Nguyên tắc pháp quyền trong hệ thống các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền

NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGUYÊN TẮC PHÁP QUYỀN TRONG HỆ THỐNG<br /> CÁC NGUYÊN TẮC CỦA NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN1<br /> Nguyễn Đức Minh*<br /> * PGS.TS. Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật<br /> <br /> Thông tin bài viết: Tóm tắt:<br /> Từ khóa: Nhà nước pháp quyền, Nhà nước pháp quyền được thiết lập dựa trên các nguyên tắc nhất<br /> nguyên tắc pháp quyền, nhà nước định. Trong các nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền có nguyên<br /> pháp quyền xã hội chủ nghĩa tắc pháp quyền. Phân biệt và nhận thức rõ vị trí, vai trò của nguyên<br /> tắc pháp quyền trong hệ thống các nguyên tắc của Nhà nước pháp<br /> Lịch sử bài viết:<br /> quyền góp phần cung cấp luận cứ cho việc đề ra giải pháp phù hợp<br /> Nhận bài : 03/05/2019<br /> cho việc thực hiện nguyên tắc pháp quyền. Bài viết cung cấp thông<br /> Biên tập : 13/05/2019 tin có tính hệ thống về tính phổ biến của sự ghi nhận nguyên tắc<br /> Duyệt bài : 20/05/2019 pháp quyền trong pháp luật quốc tế, trong quy định của một số tổ<br /> chức khu vực và quốc gia và rút ra những gợi mở cho Việt Nam.<br /> <br /> Article Infomation: Abstract<br /> Keywords: rule of law state, rule of law, The rule of law state is established based on certain principles.<br /> rule of law socialist state Of the principles, the rule of law one is governed. Distinguishing<br /> Article History: and recognizing the position and the role of the rule of law in the<br /> principle system provides the solid ground for appropriate solutions<br /> Received : 03 May 2019<br /> for the enforcement of the rule of law. This article provides<br /> Edited : 13 May 2019 systematic information about the popularity of the rule of law in<br /> Approved : 20 May 2019 international law, in the provisions of a number of regional and<br /> national organizations and related recomendations for Vietnam.<br /> <br /> <br /> 1. Nguyên tắc pháp quyền trong một số quốc tế2, pháp quyền gắn với nguyên tắc<br /> văn bản pháp luật quốc tế và khu vực thiện chí thực hiện các điều ước quốc tế<br /> Trong các nguyên tắc cơ bản của Luật đang có hiệu lực (pacta sunt servanda). Theo<br /> <br /> <br /> <br /> 1 Bài viết trong khuôn khổ Đề tài cấp Nhà nước “Thực hiện nguyên tắc pháp quyền trong xây dựng Nhà nước pháp quyền<br /> XHCN do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo: Thực trạng, vấn đề đặt ra và giải pháp”, mã số KX.04.06/16-20.<br /> 2 Các nguyên tắc cơ bản của Luật quốc tế thường được nói tới là: Nguyên tắc bình đẳng về chủ quyền giữa các quốc gia;<br /> Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác; Nguyên tắc dân tộc tự quyết; Nguyên tắc cấm sử<br /> dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực trong quan hệ quốc tế; Nguyên tắc giải quyết tranh chấp quốc tế bằng các phương<br /> pháp hòa bình; Nguyên tắc thiện chí thực hiện các điều ước quốc tế đang có hiệu lực.<br /> <br /> <br /> Số 9(385) T5/2019 3<br /> NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> nguyên tắc pacta sunt servanda mọi điều ước EU luôn phải xem xét hành động của họ<br /> quốc tế đang có hiệu lực ràng buộc các bên có phù hợp với Hiến pháp và Hiệp ước của<br /> thành viên của điều ước đó và phải được các Liên minh6. Khoản 1 Điều 6 Hiệp ước về<br /> bên thực thi một cách thiện chí3. Theo giải Liên minh châu Âu quy định “Liên minh<br /> thích của Đại hội đồng Liên hiệp quốc, mọi dựa trên các nguyên tắc của tự do, dân chủ,<br /> quốc gia đều có nghĩa vụ thực hiện tốt các tôn trọng quyền con người và tự do cơ bản,<br /> nghĩa vụ của mình theo các nguyên tắc và cũng như pháp quyền, những điều có giá trị<br /> quy tắc chung được công nhận của luật pháp chung với các quốc gia thành viên”7.<br /> quốc tế cũng như các nghĩa vụ theo các thỏa Pháp quyền cũng được Hiệp hội các<br /> thuận quốc tế có hiệu lực theo các nguyên quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thừa nhận<br /> tắc và quy tắc chung được công nhận của là một trong những giá trị hình thành, là mục<br /> luật pháp quốc tế4. tiêu, là nguyên tắc hành động của tổ chức<br /> Liên hiệp quốc coi pháp quyền là này. Hiến chương của ASEAN8 (khoản 7<br /> “một nguyên tắc quản trị mà trong đó tất Điều 1) quy định các mục tiêu của ASEAN,<br /> cả mọi cá nhân, tổ chức, thiết chế, cả công trong đó có mục tiêu thúc đẩy quản trị<br /> và tư, bao gồm cả Nhà nước, đều phải tuân tốt và pháp quyền. Lời mở đầu của Hiến<br /> thủ pháp luật được công bố công khai, được chương ASEAN thể hiện cam kết tuân thủ<br /> áp dụng bình đẳng và được phán quyết một các nguyên tắc về dân chủ, pháp quyền và<br /> cách độc lập, phù hợp với các nguyên tắc và quản trị tốt, tôn trọng và bảo vệ nhân quyền<br /> tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế. Pháp quyền và các quyền tự do cơ bản. Tuân thủ pháp<br /> đòi hỏi các biện pháp để đảm bảo tuân thủ quyền với nghĩa là một trong các nguyên<br /> các nguyên tắc thượng tôn pháp luật, bình tắc hoạt động của ASEAN và của các quốc<br /> đẳng trước pháp luật, trách nhiệm pháp lý, gia thành viên được tái khẳng định ở khoản<br /> công bằng trong áp dụng pháp luật, phân 2(h) Điều 2 Hiến chương của ASEAN. Khi<br /> chia quyền lực, sự tham gia vào việc ra pháp quyền đã được ASEAN quy định là<br /> quyết định, tính tin cậy pháp lý, tránh sự tùy mục tiêu, nguyên tắc thì các quốc gia thành<br /> tiện và tính minh bạch của pháp luật và thủ viên phải có nghĩa vụ chấp hành, thực hiện.<br /> tục”5. Tuy nhiên, bản Hiến chương ASEAN đã<br /> Pháp quyền được Liên minh châu không quy định cụ thể nội dung, phương<br /> Âu (EU) thừa nhận là giá trị chung và trở thức thực hiện, các tiêu chí đánh giá mức độ<br /> thành nguyên tắc cơ bản, theo đó các quốc đạt được mục tiêu và các chế tài khi không<br /> gia thành viên cũng như các tổ chức của tuân thủ nguyên tắc (trong đó có nguyên tắc<br /> <br /> <br /> 3 So sánh Điều 26 Công ước Viên về Luật Điều ước quốc tế năm 1969.<br /> 4 Xem General Assembly, Declaration on Principles of International Law concerning Friendly Relations and Co-operation<br /> among States in accordance with the Charter of the United Nations, Nghị quyết được thông qua tại Hội nghị toàn thể<br /> của Đại hội đồng, Phiên thứ hai mươi lăm, chương trình nghị sự 85 ngày 24/10/1970, tài liệu số A/RES/25/2625, lấy về<br /> từ http://www.un-documents.net/a25r2625.htm, ngày 16/02/2019.  <br /> 5 Xem: UN Security Council (2004), The rule of law and transitional justice in conflict and post-conflict societies: report<br /> of the Secretary-General, đoạn 6; nguồn: http://www.refworld.org/docid/45069c434.h tml, truy cập ngày 20/7/2017.<br /> 6 Laurent Pech, The Rule of Law as a Constitutional Principle of the European Union, Jean Monnet Working Paper Series<br /> No. 4/2009, phần mở đầu, tr. 3.<br /> 7 Xem Treaty on European Union trong Official Journal of the European Union số 2012/C 326/01.<br /> 8 Hiến chương của ASEAN được những người đứng đầu Nhà nước hoặc Chính phủ các nước Brunei Darussalam, the<br /> Kingdom of Cambodia, Republic of Indonesia, Lao People's Democratic Republic, Malaysia, Myanmar , Republic<br /> of the Philippines, Singapore, Kingdom of Thailand, Socialist Republic of Vietnam thông qua tại Singapore ngày<br /> 20/11/2007. Chủ tịch nước đã phê chuẩn Hiến chương ngày 6/3/2008. Hiến chương của ASEAN được công bố trên<br /> Cổng thông tin ASEAN Việt Nam của Ban Chỉ đạo thông tin, tuyên truyền ASEAN http://asean.vietnam.vn/Default.<br /> aspx?Page=NewsDetail&NewsId=38179, xem ngày 20/02/2019.<br /> <br /> <br /> 4 Số 9(385) T5/2019<br />  NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> pháp quyền9. Vì thế, mức độ tác động của chứng dưới đây, bằng các quy định của Hiến<br /> ASEAN (với tư cách là một tổ chức) đối pháp một số quốc gia, ở cấp trung ương, bộ<br /> với từng quốc gia thành viên trong việc yêu máy nhà nước ở nhiều nước được tổ chức và<br /> cầu thực thi các nguyên tắc bị hạn chế hơn hoạt động dựa trên các nguyên tắc cơ bản<br /> so với Liên minh châu Âu (EU). Ở EU, để như: chủ quyền nhà nước thuộc về nhân dân,<br /> gia nhập EU thì các quốc gia gia nhập phải phân quyền, pháp quyền, xã hội, dân chủ, đa<br /> chấp nhận các nguyên tắc của EU, trong đó nguyên, tôn trọng các quyền con người và<br /> có nguyên tắc pháp quyền. Mô hình thể chế quyền công dân. Tuy nhiên, không có các<br /> của EU đã tác động rất lớn đến việc thiết lập nguyên tắc của nhà nước pháp quyền chung,<br /> chế độ pháp quyền ở một số nước ở Trung áp dụng thống nhất cho mọi nhà nước nhà<br /> Âu và Đông Âu. Các nước gia nhập EU đã nước pháp quyền cụ thể. Chẳng hạn, không<br /> phải điều chỉnh cách thức thực hiện quyền phải nhà nước nào cũng tổ chức thực hiện<br /> lực nhà nước và quản trị quốc gia theo các quyền lực nhà nước theo chiều ngang với<br /> nguyên tắc của EU, trong đó có nguyên tắc nguyên tắc phân quyền (ví dụ, Việt Nam,<br /> pháp quyền. Trung Quốc). Ở một số nhà nước tổ chức<br /> 2. Nguyên tắc pháp quyền trong hệ thống thực hiện quyền lực nhà nước theo thuyết<br /> các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền “tam quyền phân lập” cũng có mức độ phân<br /> theo Hiến pháp của một số nước quyền khác nhau. Chẳng hạn, mức độ phân<br /> Nhà nước pháp quyền không phải là quyền ở Hoa Kỳ mạnh hơn phân quyền ở<br /> phạm trù chỉ một nhà nước cụ thể, một kiểu Đức. Tương tự như vậy, mức độ dân chủ ở<br /> nhà nước, một hình thức nhà nước hay bộ các nhà nước pháp quyền tư sản cũng không<br /> máy nhà nước. Nhà nước pháp quyền là giống nhau. Ngoài các nguyên tắc cơ bản<br /> phương thức tổ chức quyền lực nhà nước nêu trên, ở một số quốc gia, do các yếu tố<br /> dựa trên cơ sở pháp luật. Nhà nước pháp đặc thù về kiểu, hình thức nhà nước, chế độ<br /> quyền là thể chế, là chế độ mà ở đó, mọi chính trị, truyền thống lịch sử mà có thêm<br /> chủ thể như nhà nước, cơ quan nhà nước, một số nguyên tắc đặc thù khác của nhà<br /> công chức, viên chức nhà nước, cá nhân hay nước pháp quyền như: nguyên tắc liên bang<br /> mọi chủ thể khác trên lãnh thổ đều phải chấp (Hoa Kỳ, Đức), nguyên tắc quân chủ lập<br /> hành, thực hiện, tuân thủ pháp luật đã được hiến (Anh, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Đan<br /> ban hành.  Nếu như trong các chế độ phi Mạch, Na Uy, Canada, Úc, Nhật Bản, Thái<br /> pháp quyền, pháp luật là công cụ được nhà Lan, Campuchia…) .v.v.<br /> nước sử dụng để cai trị xã hội theo ý muốn Nguyên tắc chủ quyền nhân dân xác<br /> của nhà nước, thì trong chế độ pháp quyền, định nhân dân là người chủ của quyền lực<br /> pháp luật là công cụ để giới hạn, kiểm soát nhà nước. Theo đó, Hiến pháp như là cơ sở<br /> quyền lực nhà nước, là cơ sở bảo vệ các giá chính trị - pháp lý của một nhà nước được<br /> trị xã hội tiến bộ10. xây dựng dựa trên ý chí của người dân.<br /> Nhà nước tổ chức và hoạt động theo Nguyên tắc phân quyền được xem là<br /> phương thức nhà nước pháp quyền cần phải “hòn đá tảng” trong tổ chức và hoạt động<br /> tuân thủ các nguyên tắc của nhà nước pháp của bộ máy nhà nước ở trung ương và trong<br /> quyền. Nhìn chung trên thế giới, như sẽ dẫn mối quan hệ giữa chính quyền trung ương<br /> <br /> <br /> <br /> 9 Xem thêm Phạm Duy Nghĩa, Hiến chương ASEAN và nền pháp quyền Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 1<br /> (162) tháng 1/2010, tr. 15.<br /> 10 Tham khảo Nguyễn Như Phát, Thực trạng và giải pháp thực hiện cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân<br /> làm chủ theo yêu cầu của nguyên tắc pháp quyền trong Nhà nước pháp quyền XHCN do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh<br /> đạo, Báo cáo chuyên đề của Đề tài cấp Nhà nước “Thực hiện nguyên tắc pháp quyền trong xây dựng Nhà nước pháp<br /> quyền XHCN do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo: Thực trạng, vấn đề đặt ra và giải pháp”, mã số KX.04.06/16-20.<br /> <br /> <br /> Số 9(385) T5/2019 5<br /> NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> và chính quyền địa phương của nhiều nhà đảng và hiệp thương chính trị dưới sự lãnh<br /> nước tư sản. Theo chiều ngang, quyền lực đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc được<br /> nhà nước được phân thành ba nhánh lập ghi ở phần cuối đoạn 10 trong lời tựa Hiến<br /> pháp, hành pháp và tư pháp và ba nhánh này pháp (theo Điều 4 Luật sửa đổi Hiến pháp<br /> kiểm soát, kiềm chế lẫn nhau. Theo chiều năm 1993).<br /> dọc, quyền lực nhà nước được phân định rõ Nguyên tắc tôn trọng các quyền con<br /> ràng giữa chính quyền trung ương và chính người và quyền công dân được phản ánh<br /> quyền địa phương. trong Hiến pháp của nhiều quốc gia như<br /> Nguyên tắc nhà nước xã hội được quy Pháp12, Đức (Điều 1 Luật Cơ bản), Thụy<br /> định trong Hiến pháp của một số quốc gia Điển (Điều 2 Chương 1, Điều 1 đến Điều<br /> như Pháp (Điều 1), Đức (Điều 20 Luật Cơ 23 Chương 2 Luật về công cụ chính quyền).<br /> bản), Thụy Điển (Chương 1 Điều 2 Luật về Nguyên tắc pháp quyền với nội dung<br /> công cụ chính quyền). Nguyên tắc nhà nước cốt lõi là chính quyền thực thi quyền lực<br /> xã hội yêu cầu nhà nước phải tạo được bình một cách hợp pháp theo Hiến pháp và theo<br /> đẳng về cơ hội và công bằng xã hội. các luật đã được ban hành theo thủ tục luật<br /> Nguyên tắc dân chủ được ghi nhận định13. Nguyên tắc pháp quyền được quy<br /> trong Hiến pháp của một số quốc gia như định trong Hiến pháp hiện hành của một<br /> Pháp (Điều 1 Hiến pháp), Đức (Điều 20 số nước như Ba Lan (Điều 2 Hiến pháp),<br /> Luật Cơ bản), Thụy Điển (Điều 1 Chương 1 Hungary (khoản 1 Điều B trong chương đầu<br /> Luật về công cụ chính quyền). Với nguyên của Luật Cơ bản), Liên bang Nga (khoản<br /> tắc dân chủ, có thể hiểu là toàn bộ quyền 1 Điều 1 Hiến pháp), Thụy Điển (Điều 18<br /> lực nhà nước thuộc về nhân dân. Người Chương 8 Luật về công cụ chính quyền).<br /> dân thực hiện quyền lực nhà nước của mình Nguyên tắc pháp quyền phản ánh trong tinh<br /> trực tiếp thông qua bầu cử hoặc các dạng bỏ thần của Hiến pháp nhiều nước như Pháp,<br /> phiếu kín khác. Đức. Trong Hiến pháp hiện hành của nhiều<br /> Nguyên tắc đa nguyên có nghĩa là tồn quốc gia ở Đông Nam Âu, pháp quyền được<br /> tại trong đa dạng. Sự đa dạng này có thể nhìn nhận hoặc như là điều kiện cơ bản, hoặc<br /> thấy ở nhiều lĩnh vực như đa nguyên về tư là một trong những giá trị cao nhất /giá trị<br /> tưởng, đa đảng và đa lợi ích11. Sự đa đảng cơ bản của thể chế Hiến pháp (như Croatia,<br /> được thừa nhận ở Pháp (Điều 4 Hiến pháp); Macedonia, Serbia) hoặc bằng cách tuyên<br /> Đức (Điều 21 khoản 1 Luật Cơ bản); Thụy bố nhà nước đó hoạt động dựa trên luật pháp<br /> Điển (Điều 1 Chương 2 Đạo luật về công cụ (như Bosnia và Herzegovina; Montenegro),<br /> chính quyền), Liên bang Nga (khoản 3 Điều hoặc tuyên bố đó là nhà nước pháp quyền<br /> 13 Hiến pháp), ở Hàn Quốc (khoản 1 Điều 8 (như Bulgaria; Romania)14. Theo Hiến pháp<br /> Hiến pháp). Ở Trung Quốc chế độ hợp tác đa năm 1787 của Hoa Kỳ15, các đạo luật do<br /> <br /> <br /> <br /> 11 Giải thích chi tiết từ đa nguyên: xem Từ điển chính trị dành cho thanh niên (của Áo), trên http://www.politik-lexikon.<br /> at/pluralismus/ ngày 10/02/2019.<br /> 12 Bản Hiến pháp năm 1958 dẫn chiếu đến Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền ngày 26/8/1789 và các quy định tại văn<br /> bản này có giá trị áp dụng như Hiến pháp.<br /> 13 Về khái niệm pháp quyền, xem Nguyễn Đức Minh, Một số quan niệm về pháp quyền trên thế giới, Tạp chí Nhà nước và<br /> Pháp luật, số 10/2018, trang 3-15. Về khái niệm pháp quyền, xem Nguyễn Đức Minh, Khái niệm, nội dung của nguyên<br /> tắc pháp quyền, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 6/2018, trang 3-21, 29.<br /> 14 Ghi nhận của Hiến pháp một số nước Đông Nam Âu: Stefanie Ricarda Roos, The “Rule of Law” as a Requirement for<br /> Accession to the European, Union, https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=8279dfa9-5d97-fb5e-1015-<br /> d5b82483170c&groupId=252038, truy cập ngày 12/02/2018.<br /> 15 Hiến pháp Hợp chúng quốc Hoa Kỳ và chú thích, bản dịch tiếng Việt của Hội Luật gia Việt Nam và xuất bản bằng tiếng<br /> Việt bởi Nxb. Hồng Đức, Hà Nội 2014.<br /> <br /> <br /> 6 Số 9(385) T5/2019<br />  NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> Quốc hội ban hành phải hợp hiến, hoạt động Ngoài các nguyên tắc chung nêu trên,<br /> của cơ quan lập pháp và cơ quan hành pháp ở các quốc gia, các cơ quan thực thi quyền<br /> phải tuân thủ các đạo luật. lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp<br /> Như vậy, nguyên tắc pháp quyền là còn phải tuân thủ các nguyên tắc cụ thể đặc<br /> một nguyên tắc trong hệ thống các nguyên thù. Chẳng hạn, cơ quan hành pháp phải tuân<br /> tắc của nhà nước pháp quyền. Nguyên tắc thủ Hiến pháp và các đạo luật do Quốc hội<br /> pháp quyền không đồng nghĩa với nguyên ban hành và thường có sự phân quyền giữa<br /> tắc của nhà nước pháp quyền. Nguyên tắc chính quyền trung ương và chính quyền địa<br /> pháp quyền được diễn đạt cả ở nghĩa là một phương. Quyền tư pháp cũng được thực thi<br /> nguyên tắc và với nghĩa là các nguyên tắc theo một số nguyên tắc không giống nguyên<br /> (các yêu cầu về nội dung của nguyên tắc tắc áp dụng cho thực thi quyền lập pháp và<br /> pháp quyền). Một số yếu tố cấu thành mang quyền hành pháp. Các tòa án thường hoạt<br /> tính nguyên tắc trong nội dung của nguyên động theo các nguyên tắc phổ biến như: độc<br /> tắc pháp quyền như quyền lực được thực lập xét xử; chế độ xét xử hai cấp (sơ thẩm,<br /> hiện, giới hạn, kiểm soát bằng pháp luật. Bảo phúc thẩm); xét xử tập thể; xét xử kịp thời,<br /> đảm quyền bình đẳng trước pháp luật giao công bằng, công khai; bảo đảm quyền bình<br /> thoa với một số nguyên tắc của nhà nước đẳng  trước  tòa án; bảo đảm quyền tranh<br /> pháp quyền nhưng điều đó chỉ cho thấy các tụng trong xét xử, v.v.. Đối với nguyên tắc<br /> nguyên tắc pháp quyền là phạm trù hẹp hơn độc lập của tòa án cũng có nội dung và mức<br /> các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền. độ thể hiện sự độc lập không giống nhau giữa<br /> Nguyên tắc pháp quyền thuộc nhóm các quốc gia. Lĩnh vực tư pháp đòi hỏi tính<br /> các nguyên tắc chung trong hệ thống các nguyên tắc và tính thủ tục chặt chẽ nên trong<br /> nguyên tắc của nhà nước pháp quyền. hoạt động tố tụng, chẳng hạn tố tụng hình sự,<br /> Nguyên tắc pháp quyền cùng với các nguyên các cơ quan tiến hành tố tụng còn phải tuân<br /> tắc khác của nhà nước pháp quyền tạo thành thủ các nguyên tắc cụ thể như: pháp quyền;<br /> nền tảng tư tưởng của nhà nước pháp quyền. tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền<br /> Các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền, và lợi ích hợp pháp của cá nhân; bảo đảm<br /> trong đó có nguyên tắc pháp quyền thường quyền bình đẳng trước pháp luật; suy đoán<br /> được quy định ở chương thứ nhất, thậm chí vô tội; không ai bị kết án hai lần vì một tội<br /> ở những điều khoản đầu tiên của Hiến pháp phạm; bảo đảm quyền bào chữa của người bị<br /> quốc gia. Các nguyên tắc của nhà nước pháp buộc tội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp<br /> quyền có tính hiến định, tạo thành nền tảng của bị hại, đương sự v.v..<br /> hiến định của chế độ nhà nước pháp quyền, 3. Nguyên tắc pháp quyền trong hệ thống<br /> điều chỉnh các mối quan hệ giữa nhà nước các nguyên tắc của nhà nước pháp quyền<br /> với các chủ thể khác và áp dụng đối với tổ ở Việt Nam<br /> chức, hoạt động của tất cả các cơ quan trong Ở Việt Nam, thuật ngữ “nhà nước<br /> bộ máy nhà nước. Các nguyên tắc chung của pháp quyền” với một số nét cơ bản lần đầu<br /> nhà nước pháp quyền có phạm vi áp dụng tiên được chính thức sử dụng trong văn kiện<br /> rộng và được phân biệt với các nguyên tắc Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ<br /> cụ thể trong tổ chức, hoạt động của từng khoá VII (1994) của Đảng Cộng sản Việt<br /> nhóm cơ quan nhà nước hoặc trong từng Nam16. Một số thành tố của Nhà nước pháp<br /> lĩnh vực pháp luật cụ thể. quyền được nhận thức rõ hơn ở Hội nghị<br /> <br /> <br /> 16 Tiếp tục xây dựng và từng bước hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Việt Nam. Đó là Nhà nước của nhân dân, do nhân<br /> dân, vì nhân dân, quản lý mọi mặt đời sống xã hội bằng pháp luật, đưa đất nước phát triển theo định hướng XHCN. Nhà<br /> nước pháp quyền Việt Nam được xây dựng trên cơ sở tăng cường, mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân, lấy liên minh<br /> giữa giai cấp công nhân với nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng ta lãnh đạo.<br /> <br /> <br /> Số 9(385) T5/2019 7<br /> NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT<br /> <br /> lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng do nhân dân, vì nhân dân chính thức được<br /> (khóa VII) năm 1995 với năm quan điểm cơ ghi nhận trong Hiến pháp trong lần sửa<br /> bản về Nhà nước pháp quyền17. Các quan đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992 vào năm<br /> điểm của Hội nghị lần thứ 8 về Nhà nước 200122. Trong Hiến pháp hiện hành, nguyên<br /> pháp quyền tiếp tục được khẳng định tại Đại tắc pháp quyền (Điều 8) được quy định cùng<br /> hội lần thứ VIII của Đảng (năm 1996)18. Tuy với các nguyên tắc khác tạo thành hệ thống<br /> nhiên, đến năm 2005, thuật ngữ “nguyên tắc các nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền.<br /> pháp quyền XHCN” mới chính thức được sử Đó là các nguyên tắc: tất cả quyền lực nhà<br /> dụng trong Nghị quyết số 48-NQ/TW19 của nước thuộc về Nhân dân (khoản 2 Điều 2);<br /> Bộ Chính trị và được tái khẳng định trong quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân<br /> phần phương hướng, nhiệm vụ xây dựng và công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan<br /> hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập<br /> trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành pháp, hành pháp, tư pháp (khoản 3 Điều 2);<br /> Trung ương Đảng khóa XI được trình bày phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công<br /> tại Đại hội lần thứ XII của Đảng20. Cùng với nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền<br /> thuật ngữ “nguyên tắc pháp quyền XHCN”, con người, quyền công dân (Điều 3); Đảng<br /> thuật ngữ “nguyên tắc của Nhà nước pháp Cộng sản lãnh đạo Nhà nước và xã hội (Điều<br /> quyền” cũng được nói đến trong Báo cáo 4); Bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ giữa<br /> chính trị của Ban Chấp hành Trung ương các dân tộc (Điều 5); tập trung dân chủ (Điều<br /> Đảng khóa XI được trình bày tại Đại hội lần 6). Thay vì quy định “Nhà nước quản lý xã<br /> thứ XII của Đảng21. Tuy đến nay không có hội bằng pháp luật, không ngừng tăng cường<br /> sự giải thích của Đảng về nội hàm khái niệm pháp chế XHCN” (Điều 12 Hiến pháp năm<br /> “nguyên tắc pháp quyền XHCN”, “nguyên 1992, được sửa đổi, bổ sung năm 2001),<br /> tắc của Nhà nước pháp quyền” nhưng cách nội dung Điều 8 Hiến pháp hiện hành “Nhà<br /> sử dụng đồng thời các thuật ngữ này trong nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến<br /> văn kiện của Đảng cho thấy “nguyên tắc pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến<br /> pháp quyền XHCN” đã được phân biệt với pháp và pháp luật” đã thể hiện rõ tư tưởng<br /> “nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền”. pháp quyền của Nhà nước. Đây có thể xem<br /> Về phương diện điều chỉnh pháp luật, là một trong những bước tiến mới trong việc<br /> Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, chuyển từ nhà nước pháp chế sang nhà nước<br /> (Xem tiếp trang 23)<br /> <br /> <br /> 17 Nghị quyết số 08-NQ/HNTW Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII về tiếp tục xây dựng<br /> và hoàn thiện Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, trọng tâm là cải cách một bước nền hành chính, ngày 23/1/1995<br /> nêu ra những quan điểm cơ bản sau đây: (1) Xây dựng nhà nước XHCN của dân, do dân và vì dân, lấy liên minh giai<br /> cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. (2) Quyền lực nhà<br /> nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền: lập<br /> pháp, hành pháp, tư pháp. (3) Quán triệt nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước Cộng<br /> hòa XHCN Việt Nam. (4) Tăng cường pháp chế XHCN; xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam quản lý xã hội bằng<br /> pháp luật, đồng thời coi trọng giáo dục, nâng cao đạo đức XHCN. (5) Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với<br /> Nhà nước. <br /> 18 Xem mục X của Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần<br /> thứ VIII của Đảng về tiếp tục cải cách bộ máy nhà nước, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam.<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996.<br /> 19 Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật<br /> Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020.<br /> 20 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016,<br /> tr. 175.<br /> 21 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, tlđd, tr. 174.<br /> 22 Theo Nghị quyết số 51/2001/QH10 ngày 25/12/2001 của Quốc hội khóa 10 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của<br /> Hiến pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 1992.<br /> <br /> <br /> 8 Số 9(385) T5/2019<br />