lý để giao rừng cho các cộng đồng dân cư.<br /> Mặc dù đã được thừa nhận về mặt pháp lý ở cấp quốc gia và đã đạt được các kết<br /> quả thí điểm nhất định tại hiện trường, song việc thực hiện chủ yếu vẫn do một số<br /> các dự án ODA thực hiện trong khi các chiến lược chung cấp quốc gia, khu vực<br /> và cấp tỉnh cũng như các hướng dẫn kỹ thuật chưa được xác định rõ ràng. Ngay<br /> cả khi Chương trình thí điểm lâm nghiệp cộng đồng của Cục Lâm nghiệp đã được<br /> thực hiện hoàn tất ở 64 thôn, bản thí điểm tại 10 tỉnh thành, song kết quả này vẫn<br /> chưa thể tác động đến việc ra quyết định về mặt chính sách ở cấp quốc gia.<br /> Mc tiêu<br /> Đoàn đánh giá, gồm một nhóm tư vấn lâm nghiệp quốc tế và trong nước có nhiều<br /> kinh nghiệm trong lĩnh vực lâm nghiệp cồng đồng, được thành lập với mục tiêu:<br /> i.)<br /> <br /> Xác định tổng quan chung về tình hình phát triển khái niệm lâm nghiệp cộng<br /> đồng tại Việt Nam, về mặt thứ tự thời gian ở cả cấp quốc gia và khu vực để<br /> tìm ra những đóng góp thống nhất hướng đến mọt quá trình lâm nghiệp<br /> cộng đồng chung tại Việt Nam.<br /> <br /> ii.)<br /> <br /> Mô tả tình hình hiện tại của lâm nghiệp cộng đồng tại Việt Nam sau khi hoàn<br /> thành chương trình thí điểm về lâm nghiệp cộng đồng do TFF hỗ trợ của<br /> Cục Lâm nghiệp.<br /> <br /> iii.)<br /> <br /> Phân tích các cơ hội và thách thức khi thực hiện lâm nghiệp cộng đồng<br /> trong bối cảnh môi trường chính sách hiện nay cũng như cơ cấu hành chính<br /> hiện có tại Việt Nam ở cấp quốc gia cũng như tại các địa phương.<br /> <br /> iv.)<br /> <br /> Đưa ra các đề xuất rõ ràng về định hướng chiến lược hỗ trợ ODA hướng<br /> đến việc ra đời khung chính sách chi tiết và mang tính hỗ trợ về lâm nghiệp<br /> cộng đồng ở cấp quốc gia và cấp địa phương. Các đề xuất sẽ tác động đến<br /> các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam ở cấp quốc gia và địa phương<br /> nhằm có được các điều kiện khung về pháp lý, hành chính và kỹ thuật trong<br /> các chương trình/chính sách lâm nghiệp cấp quốc gia từ đó có thể thực hiện<br /> trên quy mô rộng và thể chế hóa mảng lâm nghiệp cộng đồng tại Việt Nam.<br /> <br /> 1<br /> <br />